Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara do t’i bëjnë presion kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti, që të nisë dialogun me Serbinë pa vendosur parakushte, thotë në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, Richard Caplan, profesor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin e Oksfordit. Ai nuk është optimist për ndonjë rezultat të shpejtë në dialog, për shkak të pozicionit aktual të palëve. Madje, thotë se bazuar në situatën e tanishme, ekziston mundësia që dialogu të zgjasë pa fund, siç po ndodh në rastin e Qipros apo mes izraelitëve dhe palestinezëve.

Radio Evropa e Lirë: Kosova ka formuar tashmë qeverinë e re dhe Bashkimi Evropian ka bërë thirrje që ajo të angazhohet menjëherë në dialogun me Serbinë, që lehtësohet nga Bashkimi Evropian. Sipas jush, çfarë zhvillime mund të priten në lidhje me dialogun pas ndryshimit të përbërjes së qeverisë në Prishtinë?

Richard Caplan: Pyetja është nëse do të ketë dialog. Mendoj se ka presion në (kryeministrin e Kosovës, Albin) Kurtin dhe në Serbinë që të rifillojnë negociatat. Mendoj se ka mundësi që të mbahen prapë, por nuk jam shumë optimist për rezultatin që mund të prodhojnë. Në fakt, Kurti ka ulur nivelin e pritjes, pasi ka sugjeruar se nuk është realiste të fokusohet në marrëveshjen përfundimtare, por të ketë fokusim në çështje siç është tema e të pagjeturve. Mendoj se ky është një drejtim ku mund të bëhet një lloj përparimi, por duke pasur parasysh natyrën dhe shkallën e mospajtimeve mes dy palëve, mendoj se do të jetë shumë e vështirë të lëvizet përpara në çështje më thelbësore.

Radio Evropa e Lirë: Siç e thatë edhe ju, kryeministri Kurti insiston në disa principe që duhet përmbushur në mënyrë që të vazhdojë dialogu, ndër të cilat është edhe kërkimfalja nga Serbia dhe njohja e Kosovës. Menjëherë ka pasur reagime nga Serbia në lidhje me këto kushte. Si e vlerësoni ju këtë situatë?

Richard Caplan: Duke e ditur pozicionin e Kurtit dhe të partisë së tij, unë nuk jam i befasuar me këto parime. Ai iu thotë parime, por në të vërtetë ato janë parakushte. Unë mendoj se ju duhet të shkoni në dialog pa parakushte. Mendoj se është e rëndësishme që të fillohet, të ketë bisedime dhe dialog. Këto parakushte nuk do të plotësohen nga ana e Serbisë, pasi ky vend nuk do të pranojë Kosovën si shtet të pavarur, ashtu siç ka kërkuar Kurti.

Radio Evropa e Lirë: Cilat mund të jenë pasojat për të dyja vendet nëse nuk angazhohen në dialog?

Richard Caplan: Është ngecje dhe mendoj se kjo situatë mund të zgjasë pafund. Ju keni shembuj të situatave të tilla, për shembull negociatat në Qipro mes qipriotëve turq dhe atyre grekë. Negociatat e tyre po zgjasin me dakada. Pastaj, negociatat mes izraelitëve dhe palestinezëve, të cilat gjithashtu po zgjasin me dekada. Pra, nuk mund të përjashtohet mundësia që edhe ky dialog (Kosovë-Serbi) të zgjasë pafundësisht në të ardhmen. Megjithatë, mendoj se dallimi në këtë rast është se do të ketë shumë presion ndaj palëve që të shënojnë përparim. Një aspekt për të cilin të gjithë shpresojnë se mund të bëjë dallimin është anëtarësimi i Serbisë në Bashkimin Evropian, dhe kushti ndaj saj që të normalizojë marrëdhënien me Kosovën. Kjo mund të ishte një pikë kthese. Por, për momentin kur shikoj të ardhmen, nuk jam shumë optimist.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se presioni do të bëhet më shumë në anën e kryeministrit Kurtit, për të mos vënë kushte ndaj dialogut?

Richard Caplan: Po mendoj se do të ketë shumë presion ndaj Kurtit të tërhiqet nga kushtet sepse këto janë kushte të reja, nuk janë vënë më parë nga liderët e Kosovës për të zhvilluar dialogun me Serbinë. Pra, po mendoj se do të ketë presion ndaj Kurtit nga ana e Bashkimit Evropian dhe administrata e presidentit amerikan, Joe Biden që të vazhdojë dialogun pa parakushte.

Radio Evropa e Lirë: Administrata e re amerikane ka treguar sinjale të një bashkëpunimi më të afërt me Bashkimin Evropian në lidhje me dialogun Kosovë-Serbi. Cilat mund të jenë rezultatet e këtij bashkëpunimi?

Richard Caplan: Unë mendoj se kordinimi më i mirë do të jetë rezultat i këtij bashkëpunimi. Nuk ka pasur koordinim të mjaftueshëm ndërmjet administratës së ish-presidentit, Donald Trump dhe Bashkimit Evropian. Në disa aspekte administrata e Trumpit ka vepruar njëanshëm – por jo kundër – objektivave dhe qëllimeve të Bashkimit Evropian. Mendoj se administrata Biden do të jetë më e ndjeshme në kuptim të rëndësisë së koordinimit. Megjithatë, dallimi qëndron në faktin se kjo çështje nuk është me prioritet të lartë për administratën e Bidenit, por mbetet e rëndësishme. Administrata amerikane tashmë ka sinjalizuar se për të kjo çështje është e rëndësishme që të zgjidhet.

Mendoj se kanë prioritete më të mëdha, kryesisht të brendshme, ballafaqimi me pandeminë dhe rimëkëmbjen ekonomike, por edhe ato të jashtme siç janë: rifillimi i dialogut me Iranin, pastaj Kina dhe Rusia. Mendoj se këto kanë përparësi në krahasim me Kosovën. Për SHBA-në nuk do të jetë e rëndësishme njëjtë sikurse është për Evropën, por do të ketë përpjekje më të mëdha për të punuar së bashku në këtë drejtim.

Përfaqësuesi i posaçëm i Bashkimit Evropian në dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav Lajçak, thotë në një intervistë për Radion Evropa e Lirë se takimi i parë midis kryeministrit të ri të Kosovës, Albin Kurti, dhe presidentit të Serbisë, Aleksandër Vuçiq, pritet të ndodhë brenda disa javësh.

Ai thotë se është inkurajuar nga vizita e fundit në Prishtinë dhe Beograd, ku, siç shprehet, ka marrë garanci se udhëheqësit janë të gatshëm të vazhdojnë dialogun.

Me Kurtin në krye të delegacionit të Kosovës, Lajçak beson se ekziston një situatë e re, sepse, sipas tij, të dy bartësit e dialogut tani kanë mandat shumë të fuqishëm.

Të premten e kaluar, Këshilli Evropian ka zgjatur mandatin e Lajçakut deri në gusht të vitit 2022.​

Radio Evropa e Lirë: Zoti Lajçak, Kosova, së voni, është bërë me Qeveri të re dhe kjo është pikërisht ajo që ju duhet për vazhdimin e dialogut Kosovë-Serbi. Kur mund të presim takimin e parë midis kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti, dhe presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq?

Mirosllav Lajçak: Mendoj se takimin e parë mund ta presim shumë shpejt, pa shtyrje të panevojshme. Kosova, ashtu siç jemi marrë vesh edhe me zotin Kurti, duhet të përfundojë me krijimin e institucioneve. Ka mbetur tani edhe zgjedhja e presidentit dhe përgatitja e ekipit të ri. Pas kësaj, presim që ata të jenë të gatshëm. Ai [Kurti] më ka thënë se është i gatshëm të vijë në Bruksel, për t’u takuar me presidentin Vuçiq. Vuçiq më ka thënë se është i gatshëm të vijë kurdo që të ftohet.

Radio Evropa e Lirë: Tani do të keni bashkëbisedues të rinj nga Prishtina. Në mesin e tyre ka të tillë që mendojnë se duhet rifillim i dialogut dhe jo vazhdim i procesit që ka ngecur në shtator. Si e imagjinoni ju këtë takimin e parë midis kryeministrit të ri të Kosovës dhe presidentit të Serbisë, në kontekstin e procesit që udhëhiqni tashmë një vit?

Mirosllav Lajçak: E rëndësishme është se gjatë qëndrimit tim të fundit në Prishtinë dhe Beograd, partnerët më kanë konfirmuar se e dinë mirë rëndësinë e dialogut dhe se janë të gatshëm të vazhdojnë me këtë proces. Natyrisht se dialogu është jo vetëm [proces] i normalizimit të marrëdhënieve, por edhe platformë ku zgjidhen problemet që sjell jeta. Po, kemi ekip të ri dhe kur jam takuar me zotin Kurti në Prishtinë, më ka thënë se duhet të njoftohet me tërë procesin, me atë që është rënë dakord dhe ky ka qenë edhe një nga qëllimet kryesore të vizitës sime. Jemi pajtuar që të takohemi edhe një herë pasi të njoftohet [me procesin], në mënyrë që të merremi vesh se si të vazhdojë procesi.

Unë tani pres takimin e radhës, për të diskutuar se në çfarë forme do të vazhdojmë, sepse ajo që është dakorduar, është dakorduar nga Qeveria e kaluar. Duhet të shohim se në çfarë mase do të identifikohet Qeveria e re me atë që është rënë dakord, apo do të vijë me propozime të reja. Natyrisht se agjenda, përmbajtja e bisedimeve përcaktohet nga dy palët, Prishtina dhe Beogradi.

“Nuk kemi kohë për të humbur”

Radio Evropa e Lirë: A keni ndonjë afat kohor, deri kur do të prisni? Kjo që thatë kërkon kohë, ndërsa dialogu ka ngecur gati që një vit.

Mirosllav Lajçak: Kemi pasur një periudhë mjaft produktive midis korrikut dhe shtatorit të vitit të kaluar. Pastaj, situata politike në Kosovë nuk ka qenë e tillë që të lejonte vazhdimin e bisedimeve për këto tema. Tani, siç e thashë, kemi garanci se të dyja palët janë të gatshme të vazhdojnë. Nuk kemi kohë për të humbur, sepse kalendari politik është i tillë që nuk ka zgjedhje të mëdha, nuk ka në Serbi, ka zgjedhje lokale në Kosovë në vjeshtë. Kështu që, duhet ta shfrytëzojmë këtë kalendar politik dhe, siç e thashë, t’iu qasemi bisedimeve pa shtyrje. Kryeministri Kurti i ka marrë këto mesazhe nga partnerët e tij evropianë, nga përfaqësuesi i lartë i BE-së, [Josep] Borrell. Ai e di se kjo [vazhdimi i dialogut] pritet nga ai.

Unë kam thënë se nuk duam asgjë në mënyrë artificiale; natyrisht se duhet të formohen të gjitha institucionet e nevojshme. Kemi Qeverinë, kemi Kuvendin dhe duhet të zgjidhet edhe presidenti [i Kosovës]. Mendoj se kemi edhe bashkëbiseduesin kryesor. Në ekip, mendoj se do të mbeten pak a shumë edhe njerëz që e kanë udhëhequr këtë proces deri tash – pra, ajo përvoja historike. Andaj, mendoj se nuk ka arsye që të mos vazhdojmë brenda disa javësh.

Radio Evropa e Lirë: Kur jemi te kalendari dhe afati prej disa javësh, mandati juaj skadon më 31 mars. Kur Albin Kurti dhe Aleksandar Vuçiq të vijnë në selinë e BE-së, a do të takojnë Mirosllav Lajçakun apo dikë tjetër?

Mirosllav Lajçak: Duket se po, sepse, të premten e kaluar, Këshilli Evropian ma ka zgjatur mandatin deri në fund të gushtit të vitit 2022, pra për 17 muaj. Prandaj, mendoj se kemi kohë të mjaftueshme për një punë serioze.

Radio Evropa e Lirë: Nga Prishtina do t’ju vijë një person që zyrtarisht e ka mbështetur më shumë se gjysma e popullsisë së Kosovës. Sa e lehtëson kjo procesin, në kuptimin e asaj që ajo që do të dakordohet, do të miratohet nga institucionet dhe shoqëria e Kosovës?

Mirosllav Lajçak: Kjo është shumë e rëndësishme. Natyrisht, mbështetja që ka fituar zoti Kurti në zgjedhje është vërtet historike: janë të papara mbi 50 për qind e votave. Kjo i jep fuqi të negociojë, të merret vesh dhe ajo që dakordohet, të realizohet. Kjo është shumë e rëndësishme. E dimë mirë se edhe presidenti Vuçiq ka pozicion shumë të fuqishëm në Serbi. Pra, kemi dy partnerë që kanë mandate shumë të fuqishme. Kjo do të jetë një situatë e re.

Zoti (Avdullah) Hoti [ish-kryeministri i Kosovës] ka qenë përgjegjës, konstruktiv, partner shumë serioz, por fuqia e tij politike ka qenë më e vogël dhe ky po që ka qenë një faktor.

Radio Evropa e Lirë: Zoti Hoti ka pranuar që të hapet çështja e Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Kosovë dhe nuk ka pasur mbështetje politike që të kthehet sërish në Bruksel dhe t’i vazhdojë këto negociata. Por, ju në disa raste keni thënë se çështja e Asociacionit është e pashmangshme në procesin që udhëhiqni. A qëndroni ende pas kësaj?

Mirosllav Lajçak: Ekziston një parim shumë mirë i njohur i së drejtës ndërkombëtare, që thotë “pacta sunt servanda” – ajo që është dakorduar, duhet të realizohet. Kjo është ajo që mund të them. Për këtë [Asociacionin] është rënë dakord shumë kohë para ardhjes sime, më 2013, më 2015. Nuk mund të sillemi sikurse kjo nuk ekziston. Pres negociata se si të realizohet kjo.

Ndryshimi i kufijve në baza etnike “nuk është koncept i shekullit 21”

Radio Evropa e Lirë: Kanë ekzistuar disa tema që palët i kanë hapur. Nuk janë pajtuar për to, por kanë pranuar të flasin. E kam fjalën për shkëmbimin e territoreve. Bartësit e atëhershëm të procesit, Hashim Thaçi, që nuk është më i pranishëm as fizikisht, as politikisht në Kosovë, dhe Aleksandar Vuçiq, kanë pranuar se në një moment kanë biseduar për mundësinë e shkëmbimit të territoreve. Paraardhësja juaj, Federica Mogherini, ka lejuar hapjen e kësaj teme, duke e arsyetuar me faktin se Bashkimi Evropian nuk do të pengojë çfarëdo që palët merren vesh. Ju, atëbotë, keni qenë ministër i Jashtëm i Sllovakisë dhe e keni kundërshtuar këtë ide. Tani, si përfaqësues i BE-së, a mbeteni pas qëndrimit që keni pasur në Bratislavë apo do të lejoni hapjen e temave kontroverse, nëse palët bien dakord?

