Marko Prelec: Mendoj se Qeveria e Kosovës po lëviz më shpejt se që prisja prej saj, po lëviz në atë drejtim që e ka synuar për ca kohë e që ka qenë vendosja e rendit juridik të Kosovës në gjithë territorin e saj dhe heqja e pjesëve të mbetura të Serbisë, që janë të pranishme në mënyrë substanciale në komunat në veri, por në një lloj mënyre edhe në disa zona të tjera me shumicë serbe.

Radio Evropa e Lirë: Si e komentoni faktin që edhe 25 vjet pas luftës përdoret edhe dinari dhe funksionojnë edhe institucionet serbe?

Marko Prelec: Po e shohim zgjidhjen tani. Është zgjidhje e njëanshme, që do ta bëjë të pamundshëm përdorimin e dinarit…

Radio Evropa e Lirë: Ka pasur reagime të ashpra nga komuniteti ndërkombëtar…

Marko Prelec: Mendoj se sfondi i atyre reagimeve të ashpra, të cilat janë krejtësisht të kuptueshme, është se këto gjëra janë jashtëzakonisht të rëndësishme për komunitetin serb në Kosovë, si në veri ashtu edhe në jug. Ata varen në mënyrë ekzistenciale nga institucionet serbe. Nëse ato i largoni brenda natës, ata njerëz, shumica dërrmuese, mendoj se do të kishin pak mundësi të tjera, veçse të përpiqen të largohen.

Megjithatë, dua të jem i kujdesshëm këtu – Qeveria e Kosovës, duke bërë atë që po bën, nuk po përpiqet t’i dëbojë serbët. Mendoj se nuk ka asnjë shenjë për këtë. Por, efekti i asaj që bën, çon në tkurrje të komunitetit. Kjo mund të ketë pasoja shumë fatale për karakterin multietnik të Kosovës dhe për shpresat e saj për marrëdhënie të përmirësuara me Serbinë, si dhe për integrim të plotë në komunitetin ndërkombëtar. Mendoj se këto shqetësime janë në thelb të reagimeve të miqve perëndimorë të Kosovës.

Radio Evropa e Lirë: Atëherë, si do të duhej të vepronte Qeveria e Kosovës, sipas jush?

Marko Prelec: Mendoj se nuk është mënyra e duhur. Jam dakord me shqetësimet e shprehura nga Ambasada amerikane dhe të tjerët.

Por, mendoj se e kuptoj llogaritjen që është bërë edhe në Prishtinë. Ata, thjesht, nuk besojnë se, nëse e trajtojnë komunitetin serb me një shkallë fleksibiliteti dhe zemërgjerësie dhe i ofrojnë një shkallë të vetëqeverisjes, në këmbim do të marrin normalizimin [e marrëdhënieve] me Serbinë. Ata nuk besojnë në qasjen “jep e merr”. Nuk besojnë se Serbia sillet me ta në mirëbesim. Frika e tyre është se, nëse krijojnë një bashkësi autonome ose asociacion komunash të caktuara, Serbia do ta marrë atë dhe nuk do të bëjë asgjë. Kjo nuk është një frikë e paarsyeshme. E kuptoj, por, megjithatë, mendoj se është gabim.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se Kosova tani duhet ta shtyjë zbatimin e vendimit që e ndalon dinarin?

Marko Prelec: Mendoj se duhet. Mendoj se kjo është diçka që duhet të ndodhë. Por, mendoj se është shumë më mirë nëse bëhet në mënyrë të negociuar përmes dialogut në Bruksel. Duhet një sistem që e zëvendëson atë që bën dinari. Dinari nuk është vetëm një monedhë, është gjithashtu një sistem i madh i pagesave serbe. Për të mirë ose për të keq, komuniteti serb varet prej tij. Pra, është shumë më mirë nëse bëhet në një mënyrë të planifikuar dhe të negociuar.

Gjithçka që duhet të dini për temën më të diskutuar të javës jua sjellim të enjteve në tre minuta. Për t’i pranuar të parët materialet në emailin tuaj, regjistrohuni këtu.

Radio Evropa e Lirë: Po, por Kosova nuk do kështu dhe ky është një tjetër shembull i refuzimeve të kryeministrit Albin Kurti – pas Asociacionit, targave… Këto refuzime në të kaluarën janë përcjellë me masa të caktuara. A prisni tani masa të reja nga Perëndimi kundër Kosovës?

Marko Prelec: Mendoj se Perëndimi fiton relativisht pak nga vendosja e masave ose sanksioneve kundër Kosovës. Mendoj se një nga gjërat me të cilat po përballen SHBA-ja dhe Bashkimi Evropian, është ndikimi i kufizuar i tyre në Kosovë. Ka ekzistuar për kohë të gjatë perceptimi se diplomatët perëndimorë, e veçanërisht ambasadori amerikan është një lloj sundimtari në Prishtinë. Për kohë të gjatë, askush nuk ka bërë përpjekje ta ndryshojë këtë. Kurti e ka bërë. Është fakt se ai është kryeministër i Qeverisë së Kosovës, ai ka fuqi dhe mund të bëjë çfarë të dojë.

