Me të mbaruar ritet që duhej të bënte nusja kur hynte në herë të parë në shtëpinë e burrit, Borën e çuan në kthinën e ndrequr për të. Në kohën që po çlodhej për të marrë veten nga udhëtimi i gjatë, nga dhoma ku ishin mbledhur dasmorët, erdhën tingujt e një fyelli, të cilët ia drodhën shtatin. Një mall i thellë e i largët i vërshoi në shpirt si ata lumenjtë që dalin nga shtrati kur bie shi diku përtej maleve. Një dorë e padukshme ia përkëdheli supet, pastaj i rrëshqiti midis gjinjve dhe zbriti poshtë…
Një tronditje të tillë kishte ndier atë ditë që Dashi e kishte përqafuar në mes të ahishtës së dendur. Pasi e kishte shtrirë në bar, ai ia kishte zbërthyer këmishën dhe e kishte puthur me zjarr. Vajza ishte dehur aq shumë, sa kishte pasur frikë se do të marrosej. Disa minuta më vonë, djaloshi ishte përpjekur t’ia zgjidhte brezin e larmë që ia mbështillte mesin. Mos u mundo se do ta zgjidh vetë, i kishte thënë Bora, duke fërgëlluar para syve të tij të përndezur. Bariu e kishte lënë të lirë të ngrihej në këmbë. E çliruar nga krahët që e shtrëngonin, vajza kishte vrapuar sa i kishin punuar këmbët për t’u larguar nga ahishta e dendur, për të shmangur një veprim që ajo mendonte se ishte diçka e ndaluar, madje e kobshme.
Nga fjalët e nënës dhe të grave të tjera të shtëpisë, i ishte ngulitur në kokë mendimi se një vajzë duhej ta ruante si sytë e ballit virgjërinë, të cilën duhej t’ia çonte si dëshmi ndershmërie burrit të saj të ardhshëm. Pasi ishte larguar nga ahishta e dendur, Bora kishte shkuar te një gurrë që buronte nga e çara e një shkëmbi, kishte mbushur grushtet me ujë të ftohtë për të flladitur fytyrën e gushën që ende i digjnin nga të puthurat e Dashit. Ajo ishte përpjekur t’i zhdukte sa më shpejt gjurmët e atij takimi, i cili njëherësh e kishte tronditur thellë dhe i kishte dhënë mundësi të shijonte një kënaqësi të panjohur.
Thellë në vete, vajza nuk kishte dashur ta harronte përqafimin e bariut që e donte. Përkundrazi, ajo do të kishte qenë e lumtur sikur puthjet e tij të mos mbaronin kurrë. Mirëpo asaj i ngjethej mishtë kur mendonte se ndonjë bari apo bareshë tjetër që mund t’i shihte duke dalë nga ahishta e dendur, do ta merrte me mend atë që mund të kishte ndodhur midis tyre…
Bora ishte e bindur se, po të ndodhte një gjë e tillë, asaj do t’i nxihej jeta. Prindërit do ta kalbnin në dru. Nazifi, i fejuari, të cilin nuk e kishte parë ndonjëherë, do ta prishte fejesën. Asaj do t’i vihej damka si femër e keqe dhe do të mbetej pa u martuar, meqenëse martesat midis katundit të Borës dhe katundit të Dashit ishin të ndaluara. Ajo nuk do të vishej nuse si të gjitha vajzat e tjera të krahinës, nuk do të bëhej nënë. E mbetur në derë të babait, ajo do të katandisej në një shërbëtore të kunatave, të cilat do ta kishin halë në sy. Në ato anë, për lëneshat, përdorej shprehja përbuzëse: Vajza në gjini, si pleh i zi.
Pikërisht frika se mos e pësonte një fat të tillë e kishte shtyrë të largohej nga ahishta e dendur ku ishte takuar me Dashin. Me atë ikje të nxituar, ajo kishte dashur më shumë të shpëtonte nga vetja, nga dobësia e saj. Bora nuk dyshonte te dashuria e bariut, të cilin e njihte prej vitesh. Ajo ishte e bindur se ai ishte gati të hidhej në zjarr për të, siç i thonë fjalës. Mirëpo ajo e dinte se fatet e tyre ishin vendosur qysh atë ditë që babai i saj i kishte dhënë fjalën babait të Nazifit, pa e pyetur fare vajzën e vet a i pëlqente apo nuk i pëlqente i fejuari që i kishte zgjedhur.