Mirosllav Lajçak: Unë nuk i kam ndryshuar qëndrimet e mia. Unë nuk mendoj se roli i Bashkimit Evropian në këtë proces është të marrë shënime. Roli i Bashkimit Evropian është të sigurojë se procesi [i negociatave] është evropian, është proces i shekullit 21, është proces që e afron Kosovën dhe Serbinë me Bashkimin Evropian. Ndryshimi i kufijve në baza etnike nuk është koncept i shekullit 21, nuk është koncept mbi të cilin është ndërtuar BE-ja. Andaj, unë vërtet ndjej se roli im dhe i BE-së është të kërkojmë zgjidhje që janë evropiane.

Unë jam i bindur se ndryshimi i kufijve do të thoshte hapje e Kutisë së Pandorës, që gjë do të ishte shumë e rrezikshme dhe, në të njëjtën kohë, do të nënkuptonte se BE-ja, në njëfarë mënyre, ka hequr dorë nga ambicia e saj për të tërhequr rajonin e Ballkanit Perëndimor në radhët e veta, duke ndërtuar standarde evropiane, kulturë evropiane. [Në të kundërtën] do të shkonim në një drejtim tjetër, në një drejtim shumë të rrezikshëm. Derisa unë të jem në këtë detyrë, do të përpiqem, do të angazhohem dhe garantoj që të gjitha zgjidhjet janë zgjidhje evropiane dhe përafrojnë Serbinë e Kosovën me BE-në, e jo e kundërta.

Radios Evropa e Lirë: A do të thotë kjo se ju, si ndërmjetësues apo lehtësues, nuk do të lejoni hapjen e asaj që konsideroni Kuti të Pandorës, pa marrë parasysh a bëhet fjalë për shkëmbimin e territoreve apo ndonjë temë tjetër që do të shkaktonte kundërthënie të tilla?

Mirosllav Lajçak: Nuk mendoj se duhet të jap ndonjë deklaratë të fuqishme, sepse kjo çështje nuk është në rend dite, nuk është në tryezë dhe nuk do të kalonte. Andaj, askush nuk e vë në tryezë, sepse i kemi parë reagimet që kanë qenë në rajon. Reagime të fuqishme negative. Partnerët janë realistë dhe e dinë mirë se duhet të gjejmë zgjidhje që e ndihmojnë stabilizimin e rajonit dhe evropianizimin e mëtejshëm të tij. Andaj, nuk duhet të them se nuk do të lejoj, sepse nuk ka çfarë të mos lejoj, sepse atë [shkëmbimin e territoreve] momentalisht askush nuk e propozon.

Radio Evropa e Lirë: Keni thënë se angazhoheni për një marrëveshje gjithëpërfshirëse, ligjërisht të obligueshme, që do t’i zgjidhte të gjitha çështjet e hapura midis dy palëve. Po ashtu keni thënë se do të pajtoheni për gjithçka, derisa nuk merreni vesh për marrëveshjen e plotë. Në mandatin tuaj ka të reja në kuptimin se ju bisedoni për elemente, që në fund do të rrumbullakohen me marrëveshjen gjithëpërfshirëse. Si e shihni ju atë marrëveshje? Si e imagjinoni tekstin e asaj marrëveshjeje midis palëve? Cilat do të jenë ato çështje që do të zgjidhen njëherë e përgjithmonë midis Prishtinës dhe Beogradit?

Mirosllav Lajçak: Unë nuk do t’i prezantoja publikisht ato çështje, por mund të them se presidenti Vuçiq dhe kryeministri [i atëhershëm] Hoti janë dakorduar vitin e kaluar, me ndërmjetësimin tonë. Të dyja palët e kanë ditur saktësisht se për çfarë negociohet, se sa hapa çojnë drejt marrëveshjes gjithëpërfshirëse. Tani natyrisht se duhet të dëgjojmë nga administrata e re në Kosovë, se në çfarë mase identifikohet me ato marrëveshje apo me atë plan, me atë program, a ka propozime apo elemente të reja, në të cilat edhe ka të drejtë…

Nuk është Bashkimi Evropian ai që vendos se cili do të jetë rezultati, janë Beogradi dhe Prishtina që merren vesh, ndërsa ne jemi aty për të ndihmuar. Andaj, siç e thashë, po hyjmë në një fazë të re dhe duhet të presim takimin e parë të dy udhëheqësve, për të ditur më saktësisht nëse ka ndonjë ndryshim në këtë proces.

Radio Evropa e Lirë: Kur jeni emëruar vitin e kaluar, ka ekzistuar edhe një proces dialogu, që e ka udhëhequr Uashingtoni. Ju madje jeni pritur me “dush të ftohtë” nga administrata e atëhershme amerikane dhe marrëdhëniet Bruksel-Uashington kanë qenë krejtësisht të polarizuara. Tani kemi një administratë të re, e cila në disa raste ka konfirmuar se e mbështet plotësisht dialogun e Brukselit dhe përpjekjet tuaja personale. A është e mjaftueshme që Uashingtoni të dalë me vetëm këto sinjale pozitive të mbështetjes apo prisni që gjatë procesit të ketë një rol më aktiv të zyrtarëve amerikanë?

Mirosllav Lajçak: Mendoj se kemi sinjale mjaft të fuqishme që vijnë nga administrata e tanishme amerikane, që tregojnë se ata e mbështesin Bashkimin Evropian, e mbështesin procesin e zgjerimit, e mbështesin dialogun, e mbështesin misionin tim. Kjo nuk do të jetë pasive. Ata e bëjnë këtë edhe në mënyrë aktive, pra në komunikim me partnerët. Nuk dua të kthehem në të kaluarën, por e kam parë se sa keq e ka pranuar rajoni kur ka vënë re se Brukseli dhe Uashingtoni nuk flasin me gjuhën e njëjtë. Natyrisht se kjo ka qenë në dëm të të gjithëve.

Mua më vjen shumë mirë që sërish jemi në një situatë, në të cilën jemi mësuar të jemi gjatë viteve të kaluara, duke punuar nga afër me Uashingtonin. Edhe Uashingtoni shfrytëzon ndikimin e tij për të përsëritur filozofinë e njëjtë, parimet e njëjta, që i kemi edhe ne. Mendoj se kjo është shumë mirë për rajonin.

Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, në Uashington është arritur një marrëveshje, që quhet Marrëveshja e Uashingtonit. Përfaqësuesit e administratës së re amerikane, në paraqitjet publike, nuk i referohen më atij dokumenti. Ende nuk ka konfirmim se si do t’i qasen asaj marrëveshjeje. Por, çfarë do të thotë ajo marrëveshje për ju dhe për përpjekjet tuaja në dialogun e Brukselit?

Mirosllav Lajçak: Nuk më takon mua të komentoj diçka që është realizuar në Uashington. Por, dua të them se nuk ka kurrfarë konkurrence dhe disa pika në ato dokumente për obligimet politike që lidheshin me dialogun, nuk shihen më si konkurrencë për procesin tonë. Është shumë e rëndësishme që administrata amerikane është plotësisht me ne dhe mbështet procesin që udhëheq BE-ja. Kjo është shumë e rëndësishme.

Radio Evropa e Lirë: Në disa raste keni thënë se marrëveshja gjithëpërfshirëse mund të arrihet brenda disa muajsh. Tani thoni se mandati juaj është zgjatur deri në gusht të vitit 2022. A është kjo ndonjë shenjë se palët nuk do të mund të merren vesh dhe se do të keni shumë punë gjatë një viti e gjysmë apo edhe më gjatë?

Mirosllav Lajçak: Kam bërë përpjekje disa herë që ta shpjegoj tezën time. Do të provoj edhe një herë. Unë kam thënë se teknikisht, në një botë ideale, ajo për të cilën duam të pajtohemi – nëse kemi përpjekje të plota nga të dyja palët – mund të arrihet brenda disa muajsh. Nuk na duhen dhjetë vjetët e ardhshëm, as pesë, as tre. Por, po ashtu kam thënë se për shpejtësinë e procesit vendosin dy palët, pra Serbia dhe Kosova. Ne jemi këtu, unë jam këtu, 24 orë në ditë, shtatë ditë në javë. Ne jemi të gatshëm të shkojmë me shpejtësinë me të cilën shkojnë dy palët.

Ekzistojnë këtu kalendarë politikë. Kur unë kam nisur mandatin, askush nuk e ka pritur se çfarë do të ndodhte në nëntor në Kosovë dhe çfarë do të vendoste Gjykata Kushtetuese në dhjetor. Ky është realiteti. Jetojmë në shoqëri demokratike dhe përveç kalendarëve natyrorë, ka edhe politikë. Prandaj, dua të theksoj edhe një herë se kalendari politik tani është pozitiv. Nuk shohim ndonjë pengesë, që do të pamundësonte punën tonë. Dhe, duhet ta shfrytëzojmë këtë. Nëse vitin e ardhshëm ka zgjedhje të reja, ato natyrisht se ndikojnë. Prandaj, kam thënë se [marrëveshja gjithëpërfshirëse] teknikisht mund të arrihet brenda disa muajsh, por nuk jam unë ai që vendos për këtë. Duhet të respektojmë edhe kalendarin politik që ndikon në këtë proces. Shpresoj se tani gjithçka është e qartë.

Përktheu: Valona Tela

Deputetja e zgjedhur nga radhët e Lëvizjes Vetëvendosje, Vasfije Krasniqi-Goodman, thotë se do të luftojë për drejtësi dhe thyerjen e stigmës ndaj viktimave të dhunës seksuale gjatë luftës së fundit në Kosovë. Në këtë intervistë për Radion Evropa e Lirë, Krasniqi-Goodman, që është e mbijetuar e dhunës seksuale gjatë luftës, po ashtu flet edhe për përfshirjen eventuale të saj në procesin e dialogut me Serbinë.

Radio Evropa e Lirë: Zonja Krasniqi-Goodman, që një kohë të gjatë jetoni në Shtetet e Bashkuar të Amerikës dhe keni vendosur të ktheheni me familje në Kosovë. Pse?

Vasfije Krasniqi-Goodman: Tash, pasi jam kyçur në politikë do të doja që të jetoja këtu me familjen, që të mos jem vetëm dhe për shkak se unë e urrej pak udhëtimin dhe më konvenon që ta kem familjen këtu, që të mos udhëtoj shpesh mes Kosovës dhe Amerikës.

Radio Evropa e Lirë: Pse vendoset të garoni për deputete?

Vasfije Krasniqi-Goodman: Thënë të vërtetën, unë nuk e kam pasur kurrë as idenë apo dëshirën të garoj në politikë, po kur më erdhi oferta e parë nga partitë politike në Kosovë, të parën e refuzova, kur me erdhi e dyta vendosa që të bashkohem me Lëvizjen Vetëvendosje, për shkak që t’i shtyj kauzat e mija përpara, siç është puna e drejtësisë dhe si trajtohen viktimat e dhunës seksuale gjatë luftës në Kosovë.

Radio Evropa e Lirë: A keni pritur se do ta keni gjithë këtë mbështetje nga qytetarët ?

Vasfije Krasniqi-Goodman: Kam pasur mbështetje të fortë, kam pasur mesazhe, telefonata, ku ta di. Më mbështetnin shumë. Siç e dini, unë nuk kam bërë fushatë, nuk kam pritur që do të kem përkrahje aq të madhe pa bërë fushatë. Për mua ka qenë pak e çuditshme.

Radio Evropa e Lirë: Para një viti, në një fjalim në Kuvendin e Kosovës, keni qenë kritike për shoqërinë kosovare edhe krejt ata që nuk i kanë ndihmuar gratë, që i stigmatizojnë ato. Keni menduar që një ditë do të zgjidheni si deputete?

Vasfije Krasniqi-Goodman: Jo, asnjëherë nuk kam menduar. Ky ka qenë një vendim i shpejt, nuk ka qenë diçka që kam menduar se do të jem deputete. Tash që jam, shpresoj që të jem zë i fuqishëm për të mbijetuarat dhe të shtyj kauzën time përpara, siç thash edhe më herët dhe si një deputete të shoh gjërat nga brenda, për të parë se si po trajtohen viktimat.

Radio Evropa e Lirë: Si e more vendimin për të hyrë në politikë?

Vasfije Krasniqi-Goodman: Normal që kam biseduar me familjen, si me familjen në Kosovës ashtu edhe me familjen në Amerikë sepse për mua është një diçka e re, unë nuk jam politikane, por meqë vendosa të hyj në listë, ka qenë në momentin e fundit. Mund të them që ka qenë pak para se të dorëzohen emrat –lista e deputetëve – kur kam vendosur. U kam thënë po, po hyj me listën tuaj dhe ashtu vendosa shpejt e shpejt.

Radio Evropa e Lirë: Për çka do të angazhoheni si deputete e Kuvendit të Republikës së Kosovës?

Vasfije Krasniqi-Goodman: Ju e dini, numër një për mua është drejtësia. Të ketë drejtësi për të gjitha viktimat e luftës së Kosovës, t’i shtyj përpara. Po ashtu edhe stigmën, për ta thyer stigmën sepse prapëseprapë në Kosovë viktimat janë shumë të stigmatizuara si nga familja, shoqëria e nga institucionet. E këto dyja janë qëllimet e mija pse unë dua të jem në parlament. Edhe për gjërat e tjera, për të gjitha viktimat e luftës sepse siç e dimë, nuk ka shumë serbë që janë dënuar për krimet që i kanë bërë në Kosovë, pa marr parasysh a janë për vrasjet, masakra, për dhunimet. Kështu që unë jam aty për të kërkuar drejtësi dhe për t’ia kujtuar edhe shtetit të Kosovës (që) të luftojë më shumë për drejtësi, por edhe Serbisë, t’ia rikujtoj për çdo ditë se çka ka ka bërë në Kosovë para 22 vjetësh… sepse i kemi harruar pak krimet e luftës.

Radio Evropa e Lirë: Në sallën e Kuvendi të Kosovë do të jenë të pranishëm edhe deputetë serbë. Si do të silleni me ta?

Vasfije Krasniqi-Goodman: Shikoni, ka për të qenë diçka e vështirë për mua, meqë janë pala serbe dhe e dimë të gjithë se çka kanë bërë dhe kush i udhëheq ata. Sigurisht se ata udhëhiqen nga shteti i Serbisë. Por, kur punon me një institucion të përbashkët në Kosovë, duhet ta gjesh atë balancën dhe respekti është i dyanshëm, nuk është i njëanshëm. Ka për të qenë pak e vështirë, por varet se si do të sillen ata me mua, edhe unë sillem me ta si ta meritojnë.

Radio Evropa e Lirë: Keni pasur qëndrim se zëri ë viktimave të dhunës seksuale duhet të dëgjohet në procesin e dialogut me Serbinë. Mendoni ende kështu dhe cili do të jetë kontribut i juaj për këtë çështje?

Vasfije Krasniqi-Goodman: Duhet të dëgjohet zëri. Me sa e di unë, dhuna nuk është përmendur kurrë në asnjë (proces) dialogu mes Kosovës dhe Serbisë. Është një diçka që duhet të përmendet. E tash, se a do të jem unë pjesë apo ajo, varet krejt prej dikujt tjetër, jo nga unë. Por, unë konkretisht nëse do të jem pjesëmarrëse aty, do t’ia përmend Serbisë krimet që ka bërë sepse unë jam dëshmitare e gjallë për krimet e Serbisë dhe ata duhet të ballafaqohen me të kaluarën dhe jo të mohojnë krimet që kanë bërë.

Radio Evropa e Lirë: Sa ka qenë e vështirë për ju të flisni publikisht për atë se çka ju ka ndodhur gjatë luftës?

