UVIL ZAJMI/ Fundvitet 1970. Kur në mënyrë spontane nga tribuna “A” e kombëtarit “Qemal Stafa”, edhe nga ata përballë ndërmjet thirrjeve të tifozerisë do të tërhiqte vëmendjen edhe një fjalë: “Tito, Tito”.

Asgjë më shumë se sa shkurtimi i emrave, me të cilat sportdashësit u drejtoheshin futbollistëve të ekipit të tyre. Por, një fjalë, që koincidonte me një emër aspak komod, jo i pëlqyer, përkundrazi. Me kalimin e kohës, do të kthehet në një ritual sistematik, në ato shpërthimet të tifozerisë, kryesisht asaj tiranase. Duke u bërë shqetësues, për sistemin, kur gjatë një ndeshje futbolli, në një mjedis sportiv të madh kombëtar, të dëgjohej, “O Tito, o Tito…”. Të konsideruara edhe provokuese për mekanizmat shtetërorë, deri edhe personelin e ambasadës jugosllave në Tiranë.

Padyshim edhe për forcat e rendit të pranishme në stadium. Ndaj individëve tifozëve tipikë do të kishte reagime, duke aplikuar disa forma ndëshkimi: Larguar me forcë nga stadiumi, izolimin e tyre në rajonet e policisë, apo dërgimin me gazin e saj në periferi të Tiranës, me pamundësinë e ardhjes së shpejtë e ndjekur vazhdimin e lojëse.

TIFOZERIA

Ka qenë më shumë se lojtari i 12 në fushë. Tifozeria e pamunguar në dekada në ndeshjet e kampionateve kombëtare. Kudo, në të gjitha stadiumet e Shqipërisë. Secila me mënyrën, traditën e saj. Jo sektorë për tifozerinë e ardhur, pasi shumë pak, në raste të veçanta, skuadra mund të ndiqej nga mbështetësit, jashtë fushës së saj. Për shumë arsye. Kur takimet luheshin të shtunën, si ditë pune ishte e pamundur lëvizja; udhëtimi, që në ato vite, ishte i kufizuar, vetëm me tren dhe që duhet të korrespondonin oraret. Ishte e mundur për dikë që kishte motor privat, ndërsa lëvizja me automjete, organizim tifozërie nuk funksiononte, vetëm diçka rastësore. Kryeqytetasit ishin më të favorizuar për të ndjekur ekipet e tyre, por në qytetet e afërta, vajtje-ardhje me tren, si në Durrës, Kavajë, Elbasan, Lushnje. Jo banera, flamurë, vetëm shpërthime kur shënohej një gol, apo për një padrejtësi të arbitrave. Në Qemal Stafa, ka qenë një spektakël i vërtetë, veçanërisht në takimet derbi, një stadium që priste, vërshimin e tifozerisë së klubeve kryeqytetase. Madje të të pozicionuar në sektorë, duke krijuar edhe traditën. Rregullisht vetëm stadiumin kombëtar, pasi në stadiume të tjera në mungesë të tifozerisë së ardhur, nuk funksiononte ky proces.

TRIBUNA “A”

Stadiumi kombëtar “Qemal Stafa”, tribuna “A” e tij, është e njohur mbahet mend, edhe sot kujtohet si ajo e tifozerisë së zjarrtë të 17 Nëntorit. Në vite, dekada për entuziazmin, që përcillte ai grup njerëzish tek lojtarët, përkrahjen e tyre dhe anasjellas, raportet që ishin veçanërisht me atë sektor gjatë 90 të minutave. Dhe ishin thuajse, të zakonshmit, që frekuentonin tribunën “A”. Deri edhe shitësit e biletave, ja garantonin këtë mundësi. Ndryshe me tifozët e Partizanit, Dinamos, që nuk e preferonin tribunën A, duke ditur se ishte e atyre tiranas, kundërshtarë, duke u sistemuar, tek ajo “B”. Një e tillë mbante rreth 1200 tifozë ulur. Në mes ishte tribuna e udhëheqjes. Poshtë tyre, për shumë vite kanë funksionuar edhe portativet, me 6 shkallë, por jo me prefernca tifozerie. Sigurisht tribuna “A” ishte më kryesorja, më e frekuentuara, pasi poshtë saj dilnin, futeshin futbollistët, arbitrat ishin stolat e skuadrave. Tensioni rivaliteti në fushë transmetohej, përcillej edhe në ato sektorë e anasjelltas. Ndryshe ishte ajo përballë dhe ato anësore. Po kështu edhe në stadiumin “Dinamo”, nuk ishte ai impakt, nuk ndjehej ajo atmosferë si në “Qemal stafa”. Në sfidat derbi, ajo arrinte kulmin. 30 lekë ishte çmimi i një bilete. Edhe biletasitësit i njihnin tifozët e skuadrave, duke mundësuar dhënien e biletave, sipas tifos, pasioneve të tyre. Kur kërkesat ishin të mëdha, mjaft futeshin edhe pa biletë, nisur nga njohjet me biletaprerësit që ishin të njëjtit persona. Duke e ndjekur ndeshjen në këmbë. Edhe forcat e rendit ishin të shumtë në numër, të kujdesshëm, të shpërndarë në shkallët e tribunë për të mbajtur rregullin, ndërsa grupe të tjera qëndronin në pistë me vështrim nga tribuna, për të kontrolluar çdo veprim, sjellje të konsideruar të gabuar prej tyre. Nisur nga fakti se aty vinin qeveritarë, deri edhe anëtarë të byrosë politike, ministra që kishin vendqëndrimin në tribunën VIP të tyre.

