Përsëri të mbështetur në atë çka tingujt e gjuhës së folur që nënë e babë të japin, shprehja fort e shqipes mbetet jo vetëm pasuri e familjes shqiptare, shkollës dhe institucioneve, por ajo mbetet edhe udhërrëfyese për çdo individ si dhe për kombin që përfaqësojmë.
Marr këtë shkas për të risjellë një bisede ndodhur kohë më parë në Tiranë (Dhjetor 2006), aty ku miqësisht njerzit tregojnë që mes së përditshmes kanë një prurje krijuese e rrjedhë pune që mbetet e pashterrur kur flitet për shqipen. Më poshtë ju mundësoj disa nga titujt e veprës origjinale dhe të përkthimeve të lëvruesit të gjuhës shqipe Prof. Dr Ferdinand Leka.
Vepra origjinale
“Fjalori i Ri Kompakt” Italisht-Shqip dhe Shqip-Italisht, Tiranë, 2007.
“Ushtrime përgatitore për një italishte me themel”, Tiranë 2009.
“Jezusi i Nazaretit”, Joseph Ratzinger ( pjesa e dytë nga hyrja ne Jerusalem deri tek ngjallja, përkthyer në shqip nga Ferdinand Leka dhe Arian Shkurti ,Tiranë 2012.
Henry Barraud, “Për të kuptuar muzikën e sotme”, titulli i origjinalit frëngjisht “Pour comprendre les musiques d’aujourd’ hui”, i pajisur me CD dhe përkthyer nga origjinali frëngjisht, Tiranë 2014. Lavdërimi i Disiplinës- titulli I origjinalit “Lob der Discipline”, Tiranë 2016. Anton Çehov Dramat “Pulëbardha Ivanov”, originali rusisht “Cajka Ivanov” Tiranë, 2020.
Serbia nuk iu bashkohet rezolutave të Kombeve të Bashkuara dhe Bashkimit Evropian në dënimin e shkeljeve të të drejtave të njeriut nga vendet autokratike përfshirë, Rusinë dhe Kinën, sepse llogaritë në mbështetjen e tyre për mosnjohjen e pavarësisë së Kosovës, thotë për Radion Evropa e Lirë, James Ker-Lindsay, profesor në Shkollën për Ekonomi dhe Shkenca Politike të Londrës dhe ekspert i çështjeve politike në Ballkanin Perëndimor.
Serbia nuk iu është bashkuar sanksioneve të Bashkimit Evropian kundër zyrtarëve bjellorusë për shtypjen e protestuesve kundër regjimit të Alyaksandr Lukashenkas.
Në dy vitet e kaluara ajo nuk ishte në mesin e vendeve demokratike në Kombet e Bashkuara që dënuan shkeljet e të drejtave të njeriut të komunitetit Rohingya në Kinë. Ajo nuk reagoi as kur bëhet fjalë për të drejtat e njeriut të ujgurëve, pakicës myslimane në Mianmar. Beogradi po voton gjithashtu kundër rezolutave të Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara mbi gjendjen e të drejtave të njeriut në Krime dhe Sevastopol, të cilat dënojnë shkeljen e të drejtave të njeriut në gadishullin ukrainas nga Rusia.
Veprimet e tilla të Serbisë James Ker-Lindsay më së shumti e sheh si pasojë të problemit të pazgjidhur të Kosovës.
Politika e jashtme e Serbisë është rezultat i çështjes së Kosovës
James Ker-Lindsay: Mendoj se shumë prej këtyre janë kryesisht rezultat i çështjes së Kosovës. Tashmë është e qartë se Serbia e kundërshton pavarësinë e Kosovës, prandaj tani po lufton për të parandaluar shtetet nga njohja e Kosovës, por edhe për të parandaluar anëtarësimin e Kosovës në Kombet e Bashkuara. Prandaj, sigurisht, për të parandaluar që çështja t’i referohet Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, ajo ka nevojë për veton ruse dhe kineze në Këshillin e Sigurimit, duke pasur parasysh që Britania e Madhe, Franca dhe Shtetet e Bashkuara – të cilat e kanë njohur Kosovën – mbështesin aplikimin e saj për anëtarësim në OKB. Në këtë kuptim, ne shohim sesi Kosova zë një vend të madh në politikën e jashtme të Serbisë.
Radio Evropa e Lirë: Si e komentoni faktin se Serbia nuk i dënon shkeljet e të drejtave të njeriut në vende të ndryshme të botës?
James Ker-Lindsay.
James Ker-Lindsay: Keni plotësisht të drejtë. Ky veprim sigurisht që nuk duket mirë, por mendoj se ka një mirëkuptim nga shumë anë se kjo është si rezultat i pozitës në të cilën Serbia tani gjendet, për shkak të Kosovës. Dhe, derisa çështja e Kosovës të zgjidhet me vendosmëri dhe plotësisht, Serbia do të ketë nevojë për mbështetjen e Rusisë, do të ketë nevojë për mbështetjen e Kinës. Keni të drejtë, kjo nuk pasqyron një imazh të mirë të Serbisë, por, siç thashë, mendoj se ekziston një mirëkuptim i përgjithshëm se e gjitha është pjesë e situatës në të cilën ndodhet Serbia. Pastaj, ky nuk është vetëm një problem i Serbisë, por është gjithashtu një problem i Bashkimit Evropian.
Radio Evropa e Lirë: Zyrtarët e BE-së shpesh thonë se Serbia duhet të harmonizojë politikën e saj të jashtme me BE-në. Përkundër kësaj, Serbia ende reziston. Sipas një studimi të fundit nga Organizata Joqeveritare – Qendra për Çështjet Ndërkombëtare dhe të Sigurisë, Serbia ka nivel dukshëm më të ulët të përafrimit të politikës së jashtme me BE-në sesa vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor. Nga 91 deklaratat për çështje të politikës së jashtme të lëshuara nga Bashkimi Evropian gjatë vitit 2019, Serbia mbështeti vetëm 52. Sipas mendimit tuaj, a ekziston një pavendosmëri nga ana e Bashkimit Evropian për të dënuar Serbinë për këtë?
James Ker-Lindsay: Në qarqet e Bashkimit Evropian do të ketë shumë zhgënjim për shkak të pozitës me të cilën përballet Serbia. Ne e dimë që Serbia duhet të përshtasë politikën e saj të jashtme dhe të sigurisë sepse është pjesë e procesit të pranimit të saj në BE, por ka gjithashtu një mirëkuptim pse kjo nuk po ndodh akoma.
Unë mendoj se, në fakt, Bashkimi Evropian e kupton plotësisht se sa më shumë sfida që do t’i paraqiste Serbisë për shkak të kësaj, ka aq më shumë gjasa që ta shtyj atë edhe më shumë në duart e Rusisë dhe Kinës. Nëse Bashkimi Evropian do ta detyronte Beogradin të merrte një vendim, ai do ta dinte që Serbia nuk ka mundësi të kundërshtojë Rusinë dhe Kinën – për shkak të Kosovës. Dhe në këtë mënyrë i rikthehemi sërish problemit të njëjtë. Unë mendoj se ka një mirëkuptim të përgjithshëm se pse është kaq e rëndësishme që përfundimisht dhe plotësisht të zgjidhet çështja e Kosovës, në mënyrë që të prishet mbështetja e pafund e Serbisë në Moskën dhe, në një farë mase, në Pekinin.
Nëse do të ekzistonin disa rrethana të tjera, nëse nuk do të ishte në pyetje Kosova, dhe nëse Serbia do të vepronte kështu, unë mendoj se atëherë Bashkimi Evropian ndoshta do të ishte shumë më i drejtpërdrejtë dhe do t’i thoshte Serbisë – dëgjoni, nëse doni të anëtarësoheni në Bashkimin Evropian, atëherë duhet të harmonizoni politikën tuaj të jashtme me bllokun.
Ballkani Perëndimor do ta kompletojë BE-në
Radio Evropa e Lirë: A është e rrezikuar perspektiva evropiane e Serbisë?
James Ker-Lindsay: Mendoj se kjo duhet të shikohet në disa aspekte. Bashkimi Evropian tani është vërtet i brengosur për mundësinë e shmangies nga vlerat demokratike. Pranon shtetet në radhët e saj, dhe pastaj ato bëhen gjithnjë e më pak liberale dhe gjithnjë e më pak demokratike. Raste të tilla janë: Hungaria dhe Polonia. Brukseli është thellësisht i shqetësuar në lidhje me këtë sepse BE-ja ka qenë shumë e suksesshme në kuptimin që vendet kualifikohen duke u bërë gati për anëtarësim, por strukturat e saj nuk kanë treguar sukses në parandalimin e disa prej vendeve të pranuara t’iu kthehen tendencave autoritare.
Është nxjerrë mësim nga këto përvoja, dhe Serbia, si dhe vendet e tjera kandidate, do të jenë nën mbikëqyrje shumë më të madhe të BE-së. Në fakt, ne tashmë po e shohim këtë në veprim: procesi i zgjerimit është bërë shumë më i vështirë dhe i ndërlikuar. Nga ana tjetër, megjithatë, ekziston një mirëkuptim që procesi i zgjerimit të BE-së nuk mund të zbatohet në mënyrë rigoroze në Ballkanin Perëndimor. Ballkani Perëndimor nuk shihet si një rajon në të cilin BE-ja do të zgjerohet, por si një rajon me të cilin Bashkimi Evropian do të kompletohet, si pjesë e hartës evropiane. Rajoni është i rrethuar nga vendet anëtare të BE dhe natyrisht do të pranohet në bllok. Dhe pasi është kështu, atëherë nuk ka kuptim të pranojmë Ballkanin Perëndimor në Bashkimin Evropian dhe ta lëmë Serbinë, sepse Serbia është një vend jashtëzakonisht i rëndësishëm në atë rajon, jo vetëm politikisht por edhe ekonomikisht, është i rëndësishëm si një qendër për lidhjet e transportit në të gjithë rajonin. Në të gjitha mënyrat, Serbia është në qendër të asaj që duhet të jetë strategjia e përgjithshme evropiane për Ballkanin Perëndimor. Dhe pikërisht kjo i ndërlikon gjërat. Mendoj se ekziston një dëshirë e sinqertë e të gjithë liderëve evropianë që të përpiqen të ndihmojnë Serbinë në rrugën e anëtarësimit në Bashkimin Evropian, megjithëse ka gjithashtu shqetësime në lidhje me gjendjen aktuale në Serbi.
Radio Evropa e Lirë: Çfarë prisni nga administrata e presidentit të ardhshëm të SHBA-së Joe Biden në lidhje me Ballkanin Perëndimor?
James Ker-Lindsay: Kam disa mëdyshje se kur bëhet fjalë për Ballkanin Perëndimor, nën administrimin e Bidenit, mund të kthehen shumë zëra të vjetër. Mënyra për të bërë përparim në këtë rajon nuk është aspak kthimi i zërave të vjetër pro-shqiptar ose pro-serb. Ajo që i duhet rajonit tani janë politikanë që nuk janë as pro-serbë dhe as pro-shqiptarë, por ata që do të mbështesin integrimin e të gjithë Ballkanit Perëndimor në Bashkimin Evropian, të cilët janë të gatshëm të gjejnë zgjidhje të arsyeshme, të realizueshme dhe të qëndrueshme për çështjet e mbetura në rajon, siç janë Serbia dhe Kosova dhe Bosnje dhe Hercegovina. Nëse BE-ja dhe Shtetet e Bashkuara bashkëpunojnë me njëra-tjetrën, në një mënyrë të drejtë, të paanshme dhe të ekuilibruar për të trajtuar këto probleme, atëherë unë mendoj se mund të shohim disa gjëra të mahnitshme që do të ndodhin nën administratën e Bidenit.
Kantautori Gjergj Leka ka ndarë kujtime të çmuara për miqësinë me Kujtim Prodanin, i cili ndërroi jetë ditën e djeshme pasi ishte prekur nga koronavirusi.
Në një rrëfim për emisionin ‘Rrugëtim me Anilën’ në “News24” Leka pohoi se artisti i mirënjohur shqiptar, Kujtim Prodani do të jetë prezent përmes veprave të tij që la pas. Leka tha se ishte njohur me Prodanin në vitet 80, ndërsa theksoi se ky i fundit ishte sulmuar shumë përgjatë viteve dhe nga shumë kolegë.
“Programi im i së shtunës titullohet ‘Ej mik’ dhe një nëntitull ‘Xhentëlmeni i këngës’. Kjo këngë, që po e dëgjoja tani, është sikur është shkruar për të gjithë ne. Nuk është një nga ato këngë që parandien se çka mund të ndodhi. Kujtimi me parandjenjat ka pasur një marrëdhënie të veçantë. Edhe sa i përket momenteve të ndryshme të jetës, qofshin private apo artistike. Jo këngë u shkrua për ndarjen nga jeta të disa miqve, konkretisht të Gjergj Xhuvanit, që Kujtimi e ka pasur si vëlla. Sot kënga (Ju flet korona) ka një vlerë tjetër. Sarkazma dhe ironia e jetës është se do të bëhen të famshme pas ikjes së Kujtimit. Ato do duhej të ishin të famshme që kur ai ishte gjallë. Jam i indinjuar nga ata që nuk e njihnin, injorancë. I vetmi moment që vlerësova në gjithë këtë amulli, se mu kujtua ndarja nga jeta e Vaçe Zelës, apo e Sandër Lalos, që lotonin ata që e kishin luftuar gjithë jetën. Shpresoj që mos të ndodh kjo me Kujtimin. Ne e dimë shumë mirë se kush e donte dhe kush jo. Kujtimi është ndryshe nga ne. Ai kishte projekte shumë të thjeshta. E them dhe me mërzitje fjalën; ‘aq sa i mbante xhepi’. Këtu ishim të përbashkët. Kishte një mori shokësh që e donin, si Sajmir Çili psh. Nuk dua që të bëj rolin se qamë për Kujtimin, pasi duhet të kishim qarë kohë më parë. Projektet e Kujtimit do të vazhdojnë. Ai është nisur për një rrugë të gjatë, të cilën disa vite më parë e kërkonte ta bënte, që të takonte Anitën dhe Agimin. Projekti i tij do të jetë me ta. Do të kenë një këngë së bashku. Kënga do të bëhet prapë me shpenzimet e tij.”, pohoi ai.
Mes të tjerash Gjergj Leka tregoi se si ishte njohur me mikun e tij, Kujtim Prodani.
“Në kujtime kemi njohje në vitet e çuditshme, në vitet 80. Unë jam një vit më i madh. Ndihej diferenca e Kujtimit mes tij dhe moshatarëve. Ai kishte thjeshtësinë e paraqitjes. Një gjë që nuk i ndryshoi Kujtimit ishte, qeshja dhe karakteri. Ne na ndryshoi barku dhe floku. E kam njohur gjatë kohës që bëja recitalin e parë në një estradë, që ishte ai i Bashkim Alibalit. Atë kohë kisha mik babain e Kujtimit, Agimin. Anitën e kisha si nënë dhe ajo si bir. Artist nuk bëhet kushdo. Një fjalë të bukur do ta sjellë kur e ka thënë Kujtimi, jo në ekran. Ka thënë; “që të bësh piano-bar, duhet të paktën stërgjyshi të ketë pasur piano në shtëpi”. Kujtimi ka qenë i thellë. Jeta e Kujtimit me muzikën janë paralel, janë një.”, tha Leka.
Po ashtu ai tregoi kontaktin e fundit që kishte pasur me Prodanin, ndërsa shtoi se miku i tij iu kishte dhënë të gjithëve një ‘mësim’ me këngët e tij.
“Kontakte kishim shumë. Kontaktuam për festën e këngës shqiptare që bëra se doja një këngë të tij. I kërkova një këngë ‘Babel’ me të cilën ai pati probleme. Me këngën ‘Babel’ është bërë padrejtësi e madhe. Me të janë bërë shumë padrejtësi. Dje Elton Deda kishte bërë një status të sinqertë, që i ka të gjitha brenda. Në këto raste, me këto njerëz, është fiks ajo fjala që unë nuk e duroj dot që; ‘çudia më e madhe zgjat 3 ditë’. Ne që bëjmë muzikë, apo kush bën pikturë, dhe është i zoti, ai do të mbetet gjithmonë. Mendoj se Kujtimi edhe parandiente diçka. Po bëja një muhabet me një nga miqtë e tij më të mirë, Arben Subashin, atje ku mblidheshim. Edhe Beni po më thoshte, se ‘Kujtimi po jetonte këto dy muajt e fundit ai po jetonte sikur të ishte dita e fundit, me një intensitet’. Kujtimi ishte një djalë i kujdesshëm, por jetoi siç deshi vetë. Ky është fati i madh që kanë artist si Kujtimi. Fakti se i këndoi dhe mjekëve me këngën e famshme dhe koronës, do të thoja se ka diçka që nuk shkon. Shumë nga kolegët e mi nuk i kanë dashur këngët e Kujtim Prodanit. Tani kanë frikë mos i them emrat. Do i them, por një herë tjetër. Nuk duhet asnjëherë të bëjmë gabim që të themi se; ‘nuk është më’. Nuk bëhen dy artist miq sot në Shqipëri. Fati është se Kujtim Prodani ka shumë miq dhe kjo e ka ndihmuar atë që të ketë një stil muzikor që mos t’i kthehej tallavasë siç bënë disa të tjerë. Ai zgjodhi të ishte beqar, por i martuar me muzikën. Kujtimit më së fundi po i klikohen këngët dhe po bëhet ‘mësim’. Na e bëri dhe këtë. Asnjë nuk e priste dhe unë mendoj se ky ka qenë qëllimi i tij. Ndaj kur të ‘kthehet’ pas një muaj me të ëmën dhe të atin, me këngën e re, ne do të kemi mësuar më shumë. Jam i bindur! Do kujtoja këngën e ‘Mjekut’, pasi Kujtimi është i respektueshëm, me shumë kulturë. Vjen nga një familje me stërgjysh me piano. Kultura dhe mirësjellja lind me njeriun. Është vështirë të bësh sikur je i kulturuar”, pohoi Leka.
Teksa moderatorja Anila Çela e pyeti Lekën në lidhje me emisionin që do i dedikoi mikut të tij, ai tha se e kishte të pamundur, ndërsa u përlot.
Eurodeputetja gjermane Viola von Cramon e sheh Kosovën para sfidave të mëdha vitin e ardhshëm. Zgjedhjet e ardhshme duhet të sjellin stabilitet politik që të fillojë puna me listën e gjatë të reformave, thotë ajo për DW.
Deutsche Welle: Gjykata Kushtetuese në Kosovë e shpalli të pavlefshme zgjedhjen e qeverisë Hoti që do të thotë zgjedhje të reja. Le ta përmbledhim krizën e shumëfishtë të vendit – dy qeveri në kohë pandemie, një president të dorëhequr, mosmiratim ligjesh të nevojshme pasi qeveria nuk kishte shumicë në parlament, ngecje e integrimit, ngecje e gjatë e dialogut, probleme të thella ekonomike, pa harruar problemet e pazgjidhura politike. Po shkon Kosova në drejtim të një shteti të dështuar?
Viola von Cramon: Nuk do thoja kështu. Natyrisht ato çfarë numëruat ju qëndrojnë dhe gjendja faktike mbetet një sfidë, por le të nisim nga fillimi. Besoj se ishte gabim i madh, që u rrëzua qeveria më 25 mars. Shumë në perëndim e komentuan atëherë kështu, dhe ne të gjithë e kritikuam që nuk është ide e mirë të rrëzosh në kohë pandemie një qeveri, që deri atëherë kishte bërë një punë të mirë e shumë njerëz ishin të kënaqur.
U duk që në fillim, se do të bëhej e vështirë të gjendej një shumicë për ndërrimin e qeverisë apo zgjedhjen e kryeministrit të ri. Gjykata Kushtetuese konfirmoi atë që e thanë që në fillim shumë vetë, që kjo zgjedhje nuk ishte kushtetuese, edhe nën atë rrethanë që u lejuan në votim, persona që ishin dënuar. Këtë pohim nuk e kisha bërë më parë, sepse në fillim është mirë të thonë fjalën e tyre gjykatat. Për mua është për të ardhur keq, që Gjykatës Kushtetuse iu desh shumë kohë për këtë.
Domethënë të gjithë e dinin dhe prisnin deri kur kjo qeveri do të dështonte?
Prandaj është problem, kur ky vendim shtyhet gjashtë muaj e kjo nuk i ndihmon askujt. Nga ana tjetër mbajtja e zgjedhjeve në kohë pandemie sigurisht nuk është gjë e lehtë. Tani vendimi ka dalë, por unë ende nuk kam folur me zonjën Osmani dhe nuk kam parë njoftime për shtyp se kur do të mbahen zgjedhjet.
Pra na duhet një datë për zgjedhjet e parlamentit e natyrisht para fundit të prillit do duhet të zgjidhet presidentja apo presidenti i ri. T’i bësh të gjitha këto në kohë pandemie, në kohën kur gjendja ekonomike është vështirësuar, e në një situatë, kur të gjithë presin nga Kosova rezultate në drejtim të dialogut, nga ana politike nuk është e lehtë, kjo është e qartë.
Janë javët më të vështira për Kosovën momentalisht, si në drejtim të pandemisë edhe të zhvillimeve të politikës, por çfarë mund të ofrojë BE konkretisht që gjendja të mos përkeqësohet?
Kosova po merr mbështetje të madhe ndërkohë për sa i përket efekteve të pandemisë, por natyrisht mbetet pyetja, a ka marrë qeveria të gjitha masat e duhura, me qëllim që shifrat e infektimeve të mos rriten më. Kemi dëgjuar, se aparatet e intubimit kanë mbërritur, por pjesërisht është e vështirë të gjesh mjeke, mjekë apo forca të infermierisë të specializuar që t’i përdorin ato, pra teknika vetëm nuk mjafton.
Sigurisht në drejtimin ekonomik BE do të ndihmojë, edhe në drejtim të organizmit të zgjedhjeve. Edhe këtë herë do të jetë kështu, BE do të ndihmojë, por si edhe në ç’formë kjo do të përcaktohet së afërmi.
Çfarë prisni nga zgjedhjet e parakohshme?
