PËRFYTYRIM NË DHOMËN E BURGUT

E paharruar ajo kohë zezonash
Vitet e shkuara birucave të nxira
Ato dhoma të trishta, dy herë dy
Një krevat përforcuar mureve të ftohta
Një tavolinë, një karrige për “pushim”
Kur mërzia merrte valë e koka mërdhinte
Djersët lagnin fytyrës si bulëza gjethesh n ‘mars
Dyshemeja plot lagështi, myk mizorie
Një kovë pas dere kundërmonte përherë
Në dritaren e këndit të dhomës me pak dritë
Një këngë bylbyli hynte n ‘fluturim
Frymonte shpresën në zemër
Etshëm shpirtin e mbyllur n ‘qeli
Pas asaj gijotine të vjetër e të ndyrë
Të cilës i vinte era liri!….

KOLLITJET E NATËS

Natën eci rrugëve të qytetit tim
Sodis përmallshëm kalldrëmat e vjetër
Me duar varur mbaj ashtin e shpinës
Nuhas gjurmët e hapave të hershme
Si lehje qensh piskamave n’ ikje
Vagëllimave të natës së fjetur
Drita të neonit shkëlqenin n ‘errësirë
Si në vegim dëgjoj vaje
Herë të qeshura fëmijësh
Shikoj pemë të zhdavaritura, gjëmonin
Nga përplasje ere kur moti çartej
Sa kollitje të ashpra nga ftohja e gjatë
E dhimbjet ia lexoja shtatit plot plagë
Qytetit tim të lashtë…

Me sy të ngrirë dhimbjeve lotoja
Me imazhe fatamorganash
Të gjitha rrugëve të qytetit një emër lexoja: Liri!
Kollitjet e natës si tinguj lyrash të shpirtit
Jeta harxhohet përqafimeve të nxehta
Si gurët stinëve të shkrifta….

NUMËRIM I GABUAR…

Dje numëroja ditët si muaj, si vite
Sot numëratorja e jetës ka ndryshuar
Numëroj vitet si ditët, si javë e muaj
Nuk dij se në cilën kohë paskam gabuar
Apo, koha edhe numëratoren e ka ndryshuar
Sa dëshiroj të harroj plotësisht
Aritmetikën e dështuar…

ISHA DJE ATY
Dje isha aty
Te dera e vjetër më solli malli
Putha gurët e lëmashkun , të nxirë
Dhe plot tjegulla te djegura
Shkrumb moti gulshoi në heshtje
Plasaritjeve nuk ua fala kohën
Idhshëm binin qepallave të lodhura
Ehe!…
Si kallet ofshama buzëve të zverdhura
Moshatarët kanë ndërruar vendbanimet
Atje, nën hijen e blirëve pushojnë
Pranë gurëve të kullës së djegur
Kujtimet sikur bëjnë nusërim
Hijet bëjnë valle, këndojnë ninulla
Shpirti shprish esencën valëvitëse
Puçërrohet plazma n ‘gjakun e dehur
I mungon fjala ditës për etjen e djeshme
Kanë shkuar edhe lotët e përgjakur
Te blirët takimi i moteve……

Ndonëse Linda krijoi një përshtypje shumë të keqe për kafenenë, ata nuk u larguan. Dukej se Niku ishte i vendosur për ta bërë atë bisedë. Me nervozizëm ajo bëri për nga tavolina e vetme që ishte bosh dhe u ul. Pastaj filloi ta vëzhgonte më me vëmendje loaklin dhe të pranishmit. Në kafene kishte tre klientë të tjerë dhe një kamariere. Mjedisi i kafenesë ishte një gjysëm bodrum pa dritare, ku ambienti ndriçohej vetëm nga gjashtë abazhurë të varur në tavan dhe një llambë në murë, afër hyrjes kryesore. Brenda në kafene mbizotëronin nuancat e ngjyrës së kuqërremtë. Pa orë nuk do të dije në ishte ditë apo natë. Në fakt në kafene kishte gjithashtu dhe tre sahate antikë muri shumë të mëdhenj, por akrepat tregonin orë të ndryshme. Të ishte e qëllimshme apo thjesht kishin ngelur? Klientët që shkonin për herë të parë nuk e kuptonin përse ishin ashtu, prandaj edhe ishin të detyruar të kontrollonin orën e dorës. Ashtu bëri dhe djaloshi, domethënë Niku. Tek shihte orën e dorës, zuri të fërkonte me gisht vetullën e djathtë, ndërsa buzën e poshtme e zgjati lehtësisht para. Pasi e vështroi me vëmendje mjedisin, Linda e kaloi vështrimin tek të pranishmit, pra klientët. Në tavolinën e cepit qëndronte një grua e veshur me fustan të bardhë me mëngë të shkurtra, që lexonte qetësisht një libër. Te tavolina më pranë hyrjes qe ulur një burrë me pamje të zakonshme. Mbante para një revistë të hapur udhëtimesh dhe hidhte shënime në një bllok të vogël. Herë-herë dukej se konsultohej edhe me celularin Samsung. Gruaja e ulur në banak i hidhte rrëmbimthi ndonjë vështrim Lindës dhe buzëqeshte. Tek-tuk gjatë bisedës së çiftit të pazakonshëm për lokalin, me sa dukej, Lindës me Nikun, gruaja i bënte me shenjë kamarieres dhe qeshte me zë të trashë…

– Oh, Zot, si vajti kaq vonë? – tha befas Niku, ende pa ardhur porosia.

– Si kaq vonë, por ne nuk kemi ardhur Akoma! Merre me mend as nuk na janë ftohur kafet, – ia ktheu Linda edhe me një farë ironie edhe me një lloj nervozizmi.

– Më fal por duhet të ik sa më shpejt, – bishtnoi nëpër dhëmbë djaloshi, pra, duke u zgjatur për të marrë çantën.

– Eh? – ia bëri Linda që nuk po u besonte as syve as veshëve. – Akoma s’është ftohur kafeja, – tha prapë ajo, ndërsa djaloshi vazhdonte të fërkonte vetullën e djathtë. Nuk e kishte dëgjuar t’i thoshte se mes tyre kishte marrë fund. Megjithatë, ai e kishte ftuar në takim – të dashurën e tij prej dy vitesh – për të bërë një bisedë serioze…e tani papritmas e njoftoi se duhej të largohej. Do të nisej menjeherë madje – për punë orësh. Edhe pa i dëgjuar ato fjalë, ajo ndiente se biseda serioze kishte të bënte me ndarjen. E kuptoi tani se paskësh qënë gabim që pati menduar – e akoma më tepër që pati shpresuar – se biseda serioze do të ishte: “A do të martohesh me mua?- për shembull. – Çfarë? – tha ajo pa ia dhënë sytë. Ai vazhdonte të fërkonte vetullën… – Nuk merituakam asnjë shpjegim? – pyeti ajo? Vajza foli me tonin pyetës, të cilin ai nuk e pëlqente aspak.

Ndërsa ai rrufi kafenë, për t’iu shmangur dora-dorës pyetjes së saj, gjysma e sipërme e trupit të Lindës u lëshua mbi tavolinë, duke shpëtuar për mrekulli pa derdhur kafenë, që kishte para vetes. Kamarierja dhe klientja e ulur në banak, që sapo kishin dëgjuar fjalët e Lindës, vështruan njëra-tjetrën në sy. Ai e vështroi syunjur dhe i zgjati dorën, por ajo nuk e lëvizi as dorën as trupin.

Me dorën e shtrirë drejt saj dhe duke e vështruar drejt në fytyrë, ai tha me gjysëmzëri: -Jam për në Amerikë, Linda. Për dy orë niset avioni. Kam plot punë për të bërë në aeroport dhe nuk më premton koha. Linda rrotulloi vetëm pak sytë pa lëvizur fare dhe vështroi fytyrën e tij të zverdhur, jo të skuqur nga turpi.

Me qënë se ai priste me dorën e zgjatur, ajo i tha me gjysëm zëri: – Udhë e mbarë! Kur ai e kuptoi se e dashura e tij prej dy vjetësh as do të çohej në këmbë, as do ta përshëndeste, ai e uli dorën dhe i tha: nuk është koha tani për të të shpjeguar pse po iki papritur. Një ditë do të shpjegoj dhe do të më kuptosh. Mos harro se të kam dashur shumë…

– Domethënë nuk më do më, – ia ktheu Linda pa lëvizur, por zëri i saj dukej se kalonte përmes një dhimbjeje të brendëshme, që as ajo nuk e kuptonte tamam… – Kur ai kapërceu pragun e lokalit, Linda u ngrit me vrull, pa u kuptuar se ishte me inat apo e shqetësuar.