ASTRIT, PETRIT, EMRA POPULLORË

Te 17 Nëntori i Tiranës, në periudhën e viteve ‘70- ‘80-të ka qenë një grup me disa futbollistë, me emra të ngjashëm: Astrit Nurishmi, mbrojtësi i skuadrës së madhe, Petrit Brahja, edhe ky mbrojtës krahu i atij grupi. Më pas Petrit Dibra, sulmuesi i njohur, shpërthyes; Astrit Nallbani, portieri i fitimit të Kupës së Republikës 1876; Seit Hyseni, një tjetër mbrojtës i fortë, stoper; Astrit Ramadani, mesfushor sulmues me Tiranën e Mingës, Kolës e Muçës. Nga miq, shokë, spektatorët në zhargonin ditor, shkurt “Titi” apo “Tito”. Kjo evidente në stadium, gjatë një ndeshje kur luante “17 Nëntori”

NGJARJA

Në fillim si rastësi, pa tërhequr vëmendjen, për t’u bërë vërtet shqetësuese në vijim. Kur thirrja, emri “Tito, bjeri, Toto futja, Toto mos e le, bravo Tito”, etj., nis të krijojë situata delikate dhe si përcillej nga spektatorët dhe impakti që reflektonte ajo fjalë. Si e kujtojnë sot, disa nga protagonistët, të evidentuar nga policia, si jo korrektë, shqetësues, provokatorë, të asaj tifozerie të zjarrtë tiranase në tribunën “A”. Orët e kaluara në polici, kthimi në këmbë në mesnatë nga Dajti apo Kërraba dhe sërish në fundjavë në stadium, për të ndjekur 17 “Nëntorin”, pa harruar: “O Tito, Tito, Tito………”.

******

Pasioni për “17 Nëntorin”, që i çonte tifozët deri në qelitë e policisë

Një ndër djemtë aktivë, të njohur të Rrugës së Durrësit, kafe “Florës”, “Derrit”. Bashkë me një grup, tifozë të deklaruar të “17 Nëntorit”, të pamunguar në tribunën “A” të “Qemal Stafës”. Në çdo ndeshje kur ekipi i tyre do të luante aty. Duke iu rikthyer asaj kohe e lidhur me tifozerinë, skuadrën, lojtarët, prag sfidat, situatën pas tyre, debatet, diskutimet e zjarrta, Arben Stërmasi, nga Rimini ku prej vitesh jeton me familjen kujton: “Biletat na i siguronte biletashitësi Agim Gjonçe, tejet i veçantë në Tiranë, dashamirës, mik i yni, edhe pse ishte tifoz i Partizanit. Po kështu edhe ata që prisnin biletat në hyrje”, – thotë Stermasi për gazetën “Panorama”. Pa harruar edhe forcat e rendit, pjesë të pandara në mjaft ngjarje, situata qemalstafase.

Z. Stërmasi, çfarë kujtoni nga ajo tifozeri?

Shumë pasionante. Ishim një grup, miq. Unë, Vova Konomi, Nard Gjoka, Osmani. Nxënës në shkollën e mesme, shumë të rinj. Një pasion, simpati për “17 Nëntorin” e trashëguar nga familjet dhe si banorë të Rrugës “Fortuzi”. E njohur për traditën dhe sportistët që ka nxjerrë.

Të zakonshëm në tribunën “A”

Kishim vendin tonë, në tribunën “A”. Pata dëgjuar kur “17 Nëntori” triumfonte në mesvitet ‘60-’70 luante në “Qemal Stafa” ndiqej, mbështetej nga një tifozeri e zjarrtë. Ndër ta, përmendej Dik Seferi, një njeri i mrekullueshëm, që ka pak kohë i ndarë nga jeta, për të cilin pati shkruar edhe “Zëri i popullit”, duke e akuzuar si një tifoz të sëmurë.

“Tito”, një emër i dashur por edhe jo?

Para çdo fillimi të ndeshjes dhe gjatë saj ne ishim në fokusin e policisë. Veçanërisht kur dëgjohej emri “Tito”. Petrit Dibra ishte fejuar me motrën e Vovës, familje e njohur mjekësh. Pra, një detaj më shumë për të bërë tifo për të, e mbështetur në çdo aksion: “Bravo Tito, forca Tito, o Tito ktheje kokën”. Ose “Tito, o doktor, na bëj një gol…”.

Si reagonte policia?

E kujtoj mirë qëndrimin e tyre. Një burrë i shkurtër, ishte njëri prej tyre, i përhershëm në ndeshje. Jo tifozë, nuk shihnin lojën, duke qëndruar me fytyrë nga tribuna. Me Dinamon nuk kishim shumë “inat”. Por, pikërisht kur lunte Dinamo policia ishte edhe më prezente. Ishte skuadra e dikasterit të tyre. Ndryshe me Partizanin, tensioni, ashpërsia në fushë dhe në tribuna ishte më i madh.

Nga një takim tek tjetri jeni në shënjestër?

Komunikonin me zë, i urdhëronte ai polici që ishte shefi i tyre. “Ti zijosh pusho, mbylle gojën”. Apo “merre atë nxirre jashtë”, – i thoshin një kolegu që ishte pranë nesh. Ne refuzonim, kundërshtonim, ata të nxirrnin me forcë. Kishte reagim edhe nga tifozeria, që na bashkohej, tentonin të na mbronin.

Si vepronin, ka disa mënyrat për të izoluar tipat e “rrezikshëm”

Para sheshit të stadiumit të priste “Gazi” i policisë. Të fusnin brenda e të çonin larg, në periferi të Tiranës. Në QafëMollë, Shëngjergj, aty e kanë lënë Osmanin, apo edhe tifozë të tjerë. Për t’u kthyer në këmbë, apo me automjete të rastit, në mbrëmje vonë, kur ndeshja kishte përfunduar.

Vijnë edhe provokime nga ai sektor i tribunës?

Kur tifozët u informuam, e kuptuan se çfarë efekti për policinë e qeveritarët në stadium, sa i shqetësonte ai emër, prej tyre nxitej më shumë “O Tito, o Tito…”. Në një rast me Nard Gjokën, na dërguan në rajonin e policisë, sot pranë urës. Orë të gjata qëndrimi, të izoluar aty. Erdhi djali i një ish-anëtari të Byrosë Politike, që bisedoi dhe na liruan. Kishin vendosur të na mbanin, të na procedonin. Ky person e kishte pasur tim atë pedagog në universitet.

