HYRJE

Haikut janë poema të vogla japoneze me tri vargje. Thjeshtësia e tyre, zhveshja e tyre nga gjërat e tepërta, shprehin rrumbullakësinë e përkryer, të mrekullueshme apo të çuditshme të një çasti, zgjime shpirtërore (satori), idé të vockla shkreptimtare kur poeti përkon tërësisht me lëvizjen e jetës : një shi dimri, qershitë e lulëzuara, kënga e bulkthit ose…një kërmill që kalon…Haiku është pasqyra e një çasti. Asnjëherë, ai nuk demonstron gjësend. Ai mbetet i lirë për interpretime dhe gjykime. Ai sugjeron. Ai sjell ndër mend. Ai i lë vend zbrazëtisë dhe heshtjes. Ai është si ato pikturat japoneze ku malet e mbështjella me mjegull mund t’i marrësh me mend me anë të disa penelatave që nuk i paraqesin plotësisht ato.
Dhe tashti ne e dimë sesa rrënjë të thella ka hedhur haiku në traditën poetike japoneze, e cila qysh në fillimet e saj tregonte një vëmendje të madhe ndaj natyrës, një ndjeshmëri që tashmë gjendej te vizioni që Shinto-ja, feja zanafillore e Japonisë, kishte për botën.

 

ERIK SABLÉ

NJË HISTORI E SHKURTËR E HAIKUT

Në Perëndim dhe veçanërisht në Francë, me vështirësi mund të imagjinojmë rëndësinë që kishte poezia te popujt e lashtë, te kinezët dhe te japonezët.
Ndërsa romani mbahej si një zhanër fare minor, të gjitha personazhet më të rëndësishme të perandorisë ishin të pasionuar për poezinë dhe hartonin vargje.
Ajo ishte e pranishme kudo: në udhëpërshkrime, në tregimet historike, në përralla, në legjenda. Nuk duhet të harrojmë se në Kinë, historia dhe poezia bënin pjesë në provimin për të arritur në funksionet më të larta të shtetit.