Kur doli te dera e pa se ish-i dashuri i saj ecte me hapin e një të penduari apo të sëmuri.. – Udha e mbarë, – i tha ajo dhe ngriti dorën. Ai u kthye me vrull, vështroi me sy të hapur tej mase dhe i valviti dorën. Në sytë e tyre u panë riga lotësh. Që të mos e mbante gjatë, Linda u kthye brenda, ndërsa ai mbeti pak i ngrirë në vend. Dashuria mbërrin atëherë kur nuk e presim, atëherë kur as nuk e kemi kërkuar dhe as nuk e kemi zgjedhur. Kërkimi i dashurisë nuk na çon kurrë te një partner i përshtatshëm ose i përsosur. Vetëm krijojnë mall dhe fantazi. Dashuria nuk është kurrë jashtë nesh, ne e mbajmë atë brenda nesh. Dhe momentet më të bukura përmblidhen në momente të bukura brenda nesh…

Kur Linda u ul sërish te tavolina e saj dhe rrufi kafen pa shije, që iu duk si helm, gruaja e veshur me të bardha iu drejtua papritur: – Ju kuptoj, – tha ajo ndërsa mjekja u kthye e befasuar prej saj.

Ajo në fakt asgjë nuk kptonte, por thjesht donte të jepte një përgjigje me vend. Quhej Suzana. Ishte një prej klienteve të rregullta të kafenesë, që sapo kishte mbushur 35 vjeç. Ajo ishte mësuesë anglishteje në gjimnazin “Sami Frashëri”. Gjithmonë para se të shkonte në punë, kalonte për një kafe në atë lokal, që e quante të qetë. Por atë ditë ishte e diel dhe ajo kishte dalë me qejf, pasi kishte mbaruar punët e shtëpisë.

– Po ai ç’u bë? Ku shkoi tani, që nuk u kthye me ty? – pyeti Suzana, duke luajtur me filxhanin në dorë, sikur nuk kishte shumë ineteres.

– Në Amerikë, – tha Linda, duke shfryrë.

– Domethënë i dashuri yt zgjodhi punën, ë? Se në Amerikë do të shkojë për punë apo jo. Suzana e kishte dhunti që të dilte drejt e në temë.

– Jo, nuk është ashtu, – kundërshtoi Linda.

– Thua? Por, në Amerikë shkoi ama, – nguli këmbë Zana, që s’po arrinte të kuptonte Lindën.

– A nuk e kuptove kur të shpjegova? – tha Linda, gati për të shpërthyer.

– Cilën pjesë? – Unë doja t’i thosha ”mos shko”, por isha tepër krenare.

– Pak femra do ta pranonin këtë që sapo the! – ia pat Suzana, që u mbështet pas, humbi ekuilibrin dhe pothuajse desh ra nga karrigia.

Atëherë Linda filloi ta merrte seriozisht Suzanën. Bile iu duk një grua inteligjente që mund të bisedohej me të. Po një drithmë e fortë ia përshkoi krejt trupin. Edhe pse ngjante si një shpërfillje mizore e ndjenjave të saj, linda filloi me shpjegimin.

– Kemi dy vjet të lidhur, por asnjë herë nuk kemi folur seriozisht. Sot e kishim lënë për një “bisedë serioze” dhe prisja të më thoshte: “ A do të martohesh vërtetë me mua?” apo “kur do ta lëmë datën e martesës”, por ai më tha papritur se i vajti vonë, pasi i ikte avioni.

– Mos vallë…- filloi Suzana, por Linda ia preu shkurt: – Do të thuash se mos ka ndonjë të dashur atje, por përgjigja ime është JO. Absolutisht JO.

– Atëherë diçka tjetër e preokupon, – tha Zana. – Më duhet të iki tani, – iu përgjigj Linda dhe brofi në këmbë. Hodhi çantën në krahë dhe u bë gati ta linte lokalin.

– Mos ka ndonjë hall tjetër, moj korbë, – ndërhyri kamarierja nga banaku, që ishte e motra e pronarit. Linda shtangu pak, por më serioze dhe krenare se kurrë doli inga lokali…

– Mos e humb shpresën doktoreshë. Mund të ketë dhe ndonjë hall, aq më keq ndonjë problem. Doktoresha ktheu fytyrën nga profesorja sikur ajo të ishte fallxhore.

– Mos u huto, Linda, se dëgjova djaloshin, që ta foli emrin ashtu. Tek ne punë janë shumë të ngatrruara. Linda u ktheu shpinën dhe dol inga lokali, duke thënë me vete: Edhe kjo… Mendova se ishte profesore jo fallxhore…

FUNDI I PJESES SE DYTE.

Nazmi Rrahmani është shkrimtari që ka patur dhe vazhdon të ketë një numër të madh lexuesish, sidomos në Kosovë. Tek shkollarët e mesëm është pa dyshim më i njohur, por është i lexueshëm për të gjitha shtresat shoqërore dhe për të gjitha moshat. Rrahmani është ndër autorët e paktë të letërsisë së sotme shqiptare, që shkruan vetëm llojin e prozës së gjatë, romanin. Për nga formacioni stilistik është i shkollës realiste klasike, por i një realizmi të përafërt me atë të narracionit dokumentar.

Nazmi Rrahmani lindi më 7 maj 1941 në Bellofcë të Podujevës. U shkollua në Podujevë dhe në Prishtinë. Studimet për gjuhë dhe letërsi shqipe i kreu në Prishtinë. Pas studimeve punoi si gazetar në Radio-Prishtina e më pas te gazeta “Rilindja”, për të vazhduar në redaksinë “Jeta e Re” dhe më pas në redaksinë e botimeve “Rilindja”. Aktualisht jeton në Prishtinë. Ka botuar romanet:
Malësorja, 1965, Pas vdekjes (Kthimi i njeriut të vdekur), 1975, Tymi i votrës së fikur, 1969, Toka e përgjakur, I,I1,1973, Rruga e shtëpisë sime, 1978.

Lexuesit e shumtë të N. Rahmanit, fare lehtë mund ta identifikojnë mjedisin e fshatit të Llapit dhe Gollokut, që është thuajse i njëjtë me botën fshatare të kësaj hapësire etnike. Për më shumë, lexuesi i kësaj hapësire është në gjendje të identifikojë personazhet dhe fatet e tyre të ngjashme, familjet dhe bëmat e vërteta, kohën dhe parashenja të tjera të këtij mjedisi. Autori, me këtë rast, në romanet e veta i ndërlidh, i përplotëson historitë dhe bëmat, fatet e personazheve të shumtë përmes sajimeve krijuese imagjinative. Ngjarjet e rrëfyera nga njerëzit dhe për njerëzit e kësaj hapësire kosovare shtrihen brenda harkut kohor që kap gati gjysmën e parë të shekullit njëzet dhe janë pasqyrë dhe dokument i fshatit të atëhershëm, e pjesërisht dhe të atij të sotëm. Akoma më saktë: fati individual dhe fati kolektiv në këtë sagë narrative romanore ndërlidhet me atë të shqiptarëve mes dy luftërave botërore, e që arrin deri në ditët tona. Edhe atëhere kur në dukje fati i personazheve duket i izoluar, në fakt, është refleks i fatit kolektiv. Edhe pozita e rëndë e gruas (Hajrija, Malësorja), dhe skamja ekstreme, dhe vrazhdësia, brutaliteti deri në gjakmarrje, dhe shpërngulja, çrrënjosja nga trualli i të parëve, vihet në një sfond të përgiithshëm: mungesa e lirisë, jeta nën terrorin e pushtuesit.Lirisht mund të thuhet se letërsia që shkruan Nazmi Rrahmani është e angazhuar në kuptimin e mirë të fjalës, angazhim me sens të humanizmit dhe të marrëdhënieve mes njerëzve. Për pozicionimin e shkrimtarit ndaj realitetit, për vizionin e tij jetësor dhe filozofik, vlen të sjellim një mendim nga studimi monografik i Sabri Hamitit: “… realiteti është edhe jashtë nesh edhe në ne. Ai ekziston në vetëdijen e njeriut të vetëm në formën e njëmendësisë, në formën sa njeriu mund ta njohë”. Në veprën letrare, në roman, kjo shkallë e përngjasimit me realitetin, nuk mbetet në nivelin e njohjes, por merr një trajtë më individuale, subjektive dhe manifestohet si qëndrim i individit. Duke u menduar t’i shmanget këtij subjektivizmi, Nazmi Rrahmani i ndërthur ndodhitë dhe idetë qenësore në vepër rreth një boshti themelor, personazhit, të cilin e vendos në një mjedis të caktuar jetësor. Plkërisht nga ky kontekst tërësor i realitetit, autori nxjerr personazhe që përputhen plotësisht me perspektivën e zërit autorial të tekstit.
Angazhimi i shkrimtarit kështu shtrihet në të gjitha sferat e teknologjisë narrative, si në përzgjedhjen e ngjarjes tërësore, në renditjen dhe kronologjinë e tyre, në paraqitjen dhe përshkrimin e mjedisit, në emërtimet e personazheve dhe toponimet gjeografike, në ndërhyrjen e personaliteteve historike e kombëtare.

