Inis Kazanxhi Jorgo, vajza

Me zemrën lëshuar dhimbjes…*

Publiku shqiptar u trondit kur dëgjoi atë ditë të 23 nëntorit të vitit 1989 që një autobus me studentë e pedagogë të Insitutit të Lartë Bujqësor u rrëzua në një nga humnerat e Llogarasë.

Kur ime më u njoftua të nisej, dy helikopterët me mjekë për t’u ardhur në ndihmë, kishin fare pak minuta që ishin ngritur në ajër për të shkuar në vendngjarje, ndaj kirurgia, u nis menjëherë në spitalin ku punonte në Tiranë, në pritje të kthimit të të plagosurve.

Kaluan orë pritje e kjo situatë u rëndua tragjikisht kur një stuhi e madhe bëri që të dy helikopterët të përplaseshin maleve të Llogarasë duke i dhënë tragjedisë një përmasë të frikshme.

U duk se fati kishte luftuar kundër gjithçkaje e kushdo ishte i pafuqishëm.

Rreth orës 3 të mëngjesit, ime më trokiti në derë me fytyrën e skuqur nga të qarët.

Unë e babai shiheshim në sy pa mundur ta pyesnim. Unë vazhdoja të jetoja me familjen time së bashku me prindërit.

– Të gjithë, studentë, mjekë e aviatorë nuk janë më! Të gjithë ikën, – tha e hodhi mbi tavolinë dorezat e saj të zeza. – Zana, Agimi, Kujtimi që të tre mjekët që punonin në klinikën tonë… aq të rinj, edhe ata. Edhe në film po ta shihja do ishte shumë e rëndë… Ja kjo është e tëra. Shiheni çfarë kohe bën, – tha e shtyu pak perden si për të treguar egërsinë e motit të asaj nate.

Atë dialog të asaj nate nuk do mundem ta harroj kurrë dhe jam e bindur, se do e rrëfej sa herë të më jepet rasti.

– Kjo është shumë e rëndë mam, – i thashë, – po le ta mendojmë më ndryshe e t’i falemi Zotit që ti nuk arrite të hipësh në atë helikopter të mallkuar. Ke shpëtuar për fije, – dhe lëshova një psherëtimë lehtësimi e cila m’u ndërpre frikshëm nga zëri i saj.

– Kë fat të falënderoj Ina? Cilin? Atë që mori doktoreshë Zanën aq të re? Apo Agimin që i donte aq shumë fëmijët e nënën e tij? Më thua Ina, çfarë do mundemi t’i themi familjes së doktor Kujtimit pas kësaj?

– Mam, a e imagjinon ç’do të kishte ndodhur nëse do kishe shkuar ti atje?

– Ç’po më thua vajza ime? Zana la sot jetime vajzat e saj binjake 5-vjeçare! Ajo i kishte edhe shumë frikë fluturimet, – tha dhe u shkeh në vaj.

– Mam, të lutem! Edhe ti e ke djalin të parritur! Të lutem mendo pak për veten tënde! – vazhdova unë pa mundur ta shoh në sy.

– Djali im Ina, im bir ka dy motrat e tij të rritura, ndërsa binjaket e Zanës… – dhe sytë e saj që bëheshin aq të bukur kur ishin në lot u veshën me një tis të lëngshëm dëshpërimi. – Unë, binjaket e mia i kam martuar, – vazhdoi, – ndërsa Zana… – e thjesht dëgjohej qetësia e natës dhe ngashërimi i saj.

