GIUSEPPE VERDI NË SHTRATIN E VDEKJES- HESHTJA E FUNDIT E NJË SIMFONIE NJERËZORE

Në mëngjesin e ftohtë të 27 janarit 1901, Milano u zgjua me një heshtje që nuk kishte asgjë të zakonshme.

Në një dhomë të qetë të hotelit “Grand Hotel et de Milan”, ndodhej shtrati ku kishte ndalur frymën Giuseppe Verdi, një nga shpirtrat më të mëdhenj që kishte njohur në historinë e vet muzika botërore.

I qetë, i mbështjellë me një dritë të zbehtë që depërtonte nga perdeja, fytyra e tij kishte marrë paqen e atyre që kanë dhënë gjithçka për botën.

Ai nuk fliste më, por çdo rrudhë në fytyrën e tij dukej sikur ruante ritmin e një melodie të pambaruar, një frymë të fundit që nuk do të pushonte kurrë së tingëlluari.

Në atë shtrat të bardhë, ku heshtja kishte zëvendësuar orkestrën, qëndronte i pafrymë dhe i pazë jo vetëm një njeri i madh, por edhe një epokë e tërë arti dhe ndjenje.

Verdi kishte qenë më shumë se një kompozitor: ai ishte një gjuhë e mëvetshme, ku në artin e tij përmblidheshin të gjitha gjuhët e botës, një vetëdije kombëtare, një ndërgjegje e Italisë që kërkonte lirinë e saj në shekullin e XIX.

Në notat e tij kumbonin fjalët që s’mund të thuheshin ndryshe, britmat e një populli që kërkonte identitet dhe dinjitet.

Kështu, në heshtjen e vdekjes së tij, sikur pushonte për një çast jo vetëm njeriu, por edhe ajo fuqi që kishte bashkuar një komb përmes artit.

Në fytyrën e Verdit të shtrirë, koha ndalej me respekt. Ai kishte përshkuar një jetë të tërë mes dritës dhe dhimbjes, duke shndërruar fatin e vet në fat të artit botëror.

Pas çdo kryevepre operistike të tij qëndronte një plagë e madhe njerëzore, një dashuri e humbur, një besim i ri në shpirtin e njeriut.

Rigoletto ishte zëri i padrejtësisë që ulëriti në errësirë; La Traviata – himni i një dashurie të ndaluar; Aida – tragjedia e sakrificës mes dashurisë dhe atdheut; ndërsa Nabucco ishte britma e një populli të robëruar që gjeti shpresë në fjalët “Va, pensiero, sull’ali dorate”.

Në to, Verdi shkriu jetën e vet, duke e bërë muzikën një pasqyrë të shpirtit njerëzor.

Pamja e tij e fundit, e qetë dhe fisnike, është një mësim për gjithë ata që kërkojnë pavdekësinë përmes veprës.

Në atë fytyrë paqësore s’kishte frikë, por pranueshmëri. Ishte një qetësi që vjen vetëm pasi njeriu i ka thënë të gjitha të vërtetat deri në fund.

Në heshtje, ai dukej sikur dëgjonte një melodi të padukshme, ndoshta vetë melodinë e përjetësisë që e priste përtej.

Në dhomë ndjehej një solemnitet i thellë, një qetësi që nuk ishte boshësi, por përmbajtje.

Sepse aty, në heshtje, fliste muzika e tij, si një shenjë se arti është mënyra më e lartë me të cilën njeriu përballet me përkohshmërinë.

Në funeralin e Verdit, mbi 200 mijë njerëz ecën në heshtje pas karrocës që mbante trupin e tij. Milano u kthye në një tempull muzike. Askush nuk foli.

Pastaj, papritur, turma nisi të këndonte “Va, pensiero”, korin e skllevërve hebrenj nga Nabucco, që kishte bërë të qante gjithë një komb.

Ishte një nga momentet më prekëse të historisë së artit njerëzor: populli këndonte për njeriun që i kishte dhënë zë shpirtit të vet.

Në atë çast, Verdi u bë përjetësisht njësh me popullin e tij – një njeri që kishte ditur të shkruante muzikë me gjakun dhe shpirtin e një kombi.

Sot, pamja e tij në shtratin e vdekjes nuk është thjesht një kujtim historik.

Është një simbolikë domethënëse e heshtjes njerëzore, një testament i përulësisë përballë përjetësisë.

Ai na kujton se arti i vërtetë nuk përfundon kurrë me autorin e vet.

Muzika e Verdit, si vetë jeta, është një qark i përjetshëm: fillon me ndjenjën, kulmon me dashurinë dhe mbyllet me paqen.

Në fund, nuk mbetet as nota, as fjala, as duartrokitja. Mbetet vetëm fryma e asaj muzike që e ngroh shpirtin njerëzor edhe në heshtje.

Giuseppe Verdi në jetë të jetëve mbetet një emër që nuk mund të shqiptohet pa ndjerë se brenda tij jeton vetë muzika, dashuria dhe dinjiteti i njeriut që e ktheu dhimbjen në simfoni dhe heshtjen në përjetësi.

Pamja e tij e qetë pas vdekjes është një shembëlltyrë e përjetshme e dinjitetit dhe përulësisë përballë fundit. Në heshtjen që rrethon trupin e tij, duket sikur dëgjohet ende një akord i fundit, një jehonë e butë që përzien mortin me madhështinë në çdo teatër, në çdo violinë, në çdo zemër që ndjen.

Në këtë kuptim, Verdi nuk vdiq kurrë….Ai vetëm heshti për t’u dëgjuar më qartë sot dhe në të gjitha kohërat që do të vijnë.

Tiranë, e mërkurë – 29 tetor, 2025