Rruga e Shtëpisë sime (analizë)

Romani i gjashtë i Nazmi Rrahmanit Rruga e shtëpisë sime, është rrëfim mbi fatin e kosovarëve të çrrënjosur me dhunë nga pushtuesi sllav, gjatë viteve tridhjetë të këtij shekulli; vendosja e tyre diku në Anadollin e Turqisë dhe rikthimi i pjesës së mbetur gjallë të kësaj familjeje në vatrën e vet stërgjyshore. Kryetari i kësaj familjeje të shpërngulur të Llapit, në vitet 1911-12, kishte qenë luftëtar kundër pushtuesit osman, dhe tani, i pafuqishëm ndaj terrorit të pushtuesit të ri, kërkon strehim dhe shpëtim tek armiku i dikurshëm. Do të jetë kjo një golgotë tragjike që këtë famille e sjell në kufi të shuarjes fizike: vdesin gati të gjithë anëtarët e saj njëri pas tjetrit në dhè të huaj, duke ëndërruar kthimin tek fshati i lindjes, me emrin “Përroi i Keq” (dhe fshati, njësoj si titulli i romanit, ka emërtim simbolik).
Fjala e fundit, amaneti i fundit i secilit përpara vdekjes është: “kthehuni”, amanet ky të cilin do ta shpjerë në vend Bajrami, i biri i Babës. Bajrami, që si fëmijë është dëshmitar i aktit të çrrënjosjes, e ngjall ëndrrën e kthimit tek djali i vet i lindur në Anadoll. Një ditë, kur mbetet fill vetëm me të birin, Shpëtimin, ai vendos të kthehet duke e sjellë në vend porosinë e të gjithëve, por dhe ëndrrën e vet më të madhe.
Romani “Rruga e shtëpisë sime”, për nga teknika e narracionit shënon kthesë dhe përvojë të re në rrugën krijuese letrare të Nazmi Rrahmanit. Rrëfimi romanor në këtë vepër kryesisht mbështetet në evokimin e kujtimeve. Narracionin e bart dhe e udhëheq kryepersonazhi, që sipas mendimit të kritikut Sabri Hamiti, arrin shkallën e heroit (arrin të realizojë ëndrrën e shumë personazheve dhe të tejkalojë shumë pengesa drejt këtij udhëtimi dramatik dhe tragjik) Bajrami i ka të gjalla kujtimet e shpërnguljes dhe pjesën e kaluar në fshatin llapian Përroi i Keq. E mban mend dhe rrëfen për terrorin serb, si dhe për futjen e krimbit të dyshimit midis banorëve të Përroit të Keq, të cilët i bashkon, përkatësisht i ndan ura. Është Përroni simbolik që fut dyshim e mosbesim mes banorëve, që e ndan hapësirën etnike, me çfarë krijon konotacione metaforike për mosbesim dhe ndarje globale etnike, shpesh me pasoja tragjike.
Kryepersonazhi rrëfen pjesën e rrugëtimit dhe jetën në vend të huaj, goditjet tragjike të njëpasnjëshme dhe aktin e kthimit, që është pikëvrojtimi i narracionit. Autori e ka zgjidhur pikërisht Bajramin për perspektivë narrazioni, meqë ai bart me vete dhe botën, dramën e Babait, por synon që atë ta përcjellë tek trashëgimtari, pasardhësi, duke mbuluar kështu dy krahë kohorë.

Derisa te tipi i romanit “Malësorja” autori rrëfen duke ecur, duke e ndjekur rrjedhën e bëmave, të njerëzve, kryepersonazhi që me këtë rast është dhe narrator i romanit “Rruga e shtëpisë sime”, rrëfen pasojat e bëmave të dikurshme. Te tipi i parë narrativi karakteret lindin dhe formohen gjatë ecurisë së tekstit, ndërsa tek tipi i dytë ara janë të gatshëm, me tipare të caktuara të karakterit, vetëdijes, filozofisë jetësore. Tek tipi i parë i romaneve të këtij autori, kryesisht rrëfehet në vetën e tretë, me dialogë të paktë, gati në nivel sentencial, kurse te romani “Rruga e shtëpisë sime” rrëfen kryepersonazhi në vetën e parë. Dialogu në këtë roman është i llojit evokativ (Më kujtohet, mbaj mend, etj … ) dhe zhvillohet mes Babës, Birit dhe nipit, por shpesh edhe mes uni-t të dyzuar të kryepersonazhit, realizuar si monolog i dialogëzuar. Pra, dallimi mes njërit tip të romaneve të këtij shkrimtari dhe tipit tjetër është në rrafsh të proçedimit krijues, kurse si bindje dhe vetëdije e krijuesit, për rolin e artit letrar në jetë, për ndikimin e tij në botën e njeriut, në filozofinë e të qenit dhe të ekzistencës, teksti është i formësuar dhe mbetet unik për tërë veprën letrare të Nazmi Rrahmanit.

– Po pse e bën atë fytyrë, sikur unë jam e vetmja që po të besdis, – kërceu Linda.

– Unë s’po mendoj ashtu, – iu përgjigj Besniku butësisht. Ajo gjithmonë i fliste shkurt, Niku.

– Ashtu mendon, që ç’ke me të! – tha ajo me këmbëngulje. Me buzën e poshtëme të nxjerrë si gjithmonë përpara, ai e shmangu shikimin e saj dhe nuk iu përgjigj më. Qëndrimi pasiv i Nikut e inatosi vajzën edhe më tepër.

– Ti do që ta them unë, apo jo? – u spërdrodh ajo. Vajza rrufiste kafenë, që e kishte humbur krejt ngrohtësinë, dhe gjëndja shpirtërore iu nxi edhe më, tek mbeti pa pjesën më të ëmbël të atij takimi. Djaloshi pa përsëri orën dhe llogariti sa kohë kishte akoma deri në orarin e nisjes. Për pak do t’i duhej të largohej nga kafeneja. I pazoti për të mbledhur veten, gishtat iu endën përsëri mbi vetull, – një zakon i tij sa herë binte në mendime të errëta. Vajzës iu thellua ajo gjëndje pakënaqësie e padurimi, vetëm nga që e shikonte se ai e kishte gjithmonë mëndjen te ora. E shkujdesur, uli filxhanin mbi tavolinë, e ai kërciti fort kur preku pjatën. Krrau! Djali u tremb nga zhurma e lartë. Gishtat që patën qënë të zënë me përkëdheljen e vetullës së djathtë, u zhytën mes flokëve. Mirëpo, më pas, u mbush me frymë, u mbështet te mbështetsja dhe e vështroi në sy. Befas, fytyra e tij kishte gjetur qetësinë. Kaq i dukshëm ishte ndryshimi në fytyrën e djaloshit, saqë vajza u step. Uli sytë poshtë në prehër dhe këqyri duart e veta. Djaloshi, që mbante merakun e kohës, nuk priti që vajza t’i ngrinte sytë.

– Dëgjo tani…, – ia nisi ai. Nuk murmuriste më, dukej sikur e kishte mbledhur veten e fliste me një zë të shtruar e të vendosur.

Mirëpo, sikur donte t’u vinte fre fjalëve të tij të mëpasshme, pa i ngritur as sytë, ajo ia preu: – Pse nuk ikën më mirë? Ajo që e kishte dashur shpjegimin, tani nuk donte më ta dëgjonte. Djaloshi qëndroi pa lëvizur, a thua se vetë koha kishte ndalur.