Vasfije Krasniqi-Goodman: Ka qenë e vështirë, jo vetëm për mua, por edhe për familjen time kur ne e dimë se çfarë shoqërie kemi në Kosovë dhe si ballafaqohemi ne me një temë tabu.

Ka qenë e vështirë, por unë jam falënderuese që kam pasur përkrahjen e familjes, duke nisur nga vëllezërit, motrat, bashkëshorti, fëmijët edhe familjes më të gjerë. Por, prapëseprapë është një gjë e vështirë sepse po të ishte e lehtë do të dëgjohej zëri edhe i 20 mijë vetave të tjera. Por, nuk kemi shumë që flasin për shkak të stigmës, edhe familjes edhe rrethit se si i trajtojnë ato nëse flasin për krimin që kanë përjetuar.

Radio Evropa e Lirë: Sa ka ndryshuar jeta juaj që nga ai moment kur keni vendosur të flisni publikisht për të kaluarën tuaj?

Vasfije Krasniqi-Goodman: Jeta ime ka ndryshuar sepse nuk e kam atë jetën private siç e kam pasur përpara. Jam më e angazhuar, më aktiviste për të thyer stigmën për t’iu ndihmuar viktimave pa marr parasysh, sepse kemi viktima që më të vërtetë nuk kanë përkrahjen e askujt fare, as të familjes, të prindërve, vëllezërve apo të bashkëshortit.

Unë jam aty që sado pak t’ua lehtësoj jetën e përditshme, të më kenë mua aty që mund të flasin lirshëm, të mos jetë diçka që ato ta mbajnë në vete, po të më kenë mua për çdo ditë të flasim, sado pak t’ua lehtësoj vuajtjen.

Këshilluesi i Kosovës në rrugën drejt pavarësisë, Nicholas Whyte, ka thënë se Qeveria e re e kryeministrit të Kosovës Albin Kurti, do të gjykohet nga veprat dhe jo fjalët dhe se vetë Kurti duhet të ketë kujdes nga premtimet që bën.

Në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, Whyte, që drejton zyrën në Bruksel të Organizatës për shërbime të konsulencës APCO, ka thënë se duhet të njihet autoriteti i Kosovës në territorin e vet, dhe e ka quajtur skandaloz faktin që regjistrat e kadastrave nuk i janë kthyer ende Kosovës nga ana e Serbisë.

Nën udhëheqësinë e presidentit amerikan Joe Biden, Whyte ka thënë se pret më shumë angazhim të Shteteve të Bashkuara në Ballkan. Ai ka thënë edhe se Qeveria e re Kosovës mund të ketë më pak kontakte me zyrtarë diplomatikë në botë, për dallim nga partitë tjera politike.

Radio Evropa e Lirë: Kosova ka tani qeveri të re dhe kryeministër të ri, Albin Kurtin. Ai ka fituar mbi 50 për qind të votave dhe nuk ka pasur nevojë për mbështetjen e partive tjera shqiptare për të krijuar qeverinë. Si e shihni ju Qeverinë e re të Kosovës?

Nicholas Whyte: Ju thoni se ai është kryeministër i ri, por në fakt ai është kryeministri i vjetër, që veçse është kthyer, ndonëse krijohet përshtypja se thuajse dje ka qenë dita kur ai është bërë kryeministër për herë të parë dhe në fakt ajo ka ndodhur një vit më parë.

Për secilin shtet është e dobishme një qeveri me shumicë parlamentare. Mendoj se vëzhguesit e jashtëm do të jenë të kënaqur që institucionet e Kosovës kanë krijuar një qeveri të re, me mandat të qartë. Duhet përmendur po ashtu se zgjedhjet janë zhvilluar mirë dhe se kjo gjë nuk vlen për të gjitha vendet fqinje. Kjo pikë është në favor të Kosovës.

Mirëpo sikurse secila qeveri tjetër, edhe kjo qeveri do të gjykohet nga veprat, më shumë sesa nga fjalët. Prandaj do të jetë interesante të shihet se deri në çfarë pike mund të shkojë kryeministri përpara me agjendën që ka krijuar. Mendoj se zyrtarët në Bashkimin Evropian dhe Shtetet e Bashkuara do të presin që të shohin zhvillim në ekonomi dhe ecje përpara, e jo luftim të proceseve të së kaluarës.

Radio Evropa e Lirë: Në Kosovë po ashtu pritjet për qeverinë e Kurtit janë goxha të mëdha. Ai ka premtuar se do ta vë pandeminë nën kontroll, reforma në gjyqësor, luftë kundër korrupsionit, vende të reja pune. Sa të realizueshme janë këto, marrë parasysh situatën me pandeminë dhe dëmet e shkaktuara në ekonomi?

Nicholas Whyte: Shtete më të mëdha dhe më të fuqishme sesa Kosova janë duke u përballur me pandeminë. Fatkeqësisht Kosova është më shumë marrëse sesa dhënëse, andaj situata në Kosovë do të ndikohet nga vendimet që merren diku tjetër.

Në të njëjtën kohë, është e rëndësishme që të ekzistojnë disa nivele të kompetencave dhe planeve bazike. Kosova nuk është vendi i vetëm që po përballet me këtë situatë dhe mendoj se ka modele të mira nga jashtë që mund të ndiqen. Nëse do ta këshilloja Kurtin, do t’i thoja që të jetë shumë i vëmendshëm, sepse të flasësh është diçka tjetër, të veprosh është krejt diçka tjetër.

Radio Evropa e Lirë: Kritikët thonë se nuk është e shëndetshme për demokracinë kur një parti ka fuqi të tillë. Në këtë rast, Lëvizja Vetëvendosje është duke drejtuar qeverinë, ka pozitën e kryeparlamentarit dhe kandidatja për pozitën e presidentit është nga lista e LVV-së. Cili është opinioni juaj?

Nicholas Whyte: Unë jam rritur në Mbretërinë e Bashkuar, që ka histori të qeverive me shumicë parlamentare. Fakti që po bëni këtë pyetje mund të jetë sepse Kosova është përballur me situatë të pazakonshme prej formimit të institucioneve për herë të parë, gati 20 vjet më parë.

Shtetet krijojnë paradigma të ndryshme, në bazë të mënyrës së veprimit. Shqipëria ka një histori me qeveri të krijuara nga një parti e vetme. Shqipëria ka probleme dhe nuk jam i sigurt nëse ato janë rezultat i sistemit tradicional. Ndërkohë, Maqedonia e Veriut ka pasur gjithnjë qeveri të koalicionit. Sërish lind pyetja, a e ka lënë mbrapa kjo gjë Maqedoninë e Veriut, apo problemi ekziston diku tjetër? Kultura politike është unike në secilin shtet. Mendoj se është e drejtë të thuhet se ekziston një përvojë e re në Kosovë që të ketë qeveri të formuar nga një parti. Secili hap në demokraci është eksperiment.

“Marrëdhëniet Kosovë-Serbi së fundmi kanë qenë toksike”

Radio Evropa e Lirë: Të fokusohemi pak në marrëdhëniet me jashtë. Këtë vit, dialogu mes Kosovës dhe Serbisë, me ndërmjetësim të Bashkimit Evropian, ka hyrë në vitin e dhjetë, por fundi nuk po i shihet. Kurti tashmë ka thënë se ky proces nuk do të jetë prioritet për qeverisjen e tij dhe nuk duhen të bëhen kompromise tjera. Në ekspozenë e tij, ai ka thënë se Kosovës i duhet një dialog për të zgjidhur problemet ekzistuese dhe jo për të krijuar probleme të reja. Si e shihni këtë proces nën udhëheqësinë e Kurtit?

Nicholas Whyte: Mendoj se është e drejtë të thuhet se dialogu nuk ka rezultuar ashtu siç kanë pritur njerëzit dhjetë vjet më parë. Më kujtohet euforia për arritjen e marrëveshjes në mes të Prishtinës dhe Beogradit dhe mendoj se është krejtësisht e arsyeshme të thuhet se premtimet fillestare nuk janë realizuar. Një pikë specifike, të cilën e kam përmendur edhe në intervistat tjera, është se mua më duket skandaloze që regjistrat e kadastrave nuk i janë kthyer Kosovës nga ana e Serbisë. Mendoj se kjo gjë është thelbësore sa i përket njohjes së autoritetit të Kosovës në territorin e vet. Dhe mendoj që jo vetëm autoritetet në Kosovë, por edhe komuniteti ndërkombëtar duhet t’i bëjë presion Serbisë më shumë në këtë pikë.

Serbia është vendi më i madh fqinj i Kosovës. Kosova ka lidhje me Serbinë në disa rrugë. Duhet të ketë marrëdhënie mes tyre. Mendoj që nuk është e paarsyeshme të thuhet se marrëdhëniet kanë qenë të një formati toksik në kohën e fundit, dhe është e arsyeshme të thuhet se, duhet të ketë mënyra tjera komunikimi dhe rivendosje të marrëdhënieve.

Kjo nuk nënkupton largim nga dialogu dhe nuk nënkupton flakjen tutje të marrëveshje të arritura tashmë. Komuniteti ndërkombëtar do të jetë jashtëzakonisht i pakënaqur nëse ka sugjerime se qeveria e re do ta diskutojë, shembull, Planin e Ahtisarit. E kam vërejtur se Kurti e ka përmendur disa herë se nuk do ta bëjë këtë gjë.

Në të njëjtën kohë, Kosova është shtet sovran dhe duhet të marrë vendimet vetë dhe të marrë përgjegjësi për vendimet e veta.

Fati i Asociacionit të komunave me shumicë serbe

Radio Evropa e Lirë: Në fakt Kurti e ka përmendur në ekspozenë e tij gjithashtu Planin e Ahtisarit. Ai ka thënë se Kosova ka bërë mjaft kompromise përmes atij plani. A mendoni se Kosova nuk duhet të bëjë më kompromise me Serbinë?

Nicholas Whyte: Secila marrëveshje kërkon kompromise nga të dyja palët. Mendoj se është e drejtë që të përcaktohet pozicioni negociues dhe të thuhet se nuk do të pranohen kompromise tjera. Mirëpo, në realitet, nëse arrihet deri te një marrëveshje, të dyja palët duhet të bëjnë kompromise. Po e theksoj, të dyja palët.

Radio Evropa e Lirë: Cili duhet të jetë kompromisi nga ana e Kosovës?

Nicholas Whyte: Një çështje, që besoj se teknikisht nuk është kompromis sepse për të është arritur pajtueshmëri, por nuk është zbatuar ende, është marrëdhënia me komunat me shumicë serbe. Unë e di që kjo temë është subjekt i shumë retorikave në Kosovë. Është fakt se ky është zotim, që kanë bërë qeveritë e kaluara në Kosovë. Duhet të gjendet një zgjidhje që është e pranueshme për Kosovën dhe për serbët që jetojnë në Kosovë. Ky është një kompromis që është bërë me Planin e Ahtisarit, por që nuk është zbatuar ende.

Radio Evropa e Lirë: Në ekspozenë e tij, Kurti ka folur për një varg çështjesh, por nuk e ka përmendur Asociacionin e komunave me shumicë serbe.

Nicholas Whyte: Nuk mund ta fajësoj.

Radio Evropa e Lirë: Pse?

Nicholas Whyte: Mendoj se është më mirë të mos negociohet në altoparlant.

Radio Evropa e Lirë: Me zgjedhjen e Kurtit tani, a do të ketë Serbia përfaqësues të ri në dialog?

Nicholas Whyte: Nuk mendoj që politika e Serbisë përcaktohet se kush është kryeministër në Kosovë. Nuk mendoj që një gjë e tillë është e rëndësishme për atë se çfarë ndodh në Beograd.

“Duhet të ketë njohje të plotë diplomatike”

Radio Evropa e Lirë: Si e shihni marrëveshjen përfundimtare në mes të këtyre dy vendeve?

Nicholas Whyte: E mbaj mend në fillim ambasadorin (Wolfgang) Ischinger duke folur për marrëdhëniet në mes të dy Gjermanive. E pranoj se në atë kohë kam menduar se diçka e tillë është vetëm ëndërr, sepse ka tingëlluar joreale. Mirëpo tani mendoj se është krejtësisht e mundshme për dy shtete sovrane, që ta trajtojnë njëra-tjetrën si të pavarura.

Njohja e plotë diplomatike mund të mos jetë qëllimi përfundimtar, ndonëse nuk do të ishte e menduar mirë nëse nuk do të ishte.

Qëllimi përfundimtar duhet të jetë pranimi i plotë, funksional dhe operacional i Serbisë ndaj sovranitetit të Kosovës. Nëse Serbia vendos të mos ia njohë territorin Kosovës, atëherë ky duhet të jetë problemi i Serbisë. Problemi i Kosovës është që të sigurojë se Serbia ka sjellje të denjë me fqinjët. Kështu e shoh një kënd që mund të jetë i realizueshëm, diçka si marrëdhëniet mes dy Gjermanive, të cilave u është njohur sovraniteti. Çështjet teknike janë diçka tjetër. Mendoj se është mirë që të ketë njohje të plotë diplomatike, por edhe duhet ta qartësojmë se fundja ky është problem i Serbisë.

“Administrata Biden është më e informuar për Ballkanin”

Radio Evropa e Lirë: Sa i përket dialogut, si e shihni rolin e administratës amerikane në këtë proces? Kurti ka thënë se synon të thellojë lidhjet me SHBA-në, derisa ka zëra se Kosova duhet ta shfrytëzojë mundësinë, sepse dihen tashmë lidhjet personale të presidentit amerikan, Joe Biden me Kosovën.

Nicholas Whyte: Është e vërtetë se administrata e re është më e informuar për Ballkanin, në krahasim me administratën Trump. Njëzet vjet më parë, kur pata shkuar në Uashington për të folur për Ballkanin, nga të paktat dyer ku mund të trokisja dhe të prisja bisedë inteligjente nga pala tjetër, ka qenë dera e senatorit Biden.

Prandaj është e qartë se administrata e re do të jetë më e angazhuar. Nuk është me domosdo gjë më e mirë. Problemi me qeverinë e re më duket se qëndron në aspektin se ka më pak kontakte në kryeqytetet e huaja, sesa partitë tjera politike. Në anën tjetër, duhet ta përmend se një rrjet i tillë nuk ka rezultuar me ndonjë rezultat për Kosovën.

Radio Evropa e Lirë: Ju keni këshilluar Kosovën në rrugën e saj drejt pavarësisë. Cila do të ishte porosia juaj sot për liderët e Kosovës?

Nicholas Whyte: Qëndroni në një pozicion të favorshëm, jini proaktivë, theksoni nevojën për zgjidhje, jo për probleme, dhe sigurohuni që zotimet ekzistuese do të respektohen dhe që ju prisni nga të tjerët që të respektojnë zotimet e tyre po ashtu.

Një ekspert i së Drejtës Evropiane dhe anti-korrupsionit në BE, thotë se se prova për suksesin e luftës ndaj korrupsionit në Shqipëri, është nëse do të shkojë deri në në nivele të larta. Andi Hoxhaj, profesor në Universitetin Warwick në Britani thotë se megjithëse në letra vendi mund të duket demokratik, zbatimi i demokracisë është i pakonsoliduar. Prof. Hoxhaj i tha koleges Keida Kostreci, se tonet e forta në politikën e Shqipërisë para zgjedhjeve heqin vëmendjen nga problemet e vërteta që shqetësojnë qytetarët.