Shpresoj që këto zgjedhje të sjellin aq stabilitet, që të mos kemi çdo vit zgjedhje të reja, e që të fillojnë reformat që presin prej një kohe të gjatë; reforma në lidhjen me ligjin zgjedhor, reforma në drejtësi, ajo në lidhje me luftën kundër korrupsionit.
Domethënë e gjitha kjo listë me reformat që duhen kryer, kjo është ajo që është emergjente. Kemi nevojë për marrëdhënie të stabilizuara, nuk kemi nevojë për gjendje autoritare si në Serbi, këtë jo, por marrëdhënie, ku njerëzit të kuptojnë, se po qeveriset. Që ata të ndjehen të përfaqësuar në politikën e jashtme dhe ta kuptojnë, se reformat në vend kanë filluar.
Këto do të jenë zgjedhje pa dy politikanët e vjetër në politikë, Thaçi e Veseli, pasi ata ndodhen në Hagë, pas ngritjes së akuzave për krime lufte. Do të ketë kjo ndonjë ndikim?
Këto janë çështje personeli të partive të caktuara, mendoj se PDK do të riformartohet në drejtim të personelit, kjo pritej. Mendoj se PDK ka politikanë drejtues në radhët e saj për t’u paraqitur në zgjedhjet e ardhshme. Por kjo është një çështje e brendshme e vetë partisë.
Dialogu me Serbinë rifilloi këtë vjeshtë, por arritja e një marrëveshjeje duket e largët, po të kujtosh deklarata të Vuçiçitm si ajo së fundmi, se Serbia nuk do ta njohë Kosovën, sa kohë të jetë ai president. E çfarë do të qëndrojë atëherë në fund të marrëveshjes së normalizimit të marrëdhënieve me Serbinë, për të cilën po angazhohet edhe BE, nëse jo njohja e Kosovës?
Po, sigurisht që kështu do të ndodhë, por natyrisht mbetet pyetja ç’formë do të ketë një njohje e dyanshme, çfarë do të ketë brenda paketa e përgjithshme, si duhet të formësohet kjo, me qëllim që Serbia të bjerë dakord, e kjo natyrisht do duhet të negociohet si duhet kur të kemi një qeveri të re në Kosovë.
Por nuk besoj se kjo ka për të qenë fjala e fundit e përfaqësuesve qeveritarë serbë. Në këtë pikë do mbetesha optimiste, sepse edhe presidenti serb e di, se vetëm me një njohje të dyanshme e njohje të Kosovës ka një rrugë për në BE. Ai ka një interes të madh, që të ketë integrim të Serbisë në BE.
Përveç problemeve aktuale, ka një problem të pazgjidhur që e ka izoluar Kosovën, mosliberalizimi i vizave, kosovarët janë të lodhur në pritje të liberalizimit. A pritet diçka e re vitin e ardhshëm?
Është për të ardhur keq që gjatë presidencës gjermane të BE nuk u bë gjë në këtë drejtim dhe unë shpesh e kam ngritur zërin, se është mëse i vonuar liberalizimi i vizave. Ka rezerva për këtë, por ato nuk janë në Berlin, por në Paris, pjesërisht në Holandë. E këtu shtrohet pyetja, çfarë mund të bëjë qeveria e Kosovës, për t’i hequr këto shqetësime.
Ishte një veprim i mençur, që tani po zhvillohen bisedime bilaterale me qeverinë franceze, për të treguar, se ajo që është e rëndësishme për qeverinë franceze, për Macron po regjistrohet nga qeveria e Kosovës dhe shqetësimet po trajtohen një për një, me reforma, që do të tregohen me prova. E në këtë pikë shpresojmë që edhe francezët të japin dritë të gjelbër e nëse çdo gjë shkon mirë ta miratojmë liberalizimin e vizave vitin e ardhshëm.
Nën presidentin Trump, bashkëpunimi BE-SHBA për çështjet e Ballkanit Perëndimor linte për të dëshiruar. Çfarë shpresoni me ardhjen e Joe Bidenit si president?
Besoj ishte pyetja e duhur. Nuk pati bashkëpunim, por më shumë një kundër njëri-tjetrit mes BE dhe SHBA. Por nëse dimë një gjë nga historia, ne kemi sukses në Ballkanin Perëndimor, në Kosovë, vetëm nëse punojmë së bashku. Shoh shpresa të mëdha tek presidenti i ri.
Nuk besoj se ai do mund të bëjë mrekullira, sepse ka shumë probleme për të tejkaluar në politikën e brendshme, por ai ka së pari ekspertë në rrethin e këshilltarëve, që e njohin mirë gjendjen dhe që japin sinjalin e duhur për BE. Prandaj ne që merremi me Kosovën dhe dialogun kemi shpresë, se që në muajt e parë mund të jepet një impuls i ri i përbashkët, që SHBA dhe BE po ecin në një linjë për këtë çështje, që ne të dërgojmë mesazhe të përbashkëta në rajon. Kjo ka munguar në kohët e fundit.
Këto ditë të fundvitit e gjejnë Kosovën në krizë, pasojat e Coronës kanë sjellë shumë pasiguri, atmosfera nuk është optimiste. Çfarë shprese mund të jepej në këto ditë festash?
Askush nuk mund të ndezë një rreze shprese, kur e dimë se na presin kohë të vështira përpara. Megjithatë nuk duhet harruar, BE me planin e saj të investimeve do të derdhë shumë para në rajon. Por duhet thënë, se as shumë para nuk kanë për të ndihmuar, nëse strukturat dhe institucionte nuk reformohen, nëse lufta kundër korrupsionit nuk çohet përpara nga vetë Kosova.
Në këtë pikë mund të apelosh tek të rinjtë, që të angazhohen për këtë e natyrisht ne si BE duhet të tregojmë më shumë mundësi bashkëpunimi, iniciativa biznesi, diversifikim të ekonomisë, hapje të sipërmarrjeve shtetërore, të gjitha këto ne duhet t’i çojmë përpara me kërkesat tona për reforma.
——
Eurodeputetja gjermane Viola von Cramon-Taubadel është raportuesja e grupit parlamentar të Të Gjelbërve / EFA për Kosovën.
Voal.ch po sjell nga Arkivi këtë intervistë me gazetarin e njohur sportiv Kosta Grillo i cili komentoi ndeshjen e kombëtares tonë me skuadrën serbe në Beograd materiale nga Arkivi
VOAL:Ju ishit pjesë e ekipit shqiptar në Beograd? Kostandin Grillo: Jo,une isha me delegacionin e Radio Televizionit Shqiptar që kishte te drejtat eksluzive te transmetimit te ndeshjes nga stadiumi Partizani i Beogradit. Ishim 8 veta dhe u nisëm të henen ne mengjes me dy autovetura nga Tirana nëpermjet Shkupit.
VOAL:Pra ju nuk fluturuat në një avion me ekipin tonë? Kostandin Grillo: Jo s‘kishim asnjë lidhje me delegacionin e perfaqesueses. Ata u vendosen ne Hotel Crown Plaza në Beogradin e ri, ndërsa ne ishim akomoduar ne Hotel Moskwa m’u ne qender te Beogradit, ngjitur me pedonalen e famshme Knjaz Mihajlov. Në kete hotel sipas te thenave ishte arrestuar patrioti Hasan Prishtina dhe kishte qendruar per nje kohe te gjate Ahmet Zogu
VOAL:Ekipi jonë mbërriti më 13 tetor ? Kostandin Grillo: Po në 13 tetor. Edhe ne në 13 tetor. U takuam në stadium në darke kur kreu seancen stervitore dhe trajneri De Biazi dha konferencen e shtypit te programuar nje dite para takimit.
VOAL: Si ishte klima e pritjes ? Kostandin Grillo: E kam thene edhe gjate transmetimit, nuk mbante era ndeshje fare. Që në kufi kur u futem me 2 autoveturat e TVSH. Kaluam për 1 minute. As na kontrolluan bagazhet fare. Ndaluam ne rruge para Presheves dhe Bujanocit dhe beme foto me djemte (në autostrade). Nuk u futem ne qytet sepse nxitonim qe te gjendeshim ne stadium per akreditimet dhe ndjekjen e konferencave te shtypit te dy trajnereve dhe ndjekjen e stervitjes se ekipit kombetar ne oren 19:00 ne stadiumin Partizani.
Çdo gje ishte ne nje klime krejt ndryshe nga ajo qe perjetuam ne stadium diten e ndeshjes. Na dukej vetja si ne Tirane, sepse ne mbremje dolem me shoket neper kafe dhe patëm vetem ngacmime per rezultatin e ndeshjes. Dëgjonim (unë komunikoj serbisht) të na thonin do t‘ju mundim me 2-0 3-0 4-0.
VOAL: Ndeshja do të kryhej pa tifozë shqiptarë dhe pa simbole. Si i kishte pranuar këto kushte Federata Shqiptare e Futbollit ? Kostandin Grillo: Kjo eshte nje çeshtje qe ka ne dore UEFA dhe të dy federatat respektive, ka marrevshje qe te dy takimet te luhen pa tifozet e te dyja skuadrave, sepse ne raste te ngjashme ka patur edhe ne te kaluaren per shembull Turqi-Greqi pa tifozet që te udhetojne ne Athine apo Stamboll, keshtu qe mendoj se ky nuk eshte nje problem i rendesishem. E mira eshte qe te kete tifoze, por në të tilla raste edhe UEFA i keshillon te dyja federatat. Asnje tifoz serb nuk do te vinte ne ndeshjen e kthimit ne Shqiperi, ashtu si ne nuk do te shkonim atje.
VOAL: Po djemtë e ekipit tonë ndiheshin nën presion psikologjik një ditë përpara ndeshjes – kur ju jeni takuar me ta dmth në mbrëmjet e 13 tetorit? Kostandin Grillo: Aspak, në stadium ishte një qetësi absolute. Isha une vete dhe televizioni yne se bashku me supersportin. Shumë qetë ishte. U takuam me ekipin një ditë përpara ndeshjes. Kishte forca te shumta policie qe ruanin stadiumin brenda dhe jashte dhe s‘pati asnje lloj incidenti. Deri më 14 tetor në orën 18:00.
Edhe paraditja e 14 tetorit ishte ne kushte te qeta. Diku aty nga ora 16:00-17:00 në qender te Beogradit, takoj se bashku me Edmond Gëzdarin, të cilin e kishim pjese te delegacionit tone te TVSH, Igli Taren dhe 2 ish-futbolliste te kombëtares, Ardian Aliaj qe i ka shenuar gol Greqise në fitoren e 2004 dhe Ervin Fakaj si edhe nje djale me emrin Ëngjell i veshur me kostum qe me duket se punonte në Ministrine e Jashtme tonën. U ulem bashkarisht dhe pime nga nje kafe. Ata sa kishin ardhur nga Roma me avion dhe ky Ëngjelli se me kë komunikoi në ato çaste dhe i thanë që kanë ndaluar 30 veta qe kane ardhur ne aeroport në atë orë nga Tirana, midis tyre Olsi Rama, i vellai i kryeministrit,Bledi Fevziu,Andi Bushati,Sokol Balla, deputeti Spartak Braho dhe disa te tjerë. NË STADIUM NA PRISTE NJË FERR I VËRTETË STADIUMI SA HYMË OSHËTINTE „VRITINI, VRITINI SHQIPTARËT“
VOAL: Le t’i kthehemi 14 tetorit orës 18:00 – çfarë ndryshoi në atë orë? Kostandin Grillo: Ne në orën 18 e kishim lene te niseshim nga hotel Moskwa me 2 taksi(makinat i kishim mbyllur ne garazh qe nje nate me pare)per ne stadium se do të benim edhe prova. U ndamë me Igli Taren dhe shoqeruesit e tij për të shkuar te hoteli…Atje e gjetem hotelin te rrethuar nga forca te shumta policie. Na thane se nuk do shkonim në stadium se ishte e rrezikshme,por do te shkonim tek hoteli i perfaqesueses,Crown Plaza dhe qe atje qe te gjithe lojtarë, drejtues dhe ne do te niseshim te shoqeruar ne stadium.Nga Radio Televizioni Shqiptar bashkë me mua ishin Defrim Metasani,Edmond Gezdari,juristi Sokol Gjoshi, Dritan Mile kryinxhinieri,Kleart Duraj drejtori i maredhenieve me jashte dhe Elton Kadisi i marketingut se bashku me Gjergj Smokthinen,pra kemi qene 8 veta. Te Crown Plaza e kuptuam se gjerat kishin ndryshuar. Forca të shumta policie, speciale të ndërhyrjes së shpejte por edhe me uniforma ushtarake na kishin rrethuar gjithandej, perveç forcave civile të policisë që ishin të shumtë. Harrova te them se ajo qe me beri pershtypje ishte se ndermjet policive kishte dhe disa qe flisnin paster shqip.
Në oren 19.30 u nisëm të gjithe per ne stadium: i pari autobuzi i lojtareve dhe stafit drejtues,një autobuz i dyte me 2 kate ku ishin tifoze dhe gazetare dhe një mikrobuz me pak vende nja 20 vende qe mbante mbrapa nje rimorkio me canta dhe valizhet e atyre qe pas ndeshjes do te fluturonin direkt per ne Tiranë.
Nga hoteli në stadium ishte nje distancë me makinë prej 10 minutash, e cila kaloi qetë por rruga ishte boshatisur dhe çdo 50 metra ishte një polic i armatosur. Në stadum pastaj ishte nje ferr i vertetë. Një frike, nje panik i madh.
VOAL:Nga ana juaj ? Kostandin Grillo: Nga të gjithe ne 100-150 veta qe ishim. Kishin ardhur shume biznesmene nga Shqiperia kryesisht
ISHTE SI GJENDJE LUFTE E PAMUNDUR TË LUHEJ FUTBOLL, SHASHKA, FLAKË E TYM NGA DO
VOAL: Tifozët serbë 32 mijë. Ndërsa ju gjithësej jo më shumë se 100-150 veta? Kostandin Grillo: Jo. I gjithë delegacioni me futbollista dhe gazetare dhe shoqerues të ekipit. Na akomoduan në tribunat VIP disi te izoluara nga publiku. Ne u futem ne kabinen e transmetimit dhe atje degjoheshin vetem sharje ofendime thirrjet « ubi ubi shiftari » dhe shume te tjera. Ishte e veshtire të merrej vesh, sepse dëgjohej nje oshetime e pafundme, por ne shprehjet kryesore i kuptuam.
Ishte si ne nje gjendje lufte…dhe une mendoj se ishte e pamundur atje te luaje futboll. Ishte mendimi im kur e pashe atë situatë.
Ne ishim që të tetë nga RTSH në kabinë. Si mund te luhej në ate atmosfere qe vetem për futboll nuk ishte e pershtatshme. Shashka, flakë e tym ngado.
VOAL: Po De Biazi si e pranoi që të luhej ndeshja në ato kushte ? Kostandin Grillo: Këto pastaj jane çeshtjet e federates dhe UEFA-s. Kabina jonë ndodhej në anen e kundert te tyre,s‘kishim asnje lloj kontakti me ata. Ishim në katin e sipërm dhe në të kundërt me ta. VOAL:Shashkat i hidhnin që në fillim të ndeshjes ? Kostandin Grillo: Po, po, shashka, bomba, tym, flakë, sharje qe kur u futem ne ne staidum. Ata do kishin kohe qe ishin futur. Tifozet e tyre do ishin aty qe nga ora 18:00.
VOAL:Po si e pranoi Duka bashkë me De Biazin që ekipi shqiptar të luante në këto kushte? Të luanin në ferr? Kostandin Grillo: Prandaj thashe une që kam shkuar ne shume stadiume, por te tille tmerr s‘kisha perjetuar kurre. Ata janë që vendosin. Ne s‘mund te nderhyjme. Për mua ata duhej të mos e fillonin lojën, por vetem se eshtë pergjegjese UEFA, se ajo të dënon nëse nuk zbret ne fushe sipas regulloreve DUKA-DE BIAZI I KANË RREZIKUAR DJEMTË E EKIPIT
VOAL:Ju keni bërë një komentim të jashtëzakonshëm sepse i keni treguar opinionit se si është situata. Unë si gazetare mendoj që as Duka dhe as De Biazi nuk kanë vepruar si duhet sepse kanë rrezikuar djemtë. Kostandin Grillo: Në mikrofon nuk kam treguar gjysmen e frikes sepse s‘doja te perhapja panik,plus qe drejtuesit e TVSH-së na thanë të kishim kujdes ne komente se na monitoronte EBU-ja. Edhe une jam i njejtit mendim me ju
EKIPI SHQIPTAR SHUMË GJAKFTOHTË – TIFOZËT SERBË DUKESHIN SI KRIMINELË TË DROGUAR – SERBËT E KUPTUAN SE NUK DO TË FITOIN DOT VOAL: Po ekipi shqiptar në fushë si reagonte ndaj kësaj situate? Kostandin Grillo: Shume korrekt, shume te qete, shume gjakftohte …dhe une mendoja se pasi kaloi vrulli i 20 minutave të para se nuk do te na mundnin kurre.
VOAL: A nuk po luante ekipi nën një presion të paparë psikologjik? Kostandin Grillo: Ata ishin te gjithe te perqendruar. Ata jane profesioniste te vertete, plus qe ajo atmosfere dhe sharjet i ngriten nga ana psikologjike duke vene zemren ne rradhe te pare.
VOAL: Një gjë për saktësi sharjet „vritini shqiptarët“ dhe shashkat me tym kur filluan ? Kostandin Grillo: I gjetem atje, edhe sharjet edhe tymueset. Ata ishin kriminelë tifozet, të shperfytyruar, të droguar, jua shikoja fytyrat dhe kisha frike edhe une qe isha lart.
Ndeshja filloi me hymnin qe s‘u degjua fare. Ne atje te pakten s’e degjuam. E kendonin vetem me ze, me duket pa muzike fare, lojtaret. Gjithsesi se dhane veten lojtaret tane.
Nja 20-25 minuta serbet bene nje lloj presioni,ndihmuar mendoj pak edhe nga gjyqtari anglez Atkinson,i cili i ndihmoi ne disa raste. Nuk iu dha kartone, që duhej të jepte për ndërhyrje të egra. Nga minuta e 25 ndryshoi çdo gje dhe atëherë mendoj unë se filloi rrëmuja.
Në 3 pika te stadiumit qe une i kisha perballe shikoja qe tifozet filluan të tentonin te futeshin ne fushe. Ata e kuptuan se loja e futbollisteve serbe nuk mund te prodhonte ate fitore te madhe qe ata enderronini(2-3-4 me 0) dhe filluan të gjuanin edhe me sende edhe me fishekzjarre.
Diku aty nga minuta e 30 kur fituam goditjen e pare nga kendi,shkoi Agolli ta egzekutonte dhe ata filluan ta godisnin. Për pak sekonda gjyqtari e nderpreu ndeshjen dhe shkoi me duket kapiteni tyre atje dhe ata e lane Agollin ta egzektuonte. Këto ishin perpara se te shfaqej banderola. Një gjuajtje ishte rast i Mavrajt e priti portieri,edhe 2 goditje te tjera kendi per ne,pra 3 te tilla ne favorin tone vetem 1 ne favorine tyre,por edhe rasti i madh per gol i Lorik Canes me koke e agravuan situaten.
Atehere filluan te fishkellin edhe tifozet serbe lojtaret e tyre,sepse po ndjenin lageshti. Ne themi nje shprehje jo te mire ne futboll,u rane te mbathurat,i vume perpara
Kjo solli ate situatë qe pastaj si pretekst u perdor banderola qe u shfaq diku afer fundit te pjeses se parë. Erdhi nga jashte stadiumit lart ne erresire deri sa nuk kuptohej se çfare ishte.
Une e pashe dhe e kuptova qe ishte harta e Shqiperisë etnike dhe mendova se shkruhej Kosove bile e thashe edhe ne transmentim. Banderola u shfaq kur në stadium s’ishte lënë gjë pa u bërë. Banderola s’erdhi nga stadiumi. Ajo komandohej nga jashtë, thuhej 2-5 kilometra larg. Pas takimit, ne pala shqiptare, pa përjashtim u kontrolluam të gjithë nje per nje dhe nuk u gjet asgje.
VOAL: Sepse dyshohej se mos banderolën e kishin sjellë shqiptarët ? U kontrolluan të 150 vetat ? Kostandin Grillo: Të gjithë, pashaporta dhe kontroll trupor dhe çantat apo gjithshka qe kishin neper duar. Na mblodhën të gjithëve, jashtë stadiumit, në një vend diku.
VOAL: Bashkë me ekipin ? Kostandin Grillo: Jo ekipin e kishin kontrolluar ne dhomat e zhveshjes. I ke pare pamjet besoj ne TV.Edhe vellain e kryeministrit e kontrolluan bashke me te tjeret. Që te gjithe, asnje nuk linin te hypte ne autobuz pa e kontrolluar dhe pa pashaporte
VOAL: A kishte kërkuar arbitri ridaljen në fushë të ekipit tonë ? Kostandin Grillo: Më thane që jo arbitri, por përfaqësuesi i UEFA-s. Delegati i UEFA-s kishte pyetur nese ishin ne gjendje te dilnin në fushë lojtarët. Gjithsesi,Federata e ka lene pak ne erresire kete çeshtje kryesore per ne,nuk ka dale zyrtarisht ta pergenjshtrojë atë që eshte thene.
VOAL: Çfarë është thënë ? Kostandin Grillo: Sepse ne altoparlantet e stadiumit u tha 2-3 here qe ndeshja do rifillonte dhe nese kryhej edhe nje hedhje me e vogel cigareje apo sendi atehere ndeshja mbyllej pergjithmone. Bile doli edhe trajneri i tyre, avokati dhe rezervat ne fushe e bankine. Ata kane thene se u pyeten nese ishin ne gjendje te vazhdonim por sipas UEFA-s atyre u eshte thene qe te dilnin te vazhdonin, nuk e dime se cili genjen ose nuk thote te verteten.
VOAL: Kur u shfaq banderola: Kostandin Grillo: Banderola doli nga minuta 37-38. Por bëri 2-3 minuta ne ajër. Erdhi nga mbrapa portes në cep te stadiumit ku ishte i vendosur portieri serb.
