Xhemil Bej Dino (1894 – 1972)

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 29 Dhjetor 2023

“Le Quotidien” ka botuar, të premten e 27 korrikut 1923, në faqen n°2, një shkrim rreth një legjende që përflitej asokohe në Paris mbi martesën “me qira” të  grave shqiptare, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Martesa “me qira” e femrave shqiptare është vetëm një legjendë

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Në Shqipëri mund të martohesh “për një vit”! Kështu na siguroi një shkresë e fundit që raportonte fundin tragjik të një gruaje të re, e vrarë nga i shoqi për arsye xhelozie të tepërt, një shqiptar që ishte martuar me të për një vit “me kontratë”.

Xhelozia dhe vrasja fatkeqësisht gjenden në të gjitha vendet. Por martesa me afat është sigurisht diçka e re – ose të paktën një ide e re që ndoshta traditat e vjetra të Lindjes na sjellin.

Unë doja detaje. Kështu shkova të gjej të ngarkuarin me punë të Shqipërisë në Paris, zotin Xhemil bej Dino. Por legjenda u shpërbë menjëherë.

Martesa “me qira” nuk njihet nga ligji shqiptar. Ajo që është e vërtetë është se krahas martesës së krishterë të pandryshueshme dhe të pandreqshme, ashtu si tek ne, ekzistonte deri në vitet e fundit, për popullsinë myslimane, legjislacioni turk, i cili lejonte një divorc të lehtë të pranuar nga palët, data e të cilit mund të caktohej paraprakisht pa rrezikun e një kundërshtimi. Por e gjithë kjo nuk është më vetëm temë e romaneve.

Fryma moderne fryn nëpër malet e Shqipërisë. Republika e re dëshironte një Kod të stilit francez dhe martesa civile, tashmë e detyrueshme, është po aq solemne dhe plot angazhime të përjetshme sa në bashkinë më pariziane.

1. Xhemil Bej Dino i buzëqesh naivitetit me të cilin ne mirëpresim në Francë thashethemet më fantastike për zakonet e këtyre vendeve lindore, të cilat më shumë magjepsin imagjinatën tonë sesa tërheqin vëmendjen tonë serioze.

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

“Vendi ynë, më siguron ai, është tashmë krejtësisht perëndimor dhe i modernizuar si një reagim kundër dominimit turk që na ka kacafytur prej kaq kohësh.

Mësuesit tanë së shpejti do të kenë futur kudo kulturën evropiane. Nuk do të ketë asnjë fshat të vogël pa shkollën e tij. Mësuesit janë më të paguarit nga të gjithë nëpunësit tanë civilë. (Kjo, të paktën, nuk është kopjuar nga zakonet perëndimore!)

Ne kemi një gjimnaz në Korçë dhe disa shkolla profesionale në lulëzim.

Raca është e zgjuar, aktive. Nuk jam unë ai që e pohon këtë, kërkon ndjesë z. Xhemil bej Dino, është z. De Pourtalès që ka ardhur për të deklaruar në Lidhjen e Kombeve se në shkollën e Tiranës 70 % e nxënësve janë mbi nivelin e fëmijëve të të njëjtës moshë të shkollave amerikane.

Ne jemi ndonjëherë më demokratë se ju, më thotë sërish z. Xhemil bej Dino. Në shkollat tona të arsimit të ulët të cilat janë pothuajse falas, por me vende të kufizuara, fëmijët e prindërve të varfër kanë të drejta prioritare. Në fakt besohet se familjet e pasura mund t’i dërgojnë djemtë e tyre për të studiuar jashtë vendit.”

Tani pres që në një vend kaq të etur për të qenë në krye të gjithçkaje, gratë mund të jenë gjyqtare, ambasadore, ministre.

Të themi të vërtetën, feminizmi shqiptar, i mbushur me hijeshi orientale, më shumë pasqyron respektin që gëzojnë femrat atje sesa shpall dëshirën për të njohur barazinë e gjinive.

Megjithatë, z. Xhemil Bej Dino më siguron se nëse ndonjë grua do të kërkonte të drejtën e votës në emër të një numri të madh të grave shqiptare, Asambleja Kushtetuese “me kënaqësi do t’ia akordonte”.

Dhe asgjë më e mirë se kjo deklaratë nuk pasqyron përzierjen kurioze që ndërthur, në këtë vend misterioz, ndikimin e traditave orientale dhe guximin e një brezi të ri krenar për ndërtimin kaq të shpejtë të institucioneve moderne dhe i etur për progres. — H.B.