*
Përmbledhjet e para japoneze datojnë qysh nga fillimi i shekullit VIII dhe janë këngë dashurie ose lufte.
Pastaj qysh nga fundi i këtij shekulli, poezia u kristalizua në formën e tankas që hartohej me pesë vargje me 31 rrokje sipas ritmit që mbeti i pandryshueshëm: 5-7-5-7-7.
Antologjia e parë e poezisë Tanka ishte Manioshi, e mbledhur nga poeti Otomo No Jakamoshi: një vepër e pamasë që përmbante 4516 poema, të shkruara nga 55O poetë të ndyshëm. Ajo u hartua me karaktere kineze dhe tashmë i linte një vend të madh natyrës: bora, hëna, lulet…xixëllonjat. Natyra ishte një temë zotëruese bashkë me himnizimin e qenies së dashur.
Antologjia e dytë që u botua pak më vonë, ishte Kokinshu (Përmbledhje poemash të shkuara e të tashme), e hartuar sipas udhëzimeve të perandorit Daigo më 901, nga poeti Kino Curajuki.
Shumë poetë ishin fisnikë, oborrtarë dhe veprat e tyre nganjëherë vuanin nga një tepri precioziteti, lojëra fjalësh, imazhe konvencionale. Por tashmë antologjia përfshinte një varg poemash të lira, të titulluara Haikai që me mënyrën e lirë të të shprehurit kontrastonin me poezinë zyrtare.
Pastaj tanka u bë një lojë që praktikohej nga aristokracia gjatë periudhës Heian (794-1185).
Tanka krijohej nga disa vetë: një poet propozonte tri vargjet e para, një tjetër dy vargjet që vinin më pas duke e rrokur sa më mirë temën e caktuar. Pastaj një tjetër hartonte tri vargje të reja etj.
Kështu lindi Renga, një suitë (vazhdar) vargjesh të improvizuara nga autorë të ndryshëm që zgjateshin zinxhir njëri pas tjetrit.
Ishte njëfarë zbavitjeje, pak a shumë si disa lojëra syrealiste. Dhe tashmë mund të vihej re lidhja midis kësaj poezie që ishte në zanafilë të haikut dhe argëtimit, një akt i lirë, ludik, që largohej nga stili i rëndë i njëfarë poezie klasike japoneze, të mbushur me imazhe konvencionale.
Shumë shpejt u krijuan dy shkolla të Rengas: njëra ishte shkolla MUSHIN, Kurinomotono Shu-ja, e karakterizuar nga humori; tjetra, shkolla USHIN, Kakinomotono Shu-ja që ishte më klasike, u orientua më tepër drejt kërkimit të bukurisë.
Sigurisht, Haiku doli nga shkolla e parë: nga shkolla MUSHIN që praktikonte zbavitjen dhe lojën. Më saktë, ai u shfaq atëherë kur poetët filluan t’i hiqnin dy vargjet e fundit, për të ruajtur vetëm tri vargjet e fillimit (hoku). Kështu lindi Haiku që përbëhej, pra, nga tri vargje me 17 rrokje të ndara sipas ritmit 5-7-5.
Ky kombinim i 5-s dhe i 7-s kishte një domethënie të thellë, meqenëse sipas simbolikës së lashtë kineze alternimi i tyre ishte shprehje e lëvizjes së parregullt të natyrës. Por, ashtu, siç e ka treguar P. Goyard-i, ekzistojnë përjashtime të shumta nga ky ligj. Kjo gjë provon lirinë e skajshme të autorëve të haikut, mospranimin nga ana e tyre të rregullave tepër të ngurta.
Suksesi i Haikut qe i menjëhershëm. Ai praktikohej nga shtresa të gjera të popullsisë së arsimuar, priftërinj shinto, murgj budistë, mjekë e të tjerë. Dhe më 1525 u botua përmbledhja e parë e Haiku Renga-s, e hartuar nga Jamazaki Sohan-i që ishte një ushtarak në pension, një « Ronin » i arsimuar.
Kjo përmbledhje-manifest iu kundërvu poezisë klasike, kërkimit artificial të bukurisë, idealizimit konvencional të ndjenjave. Ajo autorizoi përdorimin e termave që gjykoheshin si « vulgare ». Ajo « provokoi » dhe pa kaluar shumë kohë, u bë zanafilla e një rryme të gjerë që u përhap së pari te borgjezia e re tregtare e qyteteve, pastaj në të gjitha sferat e shoqërisë. Me artin e Haikut ushtroheshin si në qytet ashtu dhe në fshat.
Por, ashtu siç kishte ndodhur me rrymat e tjera poetike, Haiku u polarizua në dy prirje rivale që polemizonin dhe luftonin me njëra-tjetrën.
Njëra është shkolla TEIMON, e themeluar nga Macanaga Teitoku (1571-1653) që vazhdoi traditën e Arakido Moritaki-t, i cili mbronte një haiku që mund të pranohej nga poetët klasikë.
Tjetra është shkolla DENRIN, e themeluar nga Nishijama Soin-i (16O5-1682), shumë më e lirë, e orientuar drejt humorit dhe të qeshurës.
Një nga përfaqësuesit e kësaj prirjeje, poeti Saikaku do të hartonte si lojë dhe si sfidë, 23 500 vargje për 24 orë, në Osaka.
Pastaj aventura e Haikut do të vazhdonte në Edo (Tokio) me Bashon, Busonin, Isan, Shikin, Taigin, për të përmendur vetëm më të mëdhenjtë… deri në ditët tona, kur ai praktikohet nga miliona japonezë. Sepse haiku është i gjallë në Japoni. Atij i kushtohen gjashtëdhjetë revista, ka konkurse të Haikut dhe gazetat botojnë rregullisht krijime të tilla.
A duhet të thuhet Haiku apo Haikai?
Haikai është një krijim kolektiv, i hartuar nga një grup poetësh që i përkasin të njëjtës shkollë.
Basho që i jepte përparësi dialogut, gjithnjë e ka këshilluar me ngulm këtë formë shkrimi.
Haiku është një krijim individual, vetmitar që ka lindur më vonë. Fjala Haiku është një përngjitje e fjalëve Haikai dhe Hoku, i cili do të thotë: fragment i shkëputur nga një tërësi (ansambël).