VOAL: Po, por deri atëherë në stadium ishte bërë nami apo jo, ishin sharë shqiptarët, ishte përdhosur hymni, ishin hedhur sende goditëse në fushë, shashka, tym e flakë, ishin goditur shqiptarët tek VIP – Në këto kushte normalisht a luhet një ndeshje sipas standarteve të UEFA-s, kur pala shqiptare kishte respektuar vendimin e UEFA-s që të vinte pa tifozë dhe pa simbole ? Kostandin Grillo: Ka rregullore qe ato dënohen me gjoba dhe pezullim fushe ne ndeshjet e ardhshme që të luhen pa tifoze,ndersa sulmi i tifozeve ndaj lojtareve tane eshte automatikisht nderpreje takimi dhe dhenie 3 pike ne tavoline.
RREZIKOHEJ GJAKDERDHJE
VOAL: Dmth ju thoni se ndeshja do të fitohet në tavolinë me gjithë presionin duke filluar nga Platini ? Kostandin Grillo: Tashme qe u ngaterruam me kembet tona me banderolat per mua eshte 70 perqind per ne ne tavoline dhe 30 perqind perseritje e takimit ne vend asnjanes pa tifoze.
VOAL: Unë nuk mendoj se ka arsye që do ta penalizonte ekipin tonë për një banderolë që mund ta ketë hedhur gjithkush. A nuk ishte pala serbe përgjegjëse për të garantuar mbarëvajtjen, ndërsa deklarata e Platinisë ishte thjeshtë një marrëzi për mendimin tim. Kostandin Grillo: Gjithsesi une jam i mendimit se nese nje futbollist serb do kishte qelluar me grusht ndonjerin prej lojtareve tane ose anasjelltas (vetem pak te shtyra patën)atehere do kishte gjakderdhje. Deklaratat janë kot sepse verdikti jepet nga komisioni. Natyrisht serbet kane lobing me te forte se ne.
VOAL: Po lojtari jonë i qëlluar me stol? Një pyetje tjetër a mund të toleronte skuadra italiane apo franceze apo gjermane një situatë të tillë ? Kostandin Grillo: Asnjehere, kurre.
VOAL: E pra kaq mjafton, ky diferencim diskriminues, sepse standartet janë njëlloj. Kështu duhet t’i ketë UEFA si garantuese. Kostandin Grillo: Serbët i kanë vene emrin e Platinisë ne nje kompleks te madh sportiv qe kane ndertuar perpara ca kohesh dhe Duka ka qene prezent ne ceremoni.
VOAL: Po shqiptarët kanë votuar për Platininë. Kostandin Grillo: Me këmbë e duar.
VOAL: Avokat Ngjela bënte këto ditë thirrje për largimin e Dukës. Unë mendoj se Duka ka mbajtur një qendrim shumë të papërgjegjshëm ndaj ekipit tonë, përfshi edhe De Biazin. Kostandin Grillo: Nuk e largojnë.
VOAL: Çfarë do të thoshe diçka që vlen ta përmendim. Kostandin Grillo: Unë them se po te mos ishim marre me banderolen ne fitonim edhe ne fushe edhe ne tavoline me ata njeqind perqind. KËRCËNIMI I JETËS TË FUTBOLLISTËVE TANË ISHTE ARMA JONË, FEVZIU ME SHOKË MERRESHIN ME BANDEROLËN
VOAL: Jo, unë nuk mendoj kështu, sepse banderolën nuk e sollën lojtarët shqiptarë në fushë. Cili është argumenti kryesor i ekipit tonë? Kostandin Grillo: Kërcenimi i jetes se futbollisteve ishte arma jone. Më e forta dhe me e sakte, sipas rregullores të UEFA-s. Ndërsa Fevziu me shokë merreshin me banderolen.
VOAL: Por ne nuk merremi me banderolën, sepse ndeshja është ndjekur nga publiku shqiptar, por edhe nga futbollistë dhe ekspertë. Dhe ti e the shumë bukur se banderola ishte ajo ishte pretekst. Ata edhe kur filluan Luftën e Parë Botërore gjetën një pretekst. Kostandin Grillo: Ajo nuk duhej te ishte permendur fare, sepse dhuna erdhi nga paraqitja jo e mire e lojtareve serbe, per mua, dhe jo nga banderola. Këtë po them pretekst që edhe mediat tona jua dhuruan. Gazetaret e politikes nuk njohin rregulloren e futbollit sikurse ata te futbollit nuk e njohin regulloren e politikes
VOAL: Kur u pa se po rrezikohej jeta e ekipit tonë? Kostandin Grillo: Filloi qe ne hedhjen e sendeve ne drejtim te Ansi Agollit ne goditjen e pare nga kendi shume minuta perpara se te shfaqej banderola ne stadium aty nga minuta e 28-30 mendoj ne mos gaboj.
VOAL: Diçka për kthimin. Kostandin Grillo: Po ju them edhe nje detaj tjeter. Pasi u larguam te shoqeruar me 2 eskorta policie nga stadiumi ne hotel Moskwa ne rreth 10-12 veta qendruam shume afer me hotelin ne nje lokal deri ne oren 3 te mengjesit duke ngrene diçka dhe duke pire nga nje birre, nderkohe qe policia na pyeti te qendronte me ne apo jo, ne u thamë nese kemi problem, hoteli eshte shumë afer dhe ju lajmerojme, keshtu qe u larguan dhe s’na ngacmoi njeri. Të nesermen u nisem ne mengjes ne oren 11-11:30 nga hoteli me dy makinat tona, dhe para nesh edhe Petri Bozo me makinen e tij drejt kthimit, por kete here i rame nga kufiri me Kosovën. Shikonim fytyra te ngrysura por ngacmime nuk patem.
Ndërsa pjesa tjetër, qe te gjithe te tjeret u larguan me aeroplan. Ekipi jonë u kthye me çarter rreth orës 2-3:00 të natës. Vetëm ne 8 pjestaret e TVSH-së dhe rreth 20 veta qe kishin ardhur me kompanine turistike Guliver te Erion Hoxhes ndermjet tyre dhe gazetari Artan Hoxha i News 24 me me bashkeshorten e tij,qendruam bashkarisht ne hotel Moskwa. Ata u larguan 1 dite pas nesh pra me 16 tetor, ne me 15.
VOAL: Ke diçka për të thënë, për të shtuar? Kostandin Grillo: Fitoren me 3 pike patjeter!
VOAL: I nderuar Kosta të falenderoj si gazetare, por edhe në emrin e opinionit shqiptar, sepse bashkë me Gëzdarin dhe me Dëfrim Methasanin gjatë komentimit të ndeshjes, përveç profesianlizmit të lartë, keni dëshmuar besnikërisht atë që ngjau në stadium. Ju flm shumë.
Ekskluzivisht për revistën “ILIRIA“ për botuesen Shenida Bilalli ai flet për rrënjët dhe pasardhësit e tij, pa u ngarkuar me madhështinë e fitimit të titullit të mundshëm „Princ“, të cilin e trashëgon sipas procedurës mbretërore si pasardhës.
Për shumë vite, Loris Skenderbeu punon si gazetar dhe studiues historik për t’ju shpjeguar italianëve se sa i madh dhe domethënës ishte heroi kombëtar shqiptar Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Ai kumton se sa të rëndësishme ishin qendrimet dhe betejat e tij për historinë, jo vetëm për Shqipërinë por edhe për Italinë dhe gjithë Evropën në mbrojtje të krishtërimit.
ILIRIA: Cila është lidhja e juaj e gjakut me emrin e Skënderbeut dhe cili brez jeni ju? Loris Skanderbegh : Unë jam pasardhësi direkt i familjes së Gjergj Kastriot Skenderbeut, brezi 15-të, mashkull i parë i lindur në vazhdimësi të familjes Skenderbeg. Kam dy vëllezër dhe dy kushërinj në të njëjtën linjë të Kastriotëve dhe dy djem, Giorgio dhe Giulio. Pra, pasardhësit vazhdojnë te egzisojnë !
ILIRIA : Në cilën periudhë parardhësit tuaj janë vendosur në Itali? Ku banoni dhe a vazhdoni akoma të ruani traditën, kulturën dhe gjuhën? Loris Skanderbegh: Me ftesë të Ferdinandit të Aragonës, Mbretit të Mbretërisë së Napolit, djali i Gjergjit Gjoni, erdhi në Itali me nënën e tij Donikën. Së pari Gjoni u vendos në gadishullin e Garganos, si Zoti i feudeve të Monte Sant’Angelo dhe San Giovanni Rotondo (tani në provincën e Foggia, rajoni Puglia). Pas disa vitesh, ai lëvizi me familjen dhe rrethin e tij në rajonin e Salentos, në pjesën jugore të Puglia (në provincën aktuale të Leçes) si Count of Soleto dhe Duka i San Pietro në Galatina (Galatina moderne).
Që nga ajo kohë, familja ime jeton në provincën e Leçes. Unë jetoj në Foggia (pjesa veriore e Pulias) sepse babai im Giorgio u martua me Adelaide, e cila jetonte në Foggia. Në Puglia kemi tre bashkësi arbëreshe: në San Marzano di San Giuseppe – (provinca e Taranto) Shën Marcani Arbëreshë, dhe Chieuti-Qefti dhe Casalvecchio di Puglia-Kazallveçi (në provincën e Foggia). Por ka edhe shumë qytete arbëreshe në të gjithë Italinë e Jugut. Shumica e tyre janë në rajonin e Kalabrisë.
ILIRIA: Shpesh flitet në popullsinë serbe për versionin e origjinës sllave të nënës së Skënderbeut, Vojsavës. Cila është origjina saj? Loris Skanderbegh : Ky është vetëm një interpretim lokalmodernist. Historia nuk është bërë nga fakte që mbajnë besimin e secilit dokument por nga versione. Ajo bazohet në ekzaminimin paqësor, të paanshëm të burimeve dokumentare, për t’iu qasur sa më shumë së vërtetës. Dimë që Gjergji ishte shqiptar, dokumentet e raportojnë këtë, sepse ai e përkufizoi veten si shqiptar. Republika e Venecias në shumë nga veprat e saj institucionale shkruajti se ai ishte një Princ shqiptar, kështu që kjo tregon që Gjergji dhe familja e tij ishin shqiptarë. Fakti që nëna e Skenderbeut, Vojsava Tribalda ishte vajza e princit të Pologut, një fisnik ortofoks, nuk do të thotë që befas një familje shqiptare bëhet serbe!! Pra, cili është problemi nëse nëna e Gjergjit kishte origjinë ortodokse? Familjet fisnike, në lashtësi, ndërtonin aleanca përmes martesave midis anëtarëve të tyre, veçanërisht për të mbrojtur përparësitë e ndërsjellta territoriale dhe ekonomike. Mbreti Bourbon i Napolit u martua me vajzat e Perandorëve Austriakë, por për këtë, djemtë e tyre nuk u përkufizuan “austriakë”!
Unë mendoj se ky është vetëm një problem i rremë, i krijuar nga nacionalistët që duan të përvetësojnë figurën e një heroi të madh evropian si Skënderbeu (dhe mbi të gjitha shqiptar) për t’i dhënë më shumë prestigj komunitetit të tyre etnik, duke detyruar faktin antik historik sipas koncepteve moderne. Kjo nuk ka kuptim! Jo gjithçka që ka ndodhur në të kaluarën mund të interpretohet sipas mendimeve te tashme.
Duhet të “vishni” mentalitetin e lashtë për të gjykuar siç duhet faktet e lashta!
ILIRIA: Sa dhe si punoni ju si gazetar dhe pasardhës i Skënderbeut për mbajtjen “gjallë” të emrit e veprës së tij? Loris Skanderbegh : Punoj shumë, si gazetar dhe si studiues historik, për t’ju shpjeguar italianëve se sa i madh ishte Gjergj Kastrioti, sa të rëndësishme ishin bëmat e tij për historinë jo vetëm të Shqipërisë, por edhe të Italisë dhe të gjithë Evropës, dhe sa e rëndësishme ishte historia e Shqipërisë. Unë udhëtoj në gjithë Italinë dhe mbaj ligjërata në lidhje me këto çështje. Gjithashtu shpesh vizitoj arbëreshët dhe komunitetet e emigrantëve shqiptarë në Itali dhe jashtë saj, për t’i bindur ata të ruajnë trashëgiminë e origjinës së tyre dhe krenarinë e të pasurit një historie kaq të madhe. Shqipëria ka qenë themel për historinë e Evropës, por ky fakt është injoruar gjerësisht për shumë kohë. Unë shkoj shpesh në Shqipëri, të jetoj rrënjët e mia dhe të jap një provë të gjallë të ekzistencës së familjes sime. Kam dëgjuar njerëz të cilët shprehen se ne jemi zhdukur por – si një fakt – ne jemi akoma “të gjallë dhe egzistojmë”.
ILIRIA: Sa mbështetje e kontribut jep shteti amë, Shqipëria, për emrin dhe rolin historik të Skënderbeut ? Loris Skanderbegh : Shqipëria duhet të bëjë më shumë për të përhapur dhe për të promovuar figurën e Skënderbeut, si një referencë simbolike për madhështinë e historisë shqiptare dhe për rëndësinë që kishte Shqipëria në zhvillimin e historisë evropiane. Bërja me dije se Shqipëria nuk ka qënë gjithmonë një vend që ka mundur të vendosë vetë për egzistencën e saj, sepse kombe të tjerë kanë vendosur për të, duhet të jetë një detyrë precize e autoriteteve politike dhe kulturore shqiptare. Për shembull, unë mendoj se duhet të ishte bërë më shumë në vitin 2018, kur u shpall “Viti i Skënderbeut”, për të folur për këtë protagonistë të historisë, si në Shqipëri ashtu edhe jashtë saj.
ILIRIA: Çfarë mendoni për bashkëpunimin e shqiptarëve në Diasporë? Loris Skanderbegh: Jo aq sa duhet. Për shembull, unë u kërkova autoriteteve të më jepnin një rol zyrtar, të mbaja kontakte me institucionet italiane për të qenë i dobishëm në lidhje me njohjen e Shqipërisë dhe Skënderbeut, sepse unë njoh shumë qytetarë shqiptarë që jetojnë në Itali. Por kurrë nuk më është dhënë një përgjigje zyrtare për këtë nga Shqipëria. Për fat të mirë, si gazetar, kam përgjigje të mira nga autoritetet italiane, por mendoj se mbështetja e shtetit Shqiptar për përpjekjet e mia do të kishte një kuptim të rëndësishëm simbolik.
ILIRIA: Jeni i mendimit që kemi bërë mjaft për njohjen në botë të personalitetit të heroit tonë kombëtar? Loris Skanderbegh: Diçka është bërë, por mund të bëhej akoma më shumë. Tendencat e Kryeministrit Rama kanë qenë të mira për të themeluar një Ministri të Diasporës dhe për të promovuar takimin vjetor të Diasporës Shqiptare. Me të vërtetë e vlerësova dhe e vlerësoj punën e ministrit e Diasporës shqiptare Z. Pandeli Majko. Më duhet të vlerësoj edhe punën e shkëlqyer të bërë në këto vite nga Ambasadorët Shqiptarë në Itali (Llesh Kola, Neritan Ceka dhe Anila Bitri) dhe nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë Ilir Meta në zbatimin dhe përmirësimin e marrëdhënieve midis shtetit amë, diasporës shqiptare dhe arbëreshëve në Itali. Supozoj se e njëjta gjë ka ndodhur edhe në shtete te tjera qe kanë pakica kombëtare. Diçka më shumë dhe më mirë mund të bëhet gjithmonë, por unë mendoj se qeveria shqiptare ka plane dhe qëllime të mira për këtë çështje.
Shenida Bilalli, gazetare e luftës të ish-Jugosllavisë që më 1991 me dokumentarët e saj kundërshton regjimin e Milosheviçit
Shenida Bilalli, gazetarja nga Prishtina ka plot 24 vjet që jeton në kryeqytetin e Kroacisë, Zagreb. Ajo është e njohur si skenariste e regjisore televizive në programin Dokumentar, por edhe si gazetare e programit informativ me tema aktuale të Kroacisë.
Shenida Bilalli është shqiptarja e parë nga Kosova që ka kryer Akademinë për Teatër, Film dhe Tevizion në Zagreb, më 1983. Ajo ka realizuar më tepër se 300 filma dokumentarë, dramat Gjenerali i ushtrisë së vdekur dhe Monologu i Teutes.
Publikun në Kosovë e bëri për vete me tema të guximshme sociale, por shpejt e zotëroi edhe tregun e ish Jugosllavisë me filmin „ Krahu i thatë“, i cili flet për gjendjen e rëndë të Kosovës në vitin 1989, ku intelektualët, për shkak të papunësisë shitnin krahun e punës si hamallë. Me mjeshtri dhe stil të veçantë autorja hyn në konkurrencën më të ngushtë për shpërblimin në festivalin televiziv në ish Jugosllavi. NEUM 1990.
Aty mori ftesën nga TV Zagrebi, për të punuar për programin Dokumentar dhe emisionin e femijëve. Në 1991 sipas skenarit dhe regjisë së saj, xhiron serinë “Çka ?Kush? Ku ?” me motive nga Bibla, ne 10 episode me aktorët më të njohur të Kroacisë.
Gjatë xhirimit në Kroaci, prindërit e porosisin të mos kthehet në Kosovë, se është në listën e zezë. Ndërkohë bashkëshorti dhe 3 fëmijët i bashkohen në Zagreb, ku dhe filluan të jetojnë.
Në vitet 1990 mediumet dhe televizioni kroat ishin plot lëvdata dhe shumë vlerësues për talentin e shqiptares 30 vjeçare, por Shenide Bilalli, nuk e harroi kurrë vendlindjen e saj dhe më 1991 xhiron filmin dokumentar për shpërnguljen e shqiptarëve nga Kosova „Kur e humbi vendlindjen“.
Në filmin plot skena të trenave kundërshton regjimin e Milosheviçit dhe paraqet gjendjen reale në Kosovë, dëbimin e rinisë dhe forcës mashkullore që largohen nga Kosova për shkak gjendjes së keqe, emigrojnë dhe bëhen njerëz pa status në botë.
Ky film ishte jashtëzakonisht guximtar, por ndërkohë ia hap autores dyert e mëdha. Programi Dokumentar TVK e caktoi regjisore dhe gazetare në emisionin informativ „Për Liri „ ku ishin angazhuar gazetarët dhe regjisorët më të dalluar të Kroacisë për ta mbrojtur shtetin nga agresioni i Milosheviçit.
Me stil të veçantë dhe me një sensibilitet tepër të hollë, Shenida Bilalli iu bashkohet nënave Kroate „Bedem Lubavi“ –“Muri i Dashurisë” të shpëtojnë djemtë nga ARJ, dhe kështu fiton simpatinë e teleshikuesve kroatë.
Nuk ndalet asnjë çast. Vazhdon të xhirojë temën e luftës në vijën e parë, ku personazhë të saj janë luftëtarë refugjatë, të lënduar, fëmijë, femra të dhunuara, sensibilizon botën për gjendjen në Kroaci dhe i ndihmon familjet për t’i gjetur të zhdukurit.
Filmi „Muri i dhimbjes“, 1997, Shenida Bilallin e ngjiti në skenën botërore ku përfaqësoi Kroacinë në Kanë. Me këtë film tërhoqi vëmendjen jo vetëm të kritikës por edhe të politikës botërore, ku shpejt doli në dritë e vërteta për të zhdukurit dhe pa vonuar, u hapën gropat e të vdekurve në Vukovar dhe u gjet shumica e të zhdukurve.
Filmi „Muri i dhimbjes“ theu të gjitha rekordet e shitjes së filmit në festivalin e Kanës dhe në Kroaci . Autorja ua dhuroi prindërve të të zhdukurve të drejtat e autoriale për të ngritur lapidarin të cilit ia dhanë emrin simbas filmit të saj, “Muri i dhimbjes”. “Muri i dhimbjes” hyri në antologjinë e filmit Kroat.
Por Shenida Bilalli në Kosovë mbeti si heroina-dëshmitare e grevës së minatorëve të Stari Tërgut që zbriti 900 metra nën tokë.
QËNDRIMI I MINATORËVE TË STAN TËRGUT ISHTE GUROR, SHUMË I VENDOSUR, KUNDËR MILOSHEVIÇIT
Shpejt m’u thyen ëndrrat e gruas së re, me ngjarje të përditshme: demonstrata, dënime, burgosje, procese të montuara, arkivole të blinduara me djem të rinj që vinin nga ushtria jugosllave…
ELIDA BUÇPAPAJ: E dashur Shenide, tash në shkurt, u mbushën 24 vjet nga greva e minatorëve të Stan Tërgut, si i kujton ato ditë dhe ku ishit? SHENIDA BILALLI: Pyetja e minatorëve dhe Kosovës është më komplekse se ç’duket. Kemi një histori të gjatë të vuajtjeve të popullit shqiptar nga pushtimi serb që sundonte në Kosovë nga viti 1912. Por këto vuajtje u kulmuan në vitet 1950 me shpërngulje të mëdha të shqiptarëve deri në vitet 1980 ku mbërrin caku tjetër dhe ndryshon fati i shqiptarëve mbas vdekjes së Titos. Minatorët janë thjesht një zë i kundërshtimeve të popullit shqiptar ndaj dhunës në Kosovë. Muaji nëntor dhe shkurt tek unë zgjojnë kujtime të thella për Kosove e viteve 1983-90.
Posaçërisht më mbeten në kujtim sorra të zeza mbi qiellin e Prishtinës. Në atë kohë isha grua e re, nënë e djalit të tretë, forca e re e Kosovës. Kam punuar në rubrikën Dokumentar si regjisore dhe skenariste në emisionin për gra „Ato„ me tendencë të ndihmojmë emancipimin gruas shqiptare.
Në atë kohë bota ime ishin lulet, rregullimi i banesës, moda dhe edukata e fëmijëve.
Po shpejt m’u thyen ëndrrat e gruas së re, me ngjarje të përditshme: demonstrata, dënime, burgosje, procese të montuara, arkivole të blinduara me djem të rinj që vinin nga ushtria jugosllave, fëmijët që mbyteshin nga frika, në çdo hap veç vuajtje dhe varfëri e pafund.