Sa rrezikonte ajo tifozeri e juaja?

U bëmë problem, pati një periudhë që edhe ne u tërhoqëm. Ndërkohë kishim krijuar miqësi edhe me punonjës, zyrtarë tifozë të Dinamos, pasi njerëz ishin edhe ata. Takoheshim rrugës, debatonim. Po kështu me fëmijët e qeveritarëve, sa “kundërshtarë” ishim në stadium, aq miq jashtë. Siç ishte rasti i atij që na nxori nga policia, edhe pse ishte tifoz i njohur i Partizanit.

******

Nallbani, Dibra dhe Hyseni, tre “Titot” që tronditën shtetin

I vetmi që bënte ndryshim ishte Astrit Nallbani, portieri, që nga tifozeria thirrej edhe me një tjetër emër, pseudonim: “Xof”. “Ma kishte vënë Skënder Hyka, lojtar i njohur i ‘17 Nëntorit’ legjendar, bashkë me Gavrosh Lëvonjën, edhe ky basketbollist i shquar i atij klubi. Jo vetëm për ngjashmërinë që kishte në portë me të famshmin, italianin Dino Xof, por edhe për një fakt unikal: Nuk kishte pësuar gol për 1170 minuta, 13 ndeshje, një rekord absolut për një portier shqiptar. Që do t’i thyhej në takimin gjysmë final për Kupën e Republikës, 7 mars 1976 kur në minutën ‘85, në takimin 17 Nëntori-Lokomotiva, Mir Hima do të realizonte nga porta jugore në minutën e ’85 duke barazuar 1-1. Por në finale do të kualifikohej ‘17 Nëntori’ që kishte fituar 1-0, gol i Fori Llambit sfidën e parë. Një koincidencë edhe me Dino Xof, gati një vit pa pësuar gol në ndeshjet me ekipin përfaqësues të Italisë në veprimtaritë ndërkombëtare. Rrëfimi i Nallbanit për gazetën “Panorama”.

Zoti Nallbani, jeni disa futbollistë “Tita” në një ekip?

Janë disa kampionate kur në skuadër ishim: Petrit Dibra, Seit Hyseni dhe unë, pra tre lojtarë që në stërvitje, stadium kudo na thërrisnin shkurt “Tito”. Jo vetëm gjatë ndeshjes, por edhe në pauzat e vogla kur topi dilte në korne, apo rifillimi i lojës, kishte reagime, me fraza të njohura nga tifozët e Tiranës për ne lojtarët, arbitrat. Deri provokuese, ngacmuese për forcat e rendit, veçanërisht kur shënohej gol, apo për ndonjë vërshëllimë e gabuar kundër ekipit tonë.

Cilët ishin më të preferuarit nga tifozeria?

Petrit Dibra, i admiruar si e tribunës qendrore dhe asaj përballë. Sulmues i djathtë, i fuqishëm, me shpërthime në vijë anësore. Pra, kontaktin e kishte të afërt me spektatorin e këtyre sektorëve. Veçanërisht, asaj “A. që shquhej për ‘agresivitetin’, që kishte, përcillte, për mbështetjen ndaj ekipit, lojtarëve. Kur driblonte, shënonte, afrohej te tribuna për të festuar, nga ku shoqërohej, dëgjoje thirrjet, brohoritjet “Tito, bravo Toto”, etj..

Pak më ndryshe me Seit Hysenin?

Që fatkeqësisht nuk jeton, është ndarë nga jeta. Si mbrojtës, i kërkohej të ndërhynte fort, të mos lejonte, pengonte, ndalonte kundërshtarin në lëvizje, manovrime. Edhe nga natyra ishte lojtar i fortë. “Bjeri Toto, mos e le Tito”, fraza nxitëse për të. Nga fillimi deri në fund të ndeshjes.

Për të ardhur edhe tek ju?

Po kështu edhe me mua, “Tito, Tito”, që kur dilnim për nxehmje, futeshim, dilnim për ndeshje, në pushim dhe kur mbaronte loja. Përgëzimet, apo kritikat për ne të tre ishin të pranishme, nuk mungonin. “O Tito”…. Bashkë me shprehjet e zakonshme me duar dhe gjeste.

Kur më shumë ishte tensioni?

Në takimet derbi, ato ndaj Partizanit, ku rivaliteti në fushë, transmetohej në tribuna. Tit Dibra, Tit Hyseni dhe unë ishim të parët ku edhe shpërthenin. Tit Dibra kur shënonte apo gabonte, Tit Hyseni, kur mbulonte, markonte, por dhe kur kundërshtari e shmangte dhe unë, kur shpëtoja portën apo pësoja ndonjë gol. “Bravo Tito, je i madh Tito, o Tito çfarë na bërë?

Flasim pak për “Tito”, kur dhe si u bë shqetësues?

Krejt rastësisht, askush nuk e kishte menduar, se mund të krijonte probleme. Na ato fillime, ishte një fjalë, që nuk u vu re. Thjesht emri i një futbollisti, siç thirreshin edhe të tjerët, Beni, Goni, kudo në stadiume apo mjedise sportive. Në rastin tonë, pa e kuptuar se koincidonte me Titon, emrin presidentit aso kohe të Jugosllavisë.

Vetëm në stadiumin kombëtar “Qemal Stafa”?

Po, pasi aty, çdo sjelle, reagim, shprehje krijonte, tërhiqte vëmendjen. Kryesisht nga tifozët e tribunës “A”, të njohur edhe si më të “rebeluarit” kundërshtarë të qeverisë, e që atë inat, pakënaqësi e shprehnin aty, kur luante “17 Nëntori”. Shoqëruar me thirrje për ndonjë padrejtësi të arbitrave apo me entuziazmin pas shënimit të një goli.

Shqetësimi që vjen në rritje, ka reagim?