– Sikur të duhej të ikje, – tha ajo si fëmijë idhnak. Ai e vështroi i hutuar, sikur të mos kuptonte ku donte të dilte ajo. Sikur ta kishte kuptuar dhe vetë se sa kalama dhe e pakëndshme tingëlloi, ajo hoqi gjithë siklet sytë nga djaloshi dhe kafshoi buzën. Ai u ngrit nga karrigia dhe i foli kamarieres që po qëndronte pas banakut.

– Më fani, desha të paguaj, – tha me zë të butë. Djaloshi u zgjat të merrte faturën, por dora e vajzës qëlloi më e shpejtë dhe i rëndoi sipër. “Do qëndroj edhe pak… e paguaj unë”, kishte ndërmend të thoshte ajo, por ai e kishte tërhequr faturën nga poshtë pëllëmbës së saj dhe zuri të ecte drejt arkës.

– Të gjitha bashkë, faleminderit, – i tha Niku kamarieres.

– Lere të thashë, – thirri Linda. Pa lëvizur nga karrigia, vajza i zgjati dorën djaloshit, mirëpo ai nuk pranoi ta shihte në sy. Nxorri një kartëmonedhë dhjetë mijëshe nga portofoli.

– Mbajeni kusurin, – i tha kamarieres, duke i zgjatur kartëmonedhën bashkë me faturën. Djaloshi ktheu fytyrën e tij të mbushur me trishtim për të qindtën e sekonndës nga vajza, e më pas mori çantën dhe u largua…

– Gjitmonë i nxituar ti. Asnjë herë nuk e kemi pirë kafen tamam. E di se ke dhe punë të vështirë, por jo më të vështirë se unë, – monologoi Linda dhe e la tavolinën…

– As kur jemi njohur, – thua. – Atëherë ishim thjesht shokë. Pastaj ku na linte puna, të rrinim shumë bashkë.

– Eh, ende nuk ia kishim marrë dorën…Tani kanë kaluar dy vjet…

Linda kishte mësuar tri gjuhë të huaja që në shkollë të mesme: anglishten, italishten, që e kishte mësuar më shumë nga televizori dhe gjermanishten me një vullnet të hekurt në shkollën e mesme të gjuhëve të huaja. Kështu ajo mundi të vazhdonte studimet universitare për mjekësi në një universitet të njohur në Gjermani: Universiteti i Lirë i Berlinit. E veçanta e këtij universiteti ishte se në të gjitha degët u mëshohej mjaft njohurive informatike. Pasi u vlerësua si ndër më të mirat në Universitetin e Mjekësisë, ajo u kthye pa mëdyshje në vendin e vet dhe zuri punë në spitalin “Nënë Tereza”. Shpejt filluan t’i besonin edhe drejtimin e projekteve të ndryshme… Ajo ishte etaloni e femrës së mençur karrieriste. Por kishte edhe një bukuri mbi mesataren. Flokët e shndritshëm i binin deri poshtë supeve dhe ngjanin si një kurorë drite. Pavarësisht se nuk i kushtonte ndonjë rëndësi veshjes, trupi i jashtëzakonshëm binte lehtësisht në sy. Si ato modelet e revistave të modës, ajo qe bërë një grua e bukur, që tërhiqte pas vetes vështrimin e gjithkujt. … E tillë ishte, femër inteligjente dhe e bukur. Tjetër gjë pastaj në se ajo vetë e kuptonte. Në të shkuarën, Linda nuk u kishte kushtuar rëndësi të tilla gjërave – kishte rrojtur veç për mësimet dhe më pas punën. Sigurisht kjo nuk nënkuptonte se ajo nuk kishte qënë e lidhur më parë. Thjesht për të, të dashurit nuk kishin qënë aq të rëndësishën sa puna. “Kam punën të dashur”, thoshte gjithmonë, duke sprapsur shumë meshkuj që i vardiseshin. Njësoj sikur të kishte fshirë një grimcë pluhuri. Djali me të cilin kishte folur më tepër ishte Besniku, që shkurt ajo i fliste Niku. Edhe ai kishte qënë student mjaft i mirë në informatikë dhe ishte punësuar në një kompani private. Tre vjet më i ri në moshë Niku ishte i fejuari i saj: eh, ishte. Ishin takuar dy vjet më parë nëpërmjet një klienti dhe njëkohësiht pacienti i përbashkët.
Dy javë më pas, Niku i kërkoi Lindës të takoheshin përsëri për një bisedë serioze. E lanë për të dielën e ardhme. Ajo kishte arritur në takim e veshur me një fustan elegant ngjyrë rozë të çelët, një pardesi pranverore ngjyrë kremi, si dhe një palë sandale të bardha, duke kapur syrin e gjithë meshkujve ku kalonte rruga. Kjo ishte një veshje krejt e re për Lindën, e cila ishte kaq e dhënë pas punës sa që, para se të lidhej me Nikun, nuk kishte rroba të tjera veç kostumeve të punës. Edhe në takimet e dashurisë me Nikun, kostume kishte veshur – tekefundit, të shumtat e herëve ata pas pune takoheshin. Niku kishte thënë “bisedë serioze” dhe Linda e kishte marrë si diçka speciale, ndaj, e mbushur me shpresë, e pati blerë atë veshje. Ata mbërritën në kafenenë ku e patën lënë, por në dritare gjetën një tabelë ku thuhej se qe mbyllur. Linda dhe Niku u zhgënjyen pasi kjo kafene do të kishte qënë ideale për një bisedë serioze, sepse çdo tavolinë ishte në një kthinë të veçuar. Të shtrënguar që të gjenin një tjetër vend të përshtatshëm, pikasën një tabelë të vogël në një rrugicë të qetë. Me që ishte poshtë në bodrum, nuk kishin si ta dinin si ishte nga brenda, por Lindën e tërhoqi emri që vinte nga teksti i një kënge, të cilën ajo e kishte kënduar kur ishte fëmijë, ndaj ranë dakord që të hynin brenda… Linda u pendua sa shkeli brenda. Kafeneja qe më e vogël nga ç’e kishte përfytyruar, aq sa arrinte të mbushej vetëm me dhjetë klientë, tre stola të lartë sa banaku dhe tri tavalina me nga dy vende secila.
Në se ajo biseda që bluante Linda në mendje nuk do të bëhej me pëshpërima, atëhere kishte për t’u dëgjuar çdo gjë. Po aq e bezdiste mostejçimi i dritës prej cohës së abazhurëve… jo, nuk i pëlqente aspak ai vend. Vend për pazare të pista… Kjo ishte përshtypja e parë e Lindës për kafenenë.

VIJON

Në Tomor ku mblidhen retë,

jetojnë perënditë për shumë vjet,

rreth e qark banorët mblodhi,

nga Mollë e kuqe në Skrapar i solli.

Në çdo kodër, në çdo arë,

gjenden varret e banorëve të parë.

këtë e thotë historia,

mbuluar me shkarpa e dëllinja.

Mollë e kuqe, emër nderi,

Shqiptarë kudo që jeni,

Skraparin me këmbë po të shkelni.

historinë e të parëve tanë do e gjeni.

Histori, s’mohohet gjaku,

gojë më gojë vjen nga plaku.

në gjini fjala përcillet,

trashëgim brezave u lihet.

Shqipëria, Dardania

s’ka si harrohet Çamëria,

trevat kërkojnë drejtësi,

bashkohuni o shqiptarë, jeni një.

Nuk ka komb me dy flamurë,

që flasin të njëjtën gjuhë.

mblidhni mendjen ta bashkoni,

Mollën e kuqe ta gëzoni…

Gusht 2023

Sa monotoni
mërzi
kotësi
bezdi
neveri

në Tiranë
vetëm flihet
ose
ditë e natë
gogësihet

të lluqur
si zhaba
në lluksin e baltës dhe llucës
të shkelur nën shollën
dhe thundrën
e këpucës

në metropolin
e rrenës dhe përrallës
nën hënën dhe diellin
tallës

ku njerëzia
i djeg ditët pa dhimbje
në thatësirën
e indiferencës tribale
ku as pret as të presin
ku trupin dhe shpirtin
e shesin

ku nuk mendohet
as fantazohet
ku askush
nuk rebelohet
veç kënetohet
dhe i këndohet
shëmtimit

ku edhe zgjuar
flihet
dhe gogësihet
gjymtueshëm
shfytyrueshëm
trishtueshëm

nën orkestrën
monotone
të hiçit
që nuk e lëshon
skeptrin e
diçit

si gramafoni
bajat
që i shkretëron
ditët e jetës

mes gogësimave
të shëmtimit
prej moslëvizjes

nën marshin idiot
të rrumpallave
që e kthyen vendin
në gërmadhë

dhe populli u bë
shurdh-memec
sa keq
ajme, ajme
për dreq

Janis Ricos (gr. Γιάννης Ρίτσος; Monemvasia, 1 maj 1909 – Athinë, 11 nëntor 1990) ka qenë poet dhe komunist grek, veprimtar aktiv i qëndresës greke gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ndonëse nuk donte të cilësohej si poet politik, është cilësuar “poeti i madh i së majtës greke.”

