Muret e bardha, çatitë shumëngjyrëshe dhe kupolat e arta me shkëlqim dallohen mes majave të pemëve në shpatin e pjerrët mbi lumin e dredhuar të Siverski Donetsit në Donbas, i shtrirë në Ukrainën juglindore të dëmtuar nga lufta për gati një dekadë.

Pamja e Manastirit të Maleve të Shenjta është po aq magjepsëse sot sa ishte përpara shpërthimit të konfliktit në Donbas në vitin 2014, vite para se Rusia të niste pushtimin e saj të plotë të Ukrainës vitin e kaluar.

Në mënyrë të ngjashme, Feofan shprehu habinë për pushtimin dhe e etiketoi luftën si “të çmendur” dhe “vëllavrasëse”.

“Ne dhe mëkatet tona duhet të fajësohemi për këtë luftë”, tha Feofan për Radion Evropa e Lirë në një bisedë të gjatë në fund të muajit të kaluar. Ai tha se një “ndarje artificiale” që ishte promovuar prej vitesh midis ukrainasve etnikë dhe rusëve në Donbas, të cilët ai i quajti “një popull”, çoi në “gjyqin e tmerrshëm” që ata po kalojnë tani.

Një formulim kombinon insinuatat se pushtimi është moralisht i gabuar me jehonën e një prej pretendimeve kryesore të rreme që Putini ka përdorur në përpjekjet e tij për ta justifikuar atë: që ukrainasit dhe rusët janë i njëjti popull dhe se lufta është rezultat i përpjekjeve të Perëndimit dhe Qeverisë aktuale të Kievit për t’i vendosur ata kundër njëri-tjetrit dhe për të përdorur Ukrainën për të nënshtruar Rusinë.

‘Qielli i sigurt’ po digjet

Në mes të betejës, manastiri u bë adresë për qindra refugjatë nga Svyatohirsku dhe fshatrat përreth, që kërkuan strehim nga sulmi i zjarrit të artilerisë dhe kërcënimi i që vinte nga pushtimi rus.

Anatoli, një farkëtar që i ka kushtuar dekada të tëra punës për murgjit, gjatë një darke në sallën e ngrënies së manastirit, tha për Radion Evropa e Lirë se “individë të shumtë që kishin humbur gjithçka, gjetën një strehë të sigurt brenda manastirit”, duke shtuar se “dikush mund ta kuptojë këtë vend të shenjtë pasi jeton aty”.

Manastiri i Malit të Shenjtë u dëmtua rëndë përgjatë gjithë kohës së luftimeve të ashpra në këtë zonë.

Duke u bazuar në raportimet e ushtrisë ukrainase, manastiri u godit nga një bombë ruse më 12 mars.
Më 4 maj, bombardimet nga Rusia dëmtuan një konvikt, ku u lënduan të paktën shtatë persona.

Më 30 maj dhe 1 qershor, tre murgj dhe një murgeshë u vranë, dhe të paktën tre murgj të tjerë u lënduan nga zjarri i artilerisë. Disa ndërtesa në pronësi të manastirit në zonën përreth tij gjithashtu u dëmtuan. Në mesin e tyre ishte edhe kisha prej druri- Tashëgimia e gjithë Shenjtorëve – që ishte kisha më e madhe e drurit në Ukrainë.

Pushtim brutal

Jashtë manastirit, vetëm një fraksion i vendbanimeve të mëparshme vazhdon të qëndrojë në këmbë. Kjo pjesë, dikur thuhej se ishte “Zvicra e Donbasit”, për shkak të livadheve të tij të qeta dhe pyjeve të gjera me lisa, të cilat në të kaluarën tërhiqnin vizitorë që kërkonin pushim nga qytetet industriale si Donjecku e Luhansku.

Që nga fundi i pushtimit rus, administrata civile-ushtarake dhe vullnetarët u kanë ofruar banorëve ushqime falas dhe ndihmë humanitare. Autoritetet hapën një banjë publike dhe lavanderi në qytet. Kjo e fundit, nuk ka ujë të rrjedhshëm.

Disa biznese janë rihapur dhe Rybalkin thotë se një bankë dhe një pikë karburanti do të fillojnë të funksionojnë së shpejti.

Rrugët e Svyatohirskut janë pastruar kryesisht nga rrënojat dhe xhamat e copëtuara, por pyjet rreth tij thuhet se janë të dyndur me mina.