Jetonim me orë policore. Në heshtje zhdukeshin njerëz, sidomos studentët dhe intelektualët. Ajri ishte tepër i dendur, nuk mujshim frymë me marrë nga presioni dhe tortura psikike e fizike, që e ushtronin përditë mbi popullin shqiptar… Si sot më kujtohet kur gazetarët tanë në programin e TV Prishtinës fillonin çdo emision Ditar ose Lajme me ‘irredentista’, ‘separatista shqiptarë’, ‘represion’, ‘iredencë’… ‘separatizëm’… Na shpëlanin trurin. Por kur dilja nga ndërtesa e TV, sorrat e zeza mbulonin qiellin e Prishtinës. U sillshin në një rreth pa fund. Si me pasë parandjenja, ose si me paralajmërue që do të ndodhë më e keqja mbi popullatën e Kosovës.
Në Has e mora edhe përgjigjen pse të gjithë meshkujt e fshatit ishin furrtarë
ELIDA BUÇPAPAJ: Në atë kohë keni xhiruar edhe filma dokumentarë me tema sociale? SHENIDE BILALLI: Interesante është se më 1983 kam diplomuar me një dokumentar me tematiken sociale për nënën vetushqyese. Gjithmonë më ka interesuar bota e femrës, por jeta gjatë studimeve në Zagreb ka pasë ndikim të madh te unë, për shkak të imazhit që na shoqëronte në botë.
Më mundonte fakti se të gjithë shqiptarët përfytyrohen si furrtarë ose si punëtor fizikë. Unë rjedh nga një familje e vjetër intelektuale qytetare prishtinase. Kur jam kthyer nga studimet më 1983 kam filluar të punoj në montazhin e filmit, por prirja ime ndaj skenarit dhe ngjarjeve të përditshme si dhe puna ime e suksesshme, më ndikuan që unë të emërohem në ekipin e programit Dokumentar 1984. Fillova të punoj si regjisore dhe skenariste dhe jam marrë me hulumtimin se ku jetojnë furrtarët dhe me çfarë jetese kanë gratë e tyre. Xhirova filmin „ Hasi i Thatë“ simbas skenarit të Agim Mehmetit, me asociacion nga kënga e Sinan Vlaslijut „Niset trimi ne gurbet“. Kur kam mbërri në fshatin e Hasit afër Shqipërisë, gjeta plot gra pa burra, ishin vetëm me fëmijë. Jetonin në kushte të papërfytyrueshme, pa ujë, pa rrugë, pa mjek. Edhe ata meshkuj që kishin mbetur në fshat ishin të gjithë furrtarë. Gratë, edhe pse ishin të veshura vetëm me veshje kombëtare të Hasit, dukej se ishin shumë të bukura. Po e mora edhe përgjigjen pse të gjithë meshkujt e fshatit ishin furrtarë. Tregimet e grave dhe e të rinjve nga Hasi më qartësuan se shqiptarët e atyre anëve nuk kanë pasë mundësi të shkollohen, se ishte politika sistemit jugosllav ashtu. Me mijëra njerëz përditë janë larguar nga Kosova, kjo ishte e vetmja mundësi për ta ushqyer familjen, por ishte edhe shkatërrim i familjes. E kam shkruar shpejt e shpejt skenarin e filmit për gratë e Hasit, të cilat gjithë jetën e kalonin në vetmi. Por për fat të keq filmi ka mbetë në arkivin e Kosova filmit dhe kolegë të dashur e kanë coptuar skenarin e famshëm pjesë-pjesë dhe me to kanë krijuar spote. Sot filmi do të kish pasë një vlerë shumë të madhe, sepse ky fshat është shfarosur. Pas atij filmi kam xhiruar tema të tjera të ndryshme sociale dhe në fund e bëra filmin për Grevën e minatorëve të Trepçes.
Nga 1980-1989 Kosova vlonte, ishte flakë e gjallë sepse jeta e shqiptarit nuk kishte kurrfarë vlere
ELIDA BUÇPAPAJ: Çka ka ndikuar tek ju të përfshiheni në dramën e grevistëve të Stan Tërgut 900 metra nën tokë? SHENIDA BILALLI: Në ato vite, nga 1980 e sidomos nga 1989, Kosova vlonte, ishte flakë e gjallë. Jeta e shqiptarit s’kishte kurrfarë vlere. Më dhimbseshin nënat që i humbnin djemtë para syve, në demonstrata, në rrugë, në prag të shpisë, të varfër, as kafshatën e bukës nuk kanë pasë mundësi t’ua jepnin. Fëmijët dhe rinia e Kosovës vdisnin nga uria. Përditë forcat policore të Serbisë ushtronin forcën mbi popullin shqiptar. Populli duronte provokime të jashtëzakonshme. Gazetarët dhe krijuesit nuk kanë pasë shumë mundësi të bëjnë diçka! Por në shpirt unë jam dokumentariste. Dhe argumentet e fuqishme më shtyjnë dhe më motivojnë të reagoj. Kjo ndodhi përkisht në shkurt. Ndjenjat e mia ishin akumuluar për shkak të padrejtësisë së pafund. Dhe, në ato rrethana, kam përfunduar 900 metra nën tokë, ku jam bërë pjesë e ngjarjes epokale, në grevën e minatorëve të Stan Tërgut.
Minatorët – një forcë e pasfidueshme, ata ishin një grusht njerëzish kundër njësive speciale të policisë e cila i bllokoi rrugët krejtësisht
ELIDA BUÇPAPAJ: Greva e minatorëve ishte mishërim i zemërimit të njerëzve të Kosovës ndaj padrejtësive të pushtimit serb. SHENIDA BILALLI: Muaji shkurt bënte ftohtë… Ishte natë e vonë, mbas orës 2:00. E kisha djalin e tretë në gji. Banonim në qendër të Prishtinës në një apartament në katin e 8. Djali ishte pa qejf, por heshtjen e mesnatës me mjegull e thyen zërat e minatorëve. Ecnin përgjatë rrugës, me kapelat dhe me uniformat e punës, në duar mbanin portretet e Titos. Dëgjoheshin jehonat e zërave të tyre: Tito… Jugosllavi…Kurrë nuk e harroj atë skenë. Ishin aq pak, një grusht i vogël, kundër njësive speciale të policisë, e cila i bllokoi rrugët krejtësisht. Policët ishin në çdo ndërtesë, në çdo çati, në çdo rrugë. Atë natë minatorët kanë zgjuar tek unë një forcë të pasfidueshme. Kam filluar me qajtë me një zë shumë të çuditshëm… Me të dyja duart e mbyllja gojën që të mos ndihet piskama ime. I thashë tim shoqi:„Duhet bërë diçka. E çfarë intelektualësh jemi nëse nuk reagojmë dhe nuk iu bashkangjitemi minatorëve. Nëse minatorët marrin parasysh me e rrezikue atë rrogë të vogël, me të cilën i ushqejnë fëmijët, edhe ne duhet me e kundërshtue këtë terror.“ Im shoq më tha: „Shiko punën tënde“. Aty ndjenjat e mia janë thyer. Në mëngjes kam marrë kamerën dhe me lejen e Smajl Smakës, kryeredaktorit të programit të informimit, kam shkuar në Stan Tërg.
Qëndrimi i minatorëve ishte guror, shumë i vendosur, së pari, kundër regjmit të Milosheviçit që ishte instaluar të shkatërronte autonominë e Kosovës ELIDA BUÇPAPAJ:Minatorët e Stan Tërgut ishin luftëtarët e parë të lirisë në Kosove më 1989. Cilat ishin kërkesat që bënë grevistët e Stan Tërgut? SHENIDA BILALLI: Ajo skenë e minatorëve ishte historike dhe madhështore, 900 metra nën tokë, në horizontin 11… ku mbizotëronte vetëm terri dhe zëri i minatorëve, i cili kërkonte të drejtat e njeriut në emër të 1300 grevistëve dhe në emër të popullit të Kosovës.
Grevistët kërkonin të plotësohen kushtet politike: të kthehet kushtetuta e Autonomisë së Kosovës e vitit 1974. Kërkonin dorëheqjen e parevokueshme të politikanëve Ali Shukria, Rahman Morina e tjerë dhe të ndalet agresioni ndaj popullit. Skena 900 metra nën tokë nuk harrohet. Shiheshin vetëm hije të kapelave të bardha të minatorëve, të cilët qëndronin të ulur nëpër korridore të ngushta, të pandriçuara, veç me drita të vogla të kapelave.
Janë skena dhe ndjenja që nuk harrohen. Mbizotnonte heshtja, heshtja dhe vetem heshtja. 1300 minatorë duke pritur çdo moment se çka do të bëhet. Minutat bëheshin orë e orët bëheshin vite. Fytyrat e tyre tregonin mërzinë për familjet. Lotët iu rridhnin nëpër fytyrat e tyre pa i pyet, ata asnjë zë nuk e leshonin… Dhimbjen dhe mërzinë për më të afërmit, sidomos fëmijët, e mshefshin në emër të grevës. Ua parashtronin kushtet gazetarëve dhe politikanëve që vinin në vizitë.
Qëndrimi i minatorëve ishte guror, shumë i vendosur, së pari, kundër regjmit të Milosheviçit që ishte instaluar të shkatërronte autonominë e Kosovës . Konstant parshtronin 9 kushte cilat përsëriteshin: „Nuk dalim nga zgafella deri sa agresioni i Milosheviçit nuk ndalet ndaj popullit shqiptar, dhe të ndalohet çdo orvatje e mëtejshme për shuarjen e Autonomisë së Kosovës. Nëse nuk e ndalni këtë zjarr, ai do të përhapet në tërë Jugosllavinë. Këto ishin fjalët e grevistëve. Isha e habitur çfarë disipline dhe rregulli ka pasur në mesin e tyre, pa kurrfarë skenari, gjithçka funksiononte për mrekulli.
Me minatorët isha tri ditë dhe tri net. Por ata kuptuan që janë të rrethuar nga njësitë speciale të Jugosllavisë, poashtu edhe nga armata e Jugosllavisë, e cila ishte përgatitur për intevenime më të rënda. Stan Tërgu ishte bombë e cila pritke çdo moment të shpërthente. Minatorët, qëllimisht, më larguan nga zgafella me këto porosi: “Të lutem shko dhe shiko sa kemi perkrahje nga studentët dhe populli.“
Dola me mendimin se do të kthehem shpejt. Por isha e habitur pse të gjithë minatorët, para se të largohem, më afroheshin e përshëndeteshin me mua. Disa më përqafonin me fjalë dhe lotë: Rruga e mbarë të qoftë, motra jonë, ishalla Zoti të ruan! Dhe shpejt largoheshin. Atëherë nuk kuptoja se po përshëndeten me mua dhe unë nuk do t’i shihja më. Minatorët më shpëtuan, duke sakrifikuar jetën e vetë. Këtë e kuptova kur dola zgafella. Çdo hap ishte plot e përplot me polici.
Shfrytëzoj rastin të lëvdoj Skënder Buçpapaj për komentin „Populli e di kë ka cub kë hero“, që risjell në kujtesë vargjet e poezisë të pavdekëshme të poetit Qerim Ujkani… „Populli i di të gjitha“…
ELIDA BUÇPAPAJ: Minatorët e Stan Tërgut fituan solidaritetin e gjithë Kosovës, a mund të na sjellësh detaje, si regjisore që e përcolle këtë grevë drejtpërdrejtë! SHENIDA BILALLI: Kosovën e kam lënë në ato skena dhe me ato vdes. Më kujtohet solidarizmi një për të gjithë dhe të gjithë për një, ende e përjetoj ashtu Kosovën. Skenat në zgafellë kanë qenë shumë të rënda. Më kujtohet vetëm hyrja në zgafellë dhe e shfrytëzoj rastin të lëvdoj Skënder Buçpapaj për komentin „Populli e di kë ka cub kë hero“, që risjell në kujtesë vargjet e poezisë të pavdekëshme të poetit Qerim Ujkani… „Populli i di të gjitha“…
Atë e kam përjetuar dhe vërtetuar disa herë, prandaj i besoj popullit. Kam hi në zgafellë dhe, pa ndihmën e minatorëve të cilët më njihin në bazë të punës së mëparshme, asgjë nuk kisha mundë të bëja. Populli shumë mirë e di kush punon me shpirt e kush shet patriotizëm. Por desha të cek hyrjen në oborr të Stan Tergut. Pakëz është komike. Po vërtet është. Së pari, duke iu falënderuar dukjes time shumë moderne, kam hyrë në oborr të zgafellës. Në atë kohë nuk ka pasë shumë femra shqiptare bjonde. Të gjithë mendonin se jam gazetare e huaj. Policia serbe ka menduar se jam gazetare e huaj, ndoshta ka menduar se jam gazetare serbe. Nuk kanë kërkuar letërnjoftim, çka ka qenë e detyrueshme, me siguri për shkak të qëndrimit tim shumë të vetësigurt. Me vetëdije e pa vetëdije e kam bër këtë, për shkak të vendimit që kisha marrë. Isha me një xhaketë prej lëkurë antilope dhe ecja si mankene, a thua se nuk më intereson asgjë tjetër… vetem moda dhe bukuria. E në të vërtetë isha e frikësuar, e vetmja femër në 1000 e sa meshkuj….
U krijua LDK më në krye Ibrahim Rugovën – ka qenë një lëvizje e hatashme madhështore që kurrë nuk përsëritet, ku intelektualët më të mëdhenj të Kosovës kanë qenë unikë të vendosur si kurrë më parë, së bashku me popullin Kosovar
Nuk kemi të drejtë dhe as guxim të harrojmë meritat dhe emrin e dr Ibrahim Rugovës dhe intelektualëve të LDK, si dhe të gjithë atyre që u përkushtuan dhe u flijuan për lirinë. Ata janë themeli i pavarësisë dhe demokratizimit të Kosovës
ELIDA BUÇPAPAJ:Greva e minatorëve të Stan Tërgut tregoi pjekurinë e popullit të Kosovës, që do t’i paraprinte pluralizmit politik që do të shpallej në Kosovë në fund të atij viti me krijimin e LDK-së, si mendoni ju? SHENIDA BILALLI:Atëherë u formua LDK më në krye Ibrahim Rugovën – ka qenë një lëvizje e hatashme madhështore që kurrë nuk përsëritet. Intelektualët më të mëdhenj të Kosovës kanë qenë unikë të vendosur si kurrë më parë, së bashku me popullin Kosovar, i cili ishte guximtar. Në kushte krejtësisht të pabarabarta e kundërshtonin me politikë paqësore makinerinë e egër pushtuese. Ajo është diçka aq e madhe! Ishim të rrethuar nga njësitë speciale serbe, pastaj jugosllave, të armatosura deri në dhëmbë, kudo, në çdo hap, në tokë, në ajër. Por populli vazhdonte të jetonte jetën e përditshme me idealin… e pavarësisë. Ajo lëvizje kurrë nuk përsëritet kurrkund në botë. Ibrahim Rugova dhe LDK me popullin shqiptar i treguan botës se Kosovarët nuk janë agresorë, por popull që don paqe…
Ajo lëvizje demokratike kërkonte sakrificë të madhe nga populli shqiptar. Më në fund u shpërblye, por çmimi i lirisë ishte shumë i shtrenjtë. Një milion shqiptarë nga Kosova u shpërngulen, me mijëra të vrarë dhe shumë të zhdukur. Shumë fëmijë të Kosovës sot janë jetima… Por luftën dhe imazhin për shqiptarë në botë fituam. Meritat e LDK dhe të Ibrahim Rugovës, këtij mendimtari të rrallë në botë, janë të mëdha. Prandaj nuk kemi të drejtë dhe as guxim të harrojmë meritat dhe emrin e dr Ibrahim Rugovës dhe intelektualëve të LDK, si dhe të gjithë atyre që u përkushtuan dhe u flijuan për lirinë. Ata janë themeli i pavarësisë dhe demokratizimit të Kosovës.
SHENIDA BILALLI:– PËR HATËR TË VIKTIMAVE TË PANUMËRTA QË KEMI PASUR, DUHET TA RUAJMË TOKËN TONË SI SYTË E BALLIT
Jam befasuar si ndodhi të harrohen minatorët. Gjeja arsyetim se ishte kohë lufte, por mbas luftës askush nuk u kujtua për minatorët
ELIDA BUÇPAPAJ: Megjithëse gjithë reflektorët e botës u fokusuan tek minatorët grevisë dhe ishte ngjarja më e madhe, sot e kësaj dite mbulohet me heshtje, si është e mundur? SHENIDA BILALLI: Jam befasuar si ndodhi të harrohen minatorët. Gjeja arsyetim se ishte kohë lufte, por mbas luftës askush nuk u kujtua për minatorët.
Nuk jam pajtuar me këtë realitet. Dhe në vitin 2000, me ekipin e TV Kroacisë, xhirova reportazhin për minatorët – „Ku janë heronjtë e Kosovës“. Ishte dhjetor, dimri shume i ftohtë, akull, ekipi ynë nëpër borë mezi ka mbërri në fshatin Kolonija Angleze. U takova me minatorët dhe familjet tyre që jetonin në kushte shumë të vështira. Larg civilizimit, në mal dhe në varfëri. Por minatorët u gëzuan shumë kur më kanë pa, dhe nuk më kishin harruar… Për mua ka qenë një gezim i veçantë.
Reportazhi ka zgjuar shumë interesim të madh në Zagreb dhe tek gjithë populli Kroat. Pa vonuar organizuam një aksion humanitar nga Kroacia për ndihmën ndaj fëmijëve të minatorëve. Por aq sa simpati kam zgjuar, aq edhe i kam hidhëruar disa. Në reportazh e kam cekë se fati i minatorëve dhe i Kosovës është fatkeq, për shkak të pasurisë të madhe që e ka Kosova. Minatorët u harruan, Ibrahim Rugovën filluan ta shajnë, të gjitha vlerat e vërteta të kombit u muarën nëpër këmbë. Posaçërisht në tekstin e reportazhit kam theksuar se më të merituarit për lirinë e Kosovës, Ibrahim Rugova dhe minatorët, ata që hapën të parët rrugën për lirinë e Kosovës, nuk po nderohen. Mbas atij reportazhi ka filluar kalvari im në Zagreb, nga një grup i shqiptarëve, të cilët kanë ndikuar mjaft në opinion për shkatërrimin e autoritetit tim dhe mohimin e punës sime në Kroaci, po edhe në Kosovë.
Minatorët jetojnë në Koloninë e Anglezëve, emër që tregon se Trepçen e kanë shfrytëzuar të gjitha perandoritë: Roma, Bizanti, Otomanët, Anglia, Serbia, por jo shqiptarët
ELIDA BUÇPAPAJ: Grevistët e Stan Tërgut e rrezikuan jetën e tyre në të mirë të drejtës për liri të popullit të Kosovës – ku janë këta njerëz sot, për të cilët duket se nuk kujtohet kush? SHENIDA BILALLI: Minatorët në jetën time kanë status të posaçëm dhe mendoj se ngjarja minatorve nuk ka përfunduar. Përsëri kam marrë iniciativën dhe kam shkuar direkt në Trepçë, në Stan Tërg më 2009, kam shkuar në vendin e ngjarjes mbas 14 viteve. Në produksion TV Kroacinë kam xhiruar filmin dokumentar me titull „Horizonti i nëntë i Kosovës“. Jam takuar përsëri me minatorët. Zoti ka dashtë që atë ditë minatorët kanë qenë në grevë dhe kanë pasur takimin me përfaqësues evropianë. Përfaqësuesit e huaj nuk më lejuan të xhiroj në sallën ku ishte takimi. Por, me dëshirën dhe këmbënguljen e minatorëve isha në mesin e tyre përsëri. Përsëri zbrita 900 metra nën tokë në horizontin 11. Ishte shumë i rëndë momenti i hyrjes në zgafellë. Kur më lajmëroi drejtori që lejohem të hyj në zgafellë, jam gëzuar aq tepër, por para hyrjes, mjekët ma maten tensionin: ishte 200. Nuk preferonin të zbres, po unë nuk i ndigjova, shkova në zgafellë. Shok të madh kam përjetuar para hyrjes në garderobën e minatorëve, e cila gjindet para zgafellës. Ishte e zbraztë, por veç disa tesha të vjetëruara të minatorëve që kujdesen për mirëmbajtje Trepcës… Skenat ishin e trishtuese. Veç zinxhirë, numra dhe zbraztësi. Në dhomën tjetër na priti një skenë shokuese -afër 1000 kapela të bardha të minatorëve të gjuajtur nëpër tokë, të përzieme me ujë… Dukeshin si kokat e minatorve. Por mblodha forcën dhe xhirova kapela te bardha. Ato skena janë më të fortat në film.
Kur zbritëm në horizontin e 11 kam ndier një zbrazëti të jashtëzakonshme: skenat në zgafellë ishin krejt të tjera. Korridoret të zbrazëta. Veç ekipi i tv dhe i mjekëve që ishin me ne. Në zgafellë nuk ishin ata që më jepnin forcë më 1989. Uka… Xhemali… Nexhmedini dhe shumë të tjerë. Unë kërkoja fytyrat e minatorëve.
Trepça është plaçkitë tërësisht, të gjitha makineritë për punë në zgafellë i ka marrë Serbia. Minatorët tregonin se, në kohën kur kishin punuar, përditë i nxirrnin nga 15 kilogram ar, dhe kalonin tortura speciale nga rojet se mos po e marrin ndonjë gram ar me vete. Para se të shkonin në shtëpi i zhveshnin lakuriq dhe ua matnin peshën, ndërsa arin e çonin në Beograd. Ndërkohë minatorët sot e kësaj dite janë pa punë dhe në kushte shumë të vështira, të harruar nga të gjithë. Ata jetojnë në Koloninë e Anglezëve, emër që tregon se Trepçen e kanë shfrytëzuar të gjitha perandoritë: Roma, Bizanti, Otomanët, Anglia, Serbia, por jo shqiptarët.
