Alexei Navalny është bërë i fundit në një varg vdekjesh të kritikëve të presidentit rus Vladimir Putin. Gjatë më shumë se dy dekadave të tij në krye të Kremlinit, një numër i kundërshtarëve të Putinit kanë pësuar raste fatkeqe, duke përfshirë burgosjen, qëllimin për vdekje në rrugë ose helmimin me çaj të spërkatur me polonium-210. Cilët janë njerëzit që kanë guxuar të flasin kundër Putinit ose të sfidojnë Kremlinin dhe ku janë ata tani?

Alexei Navalny

I lindur nga pronarë fabrikash në një fshat në perëndim të Moskës, Alexei Navalny u bë ndoshta kritiku i profilit më të lartë të kohës së Putinit në pushtet. Aktivizmi i tij politik, duke përfshirë hetime të gjera për korrupsionin e nivelit të lartë dhe kandidimin për kryebashkiak i Moskës, i dha atij famë – dhe shumë besonin se ai përbënte një kërcënim për zotin Putin. Ishte gushti i vitit 2020 kur lufta e tij kundër presidentit rus zuri titujt kryesorë botërorë. Navalny u sëmur rëndë gjatë një fluturimi nga Siberia në Moskë dhe ai u transportua në koma, në Berlin.

Ekipi i tij akuzoi Kremlinin për helmimin e tij, një akuzë që Kremlini e mohoi. Mjekët gjermanë konfirmuan se ai ishte helmuar me novichok – një agjent nervor i kohës sovjetike – dhe shërimi i tij zgjati me muaj. Pavarësisht rrezikut, Navalny zgjodhi të kthehej në Rusi, ku më vonë u arrestua, u dënua me akuza që ai thotë se janë të motivuara politikisht dhe u dërgua në një koloni penale ruse. Zyrtarët rusë thanë se Navalny vdiq në burg.

Boris Nadezhdin

Politikani opozitar Boris Nadezhdin deklaroi se do të kandidojë kundër Putinit në zgjedhjet presidenciale të vitit 2024. Pavarësisht dyshimeve se 60-vjeçari mund të paraqiste një sfidë serioze për liderin aktual, zoti Nadezhdin tha se kishte mbledhur më shumë se 200,000 nënshkrime nga e gjithë Rusia. Ai kishte habitur disa analistë me kritikat e tij të forta ndaj asaj që Kremlini e quan “operacioni i tij special ushtarak” në Ukrainë, duke e quajtur luftën një “gabim fatal” dhe duke u zotuar se do të përpiqet t’i japë fund asaj përmes negociatave. Më 8 shkurt, ai tha se i ishte ndaluar të kandidonte në zgjedhje dhe Komisioni Qendror i Zgjedhjeve tha se kishte gjetur të meta në nënshkrimet që kishte mbledhur fushata e tij. Ai u zotua të apelojë në gjykatën supreme të Rusisë, duke shtuar: “Pjesëmarrja në zgjedhjet presidenciale në 2024 është vendimi më i rëndësishëm politik i jetës sime. Unë nuk po heq dorë nga qëllimet e mia”.

Yevgeny Prigozhin

Ngritja e Yevgeny Prigozhin nga një shitës hot-dog në shefin e një ushtrie private që marshoi në Moskë ishte e jashtëzakonshme. Mercenarët e tij të Grupit Wagner ishin të njohur si për brutalitetin e tyre në Ukrainë, por edhe për ndikimin e tyre në Afrikë. Prigozhin u bë gjithnjë e më i guximshëm në kritikat e tij ndaj ushtrisë ruse dhe komandës së saj të lartë. Kur forcat e tij filluan një marshim drejt Moskës nga qyteti jugor i Rostovit, dukej se ishte sfida më e madhe për zotin Putin për dekada, por përpjekja e dukshme për grusht shteti dështoi në gjysmë të rrugës për në kryeqytet. Në gusht 2023, ai vdiq kur avioni privat me të cilin fluturonte u rrëzua në veri të Moskës , duke ngritur dyshime për përfshirjen e Kremlinit. Kremlini mohoi vrasjen e Prigozhin, duke i quajtur akuzat për përfshirjen e Putinit “një gënjeshtër absolute”.