Diku është biseduar, trajtuar si një fenomen provokues, shqetësues. Me sa kujtoj, deri edhe ambasada jugosllave u informua, sepse kjo fjalë dëgjohej edhe në transmetim televiziv. Si në Kupën Ballkanike, kur ata ishin të pranishëm në stadium, në ndeshjen 17 Nëntori-Radnicki, viti 1975. Pati një reagim nga personeli i saj, një shqetësim që erdhi në rritje. Jo shqetësim në stërvitje, apo në qytete të tjera, stadiumin “Dinamo. Impakt të madh kishte vetëm në “Qemal Stafa”.

Një emër që nis të bëhet më tingëllues?

Sa herë që nga tribuna dëgjohej “Tito, Tito”, që tifozët i drejtoheshin Tit Dibrës, Tit Hysenit apo mua, sipas situatave, momente që sillte loja ishte normale. Por nga tribuna qendrore i vriste veshin qeveritarëve, të pranishëm në stadium. Mendoni, kur dëgjonin: “O Tito, bjeri Tito, bravo Tito” – tipike fraza tifozerie, etj.. Por për ta tingëllonte jo mirë ai emër, aspak i pëlqyer prej tyre.

Si sillej policia, masat që merrnin?

Kur luante Tirana, ishin të kujdesshëm edhe për të ndaluar, paraprirë çdo situatë ishin tejet rigorozë, të vëmendshëm. Por ishte e pamundur t’i frenonin nisur nga rrethanat që krijoheshin. Merrnin individë, duke i nxjerrë me forcë jashtë stadiumit i çonin larg Tiranës. Kjo vazhdoi deri kur në ekip nuk kishte më asnjë futbollist Petrit, Astrit, pra jo më një lojtar “Tito” në fushë.

/Gazeta Panorama

Në historinë botërore konkursi i parë i bukurisë për fëmijë është organizuar në vitin 1921 në Atlantic City ku morën pjesë fëmijë të vegjël që përfaqësonin qytete të ndryshme të ShBA-së. Në Shqipëri një konkurs i ngjashëm u organizua në kryeqytet më 2 gusht 1931, i cili zyrtarisht u quajt “Konkursi i Bukurisë Foshnjore Shqiptare”.

Në këtë konkurs u vlerësuan fotografitë e 14 vajzave të vogla. Komisioni përbëhej nga Inspektori i Arsimit Osman Myderrizi, Skënder Luarasi dhe Aleks Lubonja. Pjesë e tij ishte edhe znj.Elena Trajan dhe prof. Andrea Thanasi, por për arsye personale, nuk ishin të pranishëm në këtë proces.

Në parim komisioni konstatoi se fotografitë e paraqitura kishin rezolucion të dobët. Megjithatë, ai i vlerësoi duke u mbështetur në tiparet dhe ekspresionet foshnjore të fizionomisë së vajzave. Komisioni përzgjodhi tre prej tyre: 1) Albin Tefiku e moshës dy vjeçare e gjysmë, e bija e doktorit të njohur Sabri Tefiku; 2) Behixhe Libohova e moshës dymbëdhjetëvjeçare, e bija e Maliq Libohovës, i Ngarkuari me Punë në Londër; 3) Eta Bimbli e moshës katër vjeç e gjysmë, e bija e Thoma Bimblit, anëtar i Bandës Mbretërore.

Në vend të parë siç shihet u zgjodh Albin Tefiku. Vendimi u dha në zyrat e gazetës “Ora”, e cila do t`u dhuronte prindërve të këtyre vajzave nga një fotografi të madhe artistike.

Ky konkurs mbetet një shembull i hershëm i përpjekjeve për të sjellë modele të reja kulturore në Shqipërinë e viteve `30, në një kohë kur vendi po hidhte hapat parë drejt modernitetit.

Nga DASHNOR KALOÇI/ Aty nga mesi i muajit tetor të vitit 1982, vetëm pak ditë pas arrestimit të ministrit të Mbrojtjes Popullore, Kadri Hazbiu, (ish – ministër i Punëve të Brendshëm në vitet 1954-1979) dhe ministrit të Punëve të Brendshme, Feçor Shehu, (arrestuar që me 22 mars 1982), me porosi të Enver Hoxhës dhe me urdhër të ministrit të Brendshëm Hekuran Isait, u krijua Grupi Operativ Special, në krye të të cilit ishte zv/ministri i Punëve të Brendshme dhe njëkohësisht drejtor i Sigurimit të Shtetit, Zylyftar Ramizi, ku si ndihmësa të tij, ishin Enver Zeneli dhe Hasan Ulqinaku. Detyra kryesore e këtij grupi, ishte; “Zbulimi dhe hetimi i veprimtarisë së grupit armiqësor”, të kryesuar nga Kadri Hazbiu, ku bënin pjesë edhe Feçor Shehu, Llambi Ziçishti, Nesti Nase, Mihallaq Ziçishti, Llambi Peçini, Fiqret Shehu (me dy djemtë, Skënderin dhe Bashkimin), etj., si dhe lidhjet që ata kishin pasur me ish-kryeministrin Mehmet Shehu.

Përveç detyrave të tjera, siç ishin; rishikimi, studimi dhe analiza e një numri të madh dosjesh dhe dokumentesh arkivore që i përkisnin një periudhe të gjatë kohe (1945-1982), “Grupi Operativ Special”, thirri disave prej ish-funksionarëve të lartë të udhëheqjes së PPSH-së dhe ish-kuadrove drejtues të Ministrisë së Punëve të Brendshme, oficerëve të Sigurimit të Shtetit, etj., që të jepnin me shkrim ato që ata dinin apo kishin dyshime, lidhur me “veprimtarinë armiqësore”, të Kadri Hazbiut, Feçor Shehut e bashkëpunëtorëve të tyre, me urdhër të ministrit Hekuran Isai, u krijuan edhe tre grupe ekspertësh me specialistë përkatës nga Ministria e Mbrojtjes Popullore, e Punëve të Brendshme dhe ajo e Shëndetësisë.