 

 

BASHO

Emri i vërtetë i Bashos është Macuo (Matsuo) Munefusa. Pa dyshim, ai është më i përmenduri nga autorët e haikut. Pikërisht ai i dha një hov të ri dhe një thellësi të re këtij arti.
Basho lindi më 1644, në Coge, një fshat pranë Uenos. Ai ishte djali i dytë i një samurai.
Pasi humbi të atin, ai hyri në shërbim të djalit të kështjellarit të vendit Todo Joshitada, i cili ishte dy vjet më i madh. Shumë shpejt, ata u bënë miq të ngushtë. Meqenëse Joshitada shkruante haikai nën drejtimin e një mjeshtri të shkollës TEIMON, ai i dha njohuritë e para për këtë art Munefusas së ri.
Dy vjet më vonë, pas vdekjes së mikut të tij, Basho-ja i ardhshëm u kthye të jetonte në shtëpinë e të vëllait, në Ueno, para se të vendosej në Edo më 1672, sepse kryeqyteti ishte bërë qendra e haikait të shkollës DENRIN.
Ai ishte i talentuar. U dallua shumë shpejt dhe, ndonëse ishte në moshë të re, u pranua në rrethin e “të vjetërve”.
Meqenëse tashmë ishte i përmendur, ai mund të kishte kaluar një jetë të mirë duke u dhënë mësime të tjerëve për artin e haikait, por ngaqë nuk pranoi të bënte kompromise, parapëlqeu të punonte si ndihmës kontrollor i ujërave të qytetit. Këtë funksion e mbajti nga viti 1677 deri më 1680.
Në të njëjtën kohë, disa amatorë të pasur u mblodhën rreth tij për të përsosur artin e haikait. Kështu u formua ajo bërthamë e nxënësve dhe e miqve si Kaiku apo Sanpu, një tregtar i pasur që merrej me tregtinë e drurit, të cilët i qëndruan besnikë përherë.
Më 1680, me këtë grup nxënësish, ai hartoi tekstin themelues të një shkolle të re të haikut, të quajtur Shonan, e cila nuk ishte as Teimon-i, as Denrin-i.
Po këtë vit, ai u vendos në një ermitazh që ia kishte dhënë miku i tij Sanpu, pranë lagjeve të jashtme të Fu-Kagava-s. Pikërisht në këtë kohë, në vend të emrit Macuo Munefusa, ai përdori emrin Basho-an: “an” do të thoshte ermitazh dhe “Basho”, druri i bananes. Ky emër kishte lidhje me një dru bananeje, të mbjellë nga një nxënës i tij.
Ai rronte i tërhequr nga bota dhe përfitoi nga kjo gjendje për të njohur doktrinën Zen pranë mjeshtrit dhe mikut të tij Buço.
Më vonë, ai do të mburrej se mjeshtrit e tij taoistë kishin qenë Çuang Ce, Lie Ce dhe poetët kinezë Li Po, Du Fu apo Han Shan, të ndikuar shumë nga doktrina budiste apo taoiste. Po aq shumë, ai admironte poetin Saigo, të cilin e mbante si model, piktorin Sesshin dhe Dogi-n, mjeshtrin e Rengas.
Ai mbeti gjithmonë laik, por qysh nga kjo kohë, bëri një jetë të rreptë, të tërhequr, të ndërprerë nga udhëtime të gjata. Atëherë ai kaloi nga një vis në tjetrin, i veshur si murg.
Udhëtimin e parë e bëri për të shkuar te varri i nënës, së bashku me mikun e tij Shiri.
Për të soditur hënën e plotë të vjeshtës në hieroren e Kashinas dhe për t’i shkuar për vizitë mjeshtrit të tij Buço, më 1687, ai bëri një udhëtim të dytë në veri të Edos.
Pikërisht në fund të pranverës së vitit 1689, ai do të bëjë shtegtimin më të madh me mikun e tij Sora: një udhëtim prej 2340 km deri në Hiraizumi, në veri të gadishullit. Iu deshën pesë muaj për ta kryer këtë udhëtim.
Duke kaluar përmes maleve të qendrës së vendit, ai zbuloi një natyrë të virgjër që e frymëzoi më shumë sesa çdo peizazh tjetër. Atje, ai hartoi haikut e tij më të bukur. Që andej, solli udhëpërshkrimin më të famshëm dhe pa dyshim më të përkryer: ”Shtegu i ngushtë në fund të botës”, të cilin e përpunoi gjatë, para se t’ua linte në dorë nxënësve disa muaj para se të vdiste.
Më 1692, ndodhej në Edo, kur ra i sëmurë për herë të parë.
Në Saga, mori lajmin për vdekjen e Jute-s, bashkëshortes së tij qysh prej shumë vitesh.
Megjithatë ai donte të ishte në harmoni me “lëvizjen e kulluar të jetës” dhe do të vazhdonte të udhëtonte pareshtur derisa vdiq më 1694, në Osaka.
U varros në manastirin e Gishu-ji në Ziji. Nxënësit e tij i mbollën një dru bananeje te kryet e varrit.