U drodha… u rrëqetha, u stepa nga fuqia e dhimbjes. M’u duk se sapo e kisha njohur. E dëgjoja, por nuk mund ta besoja. Ky nuk ishte aspak një film, aspak! Aty në dhomën e ndenjtjes ajo po derdhte zemrën e saj. Ajo nuk ishte as përpara kamerave e as përpara publikut të tribunave. Ajo ishte thjesht aty, me zemrën lëshuar mes dhimbjes për humbjen e pafuqishme për të ndryshuar ç’kishte ndodhur. Ajo fliste dhe nuk e dinte fuqinë e fjalëve të saj, nuk e dinte që pikërisht ato çaste unë nuk do mundesha t’i fshija kurrë nga kujtesa. Thellësia dhe përmasa e dhimbjes së saj më kishin lënë pa fjalë. Natyrshëm e pa asnjë ekzagjerim, shpirti i saj thërriste! Ajo nuk donte ta pranonte fatin e kësaj nate dhe fajësonte veten përse s’kishte mundur të shkonte ajo në vend të të tjerëve. Ku e kisha lexuar vallë këtë personazh? Në cilën orë mësimi e kishim përmendur?

Ajo foli dhe nuk e vuri re aspak efektin e fjalëve të veta.

E bëri këtë natyrshëm sepse kështu ishte ajo: e vërtetë, aty pranë meje, pranë ne të gjithëve mbledhur në egoizmin tonë,  të cilin ajo e sfidonte me dhimbjen e saj.

Atë natë, përveç asaj që kishte ndodhur, unë ndjeva se shpirti im u pasurua edhe më. Virtyti nuk e tradhtoi kurrë nënën time. Virtyti i qëndroi besnik asaj gruaje, sepse ajo asnjëherë nuk e harroi atë.

…Ajo, së bashku me ne vajzat, shkonte shpesh në kopshtin botanik. E donte shumë atë vend. I donte shumë lulet natyrale, ato që marrin frymë. Nuk i kam ngjarë. Mua më pëlqejnë lulet e thata. Më tërheqin mbase ngjyrat e tyre të vrara e më duken intriguese ashtu në atë përtharjen e tyre ku duket se kanë mbyllur sekretet e kohës të cilat s’kanë ndër mend t’ia tregojnë kujt. Ndërsa ajo mbante aq shumë lule në verandën e saj të madhe. Kaktuset, begonjat, monsterat gjigante, të gjitha këto dekoronin jo vetëm verandën, por i jepnin një tis jete tërë apartamentit tonë.

Të dielave kur ajo merrej me lulet, mua më dukej sikur operonte. Duke i rregulluar nëpër vazo, na shpjegonte se si lulet merrnin frymë, se si rriteshin e kërkonin shërbim ashtu si dhe njerëzit. Se si donin dashuri! Se donin lule të tjera pranë. Dukej sikur duart e saj, ishin krijuar për to.

“Janë si ne njerëzit,” thoshte dhe shpesh mbillte lule të ndryshme në të njëjtën vazo. Ishte krijuese edhe pse mbase këtë gjë nuk ia njihte vetes. Me gërshërë e me doreza veshur duarve, i mungonte veç maska e sallës së operacionit e na mësonte edhe ne të bënim të njëjtën gjë. E bënte aq seriozisht gjithçka dhe pasi përfundonte punën, nisnim të pastronim vendin dhe më pas kontrollonte me kujdes punën tonë. Ishte një siklet më vetë ai kontroll pasi ishte tepër, po tepër kërkuese. Shpesh na thoshte “jo, s’është bërë siç duhet, bëjë përsëri,” duke më bërë ta urreja atë moment. E kam urryer për vite atë lloj kërkese aq strikte, por ka kohë që jam bindur, mendoj se pikërisht ajo disiplnë, ishte një nga shtysat e saj për të arritur atë çka donte!

Kur gjithçka përfundonte, ajo ulej me ne vajzat në divanin e verandës, ndërkohë që ndizte një cigare. Ishte elegancë e vërtetë ajo grua e ulur ashtu këmbë mbi këmbë me cigaren në dorë. Përmes atyre duarve, ajo dinte të arrinte në shpirtin e pacientit duke zbutur çdo frikë, por mënyra sesi ajo përdorte duart e saj kur mbanin cigaren, ishte feminilitet më vete. Kam dëgjuar nga kolegët e saj se si duart e saj punonin me instrumentet e kirurges. Duar të shkathta, të mençura dhe delikate. Rrinin mirë e bukur ato duar në të gjithë fizikun e saj dhe ishin aq në kombinim me profesionin.

