Rroposja kishte ndodhur. Kur mori lajmin se bashkëshorti njëzet e katër vjeç, ishte vrarë nga breshërima kallashnikovi teksa tentonte të kalonte vijën e kufirit, Elena, shtatzanë në muajin e shtashtë, ndjeu në bark veç ankthimit që i pushtoi rropullitë, edhe fëmijën që lëvizi prej piskamës së saj me një goditje të fortë, të panjohur më parë.
Ooh nëna ime! Zot i madh, përse na godite kështu!?
Si sot ishte, ditë marsi po një i ftohtë me erën brisk. Malet përmbi Dropull kishin zhytur majat dhe kurorat në dëborë. Në vargmalet përballë nga Lunxhi dhe Bureto, pjesët e zbardhura nga dëborës ishin mbështjellë nga shtëllungat e mjegullës së dendur. Shirat e pranverës së parë nuk rreshtnin prej ditësh megjithë borën që kishte thinjur kreshtat e majëmaleve dhe po zbriste edhe më poshtë.

Në shtëpinë e shtatzanës, kuja ishte e tjetërsojshme. E nënzëshme. S (sofia), nëna plakë e shtëpisë ku pati rënë gjëma e papritur ose vjehrra, kishte lidhur duart me sytë nga një ikonë e vogël brenda një kamare mbi oxhakun e vjetër atje ku e kishte vendosur vjehrra e saj, dyzet e pesë vite më parë. Vaji i mbytur i njëzet e katër vjeçares që priste fëmijën e tretë me barkun te goja, ishte pjesë e kësaj dhimbje ardhur si prej një mallkimi të mjegullt e të panjohur.
Thuhej se ishte edhe dikush tjetër që pësoi po atë fat me bashkëshortin e saj. Po ç’ishte ai? Askush nuk e dinte. U vranë të dy apo vetëm babai i fëmijëve të mi?!
Sapo kishin prekur klonin. Madje për pak e kalonin krejt atë fashë të errët fatale që ndante jetën nga vdekja si një fill. Kur…..breshëria e parë u pasua nga dy të tjera dhe më pas edhe dy breshëri më tepër si për të kolauduar armët, gjithçka kishte marrë fund.
Të qaje pa trupin e të vrarit ishte vërtet një mallkim. Tani dhe përgjithmonë, do të thoshin duke e treguar me dorë ose me kokë atë dhe nusen e djalit të saj. Ajo është Sofia, nëna plakë që i vranë djalin në kufi si armik (pra, nëna e armikut) dhe për nusen e djalit të saj: është ajo, nusja e të vrarit në kufi (pra, gruaja e tradhëtarit!). Ku shkove, more qyq?!

***
Si atëhere, ditën e mallkuar, një vit më parë, ishte përsëri një mot i ftohtë marsi por tani me një diell që nuk ngrohte. Në fshat, thuhej se regjimi i hekurt i diktaturës kishte rënë. Mana Sofia dinte vetëm pak fjalë shqip, po e kuptonte ndryshimin dhe sytë i mbante në televizor për të parë sa nga kanalet e vendit fqinj , aq edhe nga Tirana.
Mjegullat në luginën e lumit ishin davaritur kur u dëgjua zhurma e një makine. Që përtej, te pragu i portës së jashtme të oborrit me kopshtie u dëgjua se po thërrisnin emrin e saj :
-Sofiiia! O Sofia!
-Manaaa! Mana Sofia?!….
Pas zërit femëror u dëgjua një tjetër prej burri.
-Mana Sofia, ja dil pak te pragu!-
E moshuara hodhi tej një velenxë me të cilën kishte mbuluar supet në divanin e dhomës së ndënjies dhe u ngrit ngadalë për të mos zgjuar fëmijët dhe nipin e vogël një vjeç.
Thirrësit nga jashtë të moshuarës, iu bënë si zëra të njohur. Kallkani i heshjtes së asaj dite marsi u thye.
Ç’të jenë këta dhe ç’kërkojnë në pikë të mëngjesit.! Ndërkaq, nusja e djalit u dha tek dera e dhomës së gjumit duke mbajtur në gji djalin e vogël që kërkonte me ngashërim të kapte thimkën e qumështit.
E moshuara dhe nusja e djalit të saj, folën vetëm me sy. Por ishin marrë vesh ndërkaq. Ti rri aty me fëmijët se po dal unë për të mësuar ç’janë dhe ç’kërkojnë.
-Kush është?-tha e moshuara duke u çapitur te pragu i jashtëm.
-Është dikush që vjen nga larg.-ia tha në gjuhën e saj amtare një nga thirrësit jashtë.
-Ç’kërkojnë këtu tek ne?….Çfarë u ka humbur?…
-Janë dy njerëz jo nga anët tona. Duan të flasin me ty. Kanë ardhur nga Veriu…
-Nuk kuptoj, more djalë!
Tjetri i përsëriti ato që tha.
-Ne, nuk presim njeri në këtë botë! Le të na lënë në hallet tona. Kemi edhe një foshnjë të vogël…që po fle.