Për shkak të mjedisit ku rronin, të dokeve që qeverisnin jetën e tyre, as Bora, as Dashi nuk kishin guxuar t’i dilnin zot dashurisë së tyre, të ngrinin zërin kundër padrejtësisë që po u bëhej. Mallin që ia përvëlonte zemrën, bariu kishte vazhduar ta shprehte me fyellin e tij. Sa herë që ulej në ndonjë kodër apo mbështetej pas trungut të ndonjë lisi, ai e vinte fyellin në buzë dhe i binte për minuta të tërë. Me tingujt që fluturonin mbi lirishta e lugina, te Bora mbërrinte edhe fryma e ngrohtë e djaloshit të pikëlluar, dashuria e tij e pafashitur.
Vajzën e piknin në zemër ata tinguj që shprehnin dëshirë, përgjërim, dhimbje, por frika që ndiente nga pasojat që do të kishte, po të zbulohej dashuria e tyre apo ca më keq po të mbetej shtatzënë, kishte qenë më e fortë sesa keqardhja për djalin që donte, madje më e fortë, sesa dëshira e saj përvëluese për t’i ndier duart e tij t’i rrëshqisnin përsëri mbi trup. Për këtë arsye, ajo e kishte bërë zemrën gur dhe nuk kishte pranuar të përsëritej më ajo që kishte ndodhur tek ahishta e dendur.
Në mbarim të verës, në bjeshkë ia kishte behur një stuhi e papritur që i kishte zënë në kullota barinjtë dhe grigjat e tyre. Për t’u mbrojtur nga shiu i rrëmbyer, Dashi ishte strehuar nën trungun e një pishe të lartë. Gjatë stuhisë, pishën e kishte qëlluar rrufeja dhe e kishte ndezur flakë. Nga goditja e rrufesë kishte vdekur në vend bariu që ndodhej nën trung.
Kufomën gjysmë të shkrumbuar e kishin zbritur në vërri për ta varrosur. Ndryshe nga të afërmit dhe bashkëfshatarët e tjerë, Bora nuk kishte pasur të drejtë të merrte pjesë në varrim, të derdhte lot te koka e të dashurit të saj. Ajo kishte qarë fshehurazi për të kur ishte gjendur fillikat në kullota ose në errësirën e natës, duke e mbuluar kokën me mbulesën e leshtë. Bjeshka e mbetur pa zërin e Dashit dhe pa tingujt e fyellit të tij i dukej si një pishë e djegur nga rrufeja. Ashtu e ndiente edhe zemrën e saj…
Pas fejesës, ishin shtuar andrallat e jetës së përditshme. Vajza ishte detyruar t’ia linte kopenë e deleve motrës më të vogël, për t’u marrë me përgatitjen e pajës. Kur kishte ardhur dita e vades, e kishin veshur nuse dhe e kishin hipur në kalë. Pas një udhëtimi prej disa orësh, ajo kishte mbërritur te shtëpia e burrit. Sapo kishte zbritur nga kali, Nazifi e kishte kaluar nën frerin e kalit. Ky veprim ritual donte të thoshte se nusja duhej t’i bindej burrit, ashtu siç i bindet kalorësit kali, të cilin e mban për freri.
Tingujt e fyellit që binte në dhomën ku ishin mbledhur dasmorët shpërndaheshin si tufa zogjsh në të gjitha kthinat e shtëpisë. Duke e dëgjuar atë melodi të përmallshme, Bora provonte ndjenja të kundërta: edhe e kishte zët për tronditjen që i shkaktoi, edhe donte që ajo të mos ndalej kurrë. Nusen e befasonte sidomos ngjashmëria e madhe midis mënyrës se si i binte fyellit bariu i vdekur dhe dasmori i panjohur. Ajo tha me vete: “Po ma shkon krejt mallin e Dashit!” Instinktivisht e afroi dorën te goja sikur me atë gjest desh t’i ndalte fjalët që nuk duhej t’i dëgjonte askush.