Unë nuk pres më tepër se përgjigje retorike. Kurse, Kosova ka të ngjarë ta paguajë çmimin duke mbetur në statusin e saj aktual ndërkombëtar për një të ardhme të parashikueshme.

Radio Evropa e Lirë: Por, udhëheqësit e Kosovës thonë se veprojnë në përputhje me Kushtetutën dhe ligjin…

Marko Prelec: Po, edhe kanë të drejtë, por ligjshmëria nuk është masa e vetme apo më e mira në politikë. Ju duhet të vendosni se cila politikë ka më shumë gjasa t’ju çojë drejt qëllimeve tuaja dhe si të veproni mirë për njerëzit që i përfaqësoni. Pra, Qeveria e Kosovës duhet të mendojë edhe për shumicën shqiptare, por edhe për pakicën serbe. Ata janë gjithashtu qytetarë të Kosovës, interesat e të cilëve mendoj se duhet të jenë më lart në agjendën e kryeministrit.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se ka qasje alternative apo kompromise që mund të përmbushin edhe Qeverinë e Kosovës, edhe pritjet e SHBA-së?

Marko Prelec: Siç e thashë edhe më herët, Kurti nuk beson në qasjen “merr e jep”. Ai nuk beson se do ta marrë nga Serbia atë që i është premtuar. Mendoj se ka ende arsye për të ecur përpara dhe për ta trajtuar komunitetin serb të Kosovës me më shumë zemërgjerësi dhe për t’i dhënë një shkallë më të madhe të vetëqeverisjes. Mendoj se kjo do të ishte mirë për Kosovën, për arsye të ndryshme.

Me vite të tëra e kam thënë dhe shumë njerëz e kanë thënë se ka shumë shembuj të autonomive territoriale në Bashkimin Evropian, dhe se shtetet që i kanë ato, nuk duket se vuajnë prej tyre. Në fakt, shtetet që kanë autonomi territoriale, janë disa nga më të pasurat, më të fuqishmet dhe më të qëndrueshmet brenda Bashkimit Evropian. Pra, kjo mund të jetë një gjë e mirë për t’u bërë.

Ka edhe një aspekt tjetër këtu që duhet ta marrim parasysh. Sundimi i ligjit në Kosovë tashmë ka inkorporuar disa obligime ndaj komunitetit serb, përfshirë atë për themelimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe. Gjykata Kushtetuese e Kosovës ka konstatuar në vitin 2015 se disa parime të tij nuk kanë qenë në përputhje me frymën e Kushtetutës. Por, megjithatë, krijimi i Asociacionit ka qenë detyrim. Qeveria, thjesht, ka zgjedhur ta keqinterpretojë atë vendim. Qeveri të njëpasnjëshme kanë vepruar kështu. Pra, kjo është gjithashtu pjesë e përpjekjeve për sundim të ligjit brenda Kosovës.

Radio Evropa e Lirë: Sa mund ta ndikojnë mosmarrëveshjet aktuale funksionimin e Asociacionit?

Në një tekst që ka publikuar së voni Grupi Ndërkombëtar i Krizave, ne kemi përmendur disa gjëra praktike që mund të bëhen dhe që, në asnjë mënyrë, nuk e ndikojnë sovranitetin dhe integritetin e Kosovës. Gjëra të tilla si legalizimi i institucioneve shëndetësore dhe arsimore serbe, do të ishin një ndihmë e madhe për komunitetin serb të Kosovës. Po ashtu, t’i jepet zë komunitetit për mënyrën se si qeveriset, përmes instrumenteve të ndryshme të pjesëmarrjes.

BE-ja e ka kërkuar këtë, por, kohëve të fundit, duket se e ka harruar, sepse ai komunitet ndihet vërtet i braktisur si nga Prishtina, ashtu edhe nga Beogradi. Unë mendoj se kanë të drejtë të ndihen kështu, sepse askush nuk i dëgjon.

Radio Evropa e Lirë: Në dritën e këtyre ngjarjeve, si mund të reagojnë vendet fqinje në Ballkan?

Marko Prelec: Mendoj se një prej gjërave që i befason dëgjuesit jashtë Ballkanit, është shkalla në të cilën vendet në atë rajon e injorojnë njëri-tjetrin. Ka shumë pak interes dhe njohuri për njëri-tjetrin, përveç gjërave si turizmi. I vetmi përjashtim deri diku janë komunitet etnike që gjenden në më shumë se një shtet.