 

 

HAIKU TË ZGJEDHUR

PRANVERA

A mos ka ardhur pranvera?
Kodrina pa emër
Ka humbur në mjegull

Pranvera mbërriti
Por shkorreti dhe malet
Ende janë si në dimër

Mbrëmje pranvere:
Në hijen e tempullit
Një lutës i mistershëm

Petalet e trëndafilit të verdhë
A mos fërgëllojnë e rrëzohen
Nga zhurma e ujit të potershëm?

Brerima e parë e pranverës te pragu.
Tashti unë do ta kem emrin
“Endacaku”.

Një shelg i gjelbër
Pikonte në baltë
Gjatë zbaticës së detit

Nuk e them dot
Nga ç’pemë e lulëzuar vjen,
Por ç’erëmim i jashtëzakonshëm!

Në shtegun e malit kundruall
Dielli që agon,
Erëmon lule kumbullash

Gjethet e qershisë çelën
Midis tyre duket
Çerdhja e lejlekëve

Njerëzit e kohës sime
S’i vënë re lulet e gështenjës
Pranë çatisë

Lisi i vështron
Me moskokëçarje
Qershitë që lulëzojnë

Vari në shelg
Tërë neverinë tënde
Tërë dëshirat e zemrës

Krejt i rraskapitur
Kërkoj një strehë për të bujtur:
Ah, çfarë lulevilesh!

Në mes të rrafshinës
Këndon lauresha
Krejtësisht e lirë

Zgjohu, zgjohu
Të quaj miken time
O flutur finoshe

Trumcakët që sillen flur
Mbi fushat me kolzë
Duket sikur admirojnë lulet

Tërë këta fshatarë
A mos vallë janë pinjoj
Lulishtarësh?

Ngado që të hedhësh sytë
Fryma e luleve përhapet
Mbi valët e liqenit Biwa.

Të duket sikur në det të hapur
Është ndalur një çast një anije:
Lule pjeshke në plazh.

Sa herë që fryn erë
Flutura ndërron vend
Në degët e shelgut

Paulovnia hapi petalet:
Zëra shkurtash
Matanë gardhit

Një pellg i qëmotshëm:
Zhurma e ujit
Ku u zhyt një bretkosë

Një vazo plot lule azaleje,
Një grua që thërmon
Merluc të tharë në diell

Nga bozhurja e çelur
Bleta del
Me zemër të thyer

Sa shumë i përngjet
Hijes së tij në ujë
Ylberi

Shiu i muajit të pestë
Në mur
Boja e bërë leskra-leskra

Shiu pranveror që bie
Përmes pullazit,
Kullon mbi një folé grerëzash.

Fytyra e luleve
A mos e ka trembur
Hënën e vagëlluar?

Këtë flutur që flatron
Unë do ta pyes
Për haikun kinez

Bilbilat
Prapa shelgjeve,
Para murrizave

Ura e varur mbi hon:
Te bimët kacavarëse
Varen jetët tona

Te tempulli i Sumas
Dëgjoj fyejt e lashtë
Në hijen e një druri

Sa keq
Nën kaskë
Britma e karkalecit!

Mjegull e shi që të qull:
Fuzhi i mbështjellë prejt tyre,
Por unë eci i lumtur.

Mbi liqen, kokë e bukur sa më s’ka,
Por mbi malin Hie bie shi:
Ka hyrë maji.

Me çadrën që mbaj përpjetë,
Unë kaloj
Midis shelgjeve.

Shira maji:
Krimba mëndafshi të sëmurë
Në korijen me mana.

Nuk i përket
As mbrëmjes as mëngjesit
Lulja e pjeprit.

Më të shkurtra ngjajnë
Këmbët e kurrilës
Në shirat e majit.

Në mes të ditës shoh,
Zverku i saj është all:
Xixëllonja.

Një çast të shkurtër
Drita e hënës
Vonohet te lulet.

Ka një ishull
Aty ku u zhduk
Qyqja.

Një gaforre e vogël
Më kacavaret në këmbë
Në ujët e buronjës.

Flokët m’u zgjatën
Dhe fytyrën e kam të zbehtë:
Shira maji.