Biografia

U lind në Monemvasia, në krahinën e Lakonisë në Peloponez, ishte i katërti dhe më i vogli nga fëmijët e një familjeje pronarësh toke. Në moshën tetë-vjeçare nis të pikturojë, të shkruajë poezi dhe të luajë në piano. “Nëntë dritare kish në shtëpinë tonë dhe të gjitha hapeshin nga ana e universit”, do të ndërmendë ai më vonë vitet e fëmijërisë. Por, parajsa fëmijënore nuk vazhdon gjatë. Nga viti 1921, poeti i ardhshëm nis të njohë një mori fatkeqësish: familja rrënohet ekonomikisht, nëna dhe vëllai i madh vdesin para kohe, babai, që vuante nga trazime mendore, shtrohet në një spital psikiatrik. Vetë poeti do të kalojë tre vjet (1927-1930) në sanatorium për t’u kuruar nga tuberkulozi, sëmundje që e shoqëroi gjithë jetën. Këto ngjarje tragjike do të mbeten të pashqitshme nga vepra e tij poetike.

Një prirje vetjake dhe sidomos leximet e ndryshme të kësaj kohe e nxitin Ricosin të bëhet poet dhe revolucionar. Në vitin 1934, ai boton librin e tij të parë Traktori, i frymëzuar kryesisht nga futurizmi i Majakovskit dhe, një vit më vonë, librin Piramidat, dy vepra këto që realizojnë një ekuilibër të brishtë midis besimit tek e ardhmja, që bazohet mbi idealin komunist, dhe dëshpërimit vetjak. Në vitin 1936, poema e gjatë Epitafi shfrytëzon formën e poezisë popullore tradicionale dhe jep, nëpërmjet një gjuhe të thjeshtë, një mesazh prekës vëllazërimi. Muzika e Miki Theodhoraqisit më 1960-n, do ta bëjë këtë poemë ndezësin e revolucionit kulturor në Greqi.

Në vitet 1937–1940, Ricos boton librin Kënga e motrës sime. Me këtë rast, patriarku i letrave greke, Kostis Palamas, i shkruan Ricosit: “… Po mënjanohemi, Poet, që të kalosh.” Librat Simfoni pranverore dhe Marshi i Oqeanit përbëjnë bazën e Simfonisë së Shtatë të Theodhoraqisit, e njohur ndryshe si “Simfonia pranverore”. Te libri Mazurka e vjetër me ritmin e shiut (1942), Ricosi artikulon për të parën herë lidhjen e tij me hapësirën greke – mbartëse e kujtesës historike, që do të lejë gjurmë të pashlyeshme në krejt veprën e tij të ardhme.

Gjatë luftës civile, Ricosi angazhohet në luftën kundër të djathtës fashiste, çka i kushton katër vjet qëndrim nëpër kampe të ndryshëm “riedukimi”: Limnos, Ajos Efstratios, Makronisos. Megjithatë, ai vazhdon në kushte nga më të vështirat, të shkruajë vepra të rëndësishme në këtë kohë, që do të përmblidhen në librin Zgjim. Nga ferri i këtyre kampeve do të shpëtojë përkohësisht duke rigjetur Athinën, falë solidaritetit ndërkombëtar të nxitur prej poetëve dhe artistëve si Eluard, Aragon, Neruda, Picasso-s, etj.

Në vitin 1956, Ricosi boton veprën e madhe të pjekurisë së tij, Sonatë në dritën e hënës, që e vlerëson me Çmimin Kombëtar të Poezisë e, më pas, në vitet 1958 – 1966, vijnë me radhë përmbledhjet Kur vjen i huaji, Plakat dhe deti, Shtëpia e vdekur, ku nis seria e monologëve të gjatë të frymëzuar nga mitologjia dhe tragjedia antike, pastaj Filokteti, pastaj Oresti. Në vitet 1967 – 1971, junta ushtarake e ardhur në pushtet me grusht shteti, e internon përsëri poetin në Jaros dhe Leros e më pas në Samos, çka nuk e pengon ta pasurojë më tej veprën e tij të gjerë dhe ta zgjerojë frymëzimin në antikitetin grek: Persefoni, Agamemnoni, Izmini, Ajaksi, Helena, Kthimi i Ifigjenisë, Fedra janë poemat e shkruara në vitet 1965 – 1975. Përmbledhja madhore Përmasa e katërt do të grupojë të gjitha këto tekste që kanë formën e monologut “teatral” e që janë frymëzuar, siç thamë, prej mitit antik. Heronjtë e këtyre veprave gjenden shpesh para një konflikti ose në zgrip të vdekjes, në çastin kur duhet të bëjnë bilancin e jetës së tyre. Të gjitha këto poema janë një meditim i thellë për pleqërinë, vdekjen, kohën, historinë dhe copëtimin e një ekzistence të kapur midis ekzigjencave vetjake dhe imperativëve kolektivë, për vetminë dhe krizën e lëvizjeve revolucionare. Paralelisht me këtë kulm të krijimtarisë së tij, Ricosi shkruan edhe një numër të madh poezish të shkurtra që pasqyrojnë, në mënyrë therrëse, makthin e zgjuar të popullit të tij, të cilat i mblodhi në vëllimet Muri në pasqyrë, 18 këngë të atdheut të hidhur, Korridor dhe shkallë, Gjeste, letra, etj.

Nga viti 1970, poezia e Ricosit merr formën e sintezave të gjata apo të thyerjeve onirike, ku ëndrra dhe mbirealja ndërfuten pa ndërprerje tek e përditshmja, sidomos me praninë e personazheve të çuditshëm dhe zhvendosjen e vazhduar në kohë dhe hapësirë. Një univers më vete krijohet te librat E ardhme dhe Këngë fitoreje, të cilët këndojnë bukurinë e jetës, teksa Erotiket përbëjnë një himn shndritës për dashurinë në të gjitha dimensionet e saj. Ndërkohë, në vitin 1975, Ricosit i jepet titulli doktor honoris causa i Universitetit të Selanikut, si dhe çmimi Alfred de Vigny i qytetit të Parisit. I diskutuar për çmimin Nobel, ai deklaron se nuk do të mund të pranonte një çmim që dy vjet më parë ia kishin dhënë Henri Kissinger-it. Në 1977, Ricosit i jepet çmimi Lenin për paqe. Me këtë rast, ai udhëton në Moskë në shoqërinë e Aragon-it.

Vitet tetëdhjetë e kthejnë Ricosin te proza. Nëntë libra përmblidhen nën titullin Ikonostas shenjtorësh anonimë, ku mbizotërojnë ngadhënjimet e poetit: liria e metaforave, alternimi i reales me oniriken, gjuha e guximshme, hapja e shqisave mbi një univers erotik ku bashkekzistojnë epokat dhe moshat. Poezitë e librit të tij të fundit Vonë, shumë vonë nëpër natë (1987-1989) janë të mbushura me trishtim dhe ndërgjegjësim për humbjet, por mënyra përvujtnisht poetike me të cilën poeti rimëkëmb jetën dhe botën rreth tij, u ruan atyre një dritë shprese në një hovje të fundme krijimi.

Disa Poezi

• NJË DIJE E HIDHUR

Qëndron, me krahë të kryqëzuar, në gjysmëhijen mbrojtëse.

Gardiani çalaman i natës s’ka më vend ku të ulet. Karriget

i kanë shitur që para dy javësh. Përjashta, në oborr,

po pastrojnë fuçi të mëdha. Në port lagen

rimorkiatorë të rëndë. Te shtëpia përkarshi,

dëgjohet zëri i spikerit të radios. Nuk dua të dëgjoj.

Mbi tryezë unë mbledh fluturat e djegura të natës, duke ditur vetëm

se gjithë pesha e tyre është tek lehtësia.

• DISFATË

Gazeta të vjetra hedhur në oborr. Përherë të njëjtat avaze:

vjedhje, krime, luftra. Ç’të lexosh?

Bie një mbrëmje e ndryshkur. Drita të verdha.

Dhe ata, që dikur kishin besuar tek e përjetshmja, janë plakur.