E ashtu, ulur në atë verandën tonë plot kujtime, ajo kalonte me ne kohë sa herë që mundej, duke na bërë të humbitnim nën rrëfimin marramendës të një libri apo filmi. Rrëfimi ishte një nga aftësitë e saj, e nëna ime e talentuar, dinte ta zbriste çdo bisedë tabu tek normalja, duke na bërë më tepër të çuditeshim me origjinalitetin se si ajo fliste, se sa me atë që na thoshte. Pas bisedave të tilla, s’di sepse ndihesha më e rritur, më e veçantë. Ndihesha më e bukur.

…Biblioteka e shtëpisë sonë ishte diçka e bukur për atë kohë. Katër kate me libra qëndronin dinjitozë prapa xhameve të saj. Gjatë ngrënies së drekës i dëgjonim prindërit të komentonin librin që kishin në dorë e mendoj se ato biseda të shkujdesura në dukje përbëjnë edhe majanë e shpirtit që ata kaluan bukur tek ne.

Ajo është nga gratë pasionante që kam takuar në jetë. Një nga më pasionantet! E them me bindje sepse ajo dinte ta gjente të bukurën edhe aty ku jo kushdo e vinte re. Vitet e mosha i rrinin çuditshëm shpirtit të saj. Të fisje më të, ishte si të flisje me një mike moshatare e fill pas kësaj, ti çuditeshe se në atë bisedë kishe përballë nënën.

Shpesh qeshnim mes nesh me krahasimet që bënte:

– Mama sa më pëlqejnë këto perdet e reja në dhomën e pritjes, – i thashë.

Ajo ndali për një çast, i këqyri a thua se nuk i kishte zgjedhur vetë e më tha:

– …eh po, ke të drejtë, po a e di se çfarë më sjellin këto ndër mend? Më ngjasojnë me një grua të bukur 40-vjeçare ndërsa këto të kuzhinës… – dhe kapi ndër duar perdet lozonjare me lule të shkujdesura të cilat na lejonin ta shihnim bukur madhështinë e Dajtit, – këto sa herë i vështroj a e di se me kë më ngjajnë?

– Mam as më shkon dot në mendje, po të lutem ma thuaj?

– Me ju binjaket e mia, – më tha dhe më puthi majën e hundës, – siç bënte kur ishim të vogla.

Kjo ishte ajo: nuk rrinte kurrë pa bërë diçka e kudo ishte i prekshëm pasioni i saj. Pëlqente pa fund kinemanë, muzikën, të vallëzuarit. Qëndiste shumë bukur e disenjonte mençurisht, dora e saj do të bënte gjithçka. I përdorte mjeshtërisht duart. Ajo dinte të ndiente. Sepse një jetë pa pasion nuk mund të quhet një jetë e jetuar plotësisht.

Kur na thoshte “Natën e mirë” shpesh e shoqëronte me, “tani po iki të vdes pak nga lumturia” duke nënkuptuar kënaqësinë që do i jepte leximi.

Sa isha e vogël, mendoja se të gjitha mamatë ishin të tilla: me ato talente, energji, komunikim origjinal e gjerësi shpirtërore, por me kalimin e viteve, e kuptova mirë fatin. Kuptova se ajo e kishte të domosdoshme të dedikohej. E bënte këtë pa bujë, ashtu si dinte të ruante ekuilibrat familjarë edhe kur kishte ndonjë hatërmbetje të cilat ekzistojnë kudo. Nëse ishte ajo prezente, gjithçka e pavlerë zhdukej. Kishte aftësi të bënte humor ashtu siç kishte forcën e të artikuluarit të logjikës, por edhe të të guxuarit. Dhe këtë e bënte në mënyra të ndryshme: me sportivitet, me elegancë po shpesh edhe duke përdorur trimërinë.