Zëri i Amerikës: Profesor Hoxhaj, sipas raporteve të organizatave ndërkombëtare, korrupsioni vazhdon të mbetet problem në Shqipëri. Ju e keni studiuar këtë dukuri për Shqipërinë dhe për Ballkanin. A mendoni se ka ndryshim gjendja dhe çfarë duhet të bëhet më tej?

Prof. Andi Hoxhaj: Çështja e korrupsionit sidomos në demokracitë hibride, ashtu siç është Shqipëria dhe një pjesë e madhe e Ballkanit Perëndimor, është në përmasa goxha të përhapura. Përsa i përket specifikisht në Shqipëri, institucionet tona ende nuk janë përforcuar për ta luftuar korrupsionin. Përveç kësaj korrupsioni tek ne është edhe një çështje sociale që duhet trajtuar përtej ligjeve dhe institucioneve që ne kemi ndërtuar deri tani.

Zëri i Amerikës: Sa ka ndikuar reforma në drejtësi për ta luftuar këtë dukuri? A është përmirësuar gjendja falë saj?

Prof. Andi Hoxhaj: Reforma në drejtësi deri tani ka dhënë disa indikime pozitive dhe ka krijuar deri diku një klimë që ka një farë ndryshimi, duke qenë se gjyqtarët që i janë nënshtruar procesit të vetingut, pothuajse gjysma nuk janë më pjesë e saj dhe kjo tregon pozitivisht që është duke u luftuar. Mirëpo përsa u takon qytetarëve në nivel të ulët, akoma vazhdon si fenomen duke parë edhe ne nga disa raste, siç ka njoftuar edhe media juaj, përsa i përket korrupsionit në fushën e mjekësisë. Por duhet t’u lëmë akoma edhe pak kohë institucioneve që të ngrihen, që reforma në drejtësi ka parashtruar dhe testi më i madh i tyre do të jetë nëqoftëse do të shkojnë për korrupsion në nivelin e lartë dhe për të investiguar më tepër ata gjyqtarë apo prokurorë që nuk e kaluan vettingun.

Zëri i Amerikës: Kjo më çon tek pyetja tjetër po lidhur me korrupsionin. Disa analistë thonë se procesi i reformës në drejtësi është i rëndësishëm, por kanë përshtypjen se nuk shkon aq sa duhet përderisa nuk shtrihet tek elitat politike. Cili është mendimi juaj për këtë?

Prof. Andi Hoxhaj: Unë atë doja ta lidhja me faktin që duhet të krijohet një klimë llogaridhënieje dhe jo gjithçka është thjesht në reformë apo në ligj. Për shembull, Shqipëria ka kaluar një ligj udhërrëfyes “whistleblower” në anglisht, i cili është nga më të mirët që ka në rajon. Mirëpo atë si ligj askush – flasim për nënpunësit e sektorit publik – nuk e ka përdorur për shkak se nuk kanë besim se diçka do të bëhet dhe nuk kanë besim se (dikush) do të ndërshkohet. Kështuqë është mesa duket edhe kjo pjesa e klimës dhe mesa duket institucionet aktuale akoma rezistojnë përsa i përket për të luftuar korrupsionin në nivele të larta. Por nëse nuk do të ndodhë në një afat të gjatë kjo do të ketë një impakt negative përsa i përket procesit tonë për në BE, sepse vendet si Rumania apo Kroacia, kanë goxha rekorde përsa i takon luftës ndaj korrupsionit në nivel të lartë.

Zëri i Amerikës: Përsa u takon reformave, a mendoni ju se ka një hendek mes kuadrit ligjor dhe zbatimit të këtyre reformave?

Prof. Andi Hoxhaj: Besoj se ky është një nga problemet më të mëdha që ne kemi që pas rënies së komunizmit, ku kemi kaluar shumë ligje që ne deri diku i trajtojmë si detyra shtëpie që na jep BE-ja por pa e vrarë shumë mendjen për t’i aplikuar këto ligje dhe prandaj edhe po t’i shikosh edhe kushtet që BE-ja na ka vendosur sidomos në tre vitet e fundit, janë për t’u zbatuar këto ligje dhe sfida më e madhe është që duhet të zbatohen. Por përtej kësaj duhet të krijohet edhe një klimë qe neve ta ndjekim shtetin ligjor dhe rregullat që ai parashtron.

Zëri i Amerikës: Pyetja ime tjetër ka të bëjë me plotësimin e kushteve për anëtarësimin në BE, meqenëse ju e keni studiuar këtë fushë. Ku ndodhet Shqipëria në këtë rrugëtim për plotësimin e kushteve për integrim?

Prof. Andi Hoxhaj: Për momentin BE-ja ndodhet në një udhëkryq përsa i takon vetes së saj dhe përsa i përket politikës së zgjerimit. Shqipëria aktualisht ka diku tek 15 kushte që i janë parashtruar për t’i plotësuar. Shumicën e tyre i ka plotësuar duke qenë se kishin të bënin me reformën në drejtësi, duke qenë se Gjykata Kushtetuese është ngritur. Ata mund të ftohen në konferencën e parë për negociatat. Mirëpo procesi i gjithi ka ndryshuar deri diku dhe mua më duket se ajo që partitë politike nuk po e trajtojnë në këto zgjedhje aktuale është se paketa për Ballkanin Perëndimor ka ndryshuar përsa i përket zgjerimit dhe nuk ka më një zgjerim si më përpara, një proces që ne duhet të mbushim 35 kapituj por tani duket sikur ne do të integrohemi përreth marketit të përbashkët dhe në nëntor tek procesi i Berlinit, kjo është marrë parasysh. Është pak a shumë si mini-Shengeni që është diskutuar në media dhe njerëzit e njohin më shumë, por disi më i gjerë dhe lidhet ngushtë me procesin e integrimit.

Zëri i Amerikës: Si do ta përshkruanit situatën e demokracisë në Shqipëri? Siç thatë ju Shqipëria mbetet një vend hybrid përsa i takon demokracisë dhe sipas Freedom House është ende pjesërisht i lirë.

Prof. Andi Hoxhaj: Demokracia e Shqipërisë nëse e shikon për studim të duket sikur në letra (vendi) është goxha demokratik, për faktin se ka diku rreth 130 parti të regjistruara, në zgjedhjet e kaluara ishin diku tek 57 që morën pjesë, mbi 800 media të regjistruara dhe janë mbi 11 mijë organizata joqeveritare të regjistruara dhe kemi dy opozita, një parlamentare dhe një joparlamentare kështuqë në letra të krijohet përshypja se ne jemi një vend goxha demokratik. Mirëpo vazhdon të jetë, siç e ka përkufizuar edhe Freedom House, edhe raporte të tjera, një vend në tranzicion për arsye se praktikat e demokracisë janë në një nivel jo të konsoliduar. Siç po e shikojmë, kur vijnë fushatat zgjedhore duhet të jetë një festë e demokracisë, ku ne zgjedhim një palë, ose një palë tjetër por po ta shikosh tek ne është goxha frikë dhe është me goxha ankth se si do të ndodhë. Kjo ka të bëjë me shumë arsye, por një nga ato ka të bëjë me faktin që institucionet nuk janë pjekur dhe partitë akoma nuk e shikojnë që janë pjesë e një demokracie dhe që japin një kontribut, por e trajtojnë deri diku sikur Shqipëria është prona e tyre dhe njëra palë do t’ia marrë palës tjetër.

Zëri i Amerikës: Jemi diçka më shumë se një muaj para zgjedhjeve të përgjithshme parlamentare në Shqipëri dhe para daljes së listave, BE dhe SHBA theksuan vazhdimisht që në këto lista të mos përfshiheshin emra të përfolur, emra të diskutueshëm që mund të kishin lidhje me krimin. Si do ta komentonit ju faktin që ende është e nevojshme që të bëhen këto thirrje nga BE dhe SHBA?

Prof. Andi Hoxhaj: Kjo tregon që institucionet tona ende nuk kanë marrë përgjegjësitë që të distancohen nga individë të tillë. Ne kemi kaluar një ligj në vitin 2015, ligjin 138 që lidhet me integritetin e njerëzve që kandidojnë në fushata të ndryshme elektorale, apo që bëhen pjesë e institucioneve publike dhe ata duhet të diskualifikohen, nëqoftëse kanë rekorde kriminale apo kanë kryer vepra penale. Është mirë që si Bashkimi Evropian, edhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës e bëjnë këtë thirrje sepse edhe qytetarët i sensibilizojnë që t’i shikojnë më me kujdes kandidatët. Mirëpo përgjegjësia më e madhe u bie subjekteve politike, u bie strukturave të partisë që bëjnë filtrimet dhe natyrisht që i bie Prokurorisë dhe KQZ-së që duhet t’i regjistrojë. Kështuqë duhet që edhe ata të bëjnë një punë më rigoroze përsa i përket këtij procesi. Mirëpo kur mekanizmat nuk janë të mjaftueshëm, atëherë votuesit duhet t’i ndëshkojnë në formën elektorale.

Zëri i Amerikës: A mendoni ju se është mungesë vullneti nga ana politike, apo thjesht sistemi dhe institucionet nuk janë në atë faze aq të zhvilluar?

Prof. Andi Hoxhaj: Unë do të thoja janë të dyja. Një është që subjektet politike zakonisht kandidojnë njerëz që mendojnë se do u sjellin goxha vota dhe të tillë persona mund të kenë goxha impakt për të sjellë vota. Tjetra është pastaj që institucionet tona nuk i kanë resorset e mjaftueshme për të bërë investigime të tilla. Po të shikosh pagat që neve japim, janë ndër më të ulëtat për organet ligjzbatuese dhe madje resorset që ata kanë nga ana e buxhetit, pak a shumë u mjaftojnë vetëm për mirëmbajtjen dhe nëqoftëse do të bëjmë një investigim rigoroz, nuk i ka të mjaftueshme.

Zëri i Amerikës: Ende pa filluar fushata me intensitet duket se toni i polemikave, polarizimi është theksuar para zgjedhjeve, duke pasur parasysh elektoratin që duan të tërheqin partitë kryesore. Si do ta komentonit këtë lloj fryme polarizimi në Shqipëri?

Prof. Andi Hoxhaj: Nuk është aspak e shëndetshme. E kuptoj se përse bëhet sepse bëhet për të mobilizuar bazën, ose edhe ata që nuk janë aq aktive dhe kjo është deri diku një strategji, mirëpo nuk është aq e shëndetshme, sepse heq vëmendjen nga temat që duhet të diskutojmë, si për shembull e ardhmja jonë me BE-në, çfarë do të ndodhë me tregëtinë, apo çfarë do të ndodhë me arsimin, me shëndetësinë e kështu me radhë. Dhe ky polarizim i tepërt heq fokusin nga problemet reale që ne kemi, apo edhe fokusin për t’i diskutuar programet që këto parti kanë. Unë para se të vija në programin tuaj, doja t’i shikoja pak programet çfarë mund të kishin dhe po t’i shikosh shumica kanë pak a shumë si program të majtë dhe nuk shikon ndonjë diferencë të madhe qoftë nga ana ideologjike, qoftë nga politika që bëjnë. Dhe deri diku do të thoja që janë goxha sipërfaqësore dhe disa nga ato që shikon, ose premtimet, pyet që si mundet t’i paguajmë ose taksat që do të rriten për t’i paguar këto investime dhe ky polarizimi mendoj se është deri diku për ta hequr vëmendjen nga kjo lloj llogaridhënie apo qoftë edhe nga premtimet për të cilat nesër pasnesër mundet të pyesim.

Matthew Palmer, zëvendës ndihmës Sekretar i Shtetit dhe përfaqësues i posaçëm amerikan për Ballkanin Perëndimor, tha për Zërin e Amerikës se Shtetet e Bashkuara do të vazhdojnë të investojnë mjaft energji dhe kapital politik tek Shqipëria. Ai tha gjithashtu se SHBA dëshirojnë të shohin që zgjedhjet e prillit në Shqipëri të kryhen në bazë të standardeve më të larta ndërkombëtare. Zoti Palmer i bëri i komentet në një intervistë me kolegun Ilir Ikonomi, me rastin e 30-vjetorit të rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike Amerikë-Shqipëri më 15 mars 1991.

Zëri i Amerikës: Zoti Palmer, si i shihni marrëdhëniet midis Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë 30 vjet pas rivendosjes të tyre?

Matthew Palmer: Është diçka vërtet e jashtëzakonshme që ne po festojmë 30 vjetorin këtë vit dhe presim njëqindvjetorin e marrëdhënieve Amerikë-Shqipëri në vitin 2022. Vizita ime e parë në Tiranë ka qenë në vitin 1993, vetëm dy vjet pas rivendosjes së marrëdhënieve, dhe u prita nga Ambasadori William Ryerson. Sigurisht duke parë Shqipërinë sot, duke parë Tiranën sot dhe duke e krahasuar me 28 apo 30 vjet më parë, ka pasur një rritje të jashtëzakonshme. Jam mjaft i sigurt se këto prirje do të vazhdojnë në të ardhmen.

Zëri i Amerikës: Nëse i pyet shqiptarët sot pritshmëritë e tyre për angazhimin e SHBA në Shqipëri janë shumë të mëdha. Njerëzit gjithmonë pyesin: Përse Shtetet e Bashkuara nuk bëjnë më shumë për Shqipërinë, pasi ne jemi edhe partnerë strategjikë. Cili është mendimi juaj?

Matthew Palmer: Ne e vlerësojmë thellësisht partneritetin që kemi me Shqipërinë. Shqipëria është një vend që kontribuon, jo vetëm për paqen dhe sigurinë rajonale, por edhe për paqen dhe sigurinë globale. Ka qenë një partnere e jashtëzakonshme për ne në aleancën e NATO-s. Është një marrëdhënie që ne e vlerësojmë, që ne mendojmë se ka shumë potencial në rritje dhe ku unë parashikoj që Shtetet e Bashkuara do të vazhdojnë të investojnë mjaft energji dhe kapital politik.

Zëri i Amerikës: Shqipëria përballet me zgjedhje së shpejti dhe ambasadorja e Shteteve të Bashkuara në Tiranë Yuri Kim po bën presion mjaft të fortë për lista të pastra të kandidatëve, që asnjë kandidat me të kaluar kriminale të mos përfshihet në to. Përse është kjo një përparësi kaq e madhe për Shtetet e Bashkuara? Si lidhet kjo me sigurinë e Shteteve të Bashkuara?

Matthew Palmer: Forca e demokracisë në Shqipëri ka rëndësi thelbësore për marrëdhëniet Amerikë-Shqipëri. NATO-ja është jo vetëm një aleancë interesash, por edhe një aleancë vlerash. Në hapësirën demokratike në Shqipëri ka pasur shumë hapa pozitive dhe ka ende shumë punë për të bërë. Ne u ndjemë shumë të kënaqur që pamë parlamentin shqiptar të miratonte legjislacionin, në përputhje me rekomandimet e ODIHR për reformën zgjedhore. Ne duam të shohim që legjislacioni i ri të vihet në zbatim dhe që zgjedhjet e prillit të kryhen në bazë të standardeve më të larta ndërkombëtare. Shtetet e Bashkuara janë të përkushtuara për të mbështetur demokracinë, qeverisjen e mirë, shtetin e së drejtës, në të gjithë botën. Kjo është sidomos e vërtetë kur flasim për një partner amerikan dhe një aleat amerikan. Pra, ne kemi një interes këtu, kemi një interes tek rezultati. Ne duam ta shohim demokracinë shqiptare të lulëzojë, të rritet dhe të zhvillohet, po ashtu si dëshiron edhe publiku shqiptar.

