Problemi i ruajtjes dhe permiresimit te shendetit te njerezve, lidhet me padyshim me organizimin dhe cilesine e mire te sherbimit mjekesor si dhe c’eshte me e rendesishmja, me sasine dhe nivelin e investimeve qe shoqeria dhe shteti kontribojne per kete sherbim. Duke e pare ne kete sfond, duket se ka diferenca te medha midis vendeve te varfera e te pasura . Ne vendet e varfera shpenzohen per shendetesine me pak se 16 USD ne vit per fryme , ndryshe nga vendet e zhvilluara ku shpenzohen mbi 2500 USD ne vit per fryme, i bie qe shume vende te kene nivele te ulta e jo te kenaqeshme ne parametrat qe lidhen me shendetin e njerezve. Ky konkluzion per do te ishte edhe me bindes nese i referoheshim perseri pergjithesimeve qe ben OBSH: 2,6 miliard njerez ne bote nuk kane fare akses (mundesi) per nje sherbim shendetesor. Per me teper, ne vendet e vobekta 65% e popullsise rrezikojne shendetin per shkak te pamjaftueshmerise te sherbimit shendetesor .

Por gjithsesi gjerat nuk mund te jene kaq te zymta sa c’duken! E them kete, sepse jo gjithmone parate qe konsumohen per shendetesine korelojne me nivelin e sherbimit mjekesor. Ka dhe paradokse qe ndonjehere duken te cuditeshme. Shembulli me i mire eshte Amerika (SHBA). Pamvaresisht se shpenzon per shendetesine me shume se cdo vend tjeter ne bote, megjithate SHBA renditet prapa ne krahasim me shume vende te Europes ne shumicen e parametrave qe reflektojne gjendjen e shendetit te popullsise se vet. Pse ndodh kjo? Ka dy arsye te thjeshta: Se pari, se te kesh shendet te mire nuk do te thote vetem te shpenzosh shume per shendetin. Se dyti ka shume njerez ne SHBA qe kur kane nevoje per trajtim mjekesor, ose nuk arrine ta marrin ate, ose e marrin me shume vonese, ose sherbehen ne nje nivel shume te ulet.

Atehere shtrohet pyetja: C’duhet bere? Vete amerikanet e zgjuar pergjigjen: Asgje nuk mund te arrihet nese nuk do ti kushtohet vemendja e duhur njeriut te thjeshte!!

E verteta eshte qe ne Shqiperi ka nje personel mjekesor jo te paket pavaresisht tendences qe kane mjeket vitet e fudit per tu larguar nga Shqiperia .

Shendeti i njeriut varet nga faktore qe mund ti kategorizojme ne 5 grupe: 1.- faktore genetike, 2.-konditat sociale, 3.- ekspozimi mjedisor, 4.- zakonet dhe menyra e jeteses, 5.-kujdesi shendetesor (trajtimi mjekesor). Nga te gjitha keto me pak nga te gjitha ndikon ne jetegjatesi kujdesi shendetesor. Edhe sikur njerezit te kishin nje kujdes mjekesor te shkelqyer ( gje qe nuk ndodh), realisht vetem nje pjese e vogel e vdekjeve do te mund te parandalohej. Por faktori kryesor dhe mundesia me e madhe per te pakesuar vdekjet e parakoheshme eshte ndryshimi i menyres se jeteses se cdo individi. Ne fakt, 40 % e gjithe vdekjeve ndodhin nga zakone e menyre jetese jo adekuate.

Po te shohim c’ndodh ne Europe, vdekjet e parakoheshme aty ne nje mase te madhe ndodhin nga obeziteti (shendoshja), inaktiviteti fizik (jeta sedentare), dhe nga pirja e duhanit. Ahere mjeket dhe gjithe politikeberesit e shendetesise mund te pyesin: a mund ta ndryshojme menyren e jeteses kur kjo qenka kaq e rendesishme? Mendimi i perparuar mjekesor gjykon se nese ne fillim te shekullit te 20-te u arrit nje permiresim radikal i shendetit nga perdorimi i antibiotikeve, dhe nga vaksinimet kunder semundjeve infektive., sot nje sukses i ngjashem mund te arrihet vetem nese ndryshojme menyren e te jetuarit (stilin e jetes). Kjo gje ka madje me shume rendesi se sa novacionet dhe perparimet e shkences dhe te teknologjise.