Hëna që nget me shpejtësi:
Majat e drurëve
E mbajnë shiun.

Gjithkah rendin
Lulet e shumta
Tek uji i liqenit.

Me të rënë poshtë
Nga maja e barit,
Xixëllonja fluturon.

Çlodhem në mes të qiellit
Te qafa e malit
Më lart se laureshat.

Dallëndyshet bishtgërshërë
Hodhën ca baltë
Në kupën time me saké.

Krahët e fluturës
Kanë erëmimin e orkidesë
Ku ajo u ul.

Nga drapri i hënës
Tërë toka e mbështjellë
Lule hejdeje.

Të ishte i gjelbër
Tashmë kjo gjë
Do t’i mjaftonte piperit.

Batica vërshon
Deri te dera ime
Në kohën e hënës së plotë.

Prush në hi,
Në mur
Hija e të grishurit.

Qyqja bën ku-ku,
Por zëri i saj mbeti
Përmbi ujë.

Puhi pranvere:
Rremtari
Me llullën midis dhëmbëve.

Fund maji me hënë:
Rrok një qiparis shekullor
Në mes të rrebeshit.

Te punishtja e gurgdhendësit
Midis gurëve
Lulëzojnë krizantemat.

Krizantemat kundërmojnë :
Sandale me shoje të ngrëna
Në kopsht.

Nën lulet e një bote pluskuese,
Me sakenë time të bardhë
Dhe me orizin tim të murrmë.

Kambana hesht,
Lulet si jehonë
Parfumojnë mbrëmjen!

Para se ta gëlltitja,
Më shushuriti ndër dhëmbë
Ujët e burimit.

Kjo ditë që nuk ka të sosur,
Është tepër e shkurtër
Për laureshën që këndon!

Ah, qyqe
Zmadhoje edhe ca
Vetminë time!

Fije luleshpatorje më kacavaren
Pas këmbëve,
Lidhëse për sandalet.

Duke ia shtruar palat me dorë
Mantelit të shiut
Heq dorë nga iluzionet.

Vështro atje tutje
Lulet e vërteta
Të kësaj bote të vuajtjes.

Shi qershori që resh.
A mos u kthye ashja
Drejt diellit?

Në pranverën që po shkon
Zogjtë klithin
Sytë e peshqve plot lot

 

VERË

Fryn flladi:
Hija e luleviles
Fërgëllon paksa.

Dega e lespedezës
Luhatet pa lëshuar
Një pikë të vetme vese.

Të qulluara krejtësisht
Të përkulura
Bozhuret në shi.

Kasolle mjerane:
Kuisjet e qenit
Përmes shiut të natës.

Unë jam në Kioto,
Dëgjoj këngën e qyqes
Që ëndërron për Kioton.

Duke vozitur
Nëpër liqen:
Britma e qyqes.

Midhja
Gojëmbyllur:
Ç’freski!

Në vesën e mëngjesit,
I zhyer me baltë:
Një pjepër i freskët.

Pjeprin e parë
Do të presim në thela
Ose në katërsh.

I fryrë nga shirat e qershorit,
Lumi i shpejtë Mogami
Rrjedh teposhtë.

Heshtje:
Klithma e gjinkallës
Gërryen gërxhet.

Gjinkallat do të vdesin,
Por kënga e tyre
Nuk flet për vdekjen.

Para ipomesë së çelur,
Po hamë bukë
Ne që jemi vetëm njerëz.

Lumi Mogami
E çoi në det
Diellin e zjarrtë.

Nga Perëndimi deri në Lindje:
Zhurmërima e erës
Në bimët e orizit.

Në hijen e shelgjeve,
Gruaja e peshkatarit
Shkon në fill peshqit.

Kur shkova të argëtohesha
Te deti shtatë lega i gjerë,
Nuk e kapa dot peshkun-glob.

Shumë ujdhesa
Të thyera në një mijë copë
E të hedhura në detin e verës.

Zëri i një zhabe
Vjen të më takojë te kasollja
Ku rriten krimbat e mëndafshit.

Thinjat më kanë ngecur
Nën jastek,
Britma e një karkaleci.

Edhe malet e kopshti
Vijnë të zënë vend
Në tatamin e sallonit veror.

Në kasollen e peshkatarit,
Midis karkalecave të detit:
Një bulkth arash.

Era e lumit
Me kimono vere:
Freski muzgu.