Këto tre grupe ekspertësh, pasi do të studionin dhe analizonin “veprimtarinë armiqësore” të tre ish-titullarëve kryesorë të këtyre ministrive, përkatësisht Kadri Hazbiut, Feçor Shehut dhe Llambi Ziçishtit, do të përpilonin një raport të hollësishëm, i cili do t’i dorëzohej Grupit Operativ Special, që kryesohej nga Zylyftar Ramizi. Po kështu, krahas këtyre tre grupeve të ekspertëve, u krijuan edhe dy grupe të tjera nga rrethi i Durrësit dhe i Korçës, (ku bënin pjesë funksionarë të lartë të Komiteteve të Partisë dhe atyre Ekzekutive), të cilët do të studionin dhe analizonin “veprimtarinë armiqësore” të Mihallaq Ziçishtit, për periudhën që ai kishte shërbyer si sekretar i Parë i Komitetit të Partisë në ato dy rrethe të mëdha të vendit. Në këtë kuadër, në grupin e ekspertëve të përzgjedhur nga Ministria e Mbrojtjes Popullore, bënin pjesë; Agur Baxhia, Adem Dino, Koli Dano, Lili Bullari, Arqile Veshi, Niko Zako, Janko Konomi, Et’hem Ruçi, Zija Beqiri, Seit Xhoxhaj dhe Veli Alliaj, të cilët do jepnin raportin e tyre, edhe për anën e fortifikimeve.

Kurse në grupin e ekspertëve të përzgjedhur nga Ministria e Punëve të Brendshme, të cilët do jepnin raportin e tyre edhe për anën e fortifikimeve, bënin pjesë; Vasil Kola, Baudin Kazani, Dhimitër Lazri, Veip Proda, Llazi Cici, Tomor Lapardhaja dhe Qëndro Koçi. Të dy këto grupe ekspertësh, në përfundim të punës së tyre hartuan nga një raport-informacion prej qindra faqesh, që iu dorëzua Grupit Operativ Special, i cili pasi e “studioi dhe analizoi” atë, po me ekspertë të tjerë të atashuar pranë atij grupi, dokumentet kryesore ja dorëzoi grupit të hetuesve që u caktuan për procesin hetimor të ashtuquajturit “Grupi armiqësor i Mehmet Shehut”, (me në krye Kadri Hazbiun, Feçor Shehun, Llambi Ziçishtin, Nesti Nasen, Mihallaq Ziçishtin, Llambi Peçinin, Fiqret Shehun, etj.), gjë e cila do të përbënte dhe bazën për akt-akuzën ndaj tyre.

Në raport-informacionet e grupit të ekspertëve të Ministrisë së Mbrojtjes Popullore dhe atij të Ministrisë së Punëve të Brendshme, një vend kryesor zinin edhe “sabotimet” e Kadri Hazbiut në fushën e fortifikimeve, si në periudhën kur ai kishte drejtuar Ministrinë e Brendshme në vitet 1954-1979, ashtu dhe atë të Mbrojtjes Popullore, nga fillimi i vitit 1980, deri ditën që u arrestua më 15 tetor 1982. Në atë pjesë të raport-informacioneve, bëhet fjalë edhe për dy nga objektet më kryesore nëntokësore të Ministrisë së Mbrojtjes dhe asaj të Punëve të Brendshme, siç ishte “Vend-Komanda e Përgjithshme” (objekt i cili prej disa vitesh njihet si muzeu “Bunk-Art 1”), ku në rast lufte do strehohej Shtabi i Përgjithshëm dhe Këshilli i Mbrojtjes me në krye Enver Hoxhën, nga ku pre-supozohej se do drejtohej lufta në rast të një invazioni apo agresioni ushtarak kundër Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë.

Si dhe objekti tjetër nëntokësor që ndodhet poshtë oborrit të Ministrisë së Punëve të Brendshme (Muzeu “Bunk-Art-2”), ku gjithashtu në rast lufte do të strehohej ekipi drejtues i asaj ministrie. Lidhur me këto dhe të tjera nga raport-informacionet e grupeve të ekspertëve përkatës të dy ministrive, për “Bunk-Art 1” dhe “Bunk-Art 2”, të cilët prej vitesh janë bërë objekt vizitash edhe për turistët e huaj që vazhdojnë të kenë një kuriozitet dhe interes të madh për të njohur Shqipërinë komuniste, na njohin këto dokumente arkivore që janë nxjerrë nga Arkivi i Ministrisë së Punëve të Brendshme (prej vitesh pjesë e fondit të Autoritetit për Informimin e Dokumenteve të ish-Sigurimit të Shtetit), të cilat publikohen për herë të parë dhe me faksimilet përkatëse, nga Memorie.al.

(Raport-informacioni i grupit të ekspertëve për Ministrinë e Brendshme ka 75 faqe, por këtu në këtë shkrim, po publikojmë vetëm atë pjesë ku flitet për dy vend-komandat kryesore, atë që tashmë njihet si; Muzeu “Bunk-Art 1” dhe Muzeu “Bunk-Art 2”)

DOKUMENTI ARKIVOR ME VENDIMIN E MINISTRIT TË PUNËVE TË BRENDSHME HEKURAN ISAI, PËR NGRITJEN E GRUPIT TË EKSPERTEVE QË DO JEPNIN MENDIME PËR VEPRIMTARINË ARMIQËSORE TË KADRI HAZBIUT, MIHALLAQ ZIÇISHTIT E FEÇOR SHEHUT, NË MINISTRINË E PUNËVE TË BRENDSHME

REPUBLIKA POPULLORE SOCIALISTE E SHQIPËRISË                                               SEKRET

MINISTRIA E PUNËVE TË BRENDSHME                                                      Ekzemplar Nr. 1

Nr. 92/15 Prot.                                                                                             Tiranë, më 10.6.1983