Ndërkaq, vendasi ishte afruar te shtegu duke folur me të moshuarën me zë të ulët në gjuhën e saj amtare. E mbështetur te shkopi i pleqërisë dhe me flokë si të marr era, ajo e shihte frikshëm dhe një çast i bashkoi të dyja pëllëmbët dhe ngriti kokën drejt qiellit si për lutjen e fundit.

***
E moshuara u kthye nga të ardhurit e huaj bëri pak hapa duke u mbajtur te shkopi.
-Ποιος είσαι και τι θέλεις από εμάς? * ) (Kush je ti dhe ç‘kërkon nga ne?-tha me një piskamë që therte në shpirt.
Pasoi një heshte e rëndë, gur.
-Δεν σε ξέρουμε και δεν σε έχουμε δει ποτέ σε αυτό το σπίτι…**)-(-Ne nuk të njohim dhe kurrë nuk të kemi parë te kjo shtëpi!…)
E reja e saj, nusja kish dalë ndërkaq te pragu i portës së shtëpisë dhe tundte fëmijën e gjirit që tani nuk qante më.
Njeriu i gjatë, i sapombërritur që dukej sheshazi tani se ishte më i rëndësishmi prej të dyve, vështroi në fillim nga shoqëruesi vendas bashkëfshatari i të moshuarës.
-Po nuk më njihni..- Për herë të parë shkel këtu, në këtë fshat. …-bëzajti djaloshi shtatlartë që nga e folmja me dialekt të veriut shqiptar, dukej haptazi se nuk ishte fare nga këto anë.
Heshtja dhe habia kish pushtuar tani të dyja palët, të ardhurit dhe të zotët e shtëpisë .
Mana Sofia e shquajti tani me vërejtje. I ardhuri, kishte pothuaj moshën e djalit të saj. Thomait. Por më i gjatë, Me sy bojëqielli dhe flokë si të verdhë. Shoqëruesi i tij që ishte një mesoburrë, nuk fliste. U kuptua se ishte shoferi i një rangalleje të vjetër që quhej veturë dhe që i kishte sjellë në këtë fshat të Dropullit, si të mbirë befas nga dheu.
-Nënë,-tha pas pak i sapoardhuri.-Unë e di se ku ndodhen eshtrat e djalit tuaj!….
Vendasi ia përktheu. Bomba ishte hedhur ndërkaq.
-Aaahh!!…Korba o bir, korba!!-klithii e moshuara dhe iu morën mendtë e desh ra, por vendasi e mbështolli në krahë për ngushëllim.
-Oiii! Oiii!-i doli nga thellësia e shpirtit britma prej nëne që gjer atëhere e qante të birin çdo ditë e çdo mbrëmje gjer sot, si të pavarr.
Befas, të dy të huajt e ardhur, dy gratë te shtegu i oborrit dhe nusja me foshnjën në dorë te porta, ngrinë si të shituar. Si në një murosje të njëkohshme.
Pas një grimëkohe plaka, çapiti vetëm dy-tri hapa drejt të masafirit të panjohur.
-E si e di ti këtë, more bir? E kupton se ç’po thua?
-E di, se unë kam qenë vetë atje, ushtar. Para një viti. Unë jam nga Malësa e Kelmendit. Kam edhe unë nënë. Kam edhe unë gjyshe si juve….E di kur i qëlluan në kufi.Ishin dy. Pastaj i pashë ku i groposën.Atje afër. Ishin dy. Ata që i qëlluan ishin ushtarë si unë. Ishim në një postë kufiri. ….
Pastaj heshti pak, duke parë herë nënën plakë të të vrarit dhe herë shoqëruesit e tij.
-Unë do to iki jashtë vendit, si të tjerët dhe, nuk dua ta marr me vete këtë që di. Atë që pashë atëhere…Ndaj, erdha deri këtu, se e dija që djali i vrarë ishte nga ky fshat. Afër kufirit. E mësuam atëhere.Një vit më parë. Atë ditë marsi me shi…
-Oooh bir, o bir i nënës! Qyqja unë, korba unë!- u dëgjua britma e të moshuarës si një piskamë vdekje që dukej se tani u përhap në krejt mëhallën.
Nusja me foshnjën që po qante në krahë u afrua te shtegu ku flitej me kobndjellësin, pasi i kish dëgjuar të gjitha. Të dy fëmijët e tjerë, ishin ngritur ndërkaq dhe u afruan edhe ata tek e ëma si me instiktin e zogjve të vegjël të frikur prej skifterit që struken në sqetullën e klloçkës.
Vendasi e falënderoi djaloshin verior për gjithësa tregoi. Pastaj, diçka i thanë të moshuarës që lidhej me vajtjen në vendin e groposjes, me një makinë të fshatit që do të nisej për atje, për çvarrimin me ndihmën e disa bashkëfshatarëve të tyre dhe me të afërm të familjes.
Pas të fiktit, të moshuarës i kishin hedhur ujë dhe fill pas kësaj, oborri me kopshtie ishte mbushur me fqinjët që iu gjendën të pamundurës prej moshës dhe ankthit të vdekjes së djalit gjer sot i pavarr.