Me vite kisha jetuar me frikë shumë të madhe se do të vijë dita dhe do ta sulmojnë Kosovën mbas Kroacisë dhe Bosnjës
ELIDA BUÇPAPAJ: Greva e Stan Tërgut do t’i printe UÇK, por me një ndryshim thelbësor, formacioni ushtarak do të reflektonte përçarjet e thella politike, minatorët e Stan Tërgut fituan besimin e gjithë popullit të Kosovës, çfarë do të shtonit? SHENIDA BILALLI: Sa i perket UÇK, per mu ajo ka qenë një fenomen i panjohur. Jam marrë me çështjen e Kosoves me vite, dhe kur kam dëgjuar së pari per UÇK,kam menduar se është një provokim i madh për Kosovën nga ana e serbëve, duke menduar sa njerëzit ishin larguar në mërgim dhe në Kosovë kanë mbetur veç pleq dhe gra. Parashtroja pyetje: Kush e mbron Kosovën? Me vite kisha jetuar me frikë shumë të madhe se do të vijë dita dhe do ta sulmojnë Kosovën mbas Kroacisë dhe Bosnjës. Kisha një përvojë të madhe e të hidhur nga lufta e Kroacisë dhe e Bosnjes. Kisha xhiruar shumë filma nga Vukovari deri te Srebrenica. Prej frikës se mos po përhapet lufta në Kosovë, çmos kam bërë nëpërmjet tryezave të rrumbullakta dhe projeksioneve të filmave të jepja mesazhin „Ndalni Luftërat „. Politikanë, gazetarë dhe shoqatat humanitare kroate më të njohura në atë shtet së bashku me mua kanë ngritur zërin për Kosovën. Politikanët Stipe Mesiq, Ivica Račan, Slaven Letica …Gazetari Goran Miliq, drejtor televizionit Miko Galić dhe shumë të tjerë.
UÇK-së duhet t’ia japim vlerat e vërteta, duhet t’ia japim vlerat e vërteta çdo heroi të kombit pa marrë parasysh nga i cili vend është. Kryesore është të jetë shqiptar, dhe në atë mënyrë jemi popull madh, i cili i i di dhe i njeh meritat e të gjithëve
ELIDA BUÇPAPAJ: Ju, Shenide, nuk jeni mjaftuar të kërkoni në Kroaci ndihmë për Kosovën dhe të tregoni vërtetën, por keni shkuar edhe në qytete të Europës? SHENIDA BILALLI: Kam qenë e lidhur me shumë shoqata botërore të grave dhe kam pas premieren e filmit tim autobiografik „Ndalni luftërat“ në Vjenë, Paris, Bernë, Bruksel, Pragë dhe shumë shtete të tjera europiane ku e kam ngritur zërin për Kosovën dhe kam gjetur mbështetje. Në atë kohë kam pasur përkrahje të madhe nga gratë e Ambasadorëve të SHBA (Mongomeri), Anglisë (Monro),Gjermanisë dhe shteteve më të forta të botës. Mbrëmjen kur ndërhyri NATO në Kosovë, në qytetin bregdetar Rovinje ambasadat kanë oganizuar promovimin e filmit tim KOSOVA 1.2. Të gjithë gëzoheshin e unë qaja si fëmijë duke mos e ditë se ku i kam më të afërmit.
Por e kur kam kuptuar që UÇK me të vertetë ekziston atëherë i kam mbështetur me filmin Kosova, ku e kam përkrahur UÇK-në, dhe e kam paraqitur si një forcë të madhe të Kosovës. Pas filmit, në Zagreb nuk kam mundë me kalue prej njerëzve që donin të më takonin. Dhe shumë djem janë nisur për t’u rreshtuar në UÇK.
Mendoj se duhet me e respektue ushtrinë tonë të parë të Kosovës dhe viktimat aq të shumta që i patëm… Aty ka shkuar rinia jonë, forca jonë. Shumë nëna kanë mbetur pa femijë, shumë gra kanë mbetur pa burra, shumë fëmijë kanë mbetur pa etërit e tyre. UÇK-së duhet t’ia japim vlerat e vërteta, duhet t’ia japim vlerat e vërteta çdo heroi të kombit pa marrë parasysh nga i cili vend është. Kryesore është të jetë shqiptar, dhe në atë mënyrë jemi popull madh, i cili i i di dhe i njeh meritat e të gjithve. Për hatër të viktimave të panumërta që kemi pasur, duhet ta ruajmë tokën tonë si sytë e ballit. Mërgimtarët e dinë çka është vuajtja e vërtetë, e dinë kur je dhe ndihesh i huaj.
Minatorët e kanë ndryshuar jetën e Kosovës, sistemin e Jugosllavisë, Ballkanit, Europës, dhe Botës
ELIDA BUÇPAPAJ: Çfarë ndikimi pari greva e minatorëve në jetën tënde si profesioniste dhe njeri ? SHENIDA BILALLI: Minatorët e kanë ndryshuar jetën e Kosovës, sistemin e Jugosllavisë, Ballkanit, Europës, dhe Botës. E kanë ndryshuar qëndrimin e fuqive më të mëdha botërore ndaj shqiptarëve. Por ata kanë pasur ndikim të madh edhe në jeten time personale dhe në qëndrimin tim jetësor. Deri në atë kohë isha e prirur ndaj modës dhe ndaj botës së femrës, të cilat i mendoja se ato ishin thelbi i jetës. Por kur e pashë qëndrimin burrëror të minatorëve 900 metra nën tokë duke sakrifikuar familjen për çështjen e të mirës së tërë popullit dhe atdheut atherë e kam kuptuar çka është jeta. Familja, atdheu dhe populli. Unë e kam vazhduar rrugën e tyre.
Të gjitha këto ndodhën në Horizontin Njëmbëdhjetë. 900 metra nën tokë, të rrethuar me qindra njësi speciale dhe policë nga tërë Jugosllavia. Ajo është trimëri e minatorëve
ELIDA BUÇPAPAJ:Juve, e dashur Shenida, si figurë publike ju ka pagëzuar greva e urisë e minatorëve të Stan Tërgut. A ka mbetur diçka pa rrëfyer prej atyre ditëve që duhet të mbeten të fiksuara edhe në memorien kombëtare? SHENIDA BILALLI: Shumë gjëra ndodhnin mbas kamerës …. Drama e minatorëve në çdo moment ndryshonte, kushtet e minatorëve nuk plotësoheshin. Vinin delegacione të ndryshme, asgjë nuk u plotësohej. Dëshpërimi më i madh i grevistëve ishte kur erdhi presidenti i Jugosllavisë Stipe Shuvar, i cili tha disa fjalë dhe shkoi. Minatorët e kuptuan të vërtetën që është Milosheviçi kryesori. Skenat mbrenda zgafellës kanë qenë shumë të rënda. Prisnim çka po ndodh. Minatorët filluan të verbohen. Mbas një kohe gjatë që rrinin në këmbë, çizmet e gomës iu shkaktonin plagë të gjalla. Disave iu binte të fikët, një minator afër nesh vdiq nga zemra. Të gjitha këto ndodhën në Horizontin Njëmbëdhjetë. 900 metra nën tokë, të rrethuar me qindra njësi speciale dhe policë nga tërë Jugosllavia. Ajo është trimëri e minatorëve. Kanë pasë një ngrohtësi të posaçme dhe kujdes ndaj meje. Mërziteshin për mua e jo për veten. Shumë kam qajtë deri sa kam qenë në zgafellë. Më ka mbytë mirësia e tyre. Më besuan shumë dhe më zgjodhën të përcaktoja kush mundet me hy në zgafellë e kush jo nga gazetarët. Vinin edhe provokues. Televizionit të Kroacisë i dhamë përparësi… Edhe ditën e sodit, kur ndigjoj zërin e rrotave dhe zinxhirëve të liftit, më trishtojnë… Por në zgafellë asnjë moment nuk jam frikësuar. Kam qenë gjithë kohën e zhytur në mendime… Unë isha aty disa ditë, ndërsa ata tërë jetën e kalojnë në këtë mënyrë. Kur kam dalë nga zgafella kam qajtë shumë dhe e kam kuptuar çka do të bëhet me minatorët. Shoferi më tha: Po si po qan ti gazetare je dhe regjisore, aq shumë lotë…. Mbas asaj kam pritë që do të më thërrasë policia dhe do të më marrë në pyetje. Gjatë gjithë kohës më vonë policët civilë më kanë shoqëruar në çdo hap dhe jeta ime private ndryshoi totalisht… Një ditë kuptohet… pse…
Pas grevës së minatorëve ndodhi helmimi masiv i fëmijëve, diçka edhe më e rrezikshme, edhe më provokuese për shqiptarët. Helmoheshin fëmijët në çerdhe e shkolla. Në fillim nuk besoja, por shpejt u binda
ELIDA BUÇPAPAJ: Greva e urisë e minatorëve të Stan Tërgut do të shënonte kulm në jetën tuaj dhe në karrierën tuaj profesionale, por do të shënonte edhe një kthesë përfundimtare për ju? SHENIDA BILALLI: Pas grevës së minatorëve ndodhi helmimi masiv i fëmijëve, diçka edhe më e rrezikshme, edhe më provokuese për shqiptarët. Helmoheshin fëmijët në çerdhe e shkolla. Në fillim nuk besoja, por shpejt u binda. Në Podujevë kanë filluar rastet e para të helmimeve. Fëmijët e helmuar dukeshin pa vedije dhe me levizje të duarve pa kontroll. Lart fluturonin pa pushim helikopterët e Serbisë… Atëherë e kam parë sa forcë të madhe ka populli shqiptar, sa askush në botë… Të helmuarit kanë qenë një masë e madhe, nja 1000. Ishte moment i rrezikshëm edhe për mua. Disa do të mendonin se mos isha gazetare serbe. Isha e veshur në mënyrë të veçantë, se po dilja në terren për xhirim.
Isha para televizionit kur kalonin vetura duke iu rënë sirenave, ishin plot me fëmijë pa vetëdije. Sa e kam parë çka po ndodhte e kam marrë kamerën pa pyetë dhe drejt e në Podujevë. Por i ndieri xhiruesi Fatos Kastrati më shpëtoi mua, duke iu thënë njerëzve: Hej, është shqiptare… Kasetën me materiale e solla në TV Prishtina dhe, me këngëtaren Violeta Rexhepagiq, lajmin e përhapëm në botë. Pastaj kasetën e kam dorëzuar në LDK, në dorë të Bujar Bukoshit… Por, për çudi, kurrë askund nuk më ka përmendë. E unë, pra, e kisha rrezikuar jetën. (Fund)/07.02.2013
Përsëri të mbështetur në atë çka tingujt e gjuhës së folur që nënë e babë të japin, shprehja fort e shqipes mbetet jo vetëm pasuri e familjes shqiptare, shkollës dhe institucioneve, por ajo mbetet edhe udhërrëfyese për çdo individ si dhe për kombin që përfaqësojmë.
Marr këtë shkas për të risjellë një bisede ndodhur kohë më parë në Tiranë (Dhjetor 2006), aty ku miqësisht njerzit tregojnë që mes së përditshmes kanë një prurje krijuese e rrjedhë pune që mbetet e pashterrur kur flitet për shqipen. Më poshtë ju mundësoj disa nga titujt e veprës origjinale dhe të përkthimeve të lëvruesit të gjuhës shqipe Prof. Dr Ferdinand Leka.
Vepra origjinale
“Fjalori i Ri Kompakt” Italisht-Shqip dhe Shqip-Italisht, Tiranë, 2007.
“Ushtrime përgatitore për një italishte me themel”, Tiranë 2009.
“Jezusi i Nazaretit”, Joseph Ratzinger ( pjesa e dytë nga hyrja ne Jerusalem deri tek ngjallja, përkthyer në shqip nga Ferdinand Leka dhe Arian Shkurti ,Tiranë 2012.
Henry Barraud, “Për të kuptuar muzikën e sotme”, titulli i origjinalit frëngjisht “Pour comprendre les musiques d’aujourd’ hui”, i pajisur me CD dhe përkthyer nga origjinali frëngjisht, Tiranë 2014. Lavdërimi i Disiplinës- titulli I origjinalit “Lob der Discipline”, Tiranë 2016. Anton Çehov Dramat “Pulëbardha Ivanov”, originali rusisht “Cajka Ivanov” Tiranë, 2020.
Dritare.net: Se pari Iris, doja t’ju pergezoja per kete liber risi ne studimet shqiptare dhe ta nisja intervisten ndoshta me pyetjen me klishe, por qe ne kete rast do te shuante dhe kurreshtjen e lexuesve: Si lindi ideja e ketij libri?
Iris Halili: Une besoj se njeriun pergjate gjithe jetes instikitivisht e shoqerojne tiparet apo aftesite e fituara nga profesioni i pare. Profesioni im i pare ka qene mesimdhenia ne Universitetin e Tiranes, Departamenti i Letersise, ku dhe per me shume se 10 vjet kam dhene lenden e Letersise Moderne. Mesimdhenia nga njera ane dhe edukimi letrar nga ana tjeter formesuan tek une profilin e nje karakteri dhenes. Nderkohe nje shtyse qe e perforcoi kete tendence eshte shkolla e doktorates per edukim ne lidership qe une e nisa dhe perfundova ne Shtetet e Bashkuara. Pergjate gjithe ketyere viteve te fundit sa me shume njihja, studioja apo botoja punime te miat per teorite e lidershipit aq me shume kuptoja sa boshllek ka per keto njohje ne librarite shqiptare dhe mjediset shqipfolese. Shtyre nga keto faktore, ndonese prej vitesh jetoj dhe punoj ne ShBA, une e pashe te natyrshme t’ju sillja bashkekombasve nje liber sinteze mbi lidershipin, te shkruar thjeshte ne te perceptuar dhe kuptuar. Liber sinteze sepse qellimi paresor ka qene te prezantoj ne pak faqe ate per te cilen jane shkruar mija e mijra faqe: cilat tipare e ndajne liderin e mire nga ai toksik- negativ? Liber relativisht te thjeshte, pasi une doja ta sillja te kuptueshem per lexuesin shqiptar jo shume familjar me keto teori.
Dritare.net: Po cila eshte risia e librit tuaj krahasur, do te pyesnim, me nje perkthim mbi teorite e lidershipit apo me cka eshte shkruar deri me tani ne Shqiperi?
Iris Halili: Une di qe ne gjuhen shqipe kane ardhur shume libra qe i sherbejne njohjes se lidershipit te shume figurave qendrore historike apo te biznesit dhe keto botime kane nje vlere vertet shume e rendesishme. Megjithate duhet thene se keto jane libra qe i sherbejne disiplines se lidershipit, por nuk jane libra te vete disiplines. Libri qe une sjell eshte nje liber shkencor i disiplines, pasi cdo teori qe une mbeshtes ne liber nuk eshte thjesht opinion im, por jane konkluzione te sjella nga mijra punime shkencore kualitative apo kuantitative dhe te provuara dhe aprovuara shkencerisht. Keto percaktime shkencore jane bazuar ne mijra teza doktoratesh apo dhjetra vite grupesh pune nga autore tashme te afirmuar apo certifikuar ne shkencen e lidershipit. Pra libri im i ofrohet fenomenit te lidershipit ne teresine e tij dhe nuk mbeshtetet tek analiza e nje apo disa liderve. Gjithashtu ajo cka mbetet krejt orrigjinale dhe autentike ne liber eshte afrimi qe une i kam bere ketyre teorive, menyra si i kam perzgjedhur, bashkuar, trajtuar apo pershtatur ne kulturen shqiptare dhe fakti qe cdo teori eshte sjelle si e tille pare nga nje interpretim sa shkencor po aq edhe perceptim imi personal duke prodhuar keshtu analiza krejt orrigjinale. Mbi te gjitha ky liber eshte shkruar duke patur gjithmone ne mendje lexuesin shqiptar.
Une uroj qe shume shpejt disiplina e lidershpit te filloj te studiohet edhe ne akademite shqiptare, por deri me tani ky eshte padyshim libri i pare i ketij lloji dhe them se kam hedhur hapin e pare modest drej librave te tjere qe mund te vijne ne te ardhmen.
Dritare.net: Ju faleminderit per kete kontribut . Tani le te kthehemi tek titulli qe duket se ka shtuar kurreshjen per kete liber. Pse sipas jush “lideri nuk lind por behet”, nderkohe qe shume besojne te kunderten?
Iris Halili: Shume here gjetja e titullit behet e veshtire, por ne rastin tim nuk qe e tille pasi vete mesazhi i librit e kishte bere percaktimin. Nese njeh teorite dhe praktikat baze te lidershipit si dhe perfundimet shkencore tashme te pranuara unanimisht, ajo qe kupton eshte se cdo lider vleresohet nga etika e vendimeve qe merr, dhe baza e cdo vendimi etik eshte karakteri apo empatia e liderit, te dyja keto te fundit jane cilesi te fitura ne jete dhe jo te lindura. Lideri mund te kete personalitetin me frymezues apo tiparet me autentike/ te vecanta, apo dhe te ngjall besimin me te madh fale konfidences qe ka apo terheqjes qe dhurron, por te gjitha keto e humbasin vleren nese ai deshton ne karakter. Eshte krejt e pamundur qe lideri te mos vihet perballe nje momenti ku duhet te marre nje vendim apo bej nje zgjidhje, ky moment eshte vete fati percaktues i tij, pasi ne cdo vendim ajo qe luan peshen me te madhe eshte karakteri i vete liderit. Eshte provuar tashme shkencerisht se 99% e deshtime ne lidership jane deshtime te karakterit. Karakteri sikur na mesonte Aristoteli, eshte ajo qe ne perseritim se beri cdo dite, fillimisht eshte ajo cka ne mendojme, me pas ne e veme ate ne veprim , me tutje e perserisim dhe ne fund ajo kthehet ne vete karakterin tone duke u bere pjese e jona dhe per te cilin ne jemi vete pergjegjes
Nje dukuri tjeter ne studimet e lidershipit eshte se duke qene nje disipline relativisht e re cdo dite ajo pasurohet me me teper studime dhe si rezultat gjetje te reja. Psh deri ne fillim te vitet 90 inteligjenca emotive (EQ) nuk njihej si nocion. Goleman po ate vit botoi nje liber per EQ, ai jo se e zbuloi inteligjencen emocionale, pasi si gjithmone se pari per te kishte folur Aristoteli, por ai e zhvilloi si teori te mirfillte, qe sot eshte e njohur si aftesia e njeriut per te perjetuar mendimet dhe ndjenjat e tjetrit, patur empati dhe kuptuar situatat dhe ngjarjet para se ato te ndodhin. Shtyre nga keto tipare, shkolla e lidershipit u hodh menjehere ne studime per te pare rolin qe luan EQ ne suksesin e nje lideri. Perfundimet ishin nje suprize e vertete. EQ u pa te ishte shume me e rendesishme se IQ dhe u konsiderua gjithashtu si sine qua e vete lidershipit. Kjo se pas studimeve te shumta, evidencave te qarta dhe hipotezave te provuara u provua qe lideri me EQ te larte eshte lideri qe merr vendimet me etike, te drejta dhe efektive.
Empatia dhe karakteri jane pra shkencerisht te pranuara si dy cilesite kryesore qe bejne liderin e sukseshem. Te dyja keto cilesi fitohen ne jete, dhe keshtu natyrshem ne fitojme edhe liderin e sukseshem qe behet dhe nuk lind si i tille.
Dritare.net: D.m.th behesh lider i sukseshem nese punon me empatine dhe karakterin personal?
Iris Halili: Po, suksesi i liderit te mire varet thelbesisht nga keto dy cilesi, qe sigurisht nuk ndertohen ne nje dite por ndertohen pergjate gjithe jetes, sikur po pergjate jetes ndertohen edhe cilesite e tjera shume thelbesore ne lidership sikur jane mirenjohja, ndershmeria, transparenca , menyra e komunikimit, dedikimi, dijet dhe edukimi, vullneti i mire etj etj. Per te mos harruar ketu sherbimin pa kushte , pikerisht ate qe perben edhe nje pjese te konsiderueshme te librit tim, liderin sherbetor, qe mbetet unanimisht i provuar si lideri me i dashur dhe qe ne kohen moderne e gjen pasqyrimin tek liderja femer me e madhe e te gjitha koheve si dhe shqiptarja me e madhe e te gjitha koheve, Nene Tereza. Thelbi i ketij lidershipi eshte “Ne fillim sherbe, e pastaj behesh lider”, por qe te arrish kete duhet patjeter nje shkalle e larte EQ apo empatie.
Padyshim nuk duhen lene menjeane lideret karizmatik pasi ata jane me frymezuesit mes te gjitheve. Karizma si tipar i lindur eshte fat per ate qe e ka, por eshte provuar shkencerisht qe karizma mund te te ofroje suksesin fillestar, por jane serisht karakteri dhe empatia ato dy cilesi qe e bejne liderin ta gezoje gjate suksesin.
Nje tjeter gje qe do te doja te sqaroja eshte se lider nuk duhet te konsiderohen vetem mbreterit, kryeminstrat, CEO, biznesmenet, kryetaret e partive etj etj. Ky eshte nje nocion shume i ceket ne percaktimin e liderit. Lider eshte gjithkush qe ne rrethin e ngushte apo te gjere arrin te kete ndjekes dhe te krijoj nje model qe pelqehet apo imitohet, cdo kush sipas fuqise se ambicjes apo interesave qe zgjedh te kete ne jete. Lideri nuk eshte vetem ai qe flet ne mitingje apo tribuna apo ai qe drejton koorporata, por ai qe te imponon respekt e qe seicli nga ne ka deshire ta degjoje apo t’i marr mend, psh eshte ai mesuesi qe adhurohet me shume ne shkolle , apo ai punonjesi qe ndonese nuk ka pozicion te larte ne zyre ne fund te dites te gjithe i rreferohen apo i marrin mendim si te veprojne, kjo per aresyen e thjeshte se lider nuk te ben pozicioni por forca e besimit dhe respektit qe krijon perreth. Lideri gjithashtu shfaq shpirt aktiv; kur duam ndihme apo keshille ne i drejtohemi pikerisht atij qe e dime qe do na jape zgjidhje, apo qe ne e kuptojme qe shpreh kujdes ndaj nesh dhe ka ndjeshemri per ne. Pra lideri i vertete nuk matet nga pozicioni qe ka por nga reputacioni qe ofron.
Dritare.net: Pse sot duket sikur gjithmone e me shume po mungojne lideret frymezues apo qe te ngjallin besim?