Anna Politkovskaya

Më 7 tetor 2006 – ditëlindja e zotit Putin – gazetarja Anna Politkovskaya u qëllua në hollin e banesës së saj në një bllok apartamentesh. Para vdekjes së saj, ajo ishte specializuar në hetimin e abuzimeve të të drejtave të njeriut në Çeçeni dhe korrupsionit më gjerësisht. Vrasja e saj çoi në pretendimet se Putin nuk kishte bërë mjaftueshëm për të mbrojtur mediat. Ai e përshkroi vrasjen si “të neveritshme në mizorinë e saj” dhe komentoi se vdekja e saj shkaktoi më shumë probleme për Kremlinin sesa punën e saj.

Boris Nemtsov

Një ish-zëvendëskryeministër i Rusisë nën Presidentin Boris Jeltsin, Boris Nemtsov ishte një kritik i ashpër i Putinit dhe një lider i shquar i opozitës. Ai kishte punuar në një raport që shqyrtonte rolin e Rusisë në konfliktin në Ukrainë në vitin 2015. Por, në moshën 55-vjeçare, ai u vra para se të përfundonte. Nemtsov u qëllua për vdekje në një urë pak metra larg Kremlinit teksa po ecte për në shtëpi natën me të dashurën e tij. Pesë burra u shpallën fajtorë për organizimin dhe kryerjen e vrasjes me porosi. Zaur Dadayev, një oficer në forcat e sigurisë të liderit çeçen dhe aleatin e Putinit, Ramzan Kadyrov, u shpall fajtor për të shtënat fatale. Kremlini mohoi përfshirjen në vrasje.

Alexander Litvinenko

Një ish-agjent i shërbimit rus të sigurisë FSB, Alexander Litvinenko u largua nga Rusia dhe përfundimisht fitoi nënshtetësinë britanike. Ai e kishte akuzuar Putinin për korrupsion dhe gjithashtu e fajësoi atë për bombat famëkeqe të apartamenteve në Moskë, të cilat zoti Putin, asokohe kryeministër, i kishte përdorur si arsye për të nisur Luftën e Dytë të Çeçenisë në vitin 1999. Ajo u tregua jashtëzakonisht e popullarizuar dhe ndihmoi në sjelljen e tij në pushtet. Litvinenko vdiq në nëntor 2006, disa javë pasi kishte pirë çaj që ishte helmuar me polonium-210, një izotop radioaktiv i rrallë dhe shumë i fuqishëm. Helmi u gëlltit gjatë një takimi me dy spiunë rusë në hotelin Millennium në Londër dhe vrasja mendohet të jetë nënshkruar nga vetë Putini. Rusia gjithmonë ka mohuar çdo përfshirje.

Garri Kasparov

I konsideruar si një nga shahistët më të mëdhenj të të gjitha kohërave, Garry Kasparov jeton në mërgim në Nju Jork që nga viti 2013. Ish-kampioni i botës ishte bërë një aktivist i pasionuar kundër sundimit të Putinit dhe mori pjesë në disa nga protestat masive në rrugë të opozitës të organizuara nga Alexei Navalny. Ai ka thënë se ka frikë se do të arrestohej nëse do të kthehej në Rusi.

Ravil Maganov

Kryetari i bordit të prodhuesit të dytë më të madh rus të naftës Lukoil, Ravil Maganov kishte kritikuar hapur luftën në Ukrainë. Në një deklaratë në mars 2022, bordi bëri thirrje për “përfundimin sa më të shpejtë të konfliktit të armatosur” dhe shprehu “ndjeshmëri të sinqertë për të gjitha viktimat”. Ai shtoi: “Ne mbështesim fuqimisht një armëpushim të qëndrueshëm dhe një zgjidhje të problemeve përmes negociatave serioze dhe diplomacisë”. Në shtator të atij viti, 67-vjeçari Maganov vdiq pasi me sa duket ra nga dritarja e katit të gjashtë në Spitalin Qendror Klinik në Moskë.

Paul Klebnikov

Gazetari investigativ, Paul Klebnikov, një amerikan me origjinë ruse, u vra jashtë zyrës së tij në një të shtënë me makinë në Moskë në vitin 2004. Ai ishte redaktor i Forbes Rusi dhe kishte shkruar për korrupsionin. Forbes kishte publikuar edhe një listë të njerëzve më të pasur të vendit.

