Më 8 dhjetor 1991, Bashkimi Sovjetik u shpërbë, fundi i një bote të ndarë në dysh, por me pasoja gjeopolitike edhe sot.

VOAL – Më 8 dhjetor 1991, Rusia, Ukraina dhe Bjellorusia dekretuan shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik, mbi hirin e të cilit lindi një Komunitet i Shteteve të Pavarura. Nga Lituania (11 mars 1990) deri në referendumin ukrainas më 1 dhjetor 1991, praktikisht të gjitha republikat që përbënin BRSS kishin shpallur pavarësinë e tyre.

Mikhail Gorbachev në një foto të vitit 2016. Sot ai është 90 vjeç

Në fund të dhjetorit, presidenti i atëhershëm Gorbaçov, babai i “perestrojkës” (kompleksi i reformave sociale, politike dhe ekonomike të nisura në 1986) dhe i “glasnostit” (transparencës) dha dorëheqjen, duke shënuar fundin e një kapitulli të historisë që zgjati 75 vjet, ai i komunizmit.

Pyetja kryesore ishte “dhe tani çfarë do të ndodhë? Çfarë do të bëhet me ne?”, kujton Giuseppe D’Amato, një bashkëpunëtor i CSR në Moskë, i cili mësoi lajmin për kthimin e tij në kryeqytet nga një raport në Uzbekistan, mbi mëngjesin e 9 dhjetorit. “Erdhi nga një krizë e gjatë politike dhe ekonomike, në gusht u tentua për grusht shteti me tanke në rrugë dhe për muaj të tërë dyqanet ishin bosh. Ndjenjat ishin befasi, pasiguri dhe frikë”.

Ai përvjetor nuk u përkujtua të mërkurën në Rusi: kanali i parë televiziv, thotë D’Amato, “kujtoi shkurtimisht faktet, pa asnjë koment”. Megjithatë është një nga faktet më të rëndësishme historike të shekullit të njëzetë, me pasoja shumë konkrete edhe në tabelën e sotme gjeopolitike të shahut.

“Shpërbërja peshoi shumë, ajo ndryshoi plotësisht skenarin ndërkombëtar, për mirë ose për keq në varësi të këndvështrimit”, thotë Aldo Ferrari, profesor i historisë ruse dhe Euroazisë në Universitetin e Cà Foscari në Venecia dhe drejtues i sektorit të Rusisë, Kaukazit dhe Azisë Qendrore e ISPI të Milanos. “Nga një shtet i vetëm i madh janë shfaqur 15 republika, ansambli historik, kulturor dhe politik që për dy shekuj, tashmë në epokën cariste, kishte mbajtur bashkë kaq shumë popullsi”. Kanë lindur edhe konflikte dhe nëse disa gjëra “janë përmirësuar dukshëm, të tjerat mbeten problematike, si për shembull vështirësitë për të jetuar së bashku mes republikave të ndryshme”.

Shembulli shumë aktual është ai i marrëdhënieve kritike midis Rusisë dhe Ukrainës, nga e cila Moska e ka hequr Krimenë (me një shumicë të madhe rusishtfolëse) dhe ku një konflikt midis rebelëve dhe qeverisë është zvarritur prej vitesh, marrëveshjet e Minskut nuk kanë sjellë zgjidhje edhe ngaqë Kievi nuk zbaton pikën që parashikon një decentralizim të pushtetit. Në javët e fundit, Rusia – për të cilën anëtarësimi i Ukrainës në NATO është një “vijë e kuqe” që nuk duhet kaluar – ka grumbulluar trupa në kufirin me fqinjin e saj. Duke vepruar kështu, ai ngriti frikën e një pushtimi, një eventualitet që shqetëson Bashkimin Evropian dhe Shtetet e Bashkuara, të cilat kanë kërcënuar me reprezalje të rënda edhe nëse Joe Biden përjashton ndërhyrjen e drejtpërdrejtë ushtarake.

Rusia ka ende një rol garantues rajonal: paqeruajtësit rusë në Nagorno-Karabakh pas konfliktit midis azerëve dhe armenëve në 2020

Problemet në këtë dhe në raste të tjera, megjithatë, nuk lindin vetëm nga shpërbërja, por edhe më tej në kohë, brenda kufijve të brendshëm të tërhequr nga Bashkimi Sovjetik qysh në vitet 1920. “Shumë nga kufijtë e kohës janë të kontestuar dhe problematikë, veçanërisht ai ruso-ukrainas, por duhet të mendojmë edhe për atë që ndodhi një vit më parë midis Armenisë dhe Azerbajxhanit për Nagorno-Karabakun”, kujton Ferrari.

Megjithatë, kthesa “epokale” nuk ishte vetëm gjeografike. Ishte fundi i konfliktit midis “dy blloqeve gjeopolitike, perëndimore dhe sovjetike” dhe mbi të gjitha “midis dy koncepteve politike dhe ekonomike të ndryshme të botës: kapitalizmit liberal nga njëra anë dhe komunizmit nga ana tjetër. BRSS gjithashtu shënoi fundi i alternativës komuniste, e cila në thelb nuk ekziston më në nivel planetar”. Të rinjtë “që nuk e kanë njohur kurrë shekullin e njëzetë nuk e kuptojnë se sa i thellë ka qenë ky ndryshim, i cili – përfundon Ferrari – ka ndryshuar thellësisht historinë e njerëzimit”. rsi – Elida Buçpapaj