Iris Halili: Problemi i shoqerive post- moderne eshte se morali, karakteri, sherbimi pa kushte, empatia dhe ndershmeria nuk po edukohen aq dhe si duhen. Kjo ka sjelle edhe deformimet sociale dhe politke shume te dukshme kudo ne bote, perfshire kjo edhe ne Shtetet e Bashkura. Vini re si psh kinemaja e Hollywood sjell filma ku heroi kryesor kryen cdo lloj akti boll te mbroje familjen e tij; ne emer te familjes ai vret , mashtron, ben korrupsion dhe ky mbetet tash 20 vjet heroi me i pelqyer i ekranit … Poezia, si arti i ndjenjave me delikate nuk se lexohet me… etj etj.. Permenda vetem dy raste por ka me dhjetra te tjera, qe nuk eshte vendi per t’i rreshtuar ne kete interviste. Faktore si keto qe permendem dhe shume e shume te tjere kane formesuar shoqerite pa empati, pa shume ndjeshmeri, pa ndjenjen e sherbimit dhe dashurise pa kushte. Lideri eshte thjesht produkt i shoqerise qe e prodhon, dmth natyrshem kemi pranine e liderve jo empatik dhe atyre arrogant. Eshte sfida e koheve qe jetojme. Ne me te drejte nuk na pelqejne lideret qe kemi ne krye, por harrojme se ai apo ajo eshte nje nder ne, eshte ai apo ajo qe ne vete i kemi dhene forcen te na drejtoje. Nese nuk persosim veten veshtire se do persosen lideret. Nje shoqeri me karakter dhe empati do prodhoje lider te tille, apo anasjelltas. Kjo eshte teza baze e lidershipit.
Dritare.net: Ne liber por edhe ne artikujt mbi lidershipin qe ju here pas here keni botuar ne shtypin shqiptar dhe te diaspores por edhe qe portali yne “Dritare’ i ka botur nder vite tashme, une kam vene re se ju i jepni shume rendesi rolit te ndjekesve. A mund te na e shtjelloni me shume kete?
Iris Halili: E gjithe marredhenia lider ndjekes ndertohet keshtu: Cdo njeri ka brenda vetes nje fuqi apo pushtet dhe do e ushtroje kete instikt ne nje forme apo tjeter. Dikush ka ambicjen ta vete-ushtroje, ky eshte lideri, dikush tjeter (shumica e njerzve ne fakt )e delegon/transferon kete pushtet/apo kete force personale sipas ritit: “tani me pri “. Ky process “dhurimi apo transferimi” i forces behet kur ndjekesit gjejne tek lideri sublimin e atyre qe duan apo kane tek vetja. Ndaj themi ndjekesit jane pergjegjes per liderin qe zgjedhin dhe lideri eshte pasqyre e tyre. Gabimi i ndjekesve eshte se pasi e dhurrojne pushtetin, ato rendom harrojne t’a kontrollojne ate, dhe pikerisht ketu fillon te humbase forca e ndjekseve dhe te rritet ajo e liderit, i cili nese eshte pa empati dhe pa karakter do filloj te abuzoje me pushtetin dhe besimin e dhene dhe punoje vetem per interesat e tij apo rrethit te tij te ngushte. Ndaj dhe une them se ndjekesit jane faktori me i rendesishem ne marredhenien lider – ndjekes, dhe forca e tyre eshte e pamat. Ndjekesit nuk duhet te bien ne apati apo fatalitet. Ky mbetet edhe nje nder mesazhet me te qarta ne liber .
Dritare.net: Komplimente pasi libri eshte me mesazhe te qarta. Si ia ke dale kesaj?
Iris Halili: Libri eshte shkruar dhe lexohet thjeshte pasi ne shkollen e doktoratures ne SHBA kur merr leksionet e para si te shkruash tezen e doktorates te japin nje keshille themelore: “Shkruaj sa me thjeshte, aq sa ai qe se njeh si disipline te filloj ta doje dhe kuptoje, ndersa ai qe e njeh te filloj te bej shume pyetje dhe te gjeje pergjigjen e duhur nga ti si ekspert I fushes”. Theksoj se konciziteti ne liber eshte sinteze e dhjetra punimeve personale apo mijrave te tjerave te studiuara dhe konsultuara. Shkruan thjesht kur e ke te qarte mendimin dhe perfundimin. Le te marrim nje rast nga libri:nese pranohet qe lideri narcizist eshte problematik, kjo teze qe une sjell nuk eshte mbeshtetur ne nje apo dy leksione apo studime te preferuara nga une, por ne mijra studime qe jane marre me anet e mira dhe negative te narcizizmit ne lidership. Sinteza e ketyre studimeve mbi lidershipin narcizist me dhane mua mundesine te sjell ne liber ne forme sintetike dhe disi literare punimin mbi lideret narcizist dhe perfundimin qe shoqeria shqiptare eshte nje shoqeri narciziste qe ka prodhur ne vazhdimesi lider te tille.
Kur e perfundova librin une mendova se tashme jam ne gjendje qe per cdo artikull ne liber une mund te shkruaj nje tjeter liber, per cdo teze qe hedh mund te argumentoj faqe te tera.
Dritare.net: Le te flasim pak per leksikun qe eshte perdorur, duke patur parasysh qe kete disipline ju e keni studiuar teresisht ne anglisht?
Iris Halili: Gjuha e nje fushe studimi eshte aq e zhvilluar sa eshte edhe zhvillimi i asaj fushe. Kuptohet fjalori i shkolles se lidershipit ne Shqiperi ka qene shume i varfer sidmomos deri ne fillim te viteve 90. Perdorimi i fjaleve te duhura qe bejne percaktimin e duhur mungojne per aq kohe sa ne Shqiperi mungon njohja/aplikimi/ studimi/ lekturimi i disiplines se lidershipit dhe shkollareve te saj. Nderkohe kur dihet qe baza e teorive te lidershipit eshte shkolla amerikane, i bie natyrshem qe cdo koncept baze apo nocion kryesor duhet te gjente perkthimin e duhur nga gjuha angleze ne gjuhen shqipe. Une kam pershtatur ne gjuhen shqipe ate terminologji qe mund te sjelle kuptimin e plote ne kete gjuhe, nderkohe fjale qe jane te njohura universalisht dhe i kam lene te tilla; te tille kam lene dhe fjalen lider apo lidership, pasi sikur e them ne liber, ndonese fjala “udheheqes” apo “udheheqje” ne shqip eshte shume e goditur serisht fale keqperdorimt ne komunizem ajo na sjell nje konotacion shume negativ dhe pesha e cdo fjale matet me konotacion qe ajo sjell..Te pakten une e kam kete ndjesi..
Me lejoni te shtoje ketu edhe nje paranteze tjeter. Edhe ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes, qe eshte atdheu i shkolles se lidershipit, kjo disipline nuk se ka shume vite aplikimi dhe te themi ka rreth 50 vjet qe afirmohet cdo dite e me teper. Duke qene relativisht e re, te tilla jane edhe prurjet e shumta ne studime, qe ndodh shpesh te sfidojne njera tjetren dhe rrjedhimisht e bejne sa dinamike aq edhe te komplikuar shkencen e lidershipit sikur bejne te pasur edhe fjalorin qe ajo percjell.
Gjithsesi mbetet shume e rendesishme qe lidershipi te studiohet si disipline me vete pasi eshte tashme shkence e pavarur dhe e pranuar si e tille. Ne fillim te shekullit qe jetojme dekani i Universitetit te Harvardit tha nje shprehje profetike: “Shekuli i 21 do te jete shekuli i lidershpit”. Cdo dite e me teper ne po bindemi per kete ndaj dhe une them se sa me shume te njohim studimet per lidershipim aq me shume do jemi te orientuar ne kohen qe jetojme.
Dritare.net: Ne liber ju thoni se kultura shqiptare nuk prodhon lidere te mire. Mos sjell kjo pesimizem?
Iris Halili: Kete nuk e them une, e thote autori me i sukseshem bashkekohor i studimit te rolit te kulturave ne format e ndryshme te lidershipit, Geert Hofstede. Ai arriti ne kete perfundim pas shume dekadave studimesh dhe perfundimesh te kulturave nga cdo cep i globit. Kultura shqiptare sipas ketyre studimeve ka kater cilesi qe seicila me vete ka ndikim jo te mire ne formen e lidershipit te nje vendi, por fatkeqesia e kultures sone eshte se na jane kombinuar dhe kemi te pranishme te katerta dhe nuk kemi asnje tjeter nga kater te tjerat qe mund te krijonin nje ekuiliber. Dmth jemi kulture maskile (jo positive per lidershipin) sikur jane dhe amerikanet, dhe jo feminile sikur jane skandinavet. Por nderkohe kur amerikanet e kane shume te afert distancen me pushtetin, ne e kemi shume te larget, (serisht jo positive ne lidership), kjo pasi i shohim lideret si zotat. Jemi kulture kolektiviste, pergjithesisht si vendet latine, suksesin e shohim dhe e arrijme mes klanit, (serisht jo positive ne lidership). Por ajo qe na fundos dhe qe eshte nje nder tiparet me jo te favorshme kulturore ne lidership eshte se shmangien nga paqartesisa e kemi shume te larte, dmth ndonese bejme shume argument apo zhurme serisht nuk se e pranojme lehte ndryshimin, dhe mbetemi me teper fatalista, e leme ne “dore te Zotit”, dhe eshte pikerisht kjo qe na ben te notojme gjate ne apati dhe te mos rekim ndryshimet ne castin e duhur, apo ti pranojme ato vetem kur ka ardhur vertet fundi.. Boll te shohim historine tone dhe bindemi per kete. Ketu ndoshta me ne fund gjejme pergjigjen pse jemi drejtuar gjithmone keq apo pse shqiptaret kane sukses jashte mjedisit te tyre. Dmth nuk na e kane fajin lideret por vete kultura jone.
Por kjo nuk me ben mua pesimiste, pasi fatmiresisht ne epoken e globalizmit dhe informimit sot zhvillimi i kultures se do vendi ka shance te hapet dhe adaptohet. Nese globalizmi do pranohet natyrshem dhe qevertie do e inkurajojne ate, une them se eksperiencat e kulturave botereore do kene ndikim tek ne dhe ngadale ne do te pershtatemi plotesisht ne arenen boterore dhe cdo shqiptar do e shoh veten “ qytetar i botes”, qe do ta thote ne vend qe te emigroje duhet te sjelle ndryshimin brenda vendit duke ruajtuar me te miren dhe marre/ adaptuar po me te miren. Ne kohrat qe jetojme kjo nuk eshte e veshtire pasi kurre me pare kulturat e ndryshme nuk kane pasur te fatin te marrin dhe japin me shume sesa ne kohen tone te informimit dhe une kam bindjen qe ne te ardhmen kjo do vije gjithmone duke u shtuar, ne kete globin tone qe po duket gjithmone dhe me i sheshte.
Dritare.net: Dhe duke ju afruar fundit te intervistet, a mund te na thoni shkurt perse lexuesi shqiptar duhet te blej librin tuaj?
Iris Halili: Une them se ai do te gjej nje informacion qe nuk ka pasur rastin ta lexoj nga nje autor tjeter shqiptar. Ne pak ore lexim do fitoje dije qe mua personalisht me jane dashur vite pune qe ti pervetesoje, dhe mbi te gjitha pas leximit do gdhihet optimist se cdo kush ne cdo kohe dhe ne cdo mjedis e ka shancin e mire te behet nje lider i sukseshem apo ndjekes aktiv. Nderkohe duke lexuar librin, do t’i vijne ne mend drejtues qe kane njohur pergjate jetes, dike do e kujtojne me mall e dike me neveri. Me pas do reflektojne dhe do kuptojne sa kthese mund te sjelle ne jeten e kujtdo prania e nje lideri te mire apo nje lideri negativ, apo dhe sa pike kyce eshte te jesh ndjekes i fuqishem. Por qe te shmangim te keqen dhe arrijme te miren ne lidership duhet pike se pari te kemi dijen e nevojshme, dhe qellimi modest i ketij libri eshte pikerisht ky.
Dritare.net: Pyetja e fundit mund te ishte dhe e para. Librin ja dedikon prinderve, perpos faktit qe padyshim prinderit mbeten njerzit me te dashur, a ka ndonje aresye pertej kesaj?
Iris Haili: Une tek prinderit e mi kam pare modelin e sherbimit dhe dashurise pa kushte, karakterit dhe ndershmerise. Kam pare modelin e liderit sherbetor. Une besoj se kjo eshte edhe shkalla me e larte e vyrtytit njerzor, dhe sikur edhe titulli i librit edhe dedikimi i tij erdhi vetvetishem, ashtu sikur vjen emocioni i vertete!/dritare.net
A janë të gatshëm njëmend serbët për luftë? Pse e vendosi flamurin e Shqipërisë e jo atë të Kosovës në Kuvendin e Serbisë? Çfarë komentesh mori prej serbëve pas fjalimit të tij kundër Vuçiqit? A frikësohet se mund të ketë atentat ndaj tij në Serbi? Në një intervistë për Gazetën Express, flet Shaip Kamberi, shqiptari nga Tërnovci i Madh, që është opozitari i vetëm i pushtetit të Vuçiqit në Kuvendin e Serbisë.
Në Kuvendin e Serbisë, që duket si një tjetër objekt në pronësi të presidentit serb, Aleksandër Vuçiq, është vetëm një zë ndryshe.
Fjalimi, që konsiderohet prej më të fuqishmëve në kuvendet e shteteve ballkanike, e ka autor Shaip Kamberin. Në seancën e fundit në Kuvendin e Serbisë, ai vendosi një flamur kuqezi para vetes. Me këtë, ai tregon se ka një kauzë para vetes, që dëshiron ta arrijë përmes kuvendit serb.
Kamberi thotë se nuk është naiv të mendojë se Serbia do të ndryshojë me Vuçiqin në krye, por ai do ta vazhdojë misionin e tij.
Intervista e plotë e Kamberit dhënë Gazetës Express:
Që ta nisim nga seanca e fundit në Kuvendin e Serbisë. Mediat serbe raportuan se z. Daçiq ju ka thënë juve se është i lumtur që e morët flamurin kuqezi, e jo atë të Kosovës. Pse, në fakt, flamuri i Shqipërisë dhe jo i flamuri i Kosovës?
Sh. Kamberi: Daçiqi vazhdon të paraqitet se kinse nuk e ka problem Republikën e Shqipërisë dhe shqiptarët si komb, por shtetin e Kosovës. Por z.Daçiq e demanton më së miri z.Daçiq. Është shumica aktuale parlamentare, ku bëjnë pjesë edhe deputetët e partisë së tij qeveritare, që e mban në fuqi ligjin aktual për minoritete, i cili e ndalon përdorimin e simboleve kombëtare që janë identike me ato të shteteve tjera. Pra, sipas këtij ligji, simbolet kombëtare shqiptare trajtohen si të Republikës së Shqipërisë, e jo të Republikës së Kosovës. Andaj, nëse z.Daçiq qenka i lumtur se paskam vendosur flamurin kuqezi e jo atë të Kosovës, atëherë pse nuk e inicon ndryshimin e ligjit aktual për minoritete, sipas modelit të Kosovës, Maqedonisë së Veriut dhe Malit të zi, që mundëson përdorimin e ligjshëm të flamurit të Republikës së Serbisë në Graçanicë, Kumanovë dhe Kotor? Ky ndryshim i ligjit do ta legalizonte flamurin kuqezi në Serbi, e jo atë të Kosovës (që edhe ashtu nuk do të mund të legalizohej si simbol kombëtar i ndonjë pakice që do të deklarohej kosovare, përderisa Beogradi nuk e njeh pavarësinë e Kosovës).
Kamberi në Kuvendin e Serbisë
A mendoni se iniciativat dhe kërkesat tuaja do të lënë shenja të pushteti serb?
Sh. Kamberi: Si Shef i Grupit Parlamentar “Lugina e Bashkuar-SDA Sanxhak”, që është e vetmja opozitë parlamentare në Serbi, detyra ime është t’i përfaqësoj zërat progresivë opozitarë, përfshirë ata të qytetarëve të Luginës së Preshevës dhe të Sanxhakut. Nuk kam dilema se pushteti aktual në Serbi është autoritar dhe se nuk ka shpresa demokratizuese me këtë establishment. Dhe nuk jam naiv me menduar se ne do ta ndryshojmë Serbinë. Por, kjo nuk nënkupton se duhet të pasivizohemi duke u vetizoluar dhe duke u viktimizuar në periferi. Përkundrazi. Është arsye dhe motiv shtesë për veprim, organizim, angazhim dhe përfshirje. Nëse ju kujtohet, kishte zëra që deklaronin se pjesëmarrja jonë në zgjedhjet parlamentare (të cilat i bojkotoi opozita e sotme jashtëparlamentare në Beograd dhe që po dëshmon fatkeqësisht edhe sot se nuk është alternativë progresive ndaj pushtetit aktual në Serbi) ishte në funksion të legjitimimit të pushtetit autoritar të Aleksandër Vuçiqit. Por, veprimi ynë në parlamentin e Serbisë po e dëshmon të kundërtën. Kjo i ka befasuar pozitivisht edhe pesimistët më të mëdhenj. Përfaqësimi në çdo parlament varet nga politika që ndjek. Duket se po arrijmë sipas mundësive tona ta shpërfaqim të vërtetën për pushtetin e sotëm në Serbi. Aq më tepër që pati filluar të krijohet një përshtypje e rreme edhe në nivel ndërkombëtar, se Serbia po demokratizohet.
Si është të jeni opozita e vetme parlamentare e pushtetit të z.Vuçiq, që konsiderohet se përmbush të gjitha kushtet për t’u cilësuar si autokrat?
Sh. Kamberi: Kjo flet më së miri se ku është katandisur Serbia e z.Vuçiq. Edhe Millosheviqi kishte opozitë brenda hemisferës parlamentare. Paramendoni, në Serbinë e sotme nuk ka vend në parlament as për esktremistët e djathtë të Vojisllav Sheshelit, sepse sheshelistët janë integruar në partinë-shtet të Vuçiqit.
Pas fjalimit tuaj të parë në Kuvendin e Serbisë pas formimit të Qeverisë, pati reagime të shumta. A keni marrë kërcënime? A jeni ndier në ndonjë moment i rrezikuar?
Sh. Kamberi: Nuk i kam konsideruar serioze mesazhet kërcënuese. Por më shumë më kanë bërë përshtypje mesazhet mbështetëse që kam marrë nga qytetarët e nacionalitetit serb, të cilët dëshmojnë se ndryshe nga pushteti, shoqëria serbe nuk është homogjene dhe ekziston një potencial demokratik që e dëshiron një Serbi tjetër nga ajo që përfaqëson pushteti i sotëm.
Fotografi nga seanca ne Kuvendin e Serbise
Zyrtarë të Bashkimit Evropian e lëvdonin znj. Bërnabiq për formimin e Qeverisë. Ne e kemi dëgjuar fjalimin tuaj, por çfarë do t’u thoshit evropianëve që e uruan kryeministren serbe? Në fjalimin tuaj patët thënë se kryeqendrat botërore e duan stabilokracinë para demokracisë…
Sh. Kamberi: Nuk jam befasuar. Autoritarizmat janë bërë problem sot edhe i vet Bashkimit Evropian. Jo pak vende të Bashkimit Evropian po zhyten çdo ditë e më shumë në pushtete (gjysëm)autoritare. Madje disa prej tyre po e bllokojnë edhe zgjerimin e Bashkimit Evropian në Ballkanin Perëndimor. Po jetojmë në një kohë ku po shumëzohen zërat edhe në kontinentin evropian që po i parapëlqejnë autoritarizmat, se kinse po mirëmbajnë më mirë stabilitet të brendshëm dhe marrëdhënie miqësore me fqinjët, duke zhvilluar njëkohësisht ekonomitë. Kjo frymë ka shkuar deri në pikën saqë nuk po paraqet problem as e djeshmja luftënxitëse e qeveritarëve, përderisa sigurojnë paqen e sotme, si në rastin e Serbisë. Prandaj, pushteti i sotëm i Serbisë është edhe reflektim i krizës së Bashkimit Evropian për nga perspektiva demokratike.
A frikësoheni se mund të ketë sulm apo atentat ndaj jush?
Sh. Kamberi: Nuk frikësohem, sado që jetoj dhe veproj në një shtet që nuk e respekton ende institucionalisht dhe nuk e vlerëson ende shoqërisht, ish-kryeministrin e saj, të vrarë në një atentat me përfshirjen e strukturave shtetërore, pak pasi pati deklaruar se “çdo shtet ka mafian e tij, e në Serbi mafia ka shtetin e saj”.
Cili është komenti juaj në lidhje me deklaratat e z. Vuçiq dhe krahasimi i Kosovës me Nagorno-Karabakun, që u panë si kërcënim për luftë?
Sh. Kamberi: Një ‘spin’ për matje të opinionit publik në Serbi dhe në Kosovë, por sidomos të reagimit të kryeqendrave botërore, veçmas të Uashingtonit, ku po pritet marrja e pushtetit nga administrata e re, Biden. Ngjashëm me trenin “rus”, që ishte lansuar pak para marrjes së pushtetit të administratës Trump.
Në disa sondazhe që janë publikuar nga mediat në Serbi thuhet se 52 për qind e serbëve janë pro që të sulmohet Kosova e një përqindje e përafërt shprehin gatishmëri që personalisht të marrin pjesë në luftë. A e besoni se kjo është njëmend atmosfera në popullin serb? A jeton akoma fryma e Millosheviqit në Serbi?
Sh. Kamberi: Ndonëse ekziston ende një disponim i thellë anti-shqiptar dhe anti-Kosovë, nuk besoj personalisht se ka shumë disponim nga qytetarët në Serbi për një luftë të re, qoftë edhe në Kosovë. Shoqëria në Serbi është mjaft e lodhur nga tranzicioni tridhjetëvjeçar që i ka sjellur serbëve shumë trauma, regres dhe humbje njerëzore e materiale. Nëse shihni anketat, shumica e njerëzve që e votojnë Vuçiqin motivohen nga shpresa për zhvillim shoqëroro-ekonomik në përgjithësi, e jo për ndonjë “rifitim” të luftërave të humbura nga Millosheviqi. Pushteti autoritar i z.Vuçiq luan në disa karta. Për nevoja të jashtme paraqitet si paqebërës rajonal dhe faktor stabiliteti nën petkun e “reformatorëve liberalë pro-evropian”, ndërkaq për nevoja të brendshme paraqitet si “parti patriotike”, duke ushqyer viktimizimin e popullit serb përmes diskursit të njohur konspiracionist të mitologjisë nacionaliste. Kjo politikë skizofrenike po manipulon me ndjenjat shoqërore për nevoja të ruajtjes së pushtetit. Serbia e Vuçiqit është herë kopje e keqe e Serbisë së Millosheviqit, herë kopje e keqe e Serbisë së Gjingjiqit, herë kopje e keqe e Jugosllavisë së Tito-s.
