Dhjetëra mijëra pllakëza me kuneiform janë duke pritur të përkthehen. Nuk është një detyrë e lehtë; gjuha e lashtë bazohet në piktograme me formë pykash dhe përfshin më shumë se 1000 karaktere unike që ndryshojnë sipas epokës, gjeografisë dhe shkruesit individual.

Por deshifrimi i këtyre piktogrameve mund të jetë një detyrë me rëndësi të madhe kulturore dhe historike. Kuneiformi u shfaq rreth 5000 vjet më parë në Mesopotami, në atë që sot është Iraku. Është një nga katër gjuhët e njohura si “të paprekura”, sisteme shkrimi pa ndikime të njohura nga asnjë tjetër. Disa tabela të përkthyera kanë zbuluar përmbajtje aq të zakonshme sa një regjistër inventari për transportin. Të tjera kanë qenë më të thella, si “Epi i Gilgameshit”, vepra e parë e njohur letrare.

Këto përkthime, të bëra nga një numër relativisht i vogël individësh që njohin gjuhën, kanë kërkuar shumë punë, dhe ndoshta edhe pak hamendësim. Deshifrimi i një kompleksiteti të tillë do të ishte puna ideale për inteligjencën artificiale, menduan disa studiues nga Universiteti Cornell, të cilët, së bashku me kolegë nga Universiteti i Tel Avivit, krijuan një sistem për këtë qëllim. Ata e raportuan këtë në një punim që do të prezantohet në një konferencë në prill 2025.

IA-ja deshifron tabelat e lashta

Ekipi kërkimor zhvilloi një sistem që kapërcen shumë pengesa që paraqesin variacionet në përkthim.

“Kur shkon pas në botën e lashtë, ka një variabilitet të madh në format e karaktereve,” tha Hadar Averbuch-Elor, profesoreshë e shkencave kompjuterike në Cornell, në një deklaratë për shtyp. “Edhe për të njëjtin karakter, pamja ndryshon me kalimin e kohës, dhe kështu është një problem shumë sfidues të deshifrosh automatikisht se çfarë do të thotë karakteri.”

Sistemi kompjuterik lexon fotografi të tabelave prej balte me kuneiform, pastaj i rregullon duke vendosur kompjuterikisht imazhet mbi ato me veçori të ngjashme, ku kuptimi është i njohur. Për shkak se sistemi i përshtat automatikisht të dy imazhet derisa të “përputhen” digjitalisht, ata e quajtën sistemin ProtoSnap.

Çfarë mund të mësojmë nga tekstet e lashta

Në punimin e tyre, studiuesit demonstruan se karakteret e “kapura” mund të përdoren për të trajnuar sistemin për të parë ngjashmëri të tjera midis karaktereve të tjera më vonë në proces, atë që ata e quajnë downstream. Kur sistemi mori një trajnim të tillë, ProtoSnap funksionoi shumë më mirë në njohjen e karaktereve kuneiforme, madje edhe atyre të rralla ose me shumë ndryshime, sesa përpjekjet e mëparshme të IA-së.

Ky përparim mund të ndihmojë në automatizimin e procesit të leximit të tabelave, duke kursyer një sasi të madhe kohe. Ai gjithashtu mund të ndihmojë studiuesit të krahasojnë më mirë shkrimet nga kohë të ndryshme, qytete dhe autorë të ndryshëm. Por më e rëndësishmja, do të përshpejtonte ndjeshëm procesin e përkthimit, duke i dhënë botës qasje në një bollëk shkrimesh të lashta.

“Baza e kërkimit tonë është synimi për të rritur burimet e lashta që kemi në dispozicion dhjetëfish,” tha Yoram Cohen, bashkautor dhe profesor i arkeologjisë në TAU, në deklaratën për shtyp. “Kjo do të na lejojë, për herë të parë, të manipulojmë me të dhëna të mëdha, duke çuar në njohuri të reja të matshme rreth shoqërive të lashta, religjionit të tyre, ekonomisë, jetës sociale dhe ligjore.”

Edhe pse shumë pllakëza të përkthyera ka të ngjarë të tregojnë, për shembull, një faturë për blerjen e bagëtive, disa të tjera mund të përmbajnë llogari historike magjepsëse, apo edhe një epope tjetër të mrekullueshme. / Discover Magazine – Syri.net