Nga dhoma ngjitur çlirohet avulli i heshtjes. Kërmijtë

i ngjiten murit. Buburrecat koloviten

nëpër kutitë prej hekuri të biskotave.

Dëgjohet zëzëllima e zbrazëtisë. Dhe një dorë e madhe e paformë

i zë gojën e trishtë dhe fisnike Atij

që bëri çmos të shqiptonte fjalën lule.

• NË SPITAL

Mbrëmje e qetë. Një oxhak, çatitë, vija e kodrës,

një re e vockël. Me sa dashuri

vështron ti qiellin nga dritarja e hapur

sikur të merrje leje prej tij. Edhe qielli të vështron. Në fakt,

ç’ke marrë? Ç’ke dhënë? Tani është tepër vonë të bësh një bilanc.

Fjalën tënde të parë dhe të fundit

e ka thënë dashuria dhe revolucioni.

Gjithë heshtjen tënde e ka thënë poezia. Sa shpejt thahen

trëndafilat! Prandaj dhe ti do ikësh kur të të vijë ora

i shoqëruar nga arushi që rri në këmbë

me një trëndafil të madh artificial në putrat e parme.

• PAS TROJËS

Fjalët tashmë të mbyllura për bujarinë e yjve.

Fëmijët janë rritur. Të tjerët kanë ikur.

Në dhomëz, një kukull e thyer.

Kali i vogël prej druri i Neoptolemit ka mbetur

në korridorin e errët me pllaka bardh-e-zi. Askush

nuk i hipën më. Sa për atë tjetrin, kalin e madh të zgavërt,

aty strehohen buburrecat dhe merimangat. Ai nuk mashtron

as miq, as armiq. Çarçafët e dikurshëm, në sënduk,

me veshjet e ditës së fundit të karnavaleve, pa naftalinë.

Gjithçka e kanë ngrënë mola. Me çfarë rasti

ai filozof i marrë këlthiti një natë të egër:

“Hirin tim e çova lart në mal”. Pastaj heshti përgjithmonë.

• POST-SCRIPTUM

Duke u përsëritur e përsëritur, gjërat humbasin kuptim dhe ngjyrë –

gurë, ujëra, dritare, dhe ai burrë me valixhe të shformuar

që pret para doganës teksa sahati i madh

thërret orën tetë dhe anija nuk do të vijë më

ndonëse është dëgjuar sirena. Mbi mol,

ka mbetur vetëm vinçi i kryqëzuar dhe koshat e zbrazët.

Pastaj yjet u ngritën mbi maunat e përgjumura

dhe atje, në sheshin e shkretuar, në këmbë të përmendores për të vdekurit,

katër marinarë vunë trupin e palombarit të mbytur.

• STATUJAT DHE NE

Statujat gjakftohta s’e vrasin mendjen që roniten;

u presin krahët, këmbët a kokën

dhe ato prap rrinë drejt, në të njëjtin qëndrim,

apo, të shtrira përmbys, buzëqeshin,

apo, me hundën përtokë, na kthejnë shpinën, i kthejnë shpinën kohës

a thua se çiftëzohen, a thua se i dorëzohen

një dashurie të pafund, teksa ne i vëzhgojmë

me një lodhje dhe një brengë të pashpjegueshme. Më vonë

hyjmë në një hotel të lirë, hapim perdet

që të futet drita e mesditës dhe nisim,

të zhveshur krejt edhe ne, të shtrirë në shtratin e parehatshëm,

të imitojmë shtangien e qetë të statujave.

• IDEM

Shtëpitë dhe pemët janë zbrazur. Zogjtë nuk kanë më

ku të ulen. Gjatë gjithë ditës

parakalojnë tregtarët shëtitës. Me këtë jemi mësuar.

Petka të rreme, stoli të rreme.

Kur bie mbrëmja, ata ikin. Pa shitur asgjë. Megjithatë

në rrugën bregdetare, kur ndizen dritat,

një lukuni e madhe qensh të egër endacakë

zihen akoma për një kockë.

• KJO “NDOSHTA”

Ndoshta kanë njëfarë vlere

gjërat që kemi lënë pas,

ndoshta shkëlqejnë dymbëdhjetë gotat

mbi tryezën e gostisë zyrtare,

ndoshta do t’i japin një ditë emrin tonë

një fshati, një mali, një rruge.

Ndoshta. Ndoshta. Por ja sesi tani

kjo “ndoshta” në buzët e tua

ka humbur shkëlqimin dhe freskinë.

• SHPËRNGULJE

Shtëpitë po zbrazen pak nga pak. Fjalët po zbrazen.

Deri dje, kishte dy mollë tek ajo shportë.

Zejtari, në rrugë, mprihte thikat e vjetra. Tani

ti nxjerr dorën nga dritarja

jo për t’i bërë shenjë ndonjë reje apo anijeje

por thjesht për të ndier prekjen e ajrit, dhe në dorë

ti mbart erën e akullt e gërryese të zbrazëtisë.

• MË KOT

Fytyra të lodhura, duar të lodhura.

Kujtesa e lodhur. Dhe ky shurdhim

i pikëlluar. Ka rënë mbrëmja.

Fëmijët janë rritur. Kanë ikur.

Ti nuk pret përgjigje. Se mos

kishe për çfarë të pyesje! Më kot

je përpjekur kaq vjet të ngjitësh

mbi këtë maskë prej kartoni

një buzëqeshje miratuese. Mbylli sytë.

• NDRYSHIME

Ata që ikën ishin nga tanët. Na ka marrë malli.

Ata që u kthyen janë krejt të panjohur për ne.

Dikur nuk kishin syze. Tani mbajnë.

Vështirë të thuash që ka sy pas xhamave.

Vetëm nëse ua sheh në befasi teksa flejnë,

kur valixhet e tyre të hapura në korridor

çlirojnë erën e pazakontë të ndërresave të reja,

kur feneri i madh ndizet në rrugë

duke ndriçuar dyert e dyqaneve të mbyllur

dhe kur e pamundura bëhet e mundur sepse ti

nuk ke më asgjë për të blerë a për të shitur.

• NË NJË ORË SHIU

Balona të vjetra, të grisura, të mbajtura me fije

në pemët e zhveshura dhe telat e telegrafit

kërcasin në erë. Papritmas

ra një rrebesh i rrëmbyer dhe tregtari i ri i katër stinëve

hapi një çadër të madhe e të zezë mbi karrocën e tij

për të mbuluar portokallet. Dhe ky kontrast

midis portokalleve të praruara dhe çadrës së zezë

u bashkua me zhurmën e shiut, duke pasuruar

të errtën e të pashpjegueshmen bukuri të botës.

• VARKA E ZEZË

Plaku është ulur te pragu. Është natë. Është vetëm.

Në dorë mban një mollë. Të tjerët

e kanë lënë jetën në dorën e yjve.

Ç’tu thuash? Nata është natë.

Nuk dimë as ç’do të vijë më pas. Hëna

bën sikur zbavitet

tek shndrit deri tutje mbi det. Mirëpo,

në mes të kësaj madhështie, dallohet më qartë

varka e zezë me dy rrema dhe varkëtari i zymtë që afrohet.

(Wikipedia)