Zyrtarë të lartë shtetërorë në Kosovë dhe Shqipëri, pas fjalimit tuaj, u krenuan me ju. A ndieni ju krenari për atë që kanë bërë udhëheqësit brenda dy shteteve shqiptare dhe për shqiptarët jashtë tyre?
Sh. Kamberi: Ndryshe nga vitet e fundit, po shprehet tashmë një interesim dhe një përkushtim më serioz nga Prishtina dhe Tirana zyrtare për Luginën e Preshevës. Por, nevojat janë të shumta dhe dinamikat mbeten të ngadalshme. E rëndësishme është të fillojë një bashkëpunim serioz institucional me rezultate konkrete, duke respektuar autonomitë politike përfaqësuese dhe vendimmarëse të palëve.
Ose, po ju pyesim, po të mbani një fjalim në Kuvendin e Kosovës dhe të Shqipërisë, a do të dukej si një 2aktakuzë” karshi pushteteve?
Sh. Kamberi: Nuk kisha thënë aktakuzë, por fjalim politik edhe kritik.
Nga Leonard Veizi Nuk ka dilema dhe sforco teksa rreshket penelin me bojën mbi një telajo, a kur tërheq majën e lapsit mbi një fletë formati çfarëdo. Grafikë, akuarel a tablo në vaj marrin të njëjtin përkushtim dhe vlerë padyshim. Talentin e falur pa kursim tashmë ai e ka fokusuar në një punë që duket se nuk ka ndër mend të ndali ndonjëherë. Në Firence, Nju Jork apo Tiranë, ai është frymëzuar me të njëjtin pasion, dhe ashtu siç i “dhuroi” jetë princeshës së një oborri perëndimor, u dha “frymë” dhe baballarëve të kombit shqiptar, atyre që firmosën Pavarësinë… …Pasi ka njohur jetën mondane të elitës evropiane dhe ka shëtitur nëpër sallonet e disa prej familjeve të mëdha njujorkeze, Arben Morina, piktori shqiptar me origjinë të përbërë nga Morina e Gjakovës dhe Kanina e Vlorës është stacionuar në qytetin e tij, Tiranë. Kjo ka ndodhur disa vite më parë, ndërsa ftesat që e thërrasin sërish të jetë i pranishëm me penelin e tij në oborret princërore, nuk kanë reshtur asnjëherë. Thotë se ndjeshmëria që ka është dhuratë e natyrës dhe se kjo mbase nuk merr shumë rëndësi për artin e tij, për derisa i duhet shtuar dhe volumi i një pune këmbëngulëse. Madje është pikërisht një gjë e tillë që e ka çuar drejt një suksesi të pabesueshëm. Për gazetën “Shekulli” Arben Morina tregon jo vetëm odisenë që e çoi në oborret më të famshme të Firences, e që padyshim njihet dhe një prej qyteteve më të famshëm të botës së artit, por dhe iniciativën stërmunduese për të bërë të njohur me penelin e tij portretet e 40 firmëtarëve të harruar. Si u njohët me botën perëndimore të pikturës? Rasti e solli që një kushëriri im, i cili punonte në Tregtinë e Jashtme, kishte krijuar marrëdhënie shumë të mira meprincin austriak Egon Von Fuerstenberg, i cili nga ana e nënës ishte dhe nip i familjes Anjeli, pasi nëna e tij ishte motra e Xhani Anjelit. Ai ishte një koleksionist i madh dhe i pëlqente ndjesia e pikturës, që vinte nga vendet e Lindjes. Ishte viti 1988 kur Egon Von Fuerstenberg i kërkon kushëririt tim ta ndihmonte me një piktor të mirë, pasi donte të bënte di-sa portrete të familjes. Ai i adresoi emrin tim, që në fakt, edhe pse i ri, në atë kohë kisha fituar goxha emër të mirë në Tiranë.
Si u lidhët me Princin Egon Von Fuerstenberg? Vetëm në rrugë shtetërore. Në atë kohë s’mund të bëhej ndryshe. Nga ambasada më erdhi një zarf me stemën e familjes, ku brenda saj ishin katër fotografi: e Egon Von Fuerstenberg, e djalit Alesandro, e vajzës, Tatiana, dhe e mikes së tij të ngushtë, një gazetare e njohur e “Il Messagiero”.
Ju ndoqët të njëjtën procedurë për t’ia dërguar pikturat? Jo. Shteti shqiptar në atë kohë ishte i interesuar që Egon Von Fuerstenberg të investonte në industrinë e tekstileve në Shqipëri, dhe kushëriri im (natyrisht në emër të shtetit) e ftoi princin austriak për një vizitë private. Ai u prit në hotelin e gjuetisë, në ishull Lezhë, në një drekë madhështore, ku isha i ftuar edhe unë. Egon Von Fuerstenberg erdhi vet i gjashtë, me mikeshën e tij, presidentin e sallonit më të madh të modës në Itali, presidentin e klubit të Gjuetisë, si dhe dy pilotët e avionit personal, me të cilin zbriti në Rinas.
Si reagoi nipi i Anjelit kur u njoh me punët tuaja? Kisha më se një muaj që punoja me katër portretet. Dhe i vendosa në murin përballë tryezës së ngrënies. Për rreth 45 minuta ai vetëm diskutoi me mua dhe të pranishmit e tjerë për katër pikturat. Kishte mbetur fort i kënaqur. Pastaj u ul për të ngrënë dhe kërkoi që piktori, pra unë, të kishte vendin përballë tij. Them se në atë kohë, për dy orë u ndjeva si një mbret, pasi isha në qendër të vëmendjes.
Sa kohë qëndroi në Shqipëri princi Egon Von Fuerstenberg? Ai qëndroi dy ditë, por me sa mora vesh, kishte mbetur i pakënaqur nga industria shqiptare e tekstileve dhe nuk e pranoi propozimin e palës shqiptare.
Kur u takuat sërish me të? Sapo mbërrita në Itali në fund të vitit 1990. Isha vendosur në një hotel të vogël. Kisha kartëvizitën e tij dhe i rashë numrit të telefonit. Më doli sekretarja, por e ndjeva që ai e ndërpreu sapo njohu emrin tim: “Përshëndetje Morina, ku je? – më pyeti. “Jam vendosur në Itali, në Firence”, i thashë. Ai qeshi dhe më tha. “Urime, ke bërë zgjedhjen e duhur. Ndërsa unë do të të njoh me Mbretëreshën e Firences, që është Bona Frescobaldi”. Dhe ju njohu me të? Natyrisht. Madje Bona Frescobaldi telefonoi vetë në hotel dhe e zonja e hotelit hidhej përpjetë nga gëzimi që gruaja më e fuqishme e Firences i kishte telefonuar. Më kujtohet që Bona Frescobaldi më priti në pallatin e saj, ndërsa unë shoqërohesha nga vëllai im dhe e zonja e hotelit, pas këmbënguljes së kësaj të fundit, dhe natyrisht pasi unë kisha marrë leje që edhe ajo të ishte e pranishme në takim. Duhet të them se Frescobaldët ishin një familje 1000-vjeçare në Firence, përfaqësuesit më të mëdhenj në botë të verërave të Toskanës. Familje që i ka dhënë jo vetëm Italisë, por edhe Evropës.
Ndërkohë, ju keni pasur dhe suksesin e duhur në Amerikë. Si mbërritët aty? Në fakt, ishte një çift amerikanësh, që, pas një rekomandimi, erdhën në studion time në Firence. Burri ishte zv/president i një prej firmave më të mëdha të optikës, të quajtur “Bausch&Lomb”, në Rochester të Nju Jorkut. Në këtë mënyrë u lidha edhe me pjesën e artit amerikan. Pas disa kohësh e kuptova se emri im kishte filluar të lakohej në disa qarqe, madje edhe televizioni “FOX”, nga më të rëndësishmit në SHBA, më la një hapësirë disa minutëshe në edicionin e lajmeve, pra në një transmetim të drejtpërdrejtë. Prej vitesh jeni stacionuar në Shqipëri, pse kjo zgjedhje? U ktheva në Shqipëri sepse ndieja një thirrje, ndieja një detyrim ndaj vendit tim… Lirisë t’i japim një dimension tjetër, të thyejmë barrierat, të bashkojmë njerëzit, të krijojmë ura të fuqishme lidhëse, të bashkojmë idetë, të prekim kordat e ndjeshmërisë njerëzore dhe të gjithë bashkë të ndërtojmë, të krijojmë, ta bëjmë jetën më të bukur, t’i lëmë kësaj toke vlera e vetëm vlera.
Frymëzimi prej Firences
Pikërisht në Firence ai gjeti vendqëndrimin e tij. E duke e konsideroni këtë qytet, të cilin e viziton shpesh thotë: “Firence! Kjo zgjedhja ime është ëndrra e çdo artisti. Firence, nga hyjnore në tokësore. Pikërisht në këtë vend, në shekullin XV mori formë të jashtëzakonshme ai fenomen që shënjoi një kthesë thelbësore në art dhe kulturë: Rilindja. Firence është qyteti i shpërthimeve krijuese. Firence është dhe qyteti i njerëzve të imagjinatës… Firence është gjithashtu qyteti që la gjurmë të rëndësishme në thellësi të qytetërimit. Për të gjitha këto arsye çdo artist, po të kish mundësi, do të zgjidhte Firencen sigurisht”.
Kosova pjesë e trupit tim
Ai është nga Gjakova po aq sa dhe nga Vlora. Me një origjinë dyfishe prej prindërve të tij. E padyshim kjo e bën të ndihet shumë krenar kur shprehet: “Kosova është pjesë e trupit tim, pjesë e qenies sime, pjesë e popullit tim. Që fëmije jam edukuar me ndjenjat e dashurisë për njerëzit e vendin. Kosova gjithmonë ka qenë objekt i bisedave në familjen time. Kjo falë edhe origjinës nga babai. Motivet e Kosovës kanë shoqëruar gjithë krijimtarinë time. S’kishte si të ndodhte ndryshe. “Jehona kosovare”, e titullova ekspozitën e hapur me disa artistë kosovarë në Tiranë, ku ideatori isha unë.”
Jeta e piktorit
Arben Morina u lind më 10 gusht të vitit 1956, në Tiranë. Vazhdoi Akademinë e Arteve të Bukura në vitet 1978-1982 dhe ka punuar në Galerinë Kombëtare të Arteve. Në dhjetor të vitit 1990 transferohet në Firence, ku qëndroi deri në fund të vitit 1998. Gjatë kësaj periudhe pikturoi një numër të madh tablosh. Veprat e tij janë të ekspozuara në koleksionet private italiane shumë të famshme. Në pallatin e Markez Frescobaldit në Firence ka të ekspozuara pjesëtarët e familjes dhe peizazhe me natyrë të qetë. Në pallatin e Markez Antinorit, Firence, ka hedhur mbi telajo pjesëtarët e familjes. Për princin austriak Egon Von Fuerstenberg ka punuar gjithashtu pjesëtarët e familjes. Në dhjetor të vitit 1998 transferohet në Rochester Nju Jork. Tanimë, prej disa vitesh jeton në Tiranë.
Si i realizova dyzet telajot e firmëtarëve
Ata që firmosën për pavarësinë e Shqipërisë tanimë e kanë nga një portret, me ngjyra e plot jetë Në vit më parë, në kuadër të 100-vjetorit të pavarësisë, në mjediset e Këshillit të Ministrave u hap ekspozita e portreteve të 40 firmëtarëve të deklaratës së Pavarësisë, të piktorit Arben Morina. At për “Shekullin: rrëfen odisenë e gjatë që përfundoi me ekspozitën e jashtëzakonshme ky 40 firmëtarët me Ismail Qemalin ën krye zonë vend në hollin e kryeministrisë. “Nuk ishte aspak një rastësi, as një përzgjedhje e paramenduar. Pavarësinë e kisha thellë në shpirt, ajo ishte brenda meje, ajo ishte brenda në familje. Gjyshi im, Zihni Abas Kanina (Hamzaraj), ishte njëri nga 40 firmëtarët e Pavarësisë. Janë dhe pesë kushërinj të tjerë të mij firmetarë të pavarësisë. Ata jane: Iljaz Vrioni, Qemal Mullaj, Ferid Vokopola, Qazim Kokoshi, Qemal Elbasani (Karaosmani). Natyrisht ajo mbetet një ditë epokale, një ditë historike, një emocion i mirëfilltë, ku filloi rrugëtimi.
Më është dashur punë jashtëzakonisht e madhe për t’i mbledhur bashkë dhe ia kam dalë mbanë falë edhe ndihmës së vyer të historianit të talentuar Niko Kotherja, njëkohësisht miku im. Ai më ndihmoi me fotot e firmëtarëve dhe më pas kam gjetur edhe vetë disa. Nuk ishte e lehtë, shumë miq e dashamirës më pyesnin: a do mund t’i realizosh 40 portretet e firmëtarëve të Pavarësisë? Shumë prej tyre ishin skeptike. Një ndërmarrje e madhe, pothuaj e pabesueshme për t’u realizuar. Unë isha i vendosur, në heshtje u betova …!!! Dhe kështu “aventura” filloi. Ishte një pune kolosale. Fillova grumbullimin e materialeve fotografike dhe dokumenteve. Nga çastet më të bukura ishin takimet me familjaret e firmëtarëve të pavarësisë, rrëfimet e tyre. Unë jetoja dy kohë në të njëjtën kohë. Ata firmosën pavarësinë, unë firmosa 40 portretet. 40 firmat kishin ngjyrën e flamurit”, thotë Arben Morina.
Princesha Tatiana von Fuerstenberg
Princesha Tatiana von Fuerstenberg Arben Morina dhe firmëtarët e Pavarësisë
Në një intervistë për “La Repubblica”, Kadare rrëfen Shqipërinë mes së kaluarës dhe së ardhmes. Shkrimtari, i ndodhur në Tiranë për të prezantuar librin e tij të fundit “Mëngjeset në Kafe Rostand”, flet edhe për marrëdhënien me diktatorin shqiptar Enver Hoxha, patriotin e tij. Në qendër të mendimeve, e ardhmja europiane e Shqipërisë. “Për ne, të hyjmë në Europë është çështje jetë a vdekje”.
Sprova e tij e fundit letrare “Mëngjeset në Kafe Rostand- motive nga Parisi” lajmërohet si suksesi i radhës i një autori që mund të mburret me miliona kopje të shitura në çdo cep të globit. Ismail Kadare, i ulur në restorant “Juvenilia”, një lokal elegant në zemër të parkut me të njëjtin emër të Tiranës, një vend veçanërisht i dashur nga shkrimtari shqiptar. Një vend i dashur nga Kadare njësoj si ‘Kafe Rostand’ e Parisit, qytet që e ka pritur me të gjitha nderet kur kërkoi azil politik për të protestuar kundër elitës komuniste shqiptare, e cila po rrënohej në të largëtin vit 1990. Në librin e fundit, gati një autobiografi, rrëfen episodet më domethënëse të jetës së tij: një portret prekës i së ëmës, refleksione intime mbi disa miq poetë e shkrimtarë si Frederik Rreshpja (poet, që në gjykimin e tij, është autor i “shumë vargjeve brilante dhe befasues”- por i pazoti për të gjetur kohën e tij në kohën e madhe të botës”), miqësia me baronin Pierre–Bordeaux Groult, burrë i kulturës dhe drejtor i përgjithshëm i gazetës, i bindur se populli shqiptar është “më europiani nga popujt ballkanikë” dhe mbi nevojën e Europës për të mbështetur këtë komb “për të mundësuar emancipimin e gadishullit ballkanik”. Dhe disa faqe të tjera të kushtuara “zonjushave të vogla të letërsisë shqiptare”, shkrimtare shqiptare me talent të madh që kërkojnë të ecin përpara mes mijëra vështirësish në botën e letërsisë botërore, të cilave Kadare u kushton vëmendje të madhe. Shumë histori të vogla që plotësojnë një enigmë të jetës së tij, gjithnjë të rrëfyera me stilin e tij të pangatërrueshëm.
Takimi, është rasti për të folur edhe për marrëdhëniet mes Italisë dhe Shqipërisë, një marrëdhënie “intime” që as pushtimi italian i vendit nuk arriti ta gërvishte. Një afri kulturore që shpërfaqet edhe në interesin e madh për Dante Aligierin, “më i studiuari në Shqipëri dhe Francë” pavarësisht se diktatura komuniste druhej kur lexonte në Ferrin e tij gati një evokim të “gulagëve”.
Shkrimtari na pret në hapësirën e kafenesë së rezervuar për të. Ndjesia është ajo e të hyrit në një vend të pakohë, gati sikur të ishte një nga ato kafenetë letrare të Parisit, ku pëlqenin të kalonin ditët e tyre personazhe si Ernest Hemingway, Pablo Picasso, Jean Paul Sartre apo Samuel Beckett. Janë vite që shkrimtari është mes të parapëlqyerve për “Nobelin” në Letërsi, por edhe këtë vit çmimi prestigjioz i iku nga duart. Pak rëndësi ka për një autor që ka shkruar faqet më të bukura të letërsisë europiane dhe që me veprën e tij ka edukuar breza të tërë drejt mendimit të lirë. Në qendër të mendimeve të tij është gjithmonë Shqipëria, e ardhmja e saj, shpresa që vendi të mund të hyjë sa më parë në Bashkimin Europian “ një çështje jetë a vdekje” sipas Kadaresë, një kalim deciziv për të lënë pas krahësh vitet e vështirë të diktuarës dhe ata po aq të vështirë të tranzicionit, me në sfond çështjen e Kosovës që ka shtrënguar marrëdhëniet me Serbinë, ai afrim që për tani është “e nevojshme të bashkëpunohet nëse Shqipëria do të hyjë në familjen e madhe të kombeve europiane” siç pëlqen të përsëritë.
——————-
Panairi i Librit në Tiranë ishte rasti për të prezantuar sprovën tuaj të fundit letrare, “Mëngjeset në Kafe Rostand”. Për çfarë bëhet fjalë? Është një libër i shkruar me reflektimet e mia. Ka disa pjesë letrare të nxjerra nga shënimet e mia, nga përmbledhje, nga mendime, nga skica. Vepra që nuk kam mundur t’i shkruaj më parë dhe që nuk di nëse do kem kohë t’i shkruaj. Është e vështirë t’i japësh një përkufizim këtij libri.
Ju jeni i njohur në të gjithë botën për disa prej faqeve më të bukura të letërsisë botërore të ‘900-ës dhe të dhjetëvjeçarëve të fundit, nga “Gjenerali i Ushtrisë së vdekur” te “Kronikë në gurë” te “Piramidat dhe “ E bija e Agamemnonit”, vetëm për të cituar disa. Ku e gjeni frymëzimin për veprat tuaja? Asnjë shkrimtar nuk do i përgjigjet kurrë kësaj pyetje me të vërtetën. Këto janë sekrete që i përkasin familjes së madhe të shkrimtarëve. Dijeni se kur një shkrimtar flet për këto gjëra nuk thotë kurrë të vërtetën, sepse, edhe po të dojë, nuk mund ta thotë.
Të pyesësh një shkrimtar se cilat nga veprat e tij preferon është pak si të pyesësh një prind se cili është fëmija i tij i parapëlqyer. Por, a ka një vepër me të cilën ndiheni më i lidhur? Sinqerisht nuk e di. Ndonjëherë ndihem më pranë njërës, herë tjetër më pranë një tjetre. Për shkrimtarët ka vepra që kanë një sukses të jashtëzakonshëm dhe të tjera që kanë më pak fat. Në të vërtetë libri që më ka sjellë më shumë fat, një prej romaneve të mi të parë, është një libër që çmoj mesatarisht. Padyshim që i jam mirënjohës këtij libri, por nuk është ai më i miri që kam shkuar.
Historia dhe gjeografia kanë bërë që si Italia, ashtu edhe Shqipëria të vendosura në qendër të Mesdheut, kanë pasur gjithnjë marrëdhënie të ngushta. Po sot si perceptohet Italia dhe italianët në Shqipëri? Mendim i shqiptarëve drejt Italisë është një mendim shumë intim. Italia është fqinji ynë, prej më shumë se mijëra vitesh është e lidhur me Shqipërinë. Unë prej kohësh kam shfaqur një lloj pakënaqësie për sjelljen e Italisë drejt Shqipërisë, dhe nuk ka pasur një përgjigje adekuate. Janë dy vende përballë njëri-tjetrit. Kanë bashkëpunuar qindra herë, me parime dhe me ushtri. Në fund ndodhi që italianët zbarkuan në Shqipëri. Për italianët ishte një “bashkim” një pjesë e shqiptarëve konsideroi “pushtim”, edhe pse nuk mungonin shqiptarët që e mendonin si italianët. Historia dihet. Me kalimin e kohës vizioni i kësaj afërsie ndryshoi dhe nga ana e Italisë neglizhimi kundrejt vendit fqinj. Një vend që për katër vite ishte i bashkuar me Italinë: Viktor Emanueli III ishte “Mbret i Italisë dhe i Shqipërisë” dhe “Perandor i Etiopisë”. Ku ndërlikim historik do të krijonte në mënyrë të paevitueshme , probleme. Mendoj se pala shqiptare ka qenë gjithnjë dashamirëse kundrejt palës italiane. E theksoj këtë tezë. Populli shqiptar njeh shumë mirë kulturën italiane (pikturën, muzikën, letërsinë) dhe një ndërlikim politik ( pushtimi) nuk e ka modifikuar këtë gjë, domethënë interesin drejt Italisë.