A e pati të lehtë jetën ajo? Mendoj se më mirë duhet pyetur: a diti ta përballojë ajo jetën? E sigurisht që jeta ka pengesa, por ajo diti të dalë mbi to e diti të anashkalojë edhe zërat e vegjël të meskinitetit të cilët i sfidoi duke përdorur “harresën” e duke i bërë të mendojnë se ajo nuk kishte mundur t’i kuptonte. Por jo! Ajo jepte këtë pjesë të vetes pikërisht se nuk kishte harruar asgjë. Sfidonte të keqen dhe arrinte ta prekte edhe më mosbesuesin, me mirësinë dhe fuqinë e saj.

Tepër kërkuese! Tepër! Kërkuese si prind, por një nënë shumë e dhembshur. Nuk të justifikonte asnjëherë. Nuk të lëvdonte pa shkak, sa shumë doja të më lëvdonte, por kjo ndodhte rrallë.

***

Gjatë kohës si deputete merrte kërkesa nga qytetarët e përgjigjja e saj ishte: “Nuk të premtoj se do të ta zgjidh hallin! Ajo që të premtoj është se do të bëj të pamundurën për ty!” E kështu ndodhi me Shpresën, vajzën e re nga Kurbini i zonës së saj elektorale, e cila i kërkoi të vazhdonte studimet për mjekësi.

– Jemi nga ata me biografinë e keqe, zonja deputete! Asnjë nga ne s’ka mundur të shkollohet edhe pse shkollat e mesme i kemi përfunduar me rezultate të larta! Unë dua të bëhem kirurge si ju. Prindërit më kanë thënë që jeni kirurgia e parë grua, por jeni edhe deputetja jonë. Lutem shumë të më ndihmoni!

Pa rrëfyer se çfarë ajo bëri për ta mundësuar këtë gjë, një ditë ajo hyri në shtëpi tepër e gëzuar.

– E fitoi Shpresa mjekësinë, – na tha dhe na tundi një letër që mbante në dorë.

Shpresa, u duk ditën tjetër në shtëpinë tonë. Qëndronte si e mpirë dhe shumë e rezervuar.

– Unë s’e di, – i tha duke rregulluar balluket, – s’e di, unë nuk po e besoj dot… si e arritët kaq shpejt deputete…

– Ti do bëhesh mjeke ndaj të lutem më thërrit doktoreshë, xhan! E marr me mend çfarë po përjeton, por ti nuk mund ta dish se sa e lumtur ndihem edhe unë.

– Doktoreshë, unë as kisha menduar që mund ta arrija këtë ëndërr, – vazhdoi Shpresa disi më e çliruar. – Për mua, për gjithë familjen time që ka jetuar mbi 3 dekada në internim, kjo është e pabesueshme. Unë isha aty pranë. Isha pranë dhe pashë sytë e vajzës dhe të sime mëje që e kishte realizuar këtë lumturi. Ishte përsëri ajo, e mira e të gjithëve, e thjeshta e të thjeshtave, e fuqishmja pa bujë, gruaja me shpirtin e fortë dhe aq delikat.

– Unë nuk di sesi t’ua shpërblej, po nejse do flas me prindërit e shpejt ata do t’u takojmë. Ata do vijnë e s’do ua lëmë pa ju a shpërblyer.

Ime më nuk e la të mbaronte.

– Shshsh, – i tha, – këtu neve na ndahen rrugët. I vetmi shpërblim që unë do doja prej teje e di cili është?

– Jo, – ju përgjigj vajza e hutuar nga e papritura që deputetja e saj po i kërkonte.

– Vitin tjetër, të pres përsëri të vish të më takosh e dua të më sjellësh diçka. Dua të të shoh librezën tënde të notave. Ma provo që do të jesh më e mira! Nëse ka shpërblim që do dua nga ty, ky është!

Vajza i buzëqeshi dhe e përqafoi.