***
Vendas dhe të ardhur ishin bërë një. Sytë e të gjithëve binin mbi nënën plakë me djalë të vrarë në kufi por gjithaq edhe mbi dy të panjohurit aty pranë që dukej se kishin sjellë ogurlajmin e zi.
Mes kësaj tollovije mortore, nëna plakë iu drejtua të resë me fëmijën në krah dhe dy të tjerët pranë:
-Nuse! Eleni, merru me fëmijët dhe shko brenda! -Pastaj:
-Prit!
Befas, iu kthye kobndjellësit:
-Ti ke bërë kaq rrugë të gjatë për ne, o njeri i Zotit. Duam të të japim diçka nga varfëria jonë ..
-Asgjë nuk dua, moj nënë!| Asgjë fare nuk kërkoj. Dua vetëm të lehtësoj shpirtin tim dhe juve si familje, si nënë, për atë që u thashë…
E moshuara u kthye nga nusja e djalit:
-Nuse , qasu pak!-dhe diçka i foli nën zë. Kjo u drejtua për nga shtëpia dhe vonoi disi. Të tjerët prisnin jashtë.
***
Eleni u tha fëmijëve të qëndronin në dhomën e ndënjies dhe vetë hyri në dhomën bashkëshortore. Këtu, kish ndenjur rreth një vit me të shoqin në çastet më të lumtura dhe të shkurtra të jetës së tyre.
Hapi dollapin e rrobave dhe nis te fliste me me zë të ulët sikur i shoqi të ishte aty. Çfarë t’i jap si dhuratë, Thoma? Një këmishë tënden? Jo!. Një trike? ..Jo. Do të shikojnë të gjithë kur të dal. Dora i preku te një xhaketë dhe pastaj te kostumi blu i dhëndërrisë së tij të pafat. T’i jap kostumin tënd, Thoma? Por ndjeu se shpriti dhe dora ju drodh…Jo..Jo..jo këtë! Por u kujtua se vjehrra i pati thënë merr konstumin e Thomait dhe sillte t’ia japim njeriut që erdhi nga ana e anës t’u tregonte vendin e eshtrave. Mbylli sytë dhe e hoqi kremastarin me kostumin e të shoqit nga dollapi. Pas pak doli si në tym jashtë dhe ia vuri porosinë të palosur vjehrrës në dorë, u kthye te fëmijët me lot në sy.
Dërgata e largët dhe fqinjët pas këtij çasti nuk vonuan të largoheshin dhe oborri i shtëpisë. Në boshin e oborrit Elena ndjeu se në ajër mes kopshties ishte ende aty ankthi i kobshëm .
***
Në ceremoninë e varrimit të Thomait në fjetoren e përjetshme të fshatit Elena dhe nënë Sofia qanë së bashku me gra të tjera të fshatit në varrin e ri me një vit vonesë, të njëzet e katër vjeçarit. Për të ndjerin kishin blerë një kostum në dyqanin që ende mbante mbi portën e hyrjes tabelën MAPO .
Para dhe sidomos pas përshpirtjes në kujtim të të ndjerit nga një prift i moshuar që deri ditën e ndalimit të praktikave fetare nga regjimi monist, pati qenë
psalt në kishën e Shën Marinës, njerëzit përshpërisnin të habitur se përse të dy të vrarët në kufi i kishin gjetur të lidhur në duar me tela me gjemba me njeri-tjetrin?! Mos vallë ishin të gjallë kur i shtinë në gropën e ferrit? Mos…?! O Zot i madh!-dhe bënin kryqin.
Çvarrmihësve pas heqjes të dheut të butë të shtufishtes pranë një proske me një pemë gorrice që kish shërbyer si shenjë kujtese, iu desh t’i prisnin me pinca telat që ende i mbanin lidhur parakrahet gjysmë të tretur të të rinjve të vrarë në vit më parë, në të njejtën orë të ligë.

-Tani do të prehesh me të tjerët, o bir! Njëlloj si të tjerët dhe unë do vdes tani më e qetë!- ish dëgjuar të thoshte mes vajit, e ëma e moshuar e të riut nga Dropulli.
Mërmërimat dhe pëshpërimat në varreza për dy të vrarët në kufi që i kishin gjetur pas një viti në të njejtin vend të lidhur në duart me tela me gjemba me njeri-tjetrin, i kish dëgjuar edhe Elena. Pas këtij çasti asaj iu përhit momenti i dhuratës me kostumin e dhëndërrisë së të shoqit që tani kishte një vendprehje.
Asaj i vetoi në mendjen tashmë të turbullt e të lodhur mendimi: Mos vallë ai që i dhamë kostumin e dhëndërrisë ishte njeri prej atyre që hapën zjarr!?Ndoshta. O Zot! Por tani kemi varrin e tij dhe dimë ku ta qajmë dhe fëmijët nesër kur të rriten. Pastaj përsëriti me zë të ulët: Kostum i përzishëm dhëndërrie.///
—o0o—