Hezitimi për rimëkëmbje është për shkak të luftimeve të ashpra në vijën e frontit, që po zhvillohen vetëm 30 kilometra larg, ku forcat ruse janë përpjekur të fitojnë terren pranë qyteteve Liman, në juglindje, dhe Kupiansk, më larg në veri. Ushtarët ukrainas lëvizin brenda dhe jashtë qytetit, ndonjëherë duke qëndruar për pak kohë për të riparuar automjete ose për të bërë disa pazare.

Ndërsa, Svyatohirsku rimëkëmbet gradualisht, ai mbetet thjesht një hije e së kaluarës së tij dhe kjo gjendje mund të vazhdojë për një periudhë të gjatë. Shumica e banorëve u larguan vitin e kaluar. Ata u zhvendosën në Rusi ose në zona të Ukrainës, që janë nën kontrollin rus. Këtu përfshihet edhe ish-kryetar i bashkisë, Volodymyr Bandura, i cili ishte i lidhur me partinë pro-ruse të opozitës, e cila tashmë është e ndaluar në Ukrainë– Platforma për Jetën.

Olha Kartashova, koordinatore e qendrës për ndihmë humanitare në Svyatohirsk, i tha Radios Evropa e Lirë se disa banorë “përshëndetën forcat pushtuese ruse, thuajse ato ishin çlirimtare”, por shumë të tjerë thjesht u pajtuan me praninë e tyre, sepse nuk kishin çfarë tjetër të bëjnë.

Kartashova tha se atë dhe vajzën e saj, ushtarët rusë i detyruan të zhvisheshin dhe se dhëndri i saj u trajtua shumë ashpër gjatë marrjes në pyetje. Familja pothuajse çdo natë të pushtimit e kalonte të fshehur në një bodrum. Shtëpia e tyre u granatua dy herë, herën e parë kur ushtria ruse mori Svyatohirskun, dhe të dytën, kur ukrainasit e rimorën atë.

Sipas Rybalkinit, forcat ruse ndjenin rrezik të vazhdueshëm pasi qyteti ishte nën kontrollin ukrainas dhe dronët ukrainas monitoronin vazhdimisht lëvizjet e tyre.

Pasi Shërbimi i Sigurisë i Ukrainës (SBU) kreu të ashtuquajturat “masa për stabilizim”, pas tërheqjes së trupave ruse vjeshtën e kaluar, prokurori i qarkut hapi një numër hetimesh për bashkëpunim të dyshuar, separatizëm dhe grabitje.

SBU-ja gjithashtu raportoi se kishte identifikuar një “dhomë torture” në një qendër argëtimi pranë Lavrës Svyatohirsk, ku ushtria ruse “mbante me forcë banorët që mbështesnin sovranitetin ukrainas”.

Banorët që përjetuan dhe panë nga afër pushtimin, treguan për brutalitet dhe kaos.

Mjekja e pensionuar, Tamara Yevdokymova, 82- vjeçare, kultivon patate, domate, tranguj, qepë, rrush, e fruta dhe perime të tjera në kopshtin e saj të vogël, pavarësisht në oborrin e saj shihen mbetje të ndryshkura të tankeve, një kujtim i përpjekjes së dështuar të forcave ruse për të kaluar Siverskiy Donetsin.

Gjatë luftimeve vitin e kaluar, shtëpia e saj u dogj dhe ajo u fsheh nga shpërthimet e bombave thërrmuese dhe predhave që shpërthyen përreth. Ajo i tha Radios Evropa e Lirë se një ushtar i ri rus e kishte rrahur dhe i kishte nxjerrë dhëmbët. Djali i saj, një murg, jeton në Rusi, por ajo planifikon të qëndrojë në vendin ku, siç tha “kam jetuar gjithë jetën dhe kam varrosur burrin tim”.

“Është koha që unë të vdes”, tha ajo. “Unë nuk dua të jetoj më në këtë çmendinë”.

‘Klani i Donjeckut’ dhe ‘Bota ruse’

Pas tërheqjes ruse, murgjit e Lavra Svyatohirskut u gjendën gjithashtu në një situatë, që duket si një rrugë pa krye.

Arseniy ishte në manastir gjatë një vizite në fund të korrikut, sipas Feofan, por nuk pranoi të fliste për Radion Evropa e Lirë.