Gjueti xixëllonjash,
Varkëtari është i dehur:
Ç’katastrofë!

Soditni hënën e bukur,
Para se t’i presin
Kallamat te lumi.

Dikush përplas pëllëmbët,
Qielli zbardh nga kjo jehonë:
Hëna e agut të verës.

Kur errësohen
Sytë e fajkoit,
Shkurtat pingërojnë.

Jetëshkurtra janë ëndrrat:
Likurishtet në amfora
Hënë vere.

Natë vere:
Nga zhurma e nallaneve të mia
Drithërohet heshtja.

Në tempullin ku u ngjita
Atë natë hëna qe
Pjesa më e qartë e fytyrës sime.

Para vetëtimës që shkrep:
Sublim është ai
Që nuk di gjësend!

E ngas kalin në shkorrét
Nga ajo anë ku zogjtë
Ia thonë këngës.

Bar vere i tharë:
Gjithçka që mbetet
Nga lavdia e ushtarëve.

Kjo pemë në verë:
Një shpatë që mali
E ka ngjeshur në brez.

Natën
U mbarua vaji i llambës:
Hëna përtej dritares.

Qyqja këndon e vetme:
Një pyll i madh bambush
Kullon rreze hëne.

Një erëmim i samtë:
Mbi barishten ujore
Rropulli krapi.

Shtrihem diku
Në freski
Dhe më zë gjumi.

Sa i freskët
Muri te këmbët e mia
Gjatë gjumit të pasdrekës.

Gjithçka që mund të dhuroj
Në kasollen time
Janë ca mushkonja.

Shitësi i sepieve:
Zëri i tij përzihet
Me këngën e qyqes.

Dritë hëne:
Fëmija që më shoqëron
Ka frikë nga dhelprat.

Nga stalla vjen
Zëri i zymtë i mushkonjave:
Vapa e fundverës.

Edhe një ditë pasi iku tutje
Shtrëngata,
Specat janë të kuq.

Në kohën e hënës së plotë
Mjegull rrëzë kodrinave
Deri tek orizoret.

Përkulen deri te lymërishtja
Shelgjet e gjelbra
Në kohën e zbaticës.

Tërhiqem një copë herë
Prapa ujvarës:
Ka filluar ikja e verës.

 

VJESHTË

Vjeshta po afrohet,
Zemra ime gjakon
Ngrohtësinë e dhomës.

Në vjeshtë do të shkoj
Te lumi që quhet
Pisha e Vogël.

Kur ia beh agu
Si vorbullat e mjegullës
Zëri i kambanës.

Ndërsa zmbrapset mjegulla,
Duket një pishë e madhe:
Ehehej! Ehehej!

Aty-këtu:
Zëra ujëvarash
Dhe gjethe që shkunden.

Jeta ime prej udhëtari:
Ecejaket e një bujku
Që lëron arën.

Ende jam në jetë.
Fundi i udhëtimit.
Pasdite vjeshte.

Në shijen e athët të rrepës
Unë e ndiej
Erën e vjeshtës.

Shkunden gjethet e shelgut
Mjeshtri dhe unë
Dëgjojmë kambanën që bie.

Në kopsht dergjet
Një shekull
Gjethesh të rëna!

Mbi çatinë e pjerrët
Pak diell i zbehtë,
Feski mbrëmjeje.

Në këtë shteg,
Vetëm mugëtira e vjeshtës
Ecën ende.

Perëndim vjeshte:
Thua se këtu gjindet
Vendi i hijeve.

Më e bardhë se gurët e zhveshur
Të malit shkëmbor:
Era e vjeshtës.

Duke fryrë përmes pishave,
Era sillet rrotull strehëve:
Vjeshta ka kohë që ka hyrë.

Lumi Kijotaki:
Halat e gjelbra të pishës,
Të përhapura nga valët.

Këtë vjeshtë
E ndiej peshën e pleqërisë:
Përtej ka zogj, re.

Mos harro kurrsesi
Shijen vetmitare
Të brymës.

Lulet e kuqe luhaten
Në erën e vjeshtës:
Letra kineze të holla, ngjyrall.

Supë orizi,
Dëgjoj si bie instrumenti
Bulkthat cinxërojnë mbi çati.

Asnjë pikë vesë nuk bie
Nga gjethet
E krizantemave të ngrira.

Kurrila krrokàt
Me një zë
Që mund të çajë bananen.