Natalia Estemirova

Natalia Estemirova ishte një aktiviste e fituar me çmime për të drejtat e njeriut, e cila kishte mbledhur prova të abuzimeve në Çeçeni që nga fillimi i luftës së dytë atje në 1999. Ajo u rrëmbye pranë shtëpisë së saj më 15 korrik 2009 në kryeqytetin çeçen, Grozny. Disa orë më vonë trupi i saj u gjet në një zonë pyjore, me plagë të shtëna me armë zjarri në kokë dhe gjoks. Presidenti Dmitry Medvedev hodhi poshtë pretendimet se udhëheqësi çeçen Ramzan Kadyrov ishte përgjegjës dhe sugjeroi se vrasja ishte kryer për të diskredituar Kremlinin.

Denis Voronenkov

Një ish-politikan rus, Denis Voronenkov ishte një kritik i hapur i Putin. Më parë anëtar i fraksionit komunist në dhomën e ulët të parlamentit rus, Voronenkov u arratis në Ukrainë në vitin 2016 dhe iu dha shtetësia ukrainase. Ai u qëllua dhe u vra në Kiev në mars 2017. Presidenti i atëhershëm i Ukrainës, Petro Poroshenko e përshkroi vrasjen e tij si një “akt të terrorizmit shtetëror” nga Rusia, një akuzë e hedhur poshtë nga Kremlini.

Boris Berezovski

Ish-miliarderi Boris Berezovsky jetonte në mërgim në Britani që nga viti 2000 kur u gjet i vdekur në vitin 2013. Ai e bëri pasurinë e tij në Rusi në vitet 1990 gjatë shitjes masive të aseteve shtetërore pas rënies së Bashkimit Sovjetik. Dikur tepër i pasur, në vitet e tij të mëvonshme pasuria e tij besohet të jetë pakësuar. James Nixey, kreu i programit të Chatham House për Rusinë, e përshkroi më parë atë si një “oligarkët më të ashpër kundër Kremlinit, anti-Putin”.

“Ai ishte sigurisht i gatshëm të shpenzonte paratë e tij, atë pak që i kishte mbetur, në një përpjekje për t’i përdorur ato për t’i dhënë fund regjimit aktual në Rusi.” Berezovsky u gjet i vdekur në shtëpinë e tij në Berkshire. Një hetim regjistroi një vendim të hapur mes provave kontradiktore në lidhje me mënyrën se si trupi i tij u gjet i varur.

Sergei Skripal

Ish-kolonel i inteligjencës ushtarake ruse përpara se të largohej në vitin 1999, Sergei Skripal vazhdoi të punojë në Ministrinë e Jashtme të vendit deri në vitin 2003. Ai u arrestua në Moskë një vit më vonë dhe rrëfeu se ishte rekrutuar nga inteligjenca britanike në 1995. Ai tha se i kishte dhënë informacione inteligjencës britanike për agjentët rusë në Evropë në këmbim të rreth 100,000 dollarëve (79,300 £).

Skripal u burgos, por më vonë u lirua në një shkëmbim spiunësh dhe u transferua në Mbretërinë e Bashkuar. Në vitin 2018, së bashku me vajzën e tij, ai u helmua me agjentin nervor novichok , por dyshja i mbijetoi sulmit. Kremlini mohoi se Rusia ishte në ndonjë mënyrë e përfshirë në helmim, duke i konsideruar akuzat britanike se sulmi ishte miratuar nga zyrtarë të lartë rusë si “të papranueshme”.

Sergei Jushenkov

Politikani liberal rus Sergei Jushenkov u qëllua për vdekje në një periferi të Moskës në vitin 2003. Anëtar i Dumës së Shtetit dhe ish-kolonel i ushtrisë sovjetike, z. Yushenkov u qëllua disa herë jashtë ndërtesës ku banonte. Ai kishte qenë i përfshirë në krijimin e Partisë Liberale të Rusisë, e cila kishte arritur regjistrimin e plotë vetëm disa orë para se të vritej. Jushenkov kishte qenë i gatshëm të fliste kundër Putinit dhe luftës në Çeçeni.