Papritur, Bora zuri të qante me gulçe. Kësaj here, lotët që i rridhnin rrëke, nëpër faqe, nuk e shqetësuan fare dhe nuk pati nevojë t’i fshinte. Gratë që hynin në kthinën e nuses, pandehnin se ajo derdhte lot për prindërit dhe për katundin e saj, nga të cilët ishte ndarë përgjithmonë. Vetëm ajo e dinte se ata lot të nxehtë kishin lidhje me dashurinë e vajzërisë dhe me fyellin, me të cilin bariu nga katundi fqinjë ia kishte shprehur mallin që i përvëlonte zemrën…
Kur erdhi koha për të vajtur në dhomën e dasmorëve, siç e kërkonte riti i radhës, Bora e pa nga afër fyelltarin që e kishte trazuar aq shumë me melodinë e tij. Ai ishte një djalë rreth njëzet e pesë vjeç, me sy të zinj që vezullonin si prush. Nga vështrimi i ngulmët i dasmorit me fyell në dorë faqet ia mbuloi një kuqëlim i lehtë si vezullimi që mbulon borën në perëndim të diellit. E frikësuar se të tjerët mund ta vinin re tronditjen e saj, ajo ndenji kokulur, pa guxuar ta ngrinte kokën as edhe një herë të vetme për të vështruar fyelltarin që po e përpinte me sy.
Pas mbarimit të dasmës, fyelli që Borës ia kishte trazuar shpirtin me melodinë e tij, vazhdoi të binte në kodrat që rrethonin katundin.
-Kush është ai që i bie kaq bukur këtij fyelli? – e pyeti ajo Rushën, gruan e moshuar të një kushëriri të Nazifit, i cili e kishte shtëpinë ngjitur me shtëpinë e tyre.
-Është Shpendi, një çoban dhensh. Është djali i motrës sime…
Pas këtyre fjalëve, ajo shtoi se në tërë krahinën, askush nuk i binte fyellit si Shpendi. Edhe babai i tij kishte qenë fyelltar i përmendur. Këtë mjeshtri, ata e kishin trashëguar brez pas brezi. Për traditën e kësaj familjeje, pleqtë e katundit tregonin një gojëdhënë që Rusha nuk e kishte dëgjuar ose nuk e mbante mend.
Shumë kohë më parë, një nga stërgjyshërit e Shpendit i kishte nxjerrë dhentë nga vatha në të dalë të dimrit. Atë ditë ishte pika e diellit. Grigja kishte filluar të bubrronte në lëndinat e sapoliruara nga bora. Bariu ishte ulur rrëzë një krekëze dhe e kishte vënë fyellin në buzë. I mërzitur nga dimri i gjatë që e kishte detyruar të rrinte brenda, ai i kishte rënë fyellit me dëshirë të madhe. Krekëza ku kishte mbështetur kurrizin fyelltari, i kishte marrë për cicërima zogjsh tingujt e fyellit që binte rrëzë trungut të saj. Ajo ishte gjallëruar përnjëherësh. Sythat e saj ishin fryrë sa hap e mbyll sytë, kishin pëlcitur dhe kishin nxjerrë gjethe të reja. Duke ndier se ndodhej në hije, bariu kishte ngritur sytë lart dhe kishte parë me habi gjethet e reja që shushurinin mbi kokën e tij.