Pas një kërpudhe kapet fort
Gjethja
E një peme të panjohur.

Në një degë të zhveshur
Një korb:
Mbrëmje vjeshte.

Në këtë shteg nuk ecën
Askush veç perëndimit
Të diellit të vjeshtës.

Të djeg ende
Dielli i purpurt:
Por fryn erë vjeshte.

Vjeshtë e vonë:
Fqinji im
Vallë, si rron?

Në Lindje a në Perëndim ndesh
Të njëjtin trishtim:
Erë vjeshte.

Tingulli i kambanës vërtitet
Nëpër mjegull
Në të zbardhur të dritës

Hënë vjeshte:
Tërë natën brodha
Rreth liqenit.

Nganjëherë
Retë i lënë të pushojnë
Ata që kundrojnë hënën.

Një gështenjë bie nga lart:
Kandrrat heshtin
Midis barit.

Pas meje,
Rruga mbetet e zbrazët:
Erë vjeshte.

I njëjti peizazh
Dëgjon këngën,
Sheh vdekjen e gjinkallës.

Me ç’zë do t’ia thoshte këngës,
Ç’këngë do të këndonte merimanga
Në puhinë e vjeshtës?

Pilivesa
Rreket më kot të ulet
Në një fije bari të gjelbër.

Një zemër
E zbardhur nga shiu:
Skelet i rrahur nga erërat!

Kushedi sa trumba resh
Kanë derdhur shira
Mbi malin e Hënës.

Ç’shi i rrëmbyer:
Këtë vjeshtë s’do të banojë në hënë
Oshënari i hijshëm.

Mbi detin e errët
Klithma e mekur
E një rose të egër.

Një mullagë
Buzë rrugës:
Atë e ka ngrënë një kalë.

Fryn era e vjeshtës,
Por eshkat e gështenjave
Janë të gjelbra.

Krizantema e bardhë,
Kur takon syrin,
Ngjan krejt e qashtër.

Shturat rrahin flatrat e shpejta,
Caraca shkund frutat:
Stuhi mëngjesi.

Në majën e një peme
Lëvozhga
E një gjinkalle të vdekur.

Natën duke mbajtur vesh
Shiun që kullon në legen,
Banania përkulet nga era.

Terratiset deti
Zëri i patave të egra
Është i bardhemë

Era e vjeshtës fryn:
Fytyra e një njeriu
Të sëmurë nga shytat.

Krimbat në gështenja
Lëvizin natën
Në dritën e hënës.

Stuhia vjeshtake
Fryn përmes gurëve
Të malit Asama.

Nuk kam as kapele
Dhe u bëra qull
E çë?

Këtu shelgu luhatet:
Çdo urrejtje dhe çdo dëshirë
Rri larg zemrës sate.

Natë e errët,
Këmbëgjata qan
Në kërkim të folesë.

Karabullaku merret me peshkim:
Çfarë bukurie,
Çfarë trishtimi!

Duke kalëruar në dritën e hënës
Ca i përgjumur, ca në ëndërrime:
Tymi i çajit të mëngjesit.

Çerdhja
E braktisur nga korbat:
Një dru me pendë.

Vjeshtë:
Ngjajnë të moshuar
Edhe zogjtë e retë.

Po të flas me dikë,
Më mërdhijnë buzët:
Erë vjeshte.

Në ujëvarën kristaline,
Shpërndahen
Gjilpërat e blerta të pishave

Zërat e njerëzve
Vijnë deri te rruga:
Erë vjeshte.

Vetëtima e zjarrtë
Që çan natën e zezë:
Klithma e gatës.

 

DIMËR

Dimri po vjen:
Përmes shiut të dendur
Trajta e hënës.

U sëmura në udhëtim:
Ëndrrat e mia të shpërndara
Nëpër fushat e ronitura.

Mbi fushat e mbjella me oriz,
Luhaten patat e egra:
Shira të ftohta dimri.

Pas krizantemave,
Përveç rrepës gjatoshe
Nuk ka gjë tjetër.

Shkretim dimëror:
Zhurma e erës
Në një botë uniforme

Strehë dimri:
Te paravani i artë
Plaken pishat.

Era e dimrit struket
Në pyllin e madh
Të bambuve.

Ka rënë shi me rrëshekë
Aq sa kashta në fusha
Ka marrë ngjyrë të zezë

Mungon edhe zoti vetë,
Gjethet e rëna grumbullohen
Dhe gjithçka është e shkretë.