   Kushdo që ka jetuar në SHQIPËRI nga viti  1944 deri në vitin 1990 e di mirë se “Dita Ndërkombëtare e punëtorëve”ose DITA e 1 MAJIT,ishte festa që festohej më shumë. Për çdo 1maji në qytete dhe,sidomos në kryeqytet ku jetonte “NJËSHI e CO…” festa kish një status të veçantë:veç klasës punëtore,ia grahnin skalione nga kooeperativistët si aleatë të klasës punëtore dhe fill mbas tyre, stundentët e Universitetit dhe,pas tyre,nxënësit e shkollave nga CIKLI ULËT dhe deri tek shkollat e mesme. Nëse shkruaj këtë tregim,nuk dua të bëj histori,por dua të kujtoj , se ç’kam hequr,pikërisht në datën 1 MAJI.
*     *    *
Ka qenë data 1 maj 1958 dhe unë kam qenë nxnësi vitit të tretë në Shkollën Pedagogjike “LUIGJ GURAKUQI” në ELBASAN. KIshim një muaj që veç orarit të mësimeve(bënim 6-orë mësim), përgatiteshim për të festuar 1-Majin me ushtrime gjimnastikore dhe për të demonstruar në mes të qytetit. Po pikërisht në 1 maji 1958,qëlloi qe DITA e BAJRAMIT. Gjithmonë kam qenë i prirur për”mbarësira” dhe,ngaqë shumë prej nesh,konviktorëve,ishim myslimanë,përgatita braktisjen e kuadrateve të manifestimit. Ishte nismë e rrezikshme kjo imja,por kot nuk thonë:”Rrushi i papjekur nuk hahet”. Më hipi në kokë për t’ia mbathur për në shtëpi dhe u”fryva në veshë” shumë prej bashkëshokëve. Rebelimi im pati sukses: plot 14-vetë,të gjithë nga KAVAJA e SHIJAKU ku DITA E BAJRAMIT festohet më shumë,dhe vetëm unë nga FIERI dhe një tjetër nga LUSHNJA. Natyrshëm,e morëm rrezikun mbi kokë,por unë që hiqesha si “më i mençmi”,ua mbusha mendjen:- Ne jemi paramaturantë dhe ATDHEU ka nevojë për mësues,mezi na pret. Nuk ka mundësi drejtori që do t’na ndëshkojë. Dhe prapë,nga që u kouotova si lider,thashë:-Po ndodhi që drejtori të na ndëshkojë,drejt e në MINISTRI,në TIRANË. Nuk kish më mendim iracional se ky imi. Kësaj i thonë:- T’i bësh hesapet,pa e pyetur hanxhinë!!!  Iracional arsyetimi im,por malli na kish marrë,plus dhe DITA E BAJRAMIT dhe mend kërcenim prej qejfit. Pse kot thonë:”Kur je në qejf,as zgjebja nuk të ha”. E thënë, e bërë:u vodhëm nga konvikti dhe frymën tek stacioni i trenit. Unë e lushnjari zbritëm në  Rrogozhinë e të tjerët vazhduan më tej, Ashtu,sa i malluar,por dhe aq i frikësuar mbrrita në shtëpi dhe,për herë të parë i tregova babait për”proçkën” që kisha bërë. Sado që nuk i erdhi mirë,Babai bëri sikur më fali për gjestin tim të rëndë.  Festova të nesërmen dhe,sa hëngra drekë,u nisa për në Elbasan se në datën 2 maj kishim mësim. Mbritëm me trenin e mbasditës,pothuaj të katërmbëdhjetë dhe,kur u futëm tek oborri  i shkollës,na priti tufani. Tufani qe DREJTORi i SHKOLLËS,VASIL KAMAMI që ishte NJERI INSTITUCION. Qe në të drejtën e tij,kur na dha mandatin:- Jini të përjashtuar nga shkolla e konvikti. Na i rrëzoi”puplat” e qejfit dhe”rebelimin” aq të pështirë. Natyrshëm,si”kapo” duhet  të shpëtoja”anijen të mbushur me piratë”.- O burra,- thashë,- me tren drejt TIRANËS! Do flemë në hotel dhe nesër tek MINSTRI. Të gjeje hotel në TIRANË nuk paskej qenë aq lehtë,por u ndreqëm duke fjetur dy veta në një krevat. Tërë natës me diskutimin,gjithmonë iracional,u mbushja mendjen shokëve:- Kini për të parë,kur të takojmë MINiSTRIN.Ky do thotë:”…ÇFARË? 14-paramaturantë që partia dhe ATDHEU mezi presin dhe një vit të dalin mësues,përjashto VASIL KAMAMI? HË-hë, dale-dale. Epo tamam mendje axhamiu. U zgjuam në mëngjes dhe u them:- Do ndahemi në dy grupe se jemi shumë. Që në orën 7.30 unë me grupin e parë,u vendosëm afër ministrisë. KIsha dëgjuar që rojet civile xhëku hanë ryshfet.KIsha blerë një paketë”Partizani” ia zgjata rojes për ta qerasur dhe,kur zgjati dorën,i them:- Mbaje,por më trego  se ç’ngjyrë ka vetura e ministrit.- Ngjyrëkafe dhe,pa mbaruar fjalën,erdhi vetura bojëkafe. Zbriti dhe ngjyrëkafe kish dhe kostumin. I dola përpara me gjithë”Çetën e Robin Hudit” dhe i them:- Shoku Ministër… ai ndaloi një hap dhe më tha:- Hë,çfarë do më thuash! Por unë,sado që nga goja kam qenë ezber,tak dhe sikur kafshova gjuhën.- More,-tha,- nga vini ju? – Nga Elbasani,- fola me gjysmë zëri. Mirë,- tha ai,- hajdeni pas meje!
Ngjitmë shkallët pas tij(qe RAMIS ALIA) dhe u futëm në zyrë. Herë e parë që shihja një zyrë kaq komode dhe,sikur,po harroja ku isha. Tani,- m’u drejtua,- pa më thuaj pse kini ardhur dhe qenkeni 7-veta. Jo,- i thashë,- ne jemi 14-veta,por grupi tjetër është tek lulishtja. Katërmbëdhjete,- sikur përsëriti me vete,-por hë,çfarë”trimërie” kini bërë?
– Lamë kuadratet e manifestimit dhe shkuam në shtëpi për Bajramllëk!
-Si,or si,- latë kuadratet e manifestimit dhe më vini këtu?
-Erdhëm,se DREJTORI i shkollës na përjashtoi.
– Jini anëtarë të rinisë ju?
-Po.
Jini anëtarë rinie dhe prishni një festë aq të rëndësishme si 1 MAJI! I lumtë VASIL KAMAMIT që ju ka përjashtuar.Tani shkoni e ruani lopët!!!
S’kishte “audiencë” më të bukur:Djersë të ftohta në ditën e 2-majit. Tek po linim zyrën e ministrit që na bëri për ujë të ftohtë,befas u rrëfye zëvendësi që dëgjoi ç’u fol.
-Çuna,- tha ai,- pa futuni këtu tek zyra ime. U futëm. Pa m’i thoni një nga një të 14-emrat! Fillova nga emri im.
-Ti,-më tha,- mos je nga SKRAPARI? Po i thashë:- Babai im është nga VËRZHEZHA! E pashë që qeshi,nën buzë.Qe zv-ministri  KAHREMAN YLLI që dikur ka patur për grua kushërirën e timeti dhe qe ndarë. Sidoqoftë,na mbajti shënim emrat dhe na tha:- Kini bërë faj! Si fajtorë  që jini,do vini t’i kërkoni ndjesë DREJTORIT;VASIL KAMAMIT dhe do bisedojmë edhe ne. U ngrohëm nga fjalët e tij dhe,pasi morëm dhe pjesën tjetër të”çetës” mbrritëm në ELBASAN. Na priti  drejtori dhe kërkoi që prindërit tanë të vinin në shkollë për t’u njohur me”rebelimin” tonë. Erdhi BABAI im i shkretë dhe foli duke demaskuar gjestin tim dhe shokëve të tjerë.
SA herë që vjen 1 maji,unë e përjetoj me dhimbje atë ç’kam bërë. Dhe nuk e harroj dot.

                                   Tiranë,30 prill 2024

Nuk është e lehtë të hapen porta zemrash!
Pa ndërroje të tregohet gjithë një shpirt!
Duhet të ecësh me hapa shumë të lehta,
të flasësh ti me to veç ëmbëlsisht.

Shpirt’ i njeriut është si gjithësia!
Me rrugë pafund e labirinte plot,
hap porta zemre krijuesish “ARRATIA”,
“Faleminderit!”, i thonë të gjithë sot.

Tek “ARRATIA” hyjnë të gjithë ata,
që ditës: “Mirëmëngjes!” i thonë në ecje,
përpara nesh vijnë jetët e mëdha,
të bukrën’ kan’ burim, ku shuajn’ etjen.

E kanë një pasion –zjarr të pashuar,
talenti i tyre është një thesar
dhe mrekullisht krijojnë me ato duar,
kulturën e një vendi, shkencë, art.

Shpirt’ i njeriut është si gjithësia,
me rrugë pafund e labirinte plot!
Hap porta zemre krijuesish “ARRATIA”
“Faleminderit!” Rezarta, themi gjithë sot!