Ai ka përsëritur narrativat ruse shumë herë gjatë dekadës së fundit, duke akuzuar Ukrainën për nxitjen e luftës në Donbas dhe ka mbështetur referendumet e imponuara nga Rusia në Krime dhe rajone të tjera të Ukrainës, të cilat janë hedhur poshtë gjerësisht nga komuniteti ndërkombëtar si mashtrime të paligjshme.

Feofan, tha për Radion Evropa e Lirë se ai nuk kishte njohuri për këto ngjarje dhe theksoi se Girkini nuk ishte i pranishëm në Lavra në vitin 2014, në kundërshtim me atë që disa media të lidhura me separatistët e mbështetur nga Rusia kanë raportuar. Njëkohësisht, Feofani pohoi se të dyja palët mbajnë përgjegjësi për përshkallëzimin në vitin 2014 dhe theksoi se ishte Ukraina ajo që nisi granatimet e rënda të artilerisë në Slovyansk, vendndodhja e disa prej përplasjeve fillestare në konfliktin që u shfaq atë vit.

Tetyana Derkach, gazetare për çështje fetare ukrainase dhe autore e librit “Kisha ruse në luftën hibride kundër Ukrainës”, e përshkroi Lavra Svyatohirskun si “qendra më e spikatur e ideologjisë së ‘Botës Ruse’ në Donbas” — një referencë për ndjenjat ekspansioniste të nacionalistëve rusë që mbrojnë marrjen nën kontroll të pjesëve të vendeve të huaja të populluara nga rusishtfolësit.

Lavra Svyatohirsk ka gjithashtu një peshë për shkak të lidhjeve të saj me figura politike të lidhura me Moskën, duke përfshirë ish-presidentin Viktor Yanukovych. Ai la pozitën e tij dhe kërkoi strehim në Rusi në vitin 2014 për shkak të presionit nga lëvizja e protestës së Euromaidanit. Kjo lëvizje ndodhi si reagim ndaj zbulimeve të korrupsionit qeveritar dhe zgjedhjes së Yanukovychit për të anuluar një marrëveshje që synonte forcimin e lidhjeve me Bashkimin Evropian.

Yanukovych frekuentonte manastirin dhe i ndau prona të ndryshme publike, duke ofruar gjithashtu mbështetje financiare. Gjatë zgjedhjeve presidenciale të vitit 2004, ai fitoi miratimin e manastirit, me besimtarët që luteshin për suksesin e tij si “shërbëtori i Zotit Viktor”.

“Luftë hibride”

Pavarësisht një ndryshimi në retorikën e tij zyrtare, Derkach pohon se ndjenjat në Lavra Svyatohirsk kanë mbetur relativisht të pandryshuara edhe pas pushtimit të gjerë të Ukrainës nga Rusia. Në maj të vitit 2022, Kisha Ortodokse Ukrainase u distancua publikisht nga Kisha Ortodokse Ruse, duke bërë ndryshime në statutet e saj që gjoja jepnin një nivel “autonomie dhe pavarësie”.

Feofani pohon se murgjit e Lavrës nuk e marrin parasysh qëndrimin e patriarkut Kirill dhe pretendon se emri i tij përfshihet “ritualisht” në lutje për shkak të faktit se “OCU (Kisha Ortodokse e Ukrainës) tani është e ndarë nga Kisha Ortodokse Ruse, megjithëse jo plotësisht e pavarur”.

Gjatë gjithë diskutimit, ai shprehu gjithashtu një sërë pikëpamjesh në përputhje me retorikën e UOC-së. Ai pohoi se “abortet në Ukrainë shkaktojnë më shumë viktima sesa konflikti në vazhdim” dhe propozoi që kufizimet e lidhura me pandeminë gjatë krizës COVID-19 “krijuan një distancë midis njerëzve dhe Zotit, duke kontribuar kështu në mënyrë indirekte në luftë”.

Në përputhje me një deklaratë të bërë nga propagandisti i televizionit shtetëror rus Vladimir Solovyov, Feofani iu referua OCU-së kundërshtare si një “kishë turke e përbërë nga individë që janë larguar nga kisha kanunore” – duke aluduar në faktin se selia e Patriarkut Ekumenik Bartolomeu ndodhet në Stamboll.

Përgatiti: Gresa Kraja