Zëri i Amerikës: Reforma në drejtësi. Ka pasur një shtytje të vazhdueshme nga Shtetet e Bashkuara për reformën në drejtësi, e cila po vazhdon prej disa vitesh. Si do të siguroheni ju që, pas reformës, Shqipëria nuk do të rrëshqasë prapa dhe rezultatet e arritura nuk do të përmbysen? Më duket se është një pyetje e rëndësishme.

Matthew Palmer: Po, është një pyetje e rëndësishme. Dhe unë mendoj se është e rëndësishme të theksohet përparimi i bërë. Tani kemi kuorum për Gjykatën Kushtetuese, e cila është formuar; Gjykata e Lartë po shqyrton çështje, kanë filluar të trajtohen çështjet e prapambetura, procesi i verifikimit po funksionon. Shtetet e Bashkuara janë të angazhuara për të punuar me partnerët tanë shqiptarë që reforma gjyqësore të mos e humbasë forcën dhe që përparimi i bërë të vazhdojë, që të vazhdojë prirja e deritanishme. Ne mendojmë se sundimi i ligjit është thelbësor për demokracinë, për rritjen dhe begatinë.

Zëri i Amerikës: Pritshmëritë tek shqiptarët kanë qenë gjithashtu shumë të larta për investimet ekonomike nga Shtetet e Bashkuara, por nuk kemi parë investime serioze deri më tani që nga rivendosja e marrëdhënieve dekada më parë. Ç’mendoni?

Matthew Palmer: Mendoj se ka pasur disa investime të rëndësishme amerikane: Exxon ka qenë aktiv, Bechtel është aktiv. Me përparimin e Shqipërisë në institucionalizimin e sundimit të ligjit, qeverisjen e mirë, transparente e të përgjegjshme, kjo do të jetë një magnet për biznesin amerikan. Biznesi amerikan shkon atje ku mendon se mund të ketë fitim, atje ku mendon se interesat e tij do të respektohen nga një sistem i pavarur gjyqësor.

Zëri i Amerikës: Ju keni theksuar më parë se qasja e SHBA ndaj Ballkanit Perëndimor, përfshirë Shqipërinë, nuk ka ndryshuar me ndryshimin e administratës. Por, a do të ketë Departamenti i Shtetit nën drejtimin e Sekretarit Antony Blinken, një qasje më pak të drejtpërdrejtë, në kuptimin e ndërtimit të demokracisë apo në fusha të tjera?

Matthew Palmer: Unë mendoj se Sekretari Blinken, Presidenti Biden e kanë bërë plotësisht të qartë investimin e tyre në demokraci, në qeverisjen e mirë dhe në sundimin e ligjit. Unë mendoj se këto kanë qenë dhe do të vazhdojnë të jenë thelbësore për interesat amerikane në Ballkanin Perëndimor, dhe unë shoh se administrata Biden-Harris është e angazhuar fort për të mbështetur demokracinë, reformën në drejtësi, transparencën dhe sundimin e ligjit. Kjo do të jetë thelbësore për angazhimin tonë.

Zëri i Amerikës: A pritet ndonjë nismë e re madhore për Ballkanin apo për Shqipërinë në veçanti?

Matthew Palmer: Gjithmonë ka gjëra të reja. Për Shqipërinë, mendoj se ajo ku do të përqendrohemi është të bëjmë gjithçka mundemi për të ndihmuar vendin të ecë përpara në rrugën e tij evropiane. Do të dëshironim shumë të shihnim mbajtjen e konferencës së parë ndërqeveritare (IGC) për Shqipërinë. Ne mendojmë se kjo është diçka që Tirana e ka merituar, Shkupi gjithashtu. Do të dëshironim që Bashkimi Evropian ta mbajë premtimin dhe të organizojë konferencën e parë për të dy vendet.

Zëri i Amerikës: Z. Palmer, është folur shumë kohët e fundit për të ashtuquajturën diplomaci vaksinash të ndjekur nga Kina dhe Rusia në Ballkan. A jeni të shqetësuar se Shqipëria mund të jetë në shënjestër?

Matthew Palmer: Ne do të dëshironim të shihnim që të gjithë në Ballkan të kenë qasje ndaj vaksinave dhe kjo është arsyeja pse administrata Biden-Harris po jep deri në 4 miliardë dollarë për të mbështetur nismën Covax. Ne mendojmë se përmes Covax-it dhe bashkëpunimit shumëpalësh bota mund të sigurojë më së miri shpërndarjen e drejtë të furnizimit me vaksina. Unë jam gjithashtu i bindur se në javët dhe muajt e ardhshme, furnizimi me vaksina do të rritet në mënyrë eksponenciale dhe do të ketë vaksina të mjaftueshme për të gjithë.

Zëri i Amerikës: Z. Palmer, ju faleminderit.

Matthew Palmer: Faleminderit që më dhatë mundësinë.

15 marsi i këtij viti shënon 30 vjetorin e rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike mes Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë. Bob Hand, këshilltar i lartë pranë Komisionit Amerikan të Helsinkit dhe ekspert për Ballkanin Perëndimor, thotë se lidhjet e ngushta mes dy vendeve i kanë qëndruar provës së kohës gjatë këtyre tre dekadave. Por ai nuk i kursen kritikat dhe, në një intervistë me kolegun tonë Ilir Ikonomi, pohon se Shqipëria ende përballet me sfida të tilla si korrupsioni mes zyrtarëve, krimi i organizuar dhe mungesa e një kulture të sundimit të ligjit, të cilat vazhdojnë ta mbajnë larg potencialit të saj.

Zëri i Amerikës: Zoti Hand, kanë kaluar 30 vjet nga rfillimi i marrëdhënieve diplomatike Amerikë-Shqipëri dhe që nga ajo kohë ju e keni vëzhguar Shqipërinë nga afër. 30 vjet janë një pikë referimi. Si i shihni marrëdhëniet sot?

Bob Hand: Më lejoni të them se, në fakt, udhëtimi im i parë në Shqipëri ka qenë shumë muaj para vendosjes së marrëdhënieve dypalëshe. Unë kam punuar në Komisionin e Helsinkit prej më shumë se tre dekadash, kam qenë dëshmitar i Përfundimit të Luftës së Ftohtë dhe kam luajtur rol në reagimin amerikan ndaj konflikteve në Ballkan, prandaj një nga gjërat që më bëjnë të ndihem më krenar dhe më i lumtur që e kam dëshmuar, ka qenë rivendosja e marrëdhënieve dypalëshe midis Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë, fakti që Shqipëria u shndërrua nga një vend që dikur amerikanët as që mund ta vizitonin, në njërin nga vendet më miqësore ndaj amerikanëve në Evropë madje edhe në botë. Gjithashtu jam i kënaqur për faktin që kjo miqësi i ka qëndruar kohës përgjatë 30 vjetëve. Gjatë gjithë viteve 1990, 2000 e deri sot, Shqipëria ka vazhduar të jetë një partner shumë i fortë i Shteteve të Bashkuara në shumë aspekte. Dhe sigurisht, që nga viti 2009, ajo ka qenë gjithashtu një aleate e NATO-s. Prandaj, unë e shoh këtë si një histori suksesi, jo vetëm për vendin tim, Shtetet e Bashkuara, por edhe për vetë Shqipërinë.

Zëri i Amerikës: Por, nga ana tjetër, a mendoni se Shqipëria i ka përmbushur shpresat e Shteteve të Bashkuara, kur ato vendosën ta mbështesnin atë, duke filluar me vizitën e Sekretarit Baker në qershor 1991? Jua bëj këtë pyetje sepse, megjithëse Shqipëria është anëtare e NATO-s, siç e përmendët edhe ju, ajo është ende ndër vendet më të varfra të Evropës, me shumë probleme të tjera, një vend ku të rinjtë po largohen…

Bob Hand: Çdokush që i ka parë intervistat e mia me Zërin e Amerikës gjatë dekadave, e di që përgjigjja ime do të ishte: jo, Shqipëria nuk i ka përmbushur plotësisht pritshmëritë, të paktën pritshmëritë e mia, apo ato të Shteteve të Bashkuara, por më e rëndësishmja ajo që populli shqiptar meriton. Mendoj se sot kryesisht shohim sfida të tilla si korrupsioni mes zyrtarëve, krimi i organizuar, mungesa e kulturës së sundimit të ligjit, të cilat vazhdojnë ta mbajnë Shqipërinë larg potencialit të saj, pasi ajo mund të kishte qenë shumë më efektive në Evropë, si aleate e Shteteve të Bashkuara dhe në shërbim të nevojave të popullit të saj. Unë historikisht jam një mik i Shqipërisë, por edhe një kritik dhe më duhet të vazhdoj ta nxis Shqipërinë të përpiqet të ecë përpara për të bërë një punë më të mirë, veçanërisht në trajtimin e sfidave që sapo përmenda.

Zëri i Amerikës: Shtetet e Bashkuara vazhdimisht kanë bërë presion ndaj elitave politike shqiptare që të sillen në mënyrë demokratike. Sa i efektshëm ka qenë ky presion? Në të vërtetë njerëzit presin që SHBA të jenë më këmbëngulëse, sidomos kur bëhet fjalë për politikanët.

Bob Hand: Mendoj se në përgjithësi, nëse e vendosim në kontekstin e duhur, duhet pranuar se Shtetet e Bashkuara e kanë shtyrë fuqishëm Shqipërinë për të bërë reforma. Sigurisht që ka edhe çështje të tjera në marrëdhëniet dypalëshe dhe një prirje të natyrshme nga çdo qeveri, përfshirë qeverinë e SHBA për të mbështetur më tepër stabilitetin se sa elemente të tjera, që ndonëse kanë të bëjnë me ndryshime pozitive, sjellin një farë paqëndrueshmërie në periudhën afatshkurtër. Prandaj uroj që Shtetet e Bashkuara të mund të bëjnë më shumë në këtë aspekt. Në fillim, kur Shqipëria sapo kishte dalë nga izolimi komunist, ajo kishte nevojë për të kuptuar dhe mësuar praktikat demokratike. Sot, pas 30 vjetësh, ajo e di se ç’janë këto praktika, ajo e di se çfarë është sundimi i ligjit. Kjo është thjesht një çështje e lidershipit politik, pra a e kanë ata vullnetin për të zbatuar atë që është e nevojshme për Shqipërinë? Dhe meqenëse kjo nuk është më shumë një çështje e të mësuarit se sa e vullnetit politik, unë do të doja që ne të ishim më të sinqertë, për shembull me zgjedhjet që po afrojnë. Jo duke thënë se pati përmirësime, por duke qenë kritikë nëse nuk janë bërë përmirësimet që ne kemi pritur.

Zëri i Amerikës: Reforma në drejtësi në Shqipëri ka qenë një nismë e madhe e SHBA, por rezultatet e saj ende diskutohen nga disa si tepër pak dhe tepër vonë. Çfarë mendoni se është arritur nga këto përpjekje, a kanë qenë efikase deri më tani?

Bob Hand: Unë jam një mbështetës shumë i fortë i reformës gjyqësore. Nuk mendoj se dikush mund të thotë se është bërë shumë pak. Kjo është një përpjekje shumë, shumë e madhe, me kontrollin e pastërtisë së gjyqtarëve dhe gjithçka tjetër që lidhet me këtë. Përsa i përket thënieve se ka qenë e vonuar, ndoshta do të kishte qenë tepër e vështirë të zbatohej një reformë kaq e madhe më herët. Gjithsesi, do të duhet një farë kohe që rezultatet e reformës të japin efekt. Ato mund të mos jenë të dukshme menjëherë. Prandaj do t’i inkurajoja të gjithë shqiptarët që të jenë të durueshëm dhe të vazhdojnë ta nxisin këtë reformë për të ecur përpara. Mendoj se rezultatet përfundimisht do të shohin dritën e diellit për sa kohë që ky angazhim të mbetet. Së fundi, do të thosha se reforma jo vetëm që krijon një sistem gjyqësor më të mirë, por edhe e ruan këtë sistem. Ne duhet të kujdesemi që pas këtij procesi të mos ketë kthim prapa, por gjithmonë të ketë vigjilencë, në mënyrë që kultura e pandëshkueshmërisë, korrupsioni e të tjera të kenë marrë fund.

Zëri i Amerikës: Megjithatë, shumë njerëz kanë pritur që një numër zyrtarësh të rangut të lartë të ishin arrestuar si rezultat i kësaj reforme, të paktën si një shfaqje e fuqisë së reformës. Kjo nuk ka ndodhur. Të tjerë presin që Shtetet e Bashkuara të përfshihen më drejtpërdrejt në zbatimin e reformës. Çfarë mendoni?

Bob Hand: Unë mendoj se Shtetet e Bashkuara kanë qenë mjaft të përfshira, por Shtetet e Bashkuara nuk mund të zëvendësojnë presionin nga brenda një vendi që një ndryshim i tillë të ndodhë. Mendoj se ndonjëherë ka një shpresë thuajse të tepruar tek Shtetet e Bashkuara për të bërë hapa të tilla. Sa u përket zyrtarëve të niveleve më të larta, pra që ata të vihen nën vëzhgim më të fortë apo të ndiqen penalisht, mendoj se koha do të tregojnë nëse kjo do të ndodhë ose jo. Unë mendoj se ka rëndësi të vendoset parimi se askush nuk është mbi ligjin.

Zëri i Amerikës: Shqiptarët prisnin që pas pranimit të vendit në NATO në 2009, integrimi në BE do të kishte qenë një proces i shpejtë. Në fakt gjërat kanë lëvizur ngadalë, duket se shumë pak gjëra po ndodhin. Cili ka qenë problemi?

Bob Hand: Mendoj se, nga një vështrim afatgjatë, ka patur një ritëm të ngadaltë reformash në Shqipëri dhe në vendet e tjera, por dua të theksoj se nuk mendoj që kjo vazhdon edhe sot. Shqipëria ka ndërmarrë veprime që justifikojnë fillimin e negociatave për hyrjen në BE dhe për një lëvizje më të shpejtë. Problemi nuk është më në Ballkan, por mendoj se është në Bruksel, është tek ngurrimi për të sjellë anëtarë të rinj dhe për t’u zgjeruar. Sinqerisht më shqetësojnë disa nga arsyetimet që janë dhënë për t’u përpjekur që ta fshehin këtë fakt, sepse ato dekurajojnë reformatorët në rajon. Dhe unë mendoj se ndërsa flasim për reformën në gjyqësor ose për zgjedhjet, asgjë nuk mund ta nxisë Shqipërinë më shumë sesa nocioni se anëtarësimi në BE nuk është edhe aq i largët. Prandaj BE-ja duhet të bëjë më shumë për të dërguar mesazhe pozitive në rajon, në vend që të dekurajojë vendet që marrin vendime të vështira dhe zbatojnë politika të vështira, dhe që më pas nuk u njihet asnjë meritë për to. Kjo është arsyeja pse unë kam theksuar që politika e SHBA duhet të lëvizë. Ne duhet të vazhdojmë inkurajimin tonë ndaj vendeve në rajon, përfshirë Shqipërinë, për të bërë reforma, në mënyrë që të mund të anëtarësohen në BE. Por ne gjithashtu duhet ta angazhojmë Evropën shumë më fort në Ballkan dhe t’i bëjmë të ditur Evropës që është në interesin e tyre, tonin dhe të të gjithëve për t’i anëtarësuar këto vende pasi të kenë plotësuar kushtet që priten prej tyre.