Eksperienca ka treguar se realisht mundet ta ndryshojme menyren e te jetuarit. Le te permendim disa fakte te thjeshta: Sa jete njerezish jane shpetuar nga perdorimi i rripit te mesit ne makina apo sa semundje fatale te zemres e te trurit jane shmangur nga pakesimi i yndyrnave ne ushqimet ?. Shume, pa dyshim. Po ashtu edhe suksesi dhe normat e reja te luftes kunder duhanit tregojne se zakonet dhe menyra e te jetuarit, ma pak vullnet, mund te permiresoje shume shpejt jeten e njeriut. Ne Amerike brenda 50 vjeteve te fundit u pergjysmua numri i njerezve qe pinin duhan. Si ndodhi kjo? Qysh ne fillim te viteve 60-te u konstatua dhe u konkludua shkencerisht se duhani dhe kanceri i mushkerive kishin shume lidhje me njeri tjetrin, madje dhe marrja pasive e tymit te duhanit ne mjediset ku pihet duhan perben nje rrezik shume te madh. Kesisoj leksionet dhe propaganda kunder duhanit dhe sidomos te shkruarit ne paketat e duhanit “rrezik per shendetin” pati nje efekt shume pozitiv. Cfare mund te behet tek ne pervec ligjit qe e ndalon duhanin ne vendet publike? Duhen krijuar mjedise te vecanta neper lokalet per pirjen e duhanit, dhe me e rendesishmja duhen respektuar keto ndarje dhe taksa me te larta per importuesit e duhanit Them se keto dhe te tjera masa do ndikonin shume pozitivisht. Nese bejme nje ekstrapolim te te dhenave te OBSH rezulton se ne Shqiperi ka afro 400.000 vete qe pine duhanin. Nese ky fakt eshte me se i vertete , atehere duhet te dime tjeter se cdo vit ne vendin tone vdesin 5.000 njerez si pasoje e pirjes se duhanit. Ata qe pine duhan vdesin mesatarisht 15 vjet me shpejt se te tjeret dhe per me teper duhanxhinjte i kalojne vitet e fundit te jetes se tyre me vuajtje, dhimbje e marrje fryme..

Nga ana tjeter duhet ditur se duhanin e perdorin me shume shtresat e ulta socio-ekonomike dhe ata me probleme mendore si dhe perdoruesit e droges. Afro gjysma e atyre qe pijne duhan kane probleme te shendetit mendor. Lenia e duhanit ne keto kategori njerezish perben padyshim nje detyre jo te lehte. Nder intelektualet me arsim te larte rezulton se vetem 10 % e tyre e pijne duhanin. Ne pergjithesi mund te thuhet se lufta masive kunder duhanit duhet bere ne dy drejtime kryesore: Te ndihmohet rinia te mos e filloje duhanin dhe te ndihmohen duhan piresit ta lene ate. Mjafton te kujtojme se po te pyesesh duhan piresit, 70 % e tyre thone se do u pelqente ta lene ate. Dhe nese do arrinim qe te pakten 10 % e duhan piresve ta linin duhanin, atehere do shpetonin ne Shqiperi 10.000 nga vdekja e parakoheshme. Keto shifra tregojne se kete lloj impakti asnje lloj terapie tjeter nuk do te mund ta arrinte. Dhe ne shoqerine tone ka mundesi te realizohen keto.

Edhe obeziteti (shendoshja) sikurse duhani ka karakteristika te ngjashme. Te dyja jane shume te shpeshta sot . Te dyja fillojne qe ne moshen e rinise se hereshme dhe te dy keto jane faktore madhore risku per semundje kronike. Pervec asaj ato mbartin nje stigme dhe jane te veshtira per tu trajtuar. Mjeket pergjithesisht nuk kane shume deshire te merren me keto probleme. Megjithate obeziteti ka disa tipare te vecanta: Obeziteti lidhet me te ngrenit dhe njerezve nuk mund tu ndalojme te ngrenit sikurse mund te ndalohet duhani. Kunder pirjes se duhanit mobilizohen edhe ata qe nuk e perdorin sepse kane frike nga marrja pasive e tymit por kjo nuk ndodh me obezitetin, se obezi nuk perben rrezik per te tjeret. Por si mund te luftohet obeziteti? Se pari ka rendesi kufizimi i disa lloj ushqimesh si psh. fast-foodi etj. Vete shteti mund te kerkoje me rigorozitet qe ne ushqimet e ambalazhuara te vihen etiketa ku te pershkruhet permbajtja e tyre dhe sasia e kalorive . Ne ambjentet e shkollave te mos lejohet shitja e lengjeve te sheqerosura (Koka, Fanta etj.) Se fundi,i rendesishem eshte edhe krijimi i ambjenteve per aktivitet fizik neper shkolla dhe vendet e punes. Eshte evident rreziku i obezitetit ne femijet dhe ne kete kuader keto masa jane padyshim nje profilaksi e mire dhe e dobishme.

