Nga Aurenc Bebja*, Francë – 16 Shtator 2025

Gazeta finlandeze “Hufvudstadsbladet” ka botuar, të dielën 10 dhjetorit 1922, në faqen n°19, bisedën me Aleksandër Moisiun në Berlin rreth teatrit gjerman dhe skandinav, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:

Aleksandër Moisiu do të jetë në turne në Skandinavi.

Moisiu për Reinhardt-in.

(Letër drejtuar Hbl.)

Thellë në Berlinin e vjetër shtrihet Dorotheenstrasse — një rrugë ku çdo restorant apo kafene e vogël është plot me kujtime të artit dhe artistëve. — Kainz, Hendrichs, Wedekind, Böcklin. Skandinavët si Drachmann, Heiberg, Bång, Strindberg dhe shumë të tjerë u mblodhën me miqtë e tyre në kafenetë e vogla komode dhe diskutuan problemet e kohës në shoqërinë e verërave të Rinit dhe Burgonjës.

Në këto kohë që kanë humbur aq shumë nga devotshmëria dhe idealizmi i tyre, Dorotheenstrasse ka arritur të paktën t’i mbajë ambientet e saj të sigurta nga turmat e zhurmshme të gulashit të artë. Dhe Dorotheenstrasse, me vendstrehimet e saj, është ende një vendtakim popullor për aktorët, shkrimtarët, piktorët dhe politikanët idealë. —

Tek “Zum schwarzen Ferkel” gjejmë Aleksandër Moisiun. Ai ulet aty me humor të mirë, duke gumëzhuar ndonjë arie (melodi) italiane apo një tjetër dhe duke dredhur cigare.

— A do të vazhdoni edhe udhëtimin në vendet nordike këtë dimër ? — e pyesim.

— Po, përgjigjet Moisiu me një buzëqeshje miqësore, — po, do të ndodhë, nëse gjithçka shkon mirë. Domethënë kontratat, marrëveshjet dhe të gjitha formalitetet e tjera të mundshme. Gjithmonë duhet shumë kohë me gjëra të tilla. Por pothuajse me siguri do të vizitoj kryeqytetet nordike në shkurt. Kopenhagën, në “Teatrin Mbretëror”, ku gjeta shumë vullnet dhe mirësjellje vitin e kaluar. Për Kristianinë (Oslon), ende nuk është arritur një marrëveshje përfundimtare, as për Helsinkin, ku do të doja të vija duke ditur vendin e rëndësishëm që zë arti skenik atje. Në Stokholm, unë tashmë jam plotësisht dakord me drejtorin Ranft. Në fakt, ia di për nder Ranft-it më së shumti për realizimin e planeve të mia të udhëtimit nordik, — shton Moisiu.

— Dhe në çfarë rolesh do të paraqiteni para publikut të teatrit nordik këtë herë ? — e pyesim.

— Nuk mund t’ju jap ende asnjë informacion për këtë. — përgjigjet ai. Mund t’ju them se cilat role do të preferoja të zgjidhja. Por kjo çështje varet tërësisht nga menaxhimi i teatrove ku do të luaj. Në çdo rast, sigurisht që do të riluaj rolin tim në “Kufoma e gjallë”.

— Cili është mendimi juaj për aktrimin nordik ?

Moisiu mendohet për një çast dhe buzëqeshja fëminore që është aq tipike tek ai, i ndriçon tiparet dhe përgjigja e tij dallohet me bindje të plotë :

— Më i miri, thotë ai, ka shumë art të mirëfilltë atje. E ndjejmë se ka punë serioze pas arritjeve. Nuk janë virtuozët ata që shkëlqejnë, por përpjekja dhe puna për artin që gjen lirimin e tyre. Dhe ka më shumë jetë reale në aktrimin atje lart sesa këtu në Gjermani. Ka më shumë sakrificë dhe përkushtim ndaj artit sesa këtu. Një artist si Poul Reumert e detyron njeriun në admirimin më të ngrohtë. Në përgjithësi, për artin e performancës së aktorëve mund të thuhet se ai është më i thjeshtë dhe më i nënshtruar, si të thuash, se i yni, por megjithatë me efektivitet shumë më të madh ! Arti nordik i aktrimit është i shëndetshëm dhe i mirë.

— Po ai gjerman këtu ?

— Po, ne kemi shumë talent. Shumë iniciativë dhe vullnet të mirë. Por për fat të keq nuk ka linja të qarta. Kjo është veçanërisht e vërtetë për Berlinin. Në provincë, ne prodhojmë një art teatror më të mirë se këtu.

Së fundi, ne i bëjmë disa pyetje në lidhje me Max Reinhardt, ish-bashkëpunëtorin e tij të parë, të z. Moisi.

Moisiu përgjigjet ndër të tjera :

— Reinhardt tani është pothuajse një madhështi e rënë. Gjeniu që shkëlqeu tek ai nuk pati kurrë mundësinë të shpërthejë vërtet në flakë. Nuk ishte faji i botës — dhe nuk kishte mungesë të mirëkuptimit dhe admirimit nga ana e audiencës. Shpjegimi erdhi nga vetë Reinhardt. Ai e kuptoi shumë vonë se nuk e kishte perceptuar vërtet kohën dhe lëvizjet e saj. Kjo bindje përfundimtare ia paralizoi forcën dhe e nxori jashtë veprimit. Ai donte të bëhej revolucionar, por u bë vetëm reformator. Megjithatë, duhet pranuar se shumë nga veprat e këtij njeriu të çuditshëm dhe të zgjuar sigurisht që do të kenë vlerë të qëndrueshme për zhvillimin e artit teatror.

Dhe emri i Reinhardt do të mbetet gjithmonë një nga më të mëdhenjtë.

Dhe përsëri, buzëqeshja fëminore është aty, teksa ngre (dollinë) gotën e verës së Rinit për ta zbrazur për shokun e tij të vjetër.

H. F.