Bashkimi Evropian synon krijimin e një “qendre detare të sigurisë në Detin e Zi” për t’iu kundërvënë veprimeve të Rusisë në rajon dhe për të mbrojtur infrastrukturën kritike detare.

Plani është pjesë e një strategjie më të gjerë të BE-së që u prezantua më 28 maj nga shefja për politikë të jashtme të BE-së, Kaja Kallas, për të krijuar bashkëpunimin më të ngushtë me Armeninë, Azerbajxhanin, Gjeorgjinë, Moldavinë, Turqinë dhe Ukrainën.

Dokumentin e titulluar, “Qasja strategjike e BE-së në rajonin e Detit të Zi”, e ka parë Radio Evropa e Lirë.

Në dokument thuhet se Brukseli duhet të ndihmojë “duke ndërtuar kapacitete detare dhe mundësitë për monitorime detare, përfshirë mbikëqyrjen e një armëpushimi të mundshëm detare, përpjekjet për pastrimin e minave, mbrojtjen e infrastrukturës kritike, patrullimin e linjave komerciale detare, luftimin e kërcënimeve hibride, me synim të parandalimit të agresionit në të ardhmen në këtë rajon dhe kur të lejojnë mundësitë, të konsolidohet paqja”.

Nuk ka tregues se ku do jetë kjo qendër dhe cilat shtete do të përfshihen në të, nëse kjo ide materializohet.

Por, teksti thekson se duhet të trajtojë çështje të tilla si “ndërgjegjësimi për situatën detare, monitorimi në kohë reale i shtratit të detit nga hapësira, dhe paralajmërimi i hershëm për kërcënime të mundshme dhe veprimtari të dëmshme”.

Qendra do të fokusohej në aspekte të tilla si kabllot nënujore, instalimet në det të hapur dhe operacionet e gazit dhe energjisë nga era në brigjet rumune dhe bullgare.

Dokumenti vjen në një kohë kur vendet evropiane po planifikojnë një lloj force të sigurisë në Ukrainë në rast të një armëpushimi të përhershëm në luftën me Rusinë.

Ndërsa Mbretëria e Bashkuar dhe Franca po udhëheqin për sa i përket vendosjes së trupave në terren, Turqia, sipas burimeve të Radios Evropa e Lirë, ka sugjeruar tashmë se do të udhëheqë komponentin detar të kësaj force, veçanërisht duke garantuar kalim të sigurt në Detin e Zi dhe potencialisht pastrimin e minave.

Rritja e bashkëpunimit me Ankaranë
Ndërsa dokumenti nuk i referohet drejtpërdrejt ndonjë force të sigurisë për Ukrainën, ai thekson rritjen e bashkëpunimit me Ankaranë për të siguruar paqen në dhe përreth Detit të Zi.

“Turqia mund të luajë një rol konstruktiv në kundërshtimin e flotës në hije të Rusisë dhe të kontribuojë në përpjekjet për të rritur sigurinë detare, sigurinë energjetike në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe konventat përkatëse”, thuhet në dokument.

Presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, pasi u rizgjodh në krye të KE-së në fund të vitit 2024 premtoi hartimin e një strategjie të posaçme për Detin e Zi.

Ideja është që tani Kaja Kallas duhet të organizojë “një takim të posaçëm të ministrave të BE-së me vendet partnere të rajonit të Detit të Zi, për të zhvilluar dhe avancuar aspekte të ndryshme të bashkëpunimit në kuadër të qasjes së re të BE-së për rajonin e Detit të Zi, të bazuar në një rrugë të përbashkët”.

BE-ja tashmë mban takime të tilla të posaçme me ministrat e jashtëm të shteteve të Ballkanit Perëndimor që aspirojnë të anëtarësohen në bllok dhe më parë ka zhvilluar takime të ngjashme me vendet e Partneritetit Lindor – Armeninë, Azerbajxhanin, Bjellorusinë, Gjeorgjinë, Moldavinë dhe Ukrainën.
Ndërsa teksti i dokumentit nuk përmban ndonjë zotim të ri financiar apo ndonjë propozim të ri konkret legjislativ, ai ofron disa tregues mbi mënyrën e të menduarit të KE-së për disa nga vendet e rajonit.

Në një kritikë të tërthortë ndaj Qeverisë gjithnjë e më kundër BE-së në Tbilisi, teksti i dokumentit thekson se “roli dhe përgjegjësia e BE-së në rajonin e Detit të Zi po rritet, veçanërisht me hapjen e negociatave të anëtarësimit me Ukrainën, Republikën e Moldavisë dhe me Gjeorgjinë, nëse vendi i rikthehet rrugës drejt BE-së”.

Të drejtat e njeriut nuk përmenden, teksa dokumenti përqendrohet në tri fusha kryesore: “forcimin e sigurisë, nxitjen e rritjes ekonomike dhe mirëqenies, si dhe promovimin e mbrojtjes së mjedisit, qëndrueshmërisë ndaj ndryshimeve klimatike dhe gatishmërisë përballë tyre”.

Bashkëpunimi thelbësor
Përderisa Brukseli më parë do të kishte përmendur disa kritika për Azerbajxhanin, veçmas për shkak të mungesës së zgjedhjeve të lira dhe fer dhe për tkurrjen e hapësirës për shoqërinë civile në këtë shtet, strategjia aktuale e përmend Azerbajxhanin vetëm në kontekstin e bashkëpunimit për energjinë dhe luftës kundër ndryshimeve klimatike.

“Bashkëpunimi me partnerët rajonalë veçanërisht me Azerbajxhanin, është një nga veprimet thelbësore për të mbështetur përpjekjet e BE-së për të ndërprerë importet e energjisë nga Rusia dhe për të përshpejtuar diversifikimin e energjisë, siç parashikohet në Planin RePowerEU, duke forcuar kështu sigurinë energjetike të BE-së. Si vend mikpritës i COP29, Azerbajxhani gjithashtu është angazhuar për dekarbonizimin dhe procesin shumëpalësh, që është një prioritet thelbësor për BE-në”./REL