Natyrisht qe shendeti varet shume edhe nga faktoret sociale, nga kujdesi mjekesor dhe nga faktoret mjedisore. Dihet qe njerezit me nivel te ulet socio-ekonomik vdesin me shpejt. Keto kane lidhje pa dyshim me te ardhurat qe ka individi, me shendetin qe gezon ai, me llojin e punes qe kryen dhe me mjedisin ku jeton.

Stresi psiko-social eshte nje tjeter faktor risku per shendetin. Lufta per shendetin behet edhe duke u perpjekur te ngushtohen diferencat ndermjet shtresave te ndryshme. Politikat sociale qe kane te bejne me aspektet baze te jetes dhe te mireqenies se njerezve (psh. arsimimi, taksat, transporti dhe strehimi) kane ndikim shume te rendesishem mbi shendetin. Kur politikat publike e rrisin hendekun ndermjet te pasurve dhe te vobekteve , ato sigurisht kane ndikim negativ ne shendetin e popullit. Ndoshta egalitarizmi i tepruar s’eshte i drejte por mos ti shohim gjerat vetem me syrin e tregetarit qe kerkon te fitoje. Po te lejosh diferenca te medha ne te ardhurat , ne mireqenie , ne arsimimin e njerezve dhe ne strehim, padyshim do kete pasoja te padesheruara.

Nje tjeter faktor eshte kujdesi mjekesor (mjekimi i semundjeve). Ketu ka shume probleme ne kete drejtim sidomos qe lidhet me permiresimin e cilesise se sherbimit , e te cilesise se barnave qe perdoren por duhen bere perpjekje per te zgjeruar numrin e njerezve qe mbulohen nga sigurimet shendetesore. Kjo gje ndikon pozitivisht ne rritjen e cilesise se sherbimit mjekesor dhe zgjerimin e tij. Kjo do te beje qe edhe ne sherbimin spitalor qe tu sherbehet pacienteve pa qene nevoja per pagesa suplementare te kushtueshme.

Se fundi, e vlen te permenden faktoret mjedisore. Ajri i ndotur dhe ujet e kontaminuarr plehrat e kemikatet e shperndara pa kujdes, mungesa e vendeve te pershtateshme per aktivitete fizike, te gjitha keto e pershpejtojne vdekjen e parakoheshme. Ne keto roli i politikes eshte i pamohueshem.

Duke perfunduar do te desheroja te theksoja qe shendeti dhe jetegjatesia e e popullit nuk varet vetem nga permiresimi i kujdesit dhe i trajtimit mjekesor ( psh. vaksinat apo ilacet per zemren, per hipertensionin, per diabetin etj.) Madje neglizhencat e kujdesi i pamjaftueshem mjekesor jane shkak i nje jetegjatesie me te paket vetem ne 10 % te rasteve, por shkaku me madhor qe shkurton jeten ka te beje me menyren e jeteses. Zakone e menyra jetese adekuate si ngrenia e pershtateshme, evitimi i abuzimeve dhe veseve, aktiviteti fizik etj. Bejne qe rezultatet te mos vonojne, te parandalohet obeziteti, te evitohet AIDS-i, te kontrollohet pirja e duhanit, te pakesohen vdekjet nga aksidentet dhe suicidet. Te gjitha keto jane gjithmone e me shume problematike edhe per shoqerine tone.

Permiresimi i gjithe ketyre faktoreve kerkon aksion politik qe fillon nga matja dhe vleresimi i parametrave te shendetit e deri ne masa per zbutjen dhe eliminimin e faktoreve shkaktare.

Permiresimi i shendetit nga ana tjeter nuk eshte thjesht nje matje statistikore. Nese ky permiresim realizohet me objektiva te qarta, rezultatet do i gezoje gjithe vendi: do rritet fuqia punetore, do zhvillohet me shume ekonomia e c’eshte me e rendesishme njerezit do bejne nje jete me te mire.

Nje aksion politik i fuqishem e larteson punen e profesionisteve te mjekesise ne menyre qe ata te behen kampione te ruajtjes se shendetit te popullit. Perpjekjet e gjithe shoqerise duhet te jene ne rezonance te plote me vlerat profesionale te mjekeve dhe eshte pikerisht kjo arsyea qe shume te rinj zgjedhin mjekesine si profesion te jetes se tyre. Te jesh mjek nuk eshte thjesht nje pasion per te sheruar semundjet, por te duash te jesh mjek eshte nje shprehje e patriotizmit te njeriut. Dhe vendi yne ka shume nevoje per ta e per vlerat e tyre.

Ne duhet te arrijme te kuptojme qe vertet mjek i mire eshte ai qe trajton semundjen , por mjek me i mire akoma eshte ai qe trajton pacientin qe ka kete semundje