Shiu dimëror
Bie mbi stallë,
Një gjel këndon.

Shira të akullta:
Edhe majmuni do të donte
Të kishte një mantel kashte.

Hëna si fill peri,
Kopsht dimri,
Një zë insekti.

Furtuna shfryn:
Në fytyrën e dikujt
Uji rrjedh curril.

Udhëtoj kaluar:
Hija ime e ngrirë
Zvarritet nën mua.

I veshur me brymë,
I mbështjellë nga era:
Një fëmijë i braktisur

Ra bora e parë:
Ç’lumturi
Ma mbushi ermitazhin!

Sa bukur!
Bora ia shton parfumin e saj
Luginës së Jugut.

Preshët e larë
Borë të bardhë
Çfarë acari!

Ra bora e parë:
Gjethet e narcisëve
U lëvarën.

E ndritshme dhe e qartë
Në pasqyrën e shenjtë shihen
Lulet e borës së kristaltë.

Zakonisht e urrej korbin,
Por jo këtë mëngjes
Kur ai rri ulur mbi borë.

Edhe një kalë e meriton
Ta ndalësh vështrimin tek ai
Këtë mëngjes me borë

Eja të shkojmë
Për të parë borën
Derisa të na mbulojë.

Borë që ke rënë mbi ne të dy,
A je e njëjta borë
Që bie këtë vit?

Borë dhe borë:
Këtë natë fund viti
Hëna vezullon.

Sikur bora të na kishte magjepsur,
Le ta soditim atë,
Derisa të mos mbahemi në këmbë!

Ngricë nate,
Mua më del gjumi:
Shtamba ime u ça

Le të pimë deri në mëngjes
Për ta bërë vazo lulesh
Fuçinë e verës.

Kërcasin me zhurmë
Lotët e mi
Duke shuar prushin.

Për të fjetur do të merrja hua
Petkat e një dordoleci:
Ngricë mesnate.

Trupin ma kallkanosin
Rremat që godasin dallgën:
Natë lotësh.

Po aq thatim
Sa salmoni i tharë:
Bonzi në cigërimë.

Viti numëron ditët e mbrame:
Unë kam gjithnjë po atë kapele,
Po ato sandale kashte.

Re bore mblidhen grumbull
Mbi kryeqytet:
Gjysma e qiellit u zhduk.

Deti i tërbuar:
Dhe atje poshtë, përtej Sados,
Udha e Qumështit.

Tre veta takohen bashkë
Për të festuar Vitin e Ri
Dhe bëjnë shamatë.

Fundi i vitit:
Andrrallat e kësaj bote të trazuar
U bënë firë.

Shënim:

Lulet e qershisë simbolizojnë paqëndrueshmërinë, kurse “bota pluskuese” (uki-jo: term me origjinë budiste), shenjon botën tonë jetëshkurtër.
Poeti udhëtar jeton me kënaqësi të thjeshta: me saké të bardhë (të trashë, ngjyrë qumështi) dhe me oriz të murrmë, të pazhveshur.

OCTAVIO PAZ
Çmimi Nobel për Letërsi

BASHO-AN

Bota qëndron
Në shtatëmbëdhjetë rrokje1:
Ti në këtë kasolle.2

Trungje dhe kashtë:
Nëpër të çarat e tyre,
Hyjnë buda dhe kandrra.

E sajuar prej ajri
Midis pishash dhe shkëmbinjsh
Shpërthen poema.

Të ndërthurura
Zanore, bashkëtingëllore:
Shtëpia e botës.3

Eshtra shekujsh,
Brenga të bëra shkëmbinj, male:
Këtu nuk peshojnë fare.

Ajo që them unë,
Mezi janë tri radhë:
Një kasolle rrokjesh.4

1.Shtatëmbëdhjetë rrokjet që kishte haiku klasik, siç e praktikonte Bashoja
2.Macuo Basho ndenji ca kohë në një nga kodrat që ngrihen rreth Tokios, në një kasolle të vogël,
pranë tempullit Kompukuji. Në kujtim të poetit, ajo mori emrin “Kasollja e Bashos”
3.Shih Dante Gabriel Rosetti (1811-1889) The House of Life
4.Variacion i frazës së mbrame të esesë kushtuar William Carlos Williams-it: “Poeti e bën botën të banueshme.”