  AKT – EKSPERTIMI

PËR VEPRIMTARINË ARMIQËSORE TË KADRI HAZBIUT, MIHALLAQ ZIÇISHTIT E FEÇOR SHEHUT, NË MINISTRINË E PUNËVE TË BRENDSHME

Tiranë, me 1983

Me vendim të datës 25.4.1983, të përgjegjësit të grupit të Hetuesisë, Sh. Hekuran Isai, neve, Vasil Kola, zëvendës-sekretar i Komitetit të Partisë së Ministrisë së Punëve të Brendshme; Baudin Kazani e Dhimitër Lazri, oficerë të Kundërzbulimit, Vehip Proda, oficer i Zbulimit; Llazi Cici jurist; Tomorr Lapardhaja, instruktor i Kuadrit dhe Qendro Koçi, inxhinier ndërtimi, jemi caktuar si ekspertë për të dhënë mendime për veprimtarinë armiqësore të Kadri Hazbiut, Mihallaq Ziçishtit e Feçor Shehut, në Ministrinë e Punëve të Brendshme.

Për këtë, na është kërkuar sqarim këtyre pyetjeve:

1.

(Raport-informacioni i grupit të ekspertëve për Ministrinë e Brendshme ka 75 faqe, por këtu në këtë shkrim, po publikojmë vetëm atë pjesë ku flitet për dy vend-komandat kryesore, atë që tashmë njihet si “Bunk-Art 1” dhe “Bunk-Art 2”)

RAPORTI SEKRET ME AKT-EKSPERTIMIN E GRUPIT TË EKSPERTËVE TË MINISTRISË SË BRENDSHME, PËR “PUNËN SABOTUESE ARMIQËSORE” TË KADRI HAZBIUT NË FUSHËN E FORTIFIKIMEVE

 REPUBLIKA POPULLORE SOCIALISTE E SHQIPËRISË                                                SEKRET

MINISTRIA E PUNËVE TË BRENDSHME

Drejtoria e Hetuesisë

Nr.                                                               

                                                             12791-A

                                                  DOSJA HETIMORE

                                                             Nr. 14

                                                AKTET E EKSPERTIMIT

1. Mbi veprimtarinë armiqësore të Kadri Hazbiut në fushën e fortifikimit të organeve e reparteve të Punëve të Brendshme:

Nga studimi i materialeve të Partisë dhe gjendjes në fortifikimeve në Ministrinë e Punëve të Brendshme, del se armiku Kadri Hazbiu ka sabotuar në mënyrë të ndryshme edhe në fushën e gatishmërisë luftarake të organeve e reparteve të Punëve të Brendshme e në veçanti në drejtim të pajisjeve të tyre në objekte fortifikuese. Prej tij nuk janë mbajtur parasysh orientimet e Këshillit të Mbrojtjes dhe konkluzionet e nxjerra nga stërvitjet e zhvilluara.

Kapitulli VIII – pika 2, e orientimeve të Këshillit të Mbrojtjes “Mbi masat për përgatitjen shtetërore-civile të vendit për kohë lufte, përcakton që: “për të siguruar drejtim të pa ndërprerë për kohë lufte, organet shtetërore dhe ekonomike, duke filluar nga Këshilli i Ministrave, ministritë dhe institucionet qendrore, Komitetet Ekzekutive të Këshillave Popullore të rretheve deri në bazë të ndërtojnë, kompletojnë dhe të mbajnë në gatishmëri vendet kryesore të drejtimit për kohë lufte, ai dhe ato rezervë dhe t’i kompletojnë me bazë materiale të nevojshme dhe mjete ndërlidhjeje”.

Për realizimin e këtyre detyrave Drejtoria Operative dhe e Përgatitjes me studimin Nr. 202, datë 11.9.1979, “Mbi gjendjen dhe masat që duheshin marrë për vend-drejtimet kryesore në ministri dhe Degët e Punëve të Brendshme, propozojë të merreshin masa për rregullimin e gjendjes”.

Për aparatin qendror të Ministrisë, të ndërlidhjes, vend-drejtimi kryesor i saj në 41 dhoma pune, por prej armikut Kadri Hazbiu u ulën në 23 të tilla. Po të mos ishin marrë masa pas arrestimit të Feçor Shehut për plotësimin e projektit, objekti nuk do të plotësonte gjithë nevojat për drejtimin e kohës së luftës.

2. Degët e Punëve të Brendshme Shkodër, Durrës, Elbasan, Vlorë, Korçë, Berat, Fier, Gjirokastër, Sarandë dhe Drejtoria e Punëve të Brendshme e Tiranës, ka qenë e nevojshme që vend-drejtimet kryesore t’i kishin se 13 dhoma pune, ambiente për filtro-ventilim, nyjen e përpunimit sanitar, vend-strehim për grupin elektrik, ndërlidhje. Kadri Hazbiu nuk e pranoi këtë projekt dhe dha orientime që këto degë, të kenë 2-10 dhoma pune, të shfrytëzojnë strehimet ekzistuese por këto s’janë të përshtatshme për drejtim.

Degët e Punëve të Brendshme të kategorisë së dytë, duhet që përveç ambienteve ndihmëse që do të kishin si degët e mësipërme për vend drejtimin kryesor të kishin edhe 10 dhoma pune. Edhe për këto armiku Kadri Hazbiu caktoi detyrë që në Librazhd, Pogradec, Lushnje, Lezhë, Rrëshen, Përmet dhe Krujë për vend- drejtim kryesor të shfrytëzohen strehimet ekzistuese pa asnjë shtesë për dhoma pune e ambientet e tjera ndihmëse përjashto një ambient për filtro-ventilimin e tyre.

Drejtim tjetër i veprimtarisë armiqësore të Kadri Hazbiut në drejtim të fortifikimit, është shkelja e kritereve të ndërtimit të vend-drejtimeve. Kështu, pa u ndërtuar vend-drejtimi kryesor i Ministrisë së Punëve të Brendshme, ndërtohet vend-drejtimi rezervë Nr. 21, për shkallën e dytë të luftës popullore.