Pasardhësit e bariut të qëmotshëm që kishte magjepsur krekëzën me melodinë e tij, e kishin ruajtur fyellin e lashtë si një gjë të shenjtë. Në vitet e mëpastajme, shtëpia e tyre ishte djegur tri herë. E vetmja gjë që kishte shpëtuar pa u bërë shkrumb e hi, kishte qenë fyelli i lashtë. Familja e Shpendit besonte se fyelli i trashëguar nga stërgjyshi i tyre u sillte mbarësi edhe njerëzve, edhe bagëtive. Sa kohë që ajo vegël do të qëndronte në atë shtëpi, nuset do të lindin më shumë fëmijë, kurse bagëtitë do të pillnin më shumë qengja, keca e viça, do të jepnin më shumë qumësht, do të dëmtoheshin më pak nga bisha, nga guri apo nga sëmundja…
Disa javë pas dasmës, Shpendi u gjend përballë Borës që kishte vajtur në shtëpinë e Rushës. Sytë e tij nuk iu ndanë për asnjë çast nuses së bukur. Ai i tha se do të jepte çdo gjë për t’u takuar me të vetëm për vetëm. Megjithëse u skuq në fytyrë, Borës i erdhi mirë kur i dëgjoi ato fjalë.
-Edhe tufën e dhenve do ta jepje? – e pyeti ajo.
-Me të dyja duart!
-Po fyellin?
-Jo vetëm fyellin, por edhe shpirtin!…
Pas këtyre fjalëve, Bora u largua me të shpejtë nga shtëpia e Rushës, ashtu siç kishte vepruar tek ahishta e dendur ku ishte takuar me Dashin. Megjithëse vendosi t’u shmangej takimeve me Shpendin, ajo linte çdo punë për të dëgjuar fyellin e bariut me sy të ndezur si prush. Ajo melodi e përmallshme që vinte nga kodrat rreth katundit, ishte ndër gjërat e pakta që i falte gëzim, që e bënte të harronte për disa çaste jetën e saj të rëndomtë e të hidhur.
Nazifi sillej me të shoqen si kalorësi që mendon se kali është krijuar vetëm për t’i shërbyer të zotit. Ai nuk ia kursente fjalët e ashpra dhe poshtërimet. Edhe kur shtriheshin në shtrat, nuk i thoshte ndonjë fjalë të ëmbël, nuk e përkëdhelte me dashuri. Ai e përdorte sa për të shfryrë epshet prej mashkulli, pastaj i kthente kurrizin dhe ia këpuste gjumit.
Bora e mbante brenda vetes pakënaqësinë që ndiente, heshtte, duronte, ashtu siç bënin të gjitha gratë e krahinës ku kishte lindur apo të krahinës ku ishte martuar. Kur dilnin nga dera e babait, vajzat që vinin në jetë në ato anë, e dinin se para tyre hapeshin vetëm dy dyer: dera e shtëpisë së burrit dhe gryka e varrit…
Fyelli i Shpendit e ndihmonte nusen gëzimpakë ta mbante gjallë sa më gjatë kujtimin e dashurisë së humbur, të asaj lumturie të shkurtër që i kishte falur takimi i parë dhe i vetëm me Dashin. Ajo melodi ishte një pikë mjalti që fati kishte zemërgjerësinë të hidhte në kupën e vrerosur të jetës së saj bashkëshortore.
Një ditë, Bora po fshinte oborrin e shtëpisë. Kur dëgjoi tingujt e parë të fyellit, ajo e la fshesën përtokë, u ul në një trung që përdorej për të çarë drutë dhe zuri të mbante vesh. Ndërsa dëgjonte melodinë e njohur, kishte përshtypjen se nuk ndodhej në oborrin e shtëpisë së burrit, por në kullotat e largëta të vajzërisë ku Dashi i shprehte dashurinë me fyellin e tij.
Nga ai kotullim i ëmbël, nusen e nxori zëri i vrazhdë i Nazifit, i cili iu afrua si bishë e egërsuar.
-Pse je ulur aty?
-U lodha duke fshirë oborrin dhe u ula të pushoja një grimë herë, – tha nusja që u ngrit në këmbë.
-U ule për të pushuar apo për të dëgjuar fyellin?
-Për çfarë fyelli e ke fjalën?!
-Për atë fyellin që bie në kodër!
-Nuk e di se, kur dikush i bie fyellit, gratë duhet të mbyllin veshët.
-Po që duhet të lësh punën e të dëgjosh me veshët pipëz, a e di?
-Nuk po dëgjoja me veshët pipëz. U ula të pushoja, se e ndjeva veten të lodhur.
-I vura re nga ballkoni të gjitha veprimet e tua! – iu hakërrua Nazifi. – Kallëzomë, a merresh vesh me Shpend Kreshtën me anë të fyellit?