Deputetja e Tiranës fillimisht dhe Fushë Krujës më pas, e konsideronte veten pjesë të elektoratit të saj. Ajo shkonte në fshatrat e thella e dëgjonte njerëzit. Nuk premtonte, por vepronte! Më pas kthehej në Tiranë me bllokun e saj të mbushur me shënime.

Kur ecte në rrugë i pëlqente ta thërrisnin doktoreshë e jo zonja deputete. Unë jam një mjeke prej gati 4 dekadash, – thoshte. – Politika më thirri në një moment të caktuar të historisë por unë i përkas bluzës së bardhë!

Shpirtin e saj ajo nuk e tradhtoi asnjëherë. Kompromisi i vetëm që nëna ime bëri në këtë jetë, ishte një i vetëm: ai me të vërtetën! Mendoj se ajo la gjurmë kudo ku u përfshi dhe kontribuoi.  La gjurmën e saj të bukur e kjo ndodhi sepse ajo nuk bërri kurrë pakte. Pakti i saj i vetëm në jetë, ishte pakti me të vërtetën.

***

Asaj i duhej të ikte aq shpesh prej nesh e sa herë kthehej, dukej sikur sillte një puhizë ajri të mbarsur me energji. Ashtu siç ndihej se kishte lënë një pjesë të sajën tek pacientët e saj. Kur kthehej nga zona elektorale shpesh na thërriste pranë e nuk harronte të kërkonte edhe fëmijët tanë ta dëgjonin. Rrëfente sesa e vështirë ishte jeta në fshat. Sa të bukur ishin edhe aty fëmijët, por sa pak mundësi kishin edhe pse ishin aq pranë kryeqytetit. E konsideronte nder që mijëra vetë e kishin votuar. Që besonin tek ajo! Ishte aq serioze në këtë ndjenjë, sa edhe unë shpesh kam dyshuar. Ashtu si shpesh e kam pyetur veten se çfarë e shtyn këtë njeri të mos rreshtë së përpjekuri për ta bërë gjithçka mirë?! Ndonjëherë i kam rënë edhe në sy, dhe  ajo fare natyrshëm më ka thënë: “…mbase duhet të kisha dy zemra, Ina sepse kjo që kam, sinqerisht nuk më mjafton. Elektorati im ka njerëz të zgjuar. Ti s’e di çfarë pyetjesh më bën atje rinia, sa shumë duan të ecin përpara, sa të pjekur janë, sa të bukur! I kanë ëndrrat njësoj si ty, vajza ime, po mundësitë e tyre s’janë si këto në Tiranë.”

Një natë dikush nga zona e saj elektorale e telefonoi. U mendua fillimisht se kishte lidhje me prezencën e saj si deputete. Por jo! Zëri matanë receptorit kërkonte ndihmë mjekësore. Dhe në bisedën që pati me time më, gjatë prezantimit i tha që ishte i krahut tjetër politik.

– Doktoreshë, vëreni dorën në zemër, – i tha. Kur të pyesësh se cili jam, do të të thonë që s’jam i juaji. Por mua po më vdes vajza… kam shumë nevojë për ju.

– Niseni urgjent për në Tiranë. Unë po nisem për në spital menjeherë, – i tha. – Edhe diçka shpejt e shpejt zotëri, sa për krahun tjetër, kjo nuk i intereson aspak një mjeku më besoni! Ajo që vjen ta operojë është mjekja! Unë jam e krahut të jetës zotëri, në profesionin tim as që mund të futet politika. Sa më shpejt ma nisni vajzën e të mos vonohemi!

Atë natë ajo e operoi atë vajzë, e cila shpëtoi nga një peritonit i avancuar. Familjarët e vajzës ishin njerëz të mrekullueshëm sipas nënës time. “S’më duhet aspak kë besojnë, janë shqiptarë!”

______

* Fragment i Shkëputur nga libri “Rushen Golemi, ky testament shpirti” i autore Inis Kazanxhi Jorgo, botimet Ombra GVG, 2020.