SONETE

MËKATAR
Ndoshta nesër papritur nuk do të jem tjetër , por në lëkurën time prapë
Prapë ndjej shijen e athtë të netëve të pambaruara me ty dhe trupin tënd
Teksa avullon tisin e ngrohtë të dashnisë të vonuar në kohë dhe ankthin
Ankthin e të qënit pjesë e të fundmes strehë të pasionit mëkatar, të vjetër
Të vjetër tashmë në pamundësinë e trishtë të mbijetesës…

Ti ngadalë shndrrohesh në një kujtim prej hiri që bie si muzg i vranët
Mbi krahët e thyeshëm të ëndrrës së pafajshme dhe të shpresës…

MOLI
Cukla resh ndjellin muzgun pranë nesh
Dhe shlyejnë buzëkuqin prej buzëve tua
Që ngadalë shndrrohet më i ëmbël, më gri
E ndjej që edhe sonte po të ikësh sikur dielli
Asnjë peng mes nesh nuk mbetet tjetër
Kur silueta jote te moli shket , varkë e fundit
Mbi syrprinën e ëndërrt të vesës…

VERA
Mbi qelqin e gotës vizatuar trajtat e mungesës
Ngjyer në tulin e purpurtë të një qershie të vetme
Zhytur padashur në lëngun e akullt që marrëmënd
Duke kuptuar ritmin e çmendur të jetës
Dhe kufijtë e vetes…

Shtyj gotën përtej pragut por nuk thyhet
Teksa rrokulliset në barin e brishtë të muzgut
Vera e vjetër…

AMANET
Amanet ta kisha lënë zemrën pa ngurim
Atë mbrëmje jam kthyer me gjoksin bosh
Një pikëllimë të madhe në zgavrën e tij
Binte si këmbanë natën e pambarueme
Ndërsa ti shkoje me zemrën time në duar
Ndër banesa të shkretuara, ndër mure…

Amanet ta kisha lënë zemrën pa ngurim
Llambë për ty në rrugën e gjatë të kthimit
E pashë kur u shua skaj horizontit të largët
Si drita e zbehtë e një ylli …

Një zog nate ulet të çukisë mbi mua
I uritur dhe me cicërima ndër vaje
Por ti mos u ndal rrugës tënde e dashur
Si fener shprese, zemrën time mbaje…

KOHA
Netve, kur më merr malli
Kthej kohën e shkuar kah vetja
E flas me të në sofrën e natës
Së bashku pimë verë të valë
Me gllënjka të vogla, të ngadalta
Dehemi pakuptuar deri në ag…

Ajo ka shkuar në krahë yjesh
Në sofrën e përmbysur të mëngjesit
Pelerinë e saj e përgjakur kullon
Diellin e sapolindur dhe të sotmen
Pengjet e mia merr me vete
Si lotë shiu mbi horizont i zbraz…

Tropojë, Mars 2024

Në shenjë respekti për të parët tanë, të themi atë që nuk është thënë.

-Në manastirin e Shën Naumit është varri i stërgjyshit tonë Papa Nikolla,- më kish thënë nëna ime:- Ai ka qenë prift i parë në manastir, por askush nga ne stërnipërit e tij nuk mundi të shkojë, se ashtu shkuan punët, Më 1924 e mori Jugosllavia, erdhi lufta dhe më pas komunizmi.

Para tre vitesh shkova në Shën Naum së bashku me vëllain Vangjushin. Prapa sportelit qëndronte një prift mesoburrë, me mjekër të gjatë, të zezë. Bleva qirinj dhe e pyeta në gjuhën angleze:

-Ju lutem më tregoni ku mund të gjej varrin e Papa Nikollës?

Prifti më veshtoi i hutuar dhe mu përgjigj me një anglishte të çalë:

-Nuk kuptoj anglisht …

– Po shqip di?- e pyeta.

Prifti i nervozuar ngriti supet dhe mërmëriti

-No, no , no…

U ndjeva i trishtuar, në këtë manastir klerikët për qindra vjet kanë qenë shqiptarë dhe flitej shqip.

Për fat të mirë pranë nesh u afrua një djalë i ri, i cili e zotëronte mjaft mirë gjuhën angleze.

U përpoqa ti a sqaroja, interesohesha për varrin e stërgjyshit tim, kryepriftin e këtij manastiri, Papa Nikollën…

-Papa Nikolla, sigurisht duhet të ketë qenë prift bullgar… maqedonas, – më ndërpreu djali i ri.

-Ah jo. Stërgjyshi im, Papa Nikolla, ishte kryeprift shqiptar, sikundër jam dhe unë,- i thashë.

-A, a, a! – Mërmëriti i habitur djaloshi.

-Po. Dhe kjo tokë, ky manastir dikur ishte tokë shqiptare, -i thashë.

-A, a, a, a!- Përsëdyti djaloshi.

-Stërgjyshi im Papa Nikolla,  kryeprifti i këtij manastiri ishte shqiptar dhe njeri human. Në ato vite dhe shekuj të rënda të pushtimit, dhunës dhe përdhosjes ishte tmerrësisht e vështirë të përballeshe me ligjet, obskurantizmin fetar dhe terrin e rëndë të Turqisë. Stërgjyshi im Papa Nikolla e kishte mare parasysh rrezikimin e jetës së tij për hir të qëllimit të madh, të shenjtë. Ai ndihmonte familjet e vobekta, me çka mundej. Kur bejlerët donin të dërgonin djemtë e familjeve të varfra krishtere, ushtarë në shkretëtirën e Anadollit, i ndihmonte të bëheshin murgjë e më pas i ndihte të iknin në Evropë. Ndërsa vajzat e vobekta, kur bejlerët i kërkonin për në harem, i fuste në manastir, dorëzoheshin murgesha, dhe më pas i martonte. Por këto veprime  humane binin ndesh, u prishte shumë punë bejlerëve vendas, sepse Porta e Lartë u kërkonte ushtarë dhe vajza të bukura shqiptare për harem.

Pashallarët dhe bejlerët ia kishin bërë benë për ta zhdukur, por Papa Nikolla kishte emër të shenjtë në gjithë trevën dhe fshatarët linin kokën për jetën e tij. Por uji fle, hasmi nuk fle. Ishte prifti bullgar, Dushan i paguar nga bejlerët që e tradhtoi e shiti në vrastarët të shenjtin Papa Nikolla. Ky prift Judë, bujti një natë në manastir, gjoja i dërguar nga Patrikana e Ohrit dhe Papa Nikolla e priti me gjithë të mirat. Ky prift Judë, u ngrit në mesnatë dhe tinës u hapi vrasësve derën e manastirit.

Ishte natë e errët me shi kur vrastarët hynë në manastir dhe rrëmbyen kryepriftin e manastirit. Ata lidhën duar dhe këmbë Papa Nikollën, e tërhoqën zvarrë në rruginën e ngushtë të Shën Naumit që çonte drejt liqenit që dergjej në errësirë.

Vrasësit e hipën kryepriftin në varkë dhe lundruan në thellësi të liqenit. Atje ku thellësi e ujit ishte e madhe, qëndruan. Mbajtën vesh një copë herë dihatjen e trazuar të ujit, i acaronte. Shanë me inat.  Një napë e rëndë shtypte supet e vrasësve. Nuk ishte e lehtë të martirizohej me mbytje një klerik, një shenjtor. Me ngutje i lidhën tre gurë të mëdhenj; një në qafë, në duar dhe këmbë, që trupi të shkonte në thellësi, të humbiste pa nam dhe nishan. Vrastarët e lëshuan pa zhurmë trupin e lidhur të Papa Nikollën me shikime të mbërthyera në terrin e rëndë. Uji nxinte si mellan. Trupi i shenjtorit pluskoi një moment, pastaj thellësia e errët e ujit të liqenit e tërhoqi me ngut drejt fundit të vet, atje ku dergjeshin varkat e mbytura dhe fshiheshin krime të mëdha.

Vrastarëve iu bë sikur dëgjuan rënkim të thellë, uji i liqenit zjeu, u llokoçit, Ata të trembur rrahën lopatat me ngut, u përpinë nga errësira e thellë.  Liqeni vajtonte me lot të mëdhenj për vrasjen e pabesë të shenjtorit. Vrastarët dridheshin nuk pandehnin të shungullonte uji i liqenit dhe kaq e rëndë të ish nata, të behej vrastare si ata.

Çuditërisht pas tre ditësh kërkimesh fshatarët e gjetën trupin e të shenjtit Papa Nikolla në breg të liqenit, të zgjidhur, të bukur dhe trupi i tij  mbante erë trëndelinë. Fshatarët e varrosën brenda kishës së manastirit.

-Me sa di unë, përgjatë shekujve, kisha dhe manastiri janë djegur tre herë dhe rindërtuar tre herë,- më tha djaloshi,-  Nuk di të ketë ndonjë gjurmë të kryepriftit Papa Nikolla. Ndoshta eshtrat duhet të jenë lënë diku pa ndonjë shenjë të veçantë.

 KRISTAQ TURTULLI