Edhe pse kanë përfunduar punimet në këtë vend-drejtim, për shkak se është caktuar në një formacion gëlqeror me përmbajtje ujërash, ai është i papërshtatshëm për punë e drejtim, ka lagështi. Dhe temperature e brendshme është 9 gradë celsius. Ndërtimi i këtij vend-drejtimi, filloi në vitin 1966 dhe përfundoi në vitin 1972.

Janë ndërtuar vend-drejtime rezervë Nr. 2 për Degët e Brendshme në Sarandë, Gjirokastër, Fier, dhe Ersekë. Pa bërë në radhë të parë për këto vend-drejtime kryesore rezervë Nr. 1. Me këto ndërtime armiku Kadri Hazbiu ka vënë në zbatim në sektorin e fortifikimit, teorinë e rrëshqitjes dhe tërheqjes, në zonat strategjike të vendit. Organet e mësipërme, ende nuk janë të pajisura me vend-drejtim kryesor ose rezervë Nr. 1.

Pa marrë masa për ndërtimin e vend-drejtimeve kryesore ose rezervë Nr. 1 në Degët e Punëve të Brendshme, në Skrapar, Përmet, Tepelenë, Gramsh, Gjirokastër, janë bërë ndërtime për vend-strehime për kompanitë rezerviste dhe për efektivin e Degës, duke pretenduar se gjoja, duhet t’i kemi si strehim e më pas t’i kthejmë në vend-strehime.

Kjo ka sjellë dëmtimin e rëndë të aftësisë mbrojtëse dhe veprimtarisë minuese ndaj organeve tona, në kohë lufte. Shpërndarja e fondeve në shumë objekteve (mesatarisht 40-50 në viti) pa bërë përqendrimin e tyre në ato më të domosdoshmet, siç kanë qenë vend-drejtimet kryesore ose rezerve Nr.1, ka sjelle si pasojë që të mos realizonin në kohë ndërtimet.

Kështu, në dhjetëvjeçarin 1970-1980, janë ndërtuar dhjetëra vend-strehime për efektivin dhe 31 vend-strehime për makinat zjarrfikëse, ose ato në organikë. Si rezultat, ka mjaft objekte që janë lënë pa u përfunduar sepse, në vitet para-ardhëse fondet janë shkurtuar.

Arkivi i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe Arkivi i Shtetit pa tunelizim, si për fondin që është brenda qytetit, ashtu edhe në vendet e caktuara për evakuim, ka krijuar vështirësi që ai të dëmtohet në kohë lufte dhe të hyjë më kollaj në dorën e armikut.

Ndërtimi i disa vend-drejtimeve jo me ambiente të mjaftueshme me punë, me aftësi mbrojtëse të vogël, lënia e disa organeve e reparteve pa vend-drejtime kryesore, është mbuluar nga armiku Kadri Hazbiu nën pretekstin e kursimeve, gjoja “mos ta rëndojmë shtetin”.

Nga analiza në tërësi e veprimtarisë armiqësore në fushën e fortifikimit në Organet e Punëve të Brendshme, arrijmë në  konkluzion se armiqtë Kadri Hazbiu e Feçor Shehu kanë sabotuar vijën e Partisë dhe kërkesat e Artit Ushtarak Popullor në fortifikimin dhe i kanë krijuar pasoja të dëmshme mbrojtjes së vendit në rast lufte./ Memorie.al                   

                                                      E K S P E R T Ë T

Vasil Kola           Baudin Kazani                    Dhimitër Lazri                 Veip Proda

Llazi Cici             Tomor Lapardhaja            Qëndro Koçi 

Hartimi i këtij Hymni asht ndoshta momenti ma i lumnueshem e ma guximtari për Poetin Kombtar. Malazezët mbas shtatë muejsh rrethim kishin hi në Shkoder. Me gjithse këtyne iu desht me dalë, Fuqitë nderkombtare nuk e ngritën Flamurin e Shqypnisë. Ishte nata e kremtes së Shna’ Ndout, 12 Qershor 1913. Po mbushej gati moji që se Fuqitë nderkombtare kishin marrë sundimin e qytetit (me 14 Maji).

At Fishta , këshillue me disa bashkëvllazen të vet, kishte vendosë me ngritë Flamurin e Shqypnisë, e në ketë entuzjazem kishte hartue edhe Hymnin, qi u kjé mësue njiheri fëmijvet të shkollës françeskane. Ndersa, pra, prej kumbonarjet të Kishës së Françeskanve të Gjuhadolit valvitej Flamuri ma i madh se katër metrash, fëmija me njiherë, si u patne porositë perpara, u shpërndanë çeta-çeta nepër rrugët e qytetit tue këndue: “Porsi fleta….”.

Me njiherë erdh urdhni prej sundimtarit të qytetit, Kolonel De Philipps, qi t’a ulshin Flamurin, por Françeskanët nuk iu pergjegjën kurrsesi  urdhnit të tij.

Flamuri Kombtar valvitej në Kompanjelin e Kishës së Fretenve !

Porsi fleta e Ejllit t’ Zotit

Po rrehë Flamuri i Shqypnis,

E thrret t’ bijt e Kastrijotit

Me mbledhë tok nder çetë t’ ushtris.

          Bini, Toskë, ju, bini Gegë!

Si dy rrfé, qi shkojn tue djegë!

A ngadhnyesë a t’ gjith deshmorë!

Trima, mbrendë! Me dorë! Me dorë!

Per mbas Flamrit t’ vet Shqyptari,

Kur rrokë armët per t’ drejta t’ veta,

Atje lufta ndezet zhari,

Atje anmiku vehet m’ t’ leta.

                    Bini, Toskë!….

Mbi njatë Flamur Perendija

Me dorë t’ vet Ai e ka shkrue:

“Per Shqyptarë do t’ jét Shqypnija;

Kush u a prekë, ai kjoftë mallkue!”

                     Bini, Toskë!….

Shka? A thue ‘i mend se atë tokë t’ bekueme,

Qi vetë Zoti na ka dhanun,

Sod me e shkelë kamba e poshtnueme

E nji t’ huej’t na kem m’ i a lanun?