-Unë nuk merrem vesh me askënd.
-Pse rren?
-Nuk rrej dhe nuk mund të pranoj diçka që nuk më ka shkuar ndër mend.
I xhindosur nga kundërshtimi i të shoqes, Nazifi e kapi nga flokët dhe e tërhoqi drejt katoit të bagëtive. Me një litar që përdorej për të ngarkuar kalin, ai zuri ta qëllonte sa i punonte krahu. Bora ishte e shëndetshme dhe e fuqishme. Ajo kishte aq fuqi sa mund t’ia kapte litarin e t’ia hiqte nga duart. Pati një çast kur ajo deshi ta bënte një gjë të tillë, por ndërroi mëndje. Po t’ia rrëmbente litarin, Nazifi do ta ndiente veten të poshtëruar, të cenuar në sedrën e tij prej burri, i cili mendonte se kishte epërsi mbi gruan në çdo pikëpamje. Për të vënë në vend nderin e humbur, ai mund të merrte pushkën e ta vriste fare. A nuk ia kishte dhënë babai i saj një fishek bashkë me pajën? Sipas kanunit, burri kishte të drejtë ta vriste me atë fishek, kur ta gjykonte se gruaja nuk e kishte mbajtur vendin që i takonte, se ajo ia kishte bërë borxh ta ndëshkonte.
Në fillim, Bora i përballoi dhimbjet duke tendosur trupin e duke shtrënguar dhëmbët. Kur dhimbjet u bënë të padurueshme, ajo bërtiti me zë të lartë. Të shqetësuara nga ato britma të papritura, te katoi erdhën e ëma e Nazifit dhe Rusha, të cilat u munduan ta qetësonin Nazifin dhe t’ia mbanin duart.
Lutjet dhe veprimet e dy grave të moshuara e detyruan burrin ta lëshonte litarin nga dora. Para se të dilte nga katoi, ai tregoi me gisht trarin transversal që mbante dyshemenë e katit të dytë dhe iu drejtua të shoqes me këto fjalë:
-Po më ra në vesh ndonjë fjalë e keqe për ty, në këtë tra do të të var!…
Gratë e moshuara e ndihmuan nusen të ngjitej në katin e dytë, pastaj i vunë pece të lagura mbi blanat e zeza, të shkaktuara nga goditjet e litarit. Për ta ngushëlluar, ato i thanë se, kur kishin qenë nuse të reja, burrat e tyre i kishin rrahur aq shumë, sa u kishin dhimbur brinjët me ditë të tëra.
Kur keqtrajtoheshin nga burrat, gratë e atyre anëve nuk kishin ku të qaheshin, nuk kishin nga t’ia mbanin. Po të ktheheshin në shtëpinë e babait, të afërmit do t’i detyronin të shkonin përsëri te dera e burrit. Po të iknin nga burri i parë, nuk kishin asnjë siguri se burri i dytë do të sillej më mirë me to. Për atë grua, të cilës i vinte shpirti në majë të hundës nga jeta bashkëshortore, e vetmja rrugëdalje ishte vetëvrasja: të varej në litar, të hidhej nga ndonjë shkëmb ose të mbytej në lumë…
Pas të rrahurit me litar, Bora nuk ishte më ajo e para. Në prani të burrit ajo tregohej shumë e kujdesshme për të mos bërë ndonjë gjest ose për të mos nxjerrë nga goja ndonjë fjalë që do të ngjallte edhe dyshimin më të vogël. Nga ana tjetër, ajo vendosi të bënte atë që deri dje i dukej e papranueshme. Meqenëse e kishin rrahur pa pasur marrëdhënie me ndonjë burrë tjetër, ajo vendosi t’i jepej bariut që kishte kërkuar të takohej me të. Kjo ishte e vetmja mënyrë për t’u hakmarrë ndaj padrejtësisë dhe mizorisë së të shoqit.
Për t’u lidhur me Shpendin, ajo përdori si ndërmjetëse Rushën, tezen e tij, të cilës i dhuroi një këmishë të re. Një natë dimri, kur i shoqi po hante darkë me ca miq, Bora i tha të vjehrrës se do të zbriste në vathën e deleve.