Zëri i Amerikës: Shqipëria ka qenë në një krizë të thellë politike me një parlament jo funksional dhe ju e keni komentuar këtë në të kaluarën. Ku e shihni rrugëdaljen? A është vendi gati për një fillim të ri së shpejti?

Bob Hand: Do të shohim se çfarë do të sjellin zgjedhjet e ardhshme. Mendoj se gjatë viteve, me bojkotet e ndryshme, më pas me atë në vitin 2019, kur opozita u largua nga parlamenti, u pa se sa serioze mbeten problemet e pjekurisë politike të vendit. Unë gjithmonë e kam quajtur pozitiv faktin që disa njerëz qëndruan në parlament dhe vazhduan të punojnë brenda sistemit për ndryshime pozitive. Tani thjesht shpresoj që udhëheqësit politikë shqiptarë, por edhe populli i Shqipërisë të kenë mësuar nga kjo përvojë e ngërçit dhe e bllokimit politik. Shpresoj që, kur të vijnë zgjedhjet, ata ta mbajnë parasysh këtë kur të zgjedhin ata që do të drejtojnë qeverinë e ardhshme.

Zëri i Amerikës: Në thelb, zoti Hand, cili është interesi strategjik i SHBA në Shqipëri?

Bob Hand: Mendoj se SHBA vazhdojnë të kenë një interes të fortë në Evropë në tërësi dhe Shqipëria është pjesë e Evropës kurse Ballkani është gjithashtu rajoni ku ende ka paqëndrueshmëri të ndryshme për shkak të mungesës së ecurisë drejt anëtarësimit në BE. Këto vende nganjëherë nuk dinë ku të shkojnë dhe gjithnjë gjenden forca duan të bëjnë keq. Shteteve të Bashkuara gjatë më shumë se 100 viteve të fundit u është dashur të marrin përsipër angazhime serioze ndaj Evropës për të rivendosur stabilitetin në rajon. Unë mendoj se, Shqipëria është një partnere me ne në këtë aspekt. Vitin e kaluar , kryesimi i OSBE-së nga Shqipëria reflektoi mirë për Shqipërinë, jo vetëm si një vend që pjesa tjetër e Evropës duhet ta ndihmojë, por edhe si një vend që mund të kontribuojë dhe të ndihmojë Evropën në tërësi. Mendoj se, në këtë kuptim, të kesh një partnere si Shqipëria, është shumë në interes të SHBA.

Zëri i Amerikës: A shihni se Rusia dhe Kina po përpiqen ta sfidojnë këtë interes të SHBA në Shqipëri?

Bob Hand: Po, do të thoja që ky është një shqetësim për vetë Shqipërinë. Megjithë prirjet shumë pro amerikane që kanë shqiptarët, për sa kohë që ka korrupsion zyrtar dhe krim të organizuar, kjo mund të dëmtojë partneritetin tonë. Paraja të korrupton. Rusia dhe Kina shpesh gjejnë terren të përshtatshëm në vende ku ka korrupsion dhe krim, ndërsa Shtetet e Bashkuara nuk mund të veprojnë kështu. Prandaj, ka një arsye se përse Shqipëria duhet të ndërmarrë reforma, veçanërisht për të luftuar korrupsionin. Do të thosha gjithashtu që Kina dhe Rusia janë më shumë problem në disa nga vendet e tjera të rajonit se sa në Shqipëri. Nuk janë vetëm Kina dhe Rusia, por ka edhe ndikime të tjera në rajon që nuk janë gjithmonë të mira. Marrëdhëniet tona me Turqinë për momentin, nuk janë domosdo në një pikë të mirë. Nuk e them këtë kundër vetë Turqisë, dhe në fakt Shqipëria ka lidhje të forta me Turqinë. Por qeveria e Erdoganit dihet që bën presion mbi vendet e tjera. Unë shpresoj që Shqipëria, ndërkohë që ruan lidhjet e saj me Turqinë, të bëjë gjënë e duhur dhe jo t’i nënshtrohet presionit që mund të ushtrohet mbi të. Shqipëria është një vend sovran që duhet të kujdeset së pari për interesat e veta. Mendoj se pikërisht kjo është ajo që SHBA dëshirojnë të bëjë Shqipëria. Sigurisht që nga kjo do të përfitonin edhe marrëdhëniet tona dypalëshe.

Zëri i Amerikës: Zoti Hand, ju faleminderit.

Bob Hand: Ju faleminderit gjithashtu. Ju lutem, urojini më të mirën të gjithë shikuesve në Shqipëri dhe u bëni thirrje atyre të qëndrojnë vigjilentë gjatë kësaj pandemie, deri sa të vijë koha kur të gjithë të mund të dalim lirisht. E di që kjo është një periudhë e vështirë. Por më e mira që mund të bëjmë është të qëndrojmë vigjilentë dhe ta luftojmë këtë pandemi deri sa ajo të jetë larguar.

Kryetari i lëvizjes Vetëvendosje, Albin Kurti, tha në një intervistë me Zërin e Amerikës se nuk i nënçmon bisedimet me Serbinë por nuk mund t’i shndërrojë ato në pëprparësi të punës së qeverisë së ardhshme. Në një intervistë me korrespondentin e Zërit të Amerikës, Besim Abazi, zoti Kurti renditi ndër synimet e para projektligjin për konfiskimin e pasurisë së pajustifikueshme dhe atë anti-mafia.

Zëri i Amerikës: Zoti Kurti, fitorja juaj në zgjedhjet e së dieles e bën të lehtë formimin e qeverisë, cilat janë punët e para që e presin realisht qeverinë tuaj?

Albin Kurti: Së pari ne do të duhet që të krijojmë një kabinet të vogël qeveritar, të vazhdojmë punët e mira që i kemi filluar në pranverën e vitit 2020 dhe shumë të tjera të cilat janë edhe më të mira. Duhet të fillojmë me projektligjin për mërgatën tonë që duhet të ketë të drejtë të votojë në ambasada dhe konsullata, gjithashtu duhet të fillojmë edhe me projektligjin për konfiskimin e pasurisë së pajustifikueshme dhe atë anti-mafia, duhet t’i kthejmë terminalet doganore që u janë dhënë kompanive private në shtet, e gjithashtu janë një mori vendimesh të qeverisë e cila doli të ketë qenë edhe jo kushtetuese, përveç se jo legjitime, e të cilat duhet t’i anulojmë. Por në përgjithësi, prioritetet tona janë drejtësia dhe punësimi, me ç’rast kurrë nuk duhet të harrojmë pandeminë COVID-19 e cila nuk ka shkuar.

Zëri i Amerikës: Cila do të jetë mënyra e përballjes suaj me pandeminë? Edhe kur jeni rrëzuar nga qeveria në pranverë ka qenë në mes të pandemisë, kjo pandemi është ende këtu prandaj si do të përballeni me të?

Albin Kurti: Ne kemi qenë qeveria e cila e ka menaxhuar në mënyrë shembullore pandeminë në pranverën e vitit të kaluar dhe për këtë jemi lavdëruar jo vetëm në Evropë. Me 24 maj të vitit 2020 nuk ka pasur asnjë rast të ri të infektuar në Kosovë, pra me mbylljen që patëm bërë ne dhe hapjen e mençur graduale, patëm arritur që me 24 maj ta zbresim në zero numrin e të infektuarëve të ri. Në dy javët e fundit kur unë kam qenë në detyrë, të cilën e kam përfunduar me 3 qershor, ka pasur 139 raste të reja në dy javët e fundit dhe vetëm një i vdekur. Me tre qershor, kur e kam liruar zyrën, kanë qenë 30 të vdekur. Sot jemi të shifra diku 1550, pra mbi një mijë e 500 që atëherë. Kishim një datë të zezë diku në gushtin e vitit të kaluar, nëse mbaj mend mirë ishte 7 gusht, me 215 të infektuar në ditë dhe me 16 të vdekur. Ne do të nxjerrim mësimet nga qeverisja jonë shembullore në menaxhimin e pandemisë dhe nga keqqeverisja e pastajme, por synimi jonë do të jetë alokimi i fondeve, programacioni i prioriteteve për shtresat shoqërore për vaksinim të rreth 60 për qind të popullsisë në këtë vit.

Zëri i Amerikës: Si mendoni ta realizoni këtë, ku do t’i merrni vaksinat duke pasur parasysh se tash ka një diplomaci vaksinash në botë që është mjaft e ashpër?

Albin Kurti: Ne këtë e shohim plotësisht vetëm në bashkëpunim me Bashkimin Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Do të ulemi me Brukselin dhe do të diskutojmë se si Kosova e cila ka një lidhje të fuqishme me Brukselin, pa çka se është larg integrimit dhe antarësimit atje, ta bëjë mënyrën më të mirë për vaksinim sa më të madh dhe më të shpejtë.

Zëri i Amerikës: Ka pasur një ofertë nga Beogradi që t’i ndihmojë Kosovës me vaksina meqë Serbia është shumë përpara në rajon me këtë proces. Jeni i gatshëm për këtë apo a do ta pranonit një ndihmë të tillë?

Albin Kurti: Këtu janë dy probleme; së pari raporti i Serbisë me Kosovën është një raport i agresionit diplomatik në rastin më të mirë, në rastin më të keq është më shumë se kaq, janë sulme të ndryshme edhe kriminale që bëhen në Kosovë nga strukturat e saj. Në anën tjetër është edhe aspekti i alencave globale ku ne fare nuk pajtohemi me Serbinë ajo çdo herë e më shumë po i forcon lidhjet me federatën ruse dhe me Kinën, që ne nuk i shohim në të ardhmen si partnerë apo aleat tanë. Bashkimi Evropian, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, NATO-ja, ky është orientimi ynë çdo herë për gjithçka.

Zëri i Amerikës: Në pranverë kur ju ishit kryeministër morrët rreth një mijë teste nga Serbia, ku është dallimi? Nëse i keni pranuar ato pse jo vaksinat?

Albin Kurti: Atëherë ishin një mijë teste në një situatë të paparë humanitare, të rrezikimit të shëndetit të përgjithshëm të popullsisë dhe ne e kemi bërë atë në mënyrë që në njërën anë i kemi marrë si shtet. ku nuk do të ju ndahen vetëm njerëzve sipas përkatësisë kombëtare në Kosovë, dhe në anën tjetër ka qenë një dialog me ministrin e shëndetësisë nga Serbia i ministrit tim (Arben) Vitia, ku rezultati ishte fantastik – gjysmë milionë euro ndihmë për Preshevën, Medvegjën dhe Bujanocin. Ajo ishte një kurthë në të cilën ne nuk kemi rënë. Po të mos i merrnim ne ato një mijë teste, atëherë do të propagandohej një krizë humanitare te serbët në Kosovë e cila sigurisht që ishte inekzistente dhe ne kemi vepruar në mënyrë të mençur.

Zëri i Amerikës: Zoti Kurti sapo i përmendëm aleancat dhe orientimin tuaj natyrisht drejt Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Një nga sfidat që juve ju pret edhe në raport me bashkësinë ndërkombëtare është ajo e bisedimeve me Serbinë. Ju keni pohuar se nuk është përparësi për ju, por aleatët kryesor, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kanë bërë thirrje që të shndërrohen në përparësi. Si do të veproni ju?

Albin Kurti: Ne nuk duam ta evitojmë dialogun e ta nënçmojmë rëndësinë e tij, mirëpo konsiderojmë se qytetarët e Republikës së Kosovës na kanë zgjedhur për të sjellur drejtësi dhe punësim dhe natyrisht që është urgjente të merremi me pandeminë COVID-19. Në bazë të të gjitha matjeve të opinionit publik në Kosovë, kur i pyet qytetarët se cfarë rëndësie i jepni dialogut me Serbinë, është zakonisht në vendin e gjashtë apo shtatë, unë do të mund ta bëjë le të themi një koncesion dhe ta sjellë atë në vendin e katërt pas drejtësisë, punësimit dhe pandemisë, por nuk mund ta sjellë në top dy prioritetet. Pra, nuk dua ta nënçmoj por edhe nuk mund të them që do të jetë në top dy prioritetet sepse po dalim nga një fitore gjigante e lëvizjes Vetëvendosje, në të cilën qytetarët na votuan për atë që u duhet atyre më së shumti. Kur kemi parasysh që zgjedhjet u mbajtën me 14 shkurt, pra në vigjilje të 13 vjetorit të shpalljes së pavarësisë së Kosovës, ne jemi të bindur që këto janë ditët kur duhet të flasim shumë më tepër për pavarësinë sesa për Serbinë.

Zëri i Amerikës: Por, pavarësia vazhdon të kundërshtohet nga Serbia dhe aleatët e saj, ndërkaq vazhdon të mbështetet fuqishëm nga aleatët e Kosovës siç janë Shtetet e Bashkuara. Ishin pikërisht Shtetet e Bashkuara dhe presidenti Biden që bënë thirrje që të vazhdohet me bisedimet me Serbinë, përfundimi i të cilave do të ketë në qendër njohjen e ndërsjellë. A ndikon kjo?

Albin Kurti: Ajo ishte një letër shumë e mirë dërguar presidentit të Serbisë. Ne kemi shumë besim te administrata e re e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Presidenti Joe Biden është njohës i mirë i historisë së Ballkanit, ka përvojë të madhe politike dhe diplomatike, edhe me familjen e tij ai ka lidhje të fuqishme me Kosovën dhe unë dua që të punoj shumë ngusht me presidentin Biden. Jam optimist se dialogu i ardhshëm me Serbinë do të jetë transformues për nga natyra, jo transaksional siç është provuar në të kaluarën. Gjithashtu mendoj se do t’i vjen radha edhe dialogut. Ne do ta bëjmë këtë në bashkëpunim me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por vetëm më duhet ta theksoj se shteti i Kosovës është bukur i dobët, duhet ta forcojmë shtetin dhe edhe dialogu ecën shumë më mirë pastaj. Nuk po them që nuk e kemi parasysh, por duhet vënë theksin drejtësisë dhe punësimit sepse shteti i pavarur i Kosovës kur është shpallur i tillë, 13 vjet më parë, ka qenë evidente se nuk do të njihet nga Serbia dhe do të kundërshtohet nga Serbia, pra ne nuk e kemi shpallur pavarësinë duke besuar që do të na njohë Serbia. Andaj, kjo është një betejë e vazhdueshme politike ku Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë aleati ynë kryesor.