                     Bini, Toskë!….

Ah; jo, kurr. Njiqind herë para

Kem’ me u shkri me gra, me fmi!

Kem’ me mbetë kortarë nder ara,

Se me shkelë lamë t’ huej’n n’ Shqypni.

                     Bini, Toskë!..

M’ kambë, Sokola të Shqypnis!

Flamri ynë, qé, n’ ajr po shtiellet

Si pol veshet t’ Perendis,

Kah na ban hije prej qiellet.

                    Bini, Toskë!….

Ma mirë dekë me u shue nen hije

T’ Flamrit t’onë në fushë t’ mejdanit,

Se me rrnue nji jetë robnije

Per nen sukuj t’ huejë t’ Balkanit.

                    Bini, Toskë!….

Armët e Besen na i njeh bota;

Trima n’ zâ kem’ pasun t’ Parët,

Luften né na e msoi Kastrjota:

Kè, thue, frigë do t’ kenë Shqyptarët?!

                    Bini, Toskë!….

Urra! Djelm, eh ‘u u dhashtë e mbara!

Sod a kurr, me dekë p’r Atdhé!

Flamri i ynë, qé, u nis perpara:

Ndimo, Zot, per Atmè e Fé!

                    Bini, Toskë!….

Shenim nga F.R.:

Ky ishte kompanjeli i Kishes Françeskane Shkoder ku u ngrit Flamuri nga At Gjergj FISHTA OFM. 

             SHKODER,13 QERSHOR 1913. 

Melbourne, 6 Dhetor 2025.

Autoritetet hetimore evropiane dyshojnë se gjatë periudhës 2021-2022, Kolegji i Evropës ka përfituar, përmes favorizimit, një kontratë me vlerë 3.2 milionë euro nga Shërbimi Diplomatik i BE-së për një trajnim 9-mujor të diplomatëve të rinj.

Lajmi i ndalimit të Federica Mogherinit nga policia belge bëri bujë të madhe në fillim të kësaj jave në të gjithë Evropën. Zonja Mogherini, që ishte rektore e Kolegjit të Evropës në Bruges, u shoqërua në polici së bashku me një anëtar të stafit të kolegjit dhe një tjetër zyrtar të Komisionit Evropian, lidhur me një hetim për manipulimin e një tenderi.

Autoritetet hetimore evropiane dyshojnë se gjatë periudhës 2021-2022, Kolegji i Evropës ka përfituar, përmes favorizimit, një kontratë me vlerë 3.2 milionë euro nga Shërbimi Diplomatik i BE-së për një trajnim 9-mujor të diplomatëve të rinj.

Kolegji i Evropës është një institut prestigjioz për studime evropiane me seli kryesore në Bruges të Belgjikës. Të diplomuarit nga vende të ndryshme të Evropës mund të ndjekin aty studime pasuniversitare dhe të përgatiten në fushën e bashkëpunimit dhe integrimit evropian. Ndërkohë, një degë e këtij kolegji është hapur edhe në Tiranë, më shumë se një vit më parë. Kolegji i Evropës në Tiranë është vërtet një degë e atij të Bruges-it, ashtu si edhe ai i Natolinit në Varshavë, por mësimi në këtë universitet është me pagesë, madje jo të vogël 27 mijë euro në vit.

Qeveria shqiptare mbështet studentët me pesë bursa, dhe për vitin akademik 2025-2026 janë përzgjedhur për të studiuar 41 studentë, nga të cilët vetëm 10 janë nga rajoni i Ballkanit Perëndimor, ndërsa pjesa tjetër nga vendet anëtare të Bashkimit Evropian. Pra, në Tiranë, në Kolegjin e Evropës, do të kenë akses vetëm ata që përzgjidhen nga kjo strukturë, ata që kanë mundësi të paguajnë ose ata që marrin bursë nga qeveria.

Por përse është kjo e padrejtë për qytetarët shqiptarë dhe taksat e tyre?

Qeveria shqiptare, pas firmosjes më 6 tetor 2023 të Memorandumit të Mirëkuptimit mes Kolegjit, Ministrisë së Arsimit dhe Sportit dhe Bashkisë së Tiranës, i propozoi në muajin mars Kuvendit të Shqipërisë të ratifikojë Marrëveshjen për Themelimin e Kolegjit të Evropës për hapjen e një dege në Tiranë. Por, përpara se kjo marrëveshje të miratohej nga Kuvendi, Këshilli i Ministrave miratoi një vendim që autorizonte Fondin Shqiptar të Zhvillimit si autoritet kontraktor për të realizuar projektin “Kolegji i Evropës”.

Më pas, marrëveshja është ratifikuar nga Kuvendi në datën 18 prill 2024. Që të hyjë plotësisht në fuqi, ajo duhet të dekretohet nga Presidenti, por askush nuk ka pritur kohën e nevojshme për miratimin e saj, dhe Këshilli i Ministrave ka miratuar një vendim me efekte financiare pa bazë të plotë ligjore. Por shkeljet dhe favorizimet nuk përfundojnë këtu. Edhe pse një universitet privat, marrëveshja i jep trajtim preferencial fiskal këtij kampusi, duke e përjashtuar nga çdo lloj detyrimi tatimor e doganor madje jo vetëm kolegjin, por edhe furnitorët e tij.

Pas miratimit të kësaj marrëveshjeje hapur favorizuese, Këshilli i Ministrave mori një tjetër vendim, këtë herë për t’i kaluar në pronësi Fondit Shqiptar të Zhvillimit, e më pas kolegjit, tokën pranë Qytetit Studenti për të ndërtuar kampusin. Në total, u vendosën në dispozicion 4 mijë metra katrorë truall nga pasuritë publike të Shqipërisë për Kolegjin e Evropës.
Madje edhe fondet për ndërtimin e godinës do të jepen nga taksat e shqiptarëve. Në total, ndërtimi dhe