Sapo hyri në vathë, krahët e bariut e mbërthyen si dy putra ariu dhe shtrënguan pas kraharorit. Pasi e puthi në gushë, pas veshit dhe në qafë, ai zuri t’ia shkopsiste rrobat, t’ia zbulonte pjesët e trupit e t’ia mbulonte me të puthura të zjarrta. Asaj iu duk sikur lëkurën ia mbuloi një diell pranvere.
Shpendi ia kafshoi gjinjtë, pastaj dora e tij e babëzitur për trup gruaje rrëshqiti midis kofshëve të saj të mbushura, derisa mbërriti te vendi ku takoheshin çapokët. Dora iu lag. Ai e shtriu mbi një vandak me sanë që Nazifi e kishte sjellë në vathë për t’ua hedhur deleve, dhe u ngjesh pas saj. Trupat e tyre u ngjitën aq shumë, sikur u shkrinë me njëri-tjetrin. Me erën e trupave të tyre u përzie era e livadheve të verës, aroma e tërfilit dhe e barit të thatë.
Borës i erdhi të gulçonte, të ulërinte nga kënaqësia. Ato çaste iu kujtua nata e parë kur kishte fjetur me të shoqin. Marrëdhëniet e tyre kishin qenë të vakëta, gati-gati si ca lëvizje mekanike. Ajo e kuptoi se nata e parë e vërtetë e martesës ishte takimi me Shpendin në vathën e deleve, mbi vandakun e sanës. Nga mënyra se si trupi i saj e përpinte trupin e mashkullit, ajo e ndjeu se atë natë do të bëhej nënë.
Pasi u ngrit nga vandaku i sanës, ajo i shtriu sa mundi rrobat e tutluara, mbërtheu kopsat, e vështroi me përgjërim bariun që u zhduk në errësirën e natës, pastaj u kthye te dhoma e zjarrit.
Nazifi dhe miqtë e tij ende nuk ishin ngritur nga sofra. Vjehrra i hoqi nga kurrizi dy-tri fije bari, pastaj i tha:
-A u hodhe sanë dhenve?
-Po. Nga e more vesh?
-Tërë trupi të mban erë sanë. Duke nuhatur këtë erë, m’u duk sikur isha në livadhet e verës!
-Kur po u hidhja sanë deleve, edhe mua kështu m’u duk…
Të nesërmen, Shpendi i ra fyellit në kodrat që rrethonin katundin. I ra gjatë e bukur. Meqenëse ky veprim i tij ishte diçka e zakonshme, askujt nuk i bëri përshtypje. Vetëm Borës iu duk se ai i ra më bukur se asnjëherë. Duke e dëgjuar, ajo mendonte: Ai i bie për mua! Asaj i dukej vetja si krekëza që kishte nxjerrë gjethe në dimër, e magjepsur nga fyelli i bariut të qëmotshëm.
Nusen e re nuk e vriste ndërgjegjja që e tradhtonte të shoqin. Qëkurse kishte provuar përkëdheljet e Shpendit dhe dalldinë e epshit, marrëdhëniet intime me Nazifin i dukeshin thjesht si një angari. Për t’i bërë ballë bezdisë që i shkaktonin ato veprime, ajo mbyllte sytë dhe ëndërronte sikur mashkulli që rëndonte mbi trupin e saj, nuk ishte i shoqi, por i dashuri.
Kur trupi i Nazifit rrëshqiste si trung nga trupi i saj, Bora tërhiqej në anë të shtratit, mblidhej kruspull dhe mendonte për fëmijën që po ngjizej në barkun e saj. Ajo e dinte se atë fëmijë nuk e kishte me të shoqin që gërhinte në anë tjetër të shtratit. Për të duruar atë gërhimë të rëndë, ajo mendonte se fyelli i Shpendit do të binte përsëri te kodrat që rrethonin katundin. Në tingujt e atij fyelli, ajo do të ndiente dëshirën e zjarrtë të bariut për ta puthur, për të bërë dashuri me të…

2012