Zëri i Amerikës: A keni drojë se, siç thonë kritikët, fitorja juaj dhe qëndrimet tuaja mund të ndërlikojnë jo vetëm synimet e perendimit për ta zgjidhur çështjen midis Kosovës dhe Serbisë, por edhe marrëdhëniet e Kosovës me aleatët e saj?

Albin Kurti: Absolutisht jo. Nuk mund të gjeni një subjekt politik më pro perendimor, më demokrat, më të thellë në mendim gjithnjë në kuadër të orientimit perendimor euroatlantik dhe evropian.

Zëri i Amerikës: Si e shihni ju megjithatë, kurdo që ndodhë, epilogun e bisedimeve me Serbinë? A keni drojë nga ringjallja e ideve të vjetra të cilat ju i keni kundërshtuar fuqishëm?

Albin Kurti: Idetë e vjetra janë ide të vjetra, me kalimin e kohës vjetërsia shtohet, pra, idetë e vjetra bëhen edhe më të vjetra dhe nuk besoj që do të mund të shndërrohen në projekte të reja. Projektet e vjetra kanë dështuar dhe nuk kemi nevojë për rigjenerim të tyre.

Zëri i Amerikës: A është projekt i vjetër edhe ideja juaj e bashkimit me Shqipërinë e cila përgjatë fushatës së këtyre zgjedhjeve është përdorur pikërisht nga rivalët e juaj?

Albin Kurti: Së pari ai nuk është projekti i imi fare, domethënë është projekt i atyre që na kanë bërë këta që jemi, pra shqiptarë si komb në Ballkan, dhe kudo që ndodhemi në botë ekziston intenca e natyrshme historike e shqiptarëve për bashkim për shkak se ata janë të ndarë me dhunë dhe nga jashtë. Natyrisht ky është një problem i vjetër, mirëpo i cili ka pasoja edhe sot e kësaj dite. Prioritetet tona do të jenë drejtësia dhe punësimi ndërsa unë nuk ja mbyll derën në të ardhmen as intencës historike të kombit në njërën anë dhe as popullit si vullnet gjithnjë përbrenda kornizave paqësore e demokratike.

Zëri i Amerikës: E ritheksuat sërish se drejtësia dhe punësimi janë përparësitë e juaja, por për t’i realizuar të gjitha këto natyrisht që duhet të keni pushtetin. Bërja e qeverisë nuk duket problem për juve megjithatë fitorja juaj nuk siguron vota të mjaftueshme për të zgjedhur presidentin e ri, derisa dështimi për ta zgjedhur atë rrezikon zgjedhje të reja. A keni menduar si do ta menaxhoni këtë situatë?

Albin Kurti: Unë jam më optimist se para mbajtjes së zgjedhjeve me 14 shkurt se do të mund të zgjedhim edhe presidentin e ri për shkak se ka një reflektim te të gjitha partitë politike për rezultatin e zgjedhjeve. Ky reflektim do të mundësojë edhe refomimin e tyre, por aktualisht besoj se do të sjellë një atmosferë racionale në parlamentin e Republikës së Kosovës, ku ata nuk do ta braktisin sallën kur të zgjedhet presidenti i ri, meqë ne kemi nevojë për konsolidim të institucioneve dhe në të dy fushat për të cilat presidenti duhet të jetë kompetent e me integritet, në atë të politikës së jashtme dhe drejtësisë, kolegia ime dhe presidentja në detyrë është treguar në nivel të lartë secilën herë. Kur kësaj i shtohet fakti që nëse nuk e zgjedhim presidentin e ri duhet të shkojmë në zgjedhje të reja, besoj se do të kontribuojë që perveç se është e logjikshme të zgjidhet presidenti, është edhe në interesin e atyre të cilët do të mund të votojnë kundër.

Zëri i Amerikës: Përse? Opozita është gjithmonë e interesuar ta rrëzojë qeverinë?

Albin Kurti: Në situatë kur zgjedhjet janë zgjedhje, por kur zgjedhjet janë referendum e të cilat i fiton një subjekt politik me një mbështetje kaq të madhe popullore që sa vije rritet, nuk besoj që është në interesin e tyre të përsëriten zgjedhjet.

Zëri i Amerikës: A keni drojë që mund të ketë përpjekje që të vihet në pikëpyetje zgjedhja juaj si kryeministër për të njejtat arsye që u pengua kandidimi juaj në parlament?

Albin Kurti: Nuk ka bazë legale juridike për një gjë të tillë. Unë kam respektuar vendimet, mirëpo ne kemi shumë funksione në shtetin e Kosovës që zgjidhen nga kuvendi pa qenë deputet dhe pa ju referuar çështjeve të kontestueshme që janë trajtuar në aktgjykimin e Gjykatës Kushtetuese të dhjetorit të vitit të kaluar.

“Jam i sigurt që normalizimi i marrëdhënieve, në fund do të nënkuptojë një lloj njohjeje të Kosovës nga Serbia”, thotë për Radion Evropa e Lirë, Wolfgang Petritsch, ish i dërguari i Bashkimit Evropian (BE) për Kosovën dhe Përfaqësuesi i Lartë për Bosnjë e Hercegovinën, duke komentuar letrën e fundit të presidentit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Joe Biden për presidentin e Serbisë, Aleksandër Vuçiq, me rastin e Ditës së Shtetësisë së Serbisë.

Petritsch thekson se BE-ja është më e kujdesshme në lidhje me çështjen e Kosovës dhe se zgjidhja “nuk është pas qoshes”.

“Për mua, në këtë moment, është çështje shumë me rëndësi se çfarë mund të bëjë BE-ja, jo vetëm kur bëhet fjalë për Serbinë, për t’ua mundësuar vendeve të rajonit që të kenë qasje në programet evropiane që deri më tani ishin të rezervuara vetëm për vendet anëtare. Ky do të ishte mjet ndihmues për të lidhur gradualisht, hap pas hapi, Ballkanin Perëndimor me Bashkimin Evropian. Pritja dhe shtyrja, për shkak se Franca dhe Holanda nuk e duan zgjerimin së shpejti – është strategjia më e keqe sepse është në favor të Rusisë dhe Kinës,” tha Petritsch.

Biden ka porositur Beogradin se duhet të respektojë realitetin

Radio Evropa e Lirë: Presidenti amerikan, Joe Biden, në letrën e dërguar presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq me rastin e Ditës së Shtetësisë së Serbisë, ka bërë thirrje për arritjen e marrëveshjes gjithëpërfshirëse ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit, në mënyrë që të dy shtetet të mund t’i normalizojnë marrëdhëniet e tyre në bazë të njohjes së ndërsjellë. Si e komentoni letrën e presidentit Biden dhe reagimin e Serbisë?

Wolfgang Petritsch: Para së gjithash, mendoj që ky është fillimi i komunikimit zyrtar ndërmjet Bidenit, si president i SHBA-së dhe Vuçiqit. Pjesa më e madhe e letrës flet në mënyrë pozitive për marrëdhëniet ndërmjet dy vendeve. Por Biden ka dëshiruar që përmes kësaj letre të dërgojë edhe një herë porosinë se SHBA-ja është me vendet që tashmë e kanë njohur Kosovën. Në rastin e Bashkimit Evropian, kjo nënkupton shumicën e anëtareve të saj, por jo të gjitha. Gjithashtu, që realiteti duhet të respektohet dhe se fundi i dialogut për normalizimin e marrëdhënieve – që është fjala kryesore – për SHBA-në do të thotë njohja diplomatike e Kosovës. Ky është një hap më tutje në krahasim me fjalorin që e përdor BE-ja, si ndërmjetësuese e dialogut.

Radio Evropa e Lirë: Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, ka thënë që termi “njohje e ndërsjellë” nuk është theksuar në asnjë marrëveshje apo rezolutë. “Nuk është shumë e këndshme të dihet se politika e jashtme e SHBA-së ka për qëllim njohjen e pavarësisë së Kosovës”, ka thënë Vuçiq. “E kuptojmë që kjo është një politikë e re amerikane dhe ka pasur përpjekje edhe në Uashington për të na imponuar atë term, si diçka që do të duhej ta kishim pranuar si zgjidhjen përfundimtare. Në Shtëpinë e Bardhë, unë e thashë shumë qartë se çfarë mendoj për njohjen e ndërsjellë dhe përgjigjja ime kësaj here nuk do të jetë ndryshe ”, ka thënë Vuçiq.

Wolfgang Petritsch: Ky është hendeku për të cilin duhet të bisedohet. Beogradi gjithsesi konsideron se njohja e Kosovës nuk është pjesë e procesit të normalizimit, ndërkaq që qëndrimi i SHBA-së është ndryshe. Kjo është një çështje semantike e cila, për mendimin tim, nuk duhet të mbivlerësohet. Çështja kryesore tani është nëse BE-ja, si ndërmjetëse në dialog, është e gatshme të bëjë një hap përpara. Kur Kosova, pas zgjedhjeve, të formojë ekipin negociator, duhet të vazhdohet hap pas hapi. Kjo do të jetë rrugë e gjatë, një maratonë e vërtetë dhe në atë dialog duhet të përafrohen pozicionet e Beogradit dhe Prishtinës. Kjo është rruga e vetme pragmatike përpara.

Qasja e BE-së, “më e përafërt me atë që dëshiron Beogradi”

Radio Evropa e Lirë: BE-ja, deri më tash, nuk ka reaguar ndaj letrës së Bidenit. Zëdhënësi i saj, Peter Stano, ka thënë se qëllimi i dialogut është arritja e një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse, por duke mos përmendur njohjen e ndërsjellë. Duket që BE-ja është më e kujdesshme sepse pesë nga anëtaret e saj nuk e kanë pranuar pavarësinë e Kosovës. A do të thotë kjo se edhe më tej do të ketë ndryshime të caktuara midis Uashingtonit dhe Brukselit, të cilat ishin të dukshme gjatë administratës së Donald Trumpit?

Wolfgang Petritsch: Po, është e rëndësishme që të theksohet se BE-ja është në situatë më komplekse dhe i duhet të jetë më e kujdesshme, sepse disa anëtare të saj nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës. Prandaj, qëndrimi i saj është më i përafërt me atë që dëshiron Beogradi dhe kjo do të thotë që çështja e njohjes të mbetet e hapur. Këto kufizime, me të cilat përballet BE-ja, duhet t’i marrë parasysh ndërmjetësuesi i saj, Miroslav Lajçak, që do të thotë se kjo çështje do të zgjidhet në përfundim të të gjithë procesit. Nëse kemi parasysh shembujt e negociatave të tilla komplekse nga e kaluara, kjo zgjatë goxha shumë. Për shembull, negociatat e dikurshme ndërmjet Gjermanisë Lindore dhe asaj Perëndimore janë zhvilluar në disa faza, derisa nuk është realizuar një lloj normalizimi. Përderisa të gjitha anëtaret e BE-së të mos e njohin Kosovën, nuk është ide e mirë që të ushtrohet presion shumë i madh për atë se si do të duket zgjidhja përfundimtare në fund të gjithë procesit.

Pra, logjika është kjo, pse do të duhej ta njihte Serbia Kosovën, përderisa këtë nuk e bëjnë të gjitha shtetet në bllokun evropian. Kjo, në njëfarë mënyrë është “situata 22” (dilema ose rrethana e rëndë e cila nuk mund të shmanget për shkak të konfliktit të interesave ose kushtëzimit të ndërsjellë). Por, në dialog mund të anashkalohen ato pengesa dhe të realizohet përparimi. Gjegjësisht, këtu nuk bëhet fjalë situatën “gjithçka ose asgjë”, por për një qasje graduale, tipike evropiane dhe për t’i dhënë fund negociatave, ndërkaq që zgjidhja dhe situata përfundimtare nuk është e thënë që të definohen paraprakisht.

Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, ajo logjikë mund të vërehet edhe nga ana tjetër. Më saktë, pra që në qoftë se Serbia e njeh Kosovën, atëherë këtë do ta bëjnë edhe pesë anëtaret e BE-së, të cilat deri më tash nuk e kanë njohur, si dhe vendet tjera në mbarë botën.

Wolfgang Petritsch: Po, kjo është tipike për “situatën 22” sepse vendet që nuk e kanë njohur Kosovën presin që të shohin përparim. Për këtë shkak janë këto negociata dhe BE-ja duhet të bëjë lëvizje graduale.

Zgjidhja “nuk është duke pritur pas qoshes”

Radio Evropa e Lirë: Kjo do të nënkuptojë se negociatat do të zgjasin një kohë të pacaktuar, ndërkaq që Beogradi dhe Prishtina tashmë janë në dialog për gati një dekadë.

Në çdo rast, është ende e vështirë të imagjinohet që ndonjë politikan serb do të dëshironte të shënohej në histori se e nënshkroi aktin mbi njohjen e Kosovës, ndërkaq edhe disponimi i publikut në Serbi është i ngjashëm. Pra, është pak e besueshme që Serbia do të pranonte që ta bëjë këtë, madje edhe në rast se ky do të ishte kusht i për hyrjen e saj në BE. Në këtë situatë, si mund të gjendet dalja nga kjo rrugë pa krye. Në një rast të tillë, a do të ekspozohej Serbia ndaj presionit shtesë dhe madje edhe ndaj ndonjë lloji të sanksioneve nga Perëndimi?

Wolfgang Petritsch: Jo, nuk besoj që sanksionet do të kishin ndonjë kuptim në këtë situatë. Duhet pasur parasysh situatën aktuale mjaft komplekse gjeopolitike në Ballkan. BE-ja dhe SHBA-ja duhet të veprojnë mjaft kujdesshëm. Situata me vaksinat është mjaft ilustruese. Serbia ka përfituar nga marrëdhëniet e mira me Moskën dhe Pekinin. Pra, BE-ja duhet të mendojë në mënyrë strategjike kur bëhet fjalë për ndikimin pozitiv dhe negativ të Rusisë dhe Kinës në këtë rajon. Kjo do të thotë që ajo duhet të veprojë në mënyrë që të zvogëlojë efektet negative të veprimeve të këtyre dy vendeve në Ballkan, dhe në të njëjtën kohë të mos krijojë pengesa për aspektet pozitive të veprimeve të Moskës dhe Pekinit. Kjo do të thotë se e gjithë kjo do të zgjasë, gjegjësisht që zgjidhja për Kosovën dhe hyrja në BE nuk janë duke pritur pas qoshes së parë. Një nga arsyet se pse ky proces është ngadalësuar, sidomos në dhjetë vjetët e fundit, është për shkakun se edhe vetë BE-ja nuk është e sigurt nëse dëshiron të zgjerohet.

Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, në atë mënyrë BE-ja e humb instrumentin me të cilin do të inkurajonte, në këtë rast Serbinë, që të pranojë kompromisin.

Wolfgang Petritsch: Absolutisht. Unë nuk jam aq i bindur që Franca dhe Holanda janë drejtpërdrejt të interesuara për përparimin në negociatat për normalizimin e marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës. Ndoshta është cinike kjo që po e them, por politika ndonjëherë është makiaveliste. Gjegjësisht, për sa kohë që negociatat midis Beogradit dhe Prishtinës janë në vendnumërim, Parisi dhe Haga kanë justifikimin për të thënë se tani nuk bëhet fjalë për pranimin e anëtarëve të rinj në BE, çfarëdo që kjo “tani” të nënkuptojë në kohë. “Situata 22” të cilën e përmenda, ka të bëjë me të gjitha çështjet kryesore në Ballkanin Perëndimor.