Për shembull Italia dhe Shqipëria, të bashkuara kishin një Mbret dhe kështu një poet të madh zyrtar: ky ishte Dante Aligieri. Me diktaturën komuniste mund të pritje një ftohje ndaj vëmendjes për Danten. Shqipëria është vendi ish komunist ku Dante Aligieri është më i studiuar. Madje, Aligieri është më i studiuar në Shqipëri sesa në Francë. Kjo dashuri që nuk ndryshon për politikën apo për një pushtim ,është diçka e madhe. Vepra e plotë e Dante Aligierit është përkthyer tre herë gjatë komunizmit në Shqipëri. Dante është një shkrimtar që ka vënë në vështirësi komunizmin. Ferri i Dantes paralelizohej me gulagët komunistë dhe gjë që i bënte pak të pëlqyeshëm për regjimin komunist, sepse thelbi i veprës së tij ishte ndëshkimi i krimit: kush kryen krim duhet të paguajë. Për këtë komunizmi nuk e donte. Po pavarësisht kësaj, është përkthyer në Shqipëri.
Unë mendoj se Italia duhet të ishte më e vëmendshme ndaj Shqipërisë. Duhet ta ndihmonte. Siç ka bërë Franca me Algjerinë, gjithmonë shumë e ndjeshme kundrejt ish kolonisë së saj, pavarësisht se ishte larg, në një kontinent tjetër dhe me një fe myslimane. Ne kemi një komunitet të rëndësishëm shqiptar në Itali. Shteti me ne është sjellë shumë mirë. Por gjatë komunizmit Italia e dinte se çfarë po ndodhte në Shqipëri, duhet të ishte interesuar më shumë. Italia interesohet për vende shumë më të largëta, si Madagaskari, Angola dhe të tjerë, por jo për Shqipërinë. Ndonjëherë shoh dokumentarë italianë mbi Luftën e Dytë Botërore dhe në disa i kushtohet jo më shumë se 30 sekonda pushtimit italian të Shqipërisë më 1939-n, nga Musolini.
Në Akademinë e Shkencave Morale dhe Politike të Francës ju keni zënë vendin e një prej eksponentëve më të lartë të mendimit liberal të ‘900, Karl Popper-it. Çfarë ndjesie ju ka lënë të zëvendësonte një personazh kaq të rëndësishëm? A ishte një përgjegjësi? Së pari, dua të them që nuk e konsideroj një përgjegjësi. Së dyti, është se shkrimtarët kanë një karakteristikë: nuk zgjidhen nga populli si politikanët. Nga ky këndvështrim shkrimtarët përfaqësojnë vetveten dhe nuk kanë asnjë përgjegjësi, mund të thuhet se një shkrimtar është i “papërgjegjshëm”. Natyrisht po bëj shaka. Sigurisht që për mua ishte një nder i madh që u zgjodha në vend të tij. Karl Popper përveçse është një filozof i madh ishte një person simpatik, që kam pasur fatin ta njoh personalisht. Ishte një rastësi që unë u zgjodha në vend të tij. Dua të sqaroj: vendet e Institutit francez janë të kufizuara dhe ishte një nder i madh që Shqipëria përmes meje, pati një vend në këtë seli. Gjithsej anëtarët e huaj janë 12: ishte rastësi që më qëlloi mua.
Nuk mund të thuhet se ju mungon modestia… Nuk është modesti. Përse ta quajmë kështu? Nuk e pranoj konceptin e modestisë kur i referohet shkrimtarëve. Në Shqipëri gjatë komunizmit përdorej shumë shpesh fjala “modesti” që i referohej letrarëve. Shteti i donte shkrimtarët të nënshtruar “kokulur” dhe përsëriste vazhdimisht “duhet të jeni modestë!”. Ajo e modestisë ishte një nga direktivave kryesore të dhëna nga Lenini.
Peter Morgan në librin e tij “ Ismail Kadarè, The writer and the dictatorship 1957-1990” krahason marrëdhënien tuaj me diktatorin shqiptar Enver Hoxha, me atë mes dy mjeshtërve të shahut, të angazhuar në një ndeshje të vështirë. E gjeni veten në këtë krahasim? Nuk më duket krahasim i saktë. Jo vetëm në rastin tim, por në përgjithësi mes një shkrimtari dhe një diktatori nuk mund të ketë asnjë lloj lidhjeje. E vetmja lidhje mes tyre është fakti që janë të dy “tiranë”, por një i vërtetë dhe një i rremë. Në të vërtetë për një shkrimtar, diktatori është një tiran i rremë. E them në përgjithësi: ndërgjegjja e një shkrimtari nuk mund ta pranojë. Ju rrëfej dy anekdota për marrëdhënien time me hoxhën: jemi të dy nga i njëjti qytet ( Gjirokastra), nga e njëjta lagje dhe madje nga e njëjta rrugicë që ka një emër vërtet të çuditshëm “ sokaku i të marrëve”. Ky është një fakt, ju mund ta verifikoni nëse doni. Gjatë regjimit një gazetar suedez, duke bërë shaka, shkroi: dy shqiptarët më të famshëm të botës vijnë nga e njëjta rrugë e quajtur “Sokaku i të marrëve”. Një batutë e rrezikshme për kohën. Por që shpjegon shumë. Ndërsa episodi tjetër ka ndodhur me time bijë: ajo, gjenetiste, ka marrë pjesë vite më parë në një kongres mjekësor ndërkombëtar i përmbyllur me një ballo siç e do zakoni. Vallëzoi me një koleg t panjohur të huaj që e pyeti: “Ju nga vini?”. Ime bijë i përgjigjet: “ Vij nga Shqipëria”. Tipi i kërkon ndjesë sepse nuk dinte asgjë rreth Shqipërisë. Pas pak shton: “Më duket se kam dëgjuar diçka. Ju keni pasur në vendin tuaj një diktator shumë të egër”. “Po”, i përgjigjet vajza. Ai vazhdoi: “E sheh që di diçka rreth vendit tënd? Më vjen madje në mend edhe emri i tij: Ismail Kadare”. Ime bijë duke qeshur, i thotë: Kjo nuk mund të jetë e vërtetë pasi Kadare është im atë. Pjesa tjetër kuptohet vetë.
Çfarë domethënieje ka pasur të bënit shkrimtarin nën një regjim diktatorial si ai shqiptar? Sipas mendimit tim, nuk është aq e papritur sa mund të duket. Pjesa më e madhe e regjimeve të botës ka qenë, nëse jo krejt diktatoriale, të paktën shumë e ashpër. Letërsia është e mësuar me këtë.
Kryeministri aktual shqiptar, Edi Rama, ju ka propozuar të bëheni Presidenti i Republikës së Shqipërisë, por ju e keni refuzuar. Përse? Rama nuk ishte i vetmi që ma ka propozuar presidencën e Republikës, edhe të tjerë ma kanë propozuar. Tashmë është bërë zakon. Duke e ditur që nuk do e pranoja, për ta ishte e lehtë të ma bënin këtë propozim. Një detyrë e tillë nuk është në natyrën time. Shkrimtari nuk është një qenie demokratike, shkrimtari është një qenie vetmitare, punon me kokën e vet. Gjë që është e mirë për letërsinë, por jo për demokracinë. Unë të paktën e mendoj kështu.
Gjatë viteve të fundit, prodhimet tuaja letrare janë përqendruar mbi çështjet ballkanike dhe veçanërisht mbi temën e Kosovës. Libri “Mbi krimet në Ballkan” rrëfen me saktësi dhe përpikmëri çështjen dramatike të Kosovës që ka pasur si epilog lindjen e shtetit kosovar. Për atë që i sheh nga jashtë zhvillimet dramatike është vështirë të kuptojë sesi është pjekur gjithë ajo urrejtje në atë tokë. Ju ç ‘përgjigje i keni dhënë ? Është e vërtetë, është fatkeqësia jonë e përbashkët. Ndoshta i ka rrënjët e veta në një situatë anomalie në gadishullin Ballkanik. Mes tre gadishujve në jug të Europës ai Iberik, ai Italian dhe Ballkani, më i pafat ka qenë Ballkani sepse edhe pse pjesë e Europës, për pesë shekuj kanë qenë të shkëputur për t’u ribashkuar më pas me të, si fëmija i panjohur që rikthehet tek e ëma. Sipas meje e gjitha kjo ka krijuar këtë anomali që na bën me turp të gjithëve. Një ditë kjo urrejtje do të zhduket nga Ballkani. Është e pashmangshme qytetërimi europian ka rënë pikërisht aty ku ka nisur.
Në disa ese ju flisni për rivalitetin e gjatë serbo-shqiptar, një rivalitet që ka origjinë të lashtë dhe që siç ka treguar me ato që kanë ndodhur në Beograd gjatë ndeshjes së futbollit Serbi-Shqipëri është ende larg shuarjes. A do të munden këto dy kombe të kenë herët a vonë një marrëdhënie fqinjësie të mirë? Sipas një kulture humanitare unë duhet të përgjigjesha: po, do të vijë ai moment. Do të ishte bukur të thuhej kështu. Por nga një këndvështrim “i papërgjegjshëm” mendoj se kjo do të vijë vetëm falë një trysnie ndërkombëtare. Gjë që për mua është fat. Shtetet e vegjël nuk duhet të bëhen servilët e të mëdhenjve, por është e udhës që në disa raste të binden. Një sjellje e vendosur të Europës perëndimore do të ishte e shëndetshme për të gjithë gadishullin sepse thelbi i problemit që konsiston në atë shkëputje të Ballkanit nga Europa, është kthimi i mëpasshëm në Europë. Disa e mendojnë se do të ishte një luks të ishim europianë. Por për Shqipërinë të hyjë në Europë është çështje “jetë a vdekje”. Për Shqipërinë dhe për të gjithë shtetet ballkanikë. Do të shpëtojë i pari që do ta kuptojë.
Nuk shihni një paradoks që Shqipëria dhe vendet ballkanike duan të hyjnë në Europë pikërisht tani që BE është në krizë? E di. Po një krizë kontinentale është një gjë e ndryshme nga kriza e vendeve më të vegjël. Unë, si thuhet, nuk jetoj me një idil për Europën. Unë e di si është Europa. Por unë mbroj gjithmonë tezën që ne ballkanasit duhet të jemi europianë me gjërat e mira dhe më pak të mira të Europës, sepse duhet të njohim që ky qytetërim ka gjëra të mira dhe më pak të mira.
Në këta muajt e fundit, kronikat ndërkombëtare janë mbushur me fakte dramatike të Lindjes së Mesme. Tmerri i pengjeve të ekzekutuar, të të krishterëve dhe të jazidëve në arrati prej tokave të tyre, gratë e përdhunuara dhe të shitura. Si mund të mbrohet bota nga ky kërcënim? Ka disa lloj kërcënimesh nga të cilat bota mund të mbrohet vetëm me një këmbëngulje shumë të fortë, nuk duhet të jesh agresiv por duhet ët jesh i vendosur për t’u mbrojtur. Sepse kur dy forca përplasen ajo që është më e qytetëruar është me e dobët, ose thënë më mirë, duket më e dobët. I forti, i paqytetëruari, e kupton “çmendurinë” e tij si një forcë.
Në shtator, në Kosovë u arrestuan 15 persona të dyshuar për terrorizëm dhe për aktivitete të lidhura me ekstremizmin fetat dhe me rekrutimin e islamikëve të gatshëm për të luftuar krah ISIS dhe Al Nusra-s në Siri dhe Irak, ndërkohë pak javë më parë shkrime të ISIS u shfaqën në muret e manastirit ortodoks të Deçanit në Perëndim të Kosovës. Besoni se prozelitizmi i ekstremizmit islamik mund të ushtrojë ndikim mbi të rinjtë e Kosovës dhe Shqipërisë? Po, besoj te një ndikim i kufizuar dhe për një periudhë kohe të kufizuar. Do të jetë vetëm një valë kalimtare. Një grumbullim moskuptimesh. Disa ofrojnë shpjegimin e parehatisë sociale ndaj kësaj për shkak se çështjet sociale fryhen aty ku nuk duan të shihet e vërteta.
Më 9 nëntor e gjithë Europa kujtoi 25 vjetorin e rënies së Murit të Berlinit. Në atë kohë, Europa shkonte drejt fundit të Luftës së Ftohtë, por sot me krizën e Ukrainës duket se po përsëritet një proces largimi mes Rusisë dhe Perëndimit. Vendet e Lindjes, mbi të gjitha vendet baltike dhe Polonia, i druhen shumë aktivizmit të presidentit rus Putin. Ju besoni se mund të përfaqësojë një kërcenim për paqen botërore? Po, është e mundur. Por varet nga strategjia e përgjigjes, sesi do të përgjigjet Perëndimi.
Çfarë ideje keni krijuar mbi Putinin? Për fat të keq, populli rus toleron lider të tillë, sepse zgjojnë iluzione. Duhet të kërkojmë ta kuptojmë Rusinë: ka qenë një vend i madh dhe do të kthejë atë prestigj të së kaluarës. Përse vallë Rusia do të rifitojë prestigjin e saj të lashtë? A është kaq i çmuar? Çfarë sensi do të kishte për një vend tre herë më të madh se Europa të rikthehet në prestigjin e së kaluarës? Është një fatkeqësi gjeografike. Njerëzimi duhet të gjejë një mënyrë për ta evituar. Është një sublimim për një vend që është 300 herë më i madh se një vend tjetër.
Disa muaj më parë, presidenti rus Putin ka krahasuar zgjedhjen e Krimesë për aderimin në Federatën rusë me çështjen që solli pavarësinë e Kosovës. Sipas jush a është e mundur të hiqet një paralele mes dy çështjeve? Nuk besoj. Nuk mund të bëhet paralelizëm, Kosova është një rast shumë i qartë. Është një popull, vazhdimësi i një populli tjetër dhe i së njëjtës histori. Nuk mendoj se Krimea është vazhdimësi e Rusisë, është një rast shumë i ndryshëm.
Mendoni se një ditë, Kosova do të bashkohet me Shqipërinë? Nuk përjashtohet, por kjo nuk është në programin e Shqipërisë. Nuk kemi ngritur çështje të tilla. Hyrja e Ballkanit në Europë është shumë e rëndësishme. Shqipëria dhe Kosova apo bashkim i i dy shteteve duke hyrë në familjen e madhe të Kombeve, do të gjejnë në mënyrë të natyrshme zgjidhjen më të mirë. Sinqerisht nuk mund të parashikoj se ç ‘zgjidhje do të gjendet, por duke qenë Kosova e ngjitur me Shqipërinë, duke pasur të njëjtën histori , të njëjtën gjuhë dhe një moral të përbashkët historik, nuk ka zgjidhje tjetër. Por kjo do të ndodhë kur nuk do të jetë kaq e rëndësishme.
Në qershor, Shqipëria u bë zyrtarisht një shtet kandidat për të hyrën BE. Ju shpesh keni theksuar në të kaluarën rëndësinë e këtij kalimi dhe keni tregu mbi rezistencat e brendshme mbi rrugën e Shqipërisë drejt Europës. A janë akoma këto rezistenca? Për fat të keq, po. Janë, por janë të izoluara, të kufizuara, janë jashtë kohe, pa logjikë, pa asnjë arsye.
Në librin Mbi Krimet në Ballkan mund të lexohet edhe një këmbim epistolar mes jush dhe një prej personazheve të historisë së vonë botërore. Shumë prekëse letra e dërguar prej jush Papa Gjon Palit II, i shpallur pak muaj më parë shenjtor. Çfarë kujtimi keni për Karol Vojtilën? Papa Vojtila ishte shumë pranë Shqipërisë dhe të gjithë Ballkanit për dy arsye: së pari sepse kishte një aspiratë europiane në Ballkan, në një univers ku aspirata europiane ishte parë si armike. Përtej kësaj, sillte në të njëjtën kohë një disidencë të brendshme ndaj komunizmit. Ai i kuptonte shumë mirë vendet ish-komuniste, dhe kjo për kohën kishte rëndësi të madhe. Papa Vojtila është i ngulitur thellë në kujtesën tonë.
Papa Françesku e bëri më 21 shtator udhëtimin e tij të parë në Europë, pikërisht në Shqipëri dhe e tregoi vendin tuaj si shembull i bashkëjetesës paqësore mes besimeve fetare. Ku bazohet harmonia fetare në Shqipëri? Kjo është një harmoni e vërtetë dhe konkrete, jo një metaforë. Nuk është një vizion romantik, por një realitet. Shqiptarët para se të martohen, nuk pyesin mbi besimin fetar të bashkëshorti, por e kërkojnë vetëm pas martese. As nuk interesohen për besimin fetar të Presidentit të Republikës apo të Kryeministrit. Në këto fakte unë gjej konkretësinë e harmonisë.
Madje edhe në SHBA, besimi fetar i kandidatëve për president ka njëfarë rëndësie në terma elektoralë… Kjo është e vërtetë. Për shembull në vitet ’30, kur ekzistonte një rivalitet i fortë politik mes monarkistëve dhe republikanëve, asnjë nuk theksonte se kundërshtari i Mbretit ishte një peshkop. Por kjo nuk kishte asnjë rendësi. Fan Noli ishte peshkopi i Shqipërisë, ishte rivali i Mbretit, por askush nuk i kërkonte çfarë feje kishte. Jam interesuar gjithnjë për Fan Nolin, sepse ai bënte pjesë në familjen e madhe të shkrimtarëve. Megjithatë detyra e tij peshkopiale nuk ishte as forca as dobësia e tij. Fan Noli nuk ka manovruar kurrë mbi besimin fetar si një instrument për të fituar apo humbur betejat e tij politike.
*Nga Giovanni Cedrone dhe Liljana Maksuti – La Repubblica /11.21.2014
Në intervistë për DW ministri gjerman për Europën, Michael Roth, në prag të konferencës për perspektivën e të rinjve në Ballkanin Perëndimor: “Nuk është mirë për një vend, kur rinia bën gati valixhet për të mërguar”
Deutsche Welle: Gjermania ka nevojë për fuqi punëtore të kualifikuar, por edhe Ballkani Perëndimor ka nevojë për rininë. Si mund të zgjidhet kjo kontradiktë?
Michael Roth: Ne duam që të rinjtë në të gjithë Europën të mund të përfitojnë nga shanset si në vendin e tyre të lindjes, ashtu edhe gjetkë në kontinent. Por nuk është mirë për një vend, kur rinia bën gati valixhet për të mërguar. Sepse mungojnë punëtorët e kualifikuar, forcat inovative dhe dinamika shoqërore. Kjo është njëra nga arsyet pse qeveria gjermane e mbështet perspektivën e BE-së për vendet e Ballkanit Perëndimor. Reformat i bëjnë vendet e Ballkanit Perëndimor më tërheqëse për investime dhe integrim në ekonominë e BE-së. Kjo sjell vetvetiu më shumë mirëqenie për popullsinë dhe perspektivë shumë më të mirë për të rinjtë.
Trajnimet dhe kualifikimet janë thelbësore për të nxitur zhvillimin e këtyre vendeve. Për shembull, ne angazhohemi në Ballkanin Perëndimor, ndër të tjera, edhe me anë të GIZ-it, në fushën e trajnimit të dyfishtë. Përmes mundësisë së arsimit dhe kualifikimit dhe përvojës së punës tek ne, ne duam të kontribuojmë që njerëz të kualifikuar në mënyrë të shkelqyer të mund të kthehen në vendet e tyre. Migrimi deri tani ka qenë një rrugë me një drejtim, por duhet të bëhet rrugë me dy kalime.
Çfarë u ofron Gjermania të rinjve të Ballkanit Perëndimor në mënyrë që ata të mund të qëndrojnë në vendet e tyre?
Ne nuk duam që të mos vijnë të rinjtë tek ne. Ne duam që shtetet e Ballkanit Perëndimor të kenë një vend të përhershëm në BE. Lëvizja e lirë është një nga vlerat themelore në BE. Pra, siç thashë, ne duam që të rinjtë të jenë të lirë në zgjedhjen e tyre, e të mos largohen nga vendet e tyre nga halli. Kjo kërkon perspektiva në vend. Prandaj, ne e mbështesim gjerësisht zhvillimin e këtij rajoni, në radhë të parë përmes BE-së, por edhe në planin dypalësh. Në pranverë, në Samitin e Ballkanit Perëndimor të BE-së në Zagreb, ne vumë në dispozicion 3,3 miliardë për të luftuar COVID-in dhe pasojat e pandemisë në Ballkanin Perëndimor. Përveç kësaj, Komisioni i BE-së paraqiti në fillim të tetorit një paketë ekonomike dhe investimesh me vlerë 9 miliardë euro, e cila ka për qëllim modernizimin e ekonomisë në Ballkanin Perëndimor. Veç kësaj, Gjermania mbështet në mënyrë shumë aktive këto vende në planin dypalësh me masa p.sh. në fushën e mjedisit, klimës, sundimit të ligjit ose arsimit të dyfishtë. Por ne mbështesim edhe pajtimin dhe forcimin e shoqërive të hapura, të larmishme dhe liberale.
Çfarë kërkon Gjermania nga qeveritë e Ballkanit Perëndimor për ta mbajtur rininë në vend?
Politika e zgjerimit të Komisionit të BE-së është shumë e qartë: shtetet e Ballkanit Perëndimor duhet të përmbushin kritere të rrepta. Ideja e kësaj është: : We deliver, you deliver! (shq.: ne japim, ju jepni, shën. i red.) Kjo do të thotë që BE-ja është e gatshme ta fusë rajonin në gjirin e saj dhe është e mbështet këtë rrugëtim me ide, projekte, ekspertiza dhe shumë para. Por në këmbim ne presim reforma reale. Ka akoma mjaft hapësirë për përmirësim në ritmin e reformave në fushat që sapo përmenda. Shumë të rinj në Ballkanin Perëndimor thonë se mungesa e shanseve për shkak të institucioneve të korruptuara, klima e mostolerancës dhe mangësitë në sundimin e së drejtës janë shkaku për emigracionin. Përparimi i qartë në sundimin e ligjit dhe lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar do të motivonin shumë prej të rinjve të ndërtonim një të ardhme në vendin e tyre. Dhe të njëjtat reforma do të sillnin bum ekonomik. Ne duam shoqëri të hapura, dinamike dhe përfshirëse./DW
Komentet