Çështja e Kosovës, kusht për hyrjen e Serbisë në BE

Radio Evropa e Lirë: A do të thotë kjo që në fund të këtij procesi, kurdo qoftë, për një, pesë apo dhjetë vjet, njohja e drejtpërdrejtë e Kosovës do të jetë parakusht për hyrjen e Serbisë në BE?

Wolfgang Petritsch: Po. Jam i sigurt që normalizimi i marrëdhënieve në fund do të nënkuptojë një lloj pranimi të Kosovës nga ana e Serbisë. Megjithatë, për mua, në këtë moment, është mjaft e rëndësishme çështja se çka BE-ja mund të bëjë, jo vetëm kur bëhet fjalë për Serbinë, që t’ua mundësojë vendeve të rajonit qasjen në programet evropiane, të cilat deri më tash kanë qenë të rezervuara vetëm për shtetet anëtare. Ka aq shumë programe, në të cilat do të mund të merrnin pjesë vendet që nuk janë anëtare të BE-së, varësisht nga përparimi në fusha të caktuara. Ky do të ishte mjet ndihmës për lidhje graduale, hap pas hapi, të Ballkanit Perëndimor me Bashkimin Evropian.

Pritja dhe shtyrja, për shkak se Franca dhe Holanda nuk dëshirojnë zgjerim së shpejti – është strategjia më e keqe, sepse është në favor Rusisë dhe Kinës. Duhet të kemi parasysh që vendet nga Ballkani Perëndimor nuk do të pranohen së shpejti në BE. Pra, çfarë duhet të bëjmë ndërkohë? Të presësh dhe të vështrosh, nuk është opsion. Në vend të kësaj, duhet të formalizohet hyrja graduale e vendeve të rajonit në programet evropiane.

Radio Evropa e Lirë: Deri vonë, flitej për gjetjen e një zgjidhje kreative, inovative për Kosovën. Këtë e ka përmendur edhe presidenti francez Emmanuel Macron, gjatë një takimi me Vuçiqin, së fundmi në Paris. Çka do të nënkuptonte kjo ose a është kjo vetëm blerje e kohës në situatën kur nuk ka ndonjë ndryshim thelbësor në negociatat midis Beogradit dhe Prishtinës?

Wolfgang Petritsch: Njohja e Kosovës nuk është vlerë më vete. Ajo do të ketë kuptim vetëm nëse marrëdhëniet – ekonomike, ndërmjet njerëzve të zakonshëm dhe të gjithë të tjerë –do të vendosen në një bazë të re. Sidoqoftë, kjo nuk është reale për t’u arritur në një të ardhme të parashikueshme. Ndërkohë, janë të nevojshme veprimet sikurse përfshirja e vendeve të Ballkanit në programet evropiane. Do të thotë, në esencë, në natyrën e BE-së është procesi. SHBA-ja thekson që është e fokusuar në aksion, ndërkaq BE-ja në proces. Në fund, të nevojshme janë të dy qasjet, por përderisa një zgjidhje përfundimtare të mos jetë e dukshme, qasja hap pas hapi është e domosdoshme.

A po e mbështet Perëndimi Vuçiqin për hir të marrëveshjes për Kosovën?

Radio Evropa e Lirë: Kur bëhet fjalë për Serbinë, nga njëra anë njerëzit po humbin shpresën dhe besimin në BE-në për shkak të pritjes shumë të gjatë. Nga ana tjetër, forcat liberale janë të zhgënjyera sepse besojnë se Brukseli po injoron shkeljet e normave demokratike nga ana e pushtetit të Aleksandar Vuçiqit, duke llogaritur që më lehtë mund të arrijë një marrëveshje me të për Kosovën.

Wolfgang Petritsch: Po, ne kemi qenë të zhgënjyer edhe me forcat liberale në Serbi. Boris Tadiq ka qenë një zhgënjim i madh për Perëndimin. Vuçiq, në njëfarë mënyre, tash është në situatë të ngjashme në të cilën ishte gjetur Richard Nixon, në përpjekjet që të arrijë marrëveshje me Kinën. Vuçiqi e ka shansin që t’i shmangë akuzat se e ka humbur Kosovën dhe në të njëjtën kohë, të marrë diçka më të mirë sesa përpjekja për të mbajtur Kosovën. Ky është sekreti i mendimit diplomatik dhe politik se si të gjesh një zgjidhje, në të cilën të gjithë fitojnë. E di që tingëllon si e përgjithshme, por duhet të mendojmë në kategori më të gjera vizionare. Kjo ka funksionuar në rastin e Gjermanisë, ndërmjet Italisë dhe Austrisë lidhur me Tirolin Jugor. Në situata të tjera, kjo megjithatë, nuk ishte efektive.

BE-ja duhet “të insistojë për formimin e Asociacionit”

Radio Evropa e Lirë: Beogradi këmbëngul se BE-ja nuk ka përmbushur pjesën e saj të obligimit për të bindur Prishtinën për të zbatuar dispozitat nga Marrëveshja e Brukselit për krijimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe..

Wolfgang Petritsch: Beogradi ka të drejtë. Por, e pyes veten pse nuk është rritur presioni mbi Prishtinën për të përmbushur ato që janë shkruar tashmë në planin e Martti Ahtisaari. Asociacioni i komunave me shumicë serbe do të ishte një hap shumë i rëndësishëm përpara. Kjo do t’u jepte serbëve më shumë besim në vetvete kur bëhet fjalë për bashkëpunim, sepse ai asociacion, përveç koordinimit ndërmjet komunave në të cilat serbët janë shumicë, do të nënkuptonte edhe koordinim me institucionet në Prishtinë. Unë e kuptoj që është shumë e vështirë për autoritetet në Kosovë të bëjnë këtë veprim, për krijimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe, por kjo do të lejojë përparimin shtesë, i cili është arritur pjesërisht në vitet e fundit. Megjithatë, është e nevojshme që të shkohet më shpejt përpara, ndërkaq që kryesore për këtë është çështja e Asociacionit të komunave me shumicë serbe.

Biden “nuk do të insistojë” për hapjen e ambasadave të Kosovës dhe Serbisë në Jerusalem

Radio Evropa e Lirë: Mungesa e besimit ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës është e dukshme. Cili është fati i marrëveshjes që kanë nënshkruar Serbia dhe Kosova, vitin e kaluar, nën ombrellën e administratës së Trumpit? A do të zbatohet fare?

Wolfgang Petritsch: Në njëfarë mënyre, situata është e çuditshme. Tash janë vendosur marrëdhëniet diplomatike ndërmjet Kosovës dhe Izraelit. Njëkohësisht, këtu janë edhe çështjet ekonomike. Ato janë në rregull, por duhet të integrohen në konceptin e gjerë të dialogut. Unë e shoh rolin e SHBA-së në mbështetjen e qasjes konstruktive të BE-së, në mënyrë që procesi të përparojë, sepse tani është shumë i ngadaltë, gjë që është frustruese. Por, konfliktet e tilla zgjidhen gjatë. Shikoni se çfarë po ndodh në Qipro, ku papritmas filloi të përmendet një zgjidhje me dy vende, të cilën Kombet e Bashkuara kurrë nuk e shqyrtuan. Pra, Serbia dhe Kosova janë ende shumë larg, por në fund ato do të duhet të pajtohen se çfarë nënkuptojnë me normalizimin e marrëdhënieve të ndërsjella, ndërkaq që themelimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe është hap i rëndësishëm në atë rrugë.

Radio Evropa e Lirë: Liderët e Kosovës e kanë përshëndetur letrën e presidentit Biden për Vuçiqin. Por, vendimi i tyre për të hapur ambasadën në Jerusalem, pasi që Izraeli e pranoi pavarësinë e Kosovës, ka nxitur reagime negative në vendet islamike. Si do të reflektojë kjo në përpjekjet për t’u integruar plotësisht në bashkësinë ndërkombëtare, duke marrë parasysh që tashmë është e njohur nga shumë vende islamike?

Wolfgang Petritsch: Unë isha kritikues ndaj kësaj politike të jashtme manipuluese të administratës Trump. Përveç Kosovës, kjo vlen edhe për Serbinë, e cila është pajtuar ta zhvendosë ambasadën e saj në Jerusalem. Unë dyshoj se këto lëvizje do të ndihmojnë në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në këtë rajon. Çështja e përmendur nuk ka të bëjë me Ballkanin Perëndimor dhe nuk do të ndihmojë në gjetjen e një zgjidhjeje për problemin e Kosovës. Kjo i ka mundësuar Prishtinës njohjen edhe nga një vend tjetër, por mund të shkaktojë më shumë probleme në planin afatgjatë.

Radio Evropa e Lirë: A do të insistojë administrata e Bidenit që Kosova dhe Serbia të hapin ambasada në Jerusalem apo do ta lënë atë mënjanë, duke pasur parasysh që një marrëveshje e tillë ishte nënshkruar gjatë administratës së mëparshme?

Wolfgang Petritsch: Unë mendoj se kjo do të lihet mënjanë për një kohë dhe se administrata e Bidenit nuk do të insistojë që Kosova dhe Serbia të hapin ambasada në Jerusalem.

Parandalimi që Kosova të bëhet një konflikt i ngrirë

Radio Evropa e Lirë: Duket se do të kalojnë vite para se të arrihet një zgjidhje për Kosovën. Për shkak të mungesës së përparimit, kohët e fundit tashmë ky po duket paksa si një konflikt i ngrirë dhe mund të mbetet i tillë, pasi që është e vështirë të imagjinohet në këtë moment që Serbia do ta njohë pavarësinë e Kosovës. Arrihet përshtypja që Serbia, jo se do të heqë dorë krejtësisht nga integrimi evropian, por se do t’i drejtohet edhe më shumë Moskës dhe Pekinit.

Wolfgang Petritsch: Do të kemi edhe disa kohë pa përparim, por duhet pasur kujdes që të mos kalojë në një konflikt plotësisht të ngrirë. Sidoqoftë, Beogradi ka shprehur gatishmëri për të përmirësuar marrëdhëniet me Uashingtonin. Bashkëpunëtori shumë i ngushtë i Vuçiqit, i cili ishte negociuesi kryesor me Prishtinën, Marko Gjuriq, tani është ambasador në SHBA. Mendoj se përpjekja e Beogradit për të normalizuar marrëdhëniet, përndryshe shumë komplekse, me Uashingtonin, është shumë e rëndësishme për normalizimin e marrëdhënieve me Kosovën. Por, ne nuk duhet të kemi shumë shpresë në administratën e Bidenit, në përgjithësi, kur bëhet fjalë për Ballkanin Perëndimor sepse Shtetet e Bashkuara janë në krizën më të rëndë në historinë e tyre moderne. Ata duhet të forcojnë shtetin e tyre dhe të promovojnë demokracinë në shtëpi.

Sigurisht, marrëdhëniet midis SHBA-së dhe BE-së janë gjithashtu shumë të rëndësishme, por ato do të përqendrohen në zgjidhjen e çështjeve globale, të tilla si ndryshimi i klimës, përballja me Kinën. Kur bëhet fjalë për Ballkanin Perëndimor, evropianët do të drejtojnë procesin me mbështetjen e amerikanëve. Sidoqoftë, për udhëheqje në këtë rajon, nënkupton që nevojitet një koncept, strategji dhe ide se çfarë do të arrihet. Fatkeqësisht, mungesa e dinamizmit në procesin e zgjerimit të BE-së është një pengesë kryesore.

“SHBA-ja do të mbështesë udhëheqjen e BE-së në Ballkan”

Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, gjatë një bisede telefonike, të kohëve të fundit, midis Bidenit dhe kancelares gjermane, Angela Merkel, Ballkani Perëndimor u përmend si një nga gjashtë përparësitë në veprimin e tyre të ardhshëm. A do të veprojnë ata të koordinuar apo mosmarrëveshjet e aleatëve tradicionalë transatlantikë gjatë administratës Trump do të lënë gjurmë edhe në të ardhmen?

Wolfgang Petritsch: Ekspertët amerikanë, të tillë si Richard Haass, paralajmërojnë evropianët që të mos presin shumë nga administrata e Bidenit, duke pasur parasysh shkallën e problemeve të brendshme. Më së shumti që BE-ja mund të marrë është mbështetja e Uashingtonit për lëvizjet e saj dhe për të mos e penguar atë, siç ishte rasti gjatë kohës së Trumpit. Por, Evropës do t’i duhet të merret vetë me probleme të vogla, rajonale, të tilla si në Ballkan, në mënyrë që të ketë duart e lira për t’u marrë me çështjet globale.

Radio Evropa e Lirë: Pra, BE-ja do të drejtojë procesin me mbështetjen e SHBA-së dhe nuk do të përsëritet situata nga vitet 1990, kur Uashingtoni kishte një pozicion udhëheqës në zgjidhjen e problemeve në Ballkan?

Wolfgang Petritsch: Po. Por, BE-ja duhet të përmbushë pritjet se është në gjendje të zgjidhë problemet në fqinjësinë e saj.

Bashkimi i Kosovës me Shqipërinë

Radio Evropa e Lirë: Ne përmendëm që Macron, është kundër zgjerimit të BE-së, në një të ardhme të parashikueshme. A ekziston rreziku që ajo të humbasë tërheqjen e saj në Ballkanin Perëndimor sepse, për shembull, nuk e miratoi liberalizimin e vizave për Kosovën. Prandaj, ish-kryeministri Ramush Haradinaj paralajmëron se nëse nuk ka progres në këtë çështje, si në negociatat me Serbinë, Kosova mund të bashkohet me Shqipërinë.

Wolfgang Petritsch: Të gjithë këta janë shembuj se si mund të kërcënohet Bashkimi Evropian dhe se pozicioni i tij është dobësuar. Megjithatë, mendoj se Lajçak është duke bërë një punë të mirë në prapaskenë, por ai duhet të presë që zgjedhjet në Kosovë të përfundojnë, të formohet një ekip negociator në Prishtinë dhe të vazhdojë dialogun me Beogradin. BE-ja duhet të mësojë se si të përdoret fuqia politike.

Radio Evropa e Lirë: Sa real është kërcënimi i bashkimit të Kosovës dhe Shqipërisë, apo është thjesht retorikë?

Wolfgang Petritsch: E gjithë kjo histori rreth shkëputjes ose bashkimit, qoftë ajo për Republikën Srpska apo për Kosovën, është joreale dhe vetëm një kërcënim. Megjithëkëtë, BE-ja duhet të veprojë në mënyrë më aktive dhe të bëjë përparim. Në të kundërtën, dalin në sipërfaqe edhe ide tjera, sikurse ato secesioniste. Por, edhe Shqipëria e edhe Serbia e dinë shumë mirë që në rast se do t’i pranonin në ombrellat e tyre Kosovën, gjegjësisht Republikën Srpska – aspiratat e tyre për t’u bashkuar me BE-në, do të shpërndaheshin përgjithmonë.

Sidoqoftë, mosmarrëveshja midis Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut, tregon dobësinë e procesit të zgjerimit, pasi anëtari më i varfër i BE-së mund të parandalojë që të tjerët të arrijnë qëllimin e hapjes së bisedimeve me autoritetet në Shkup.

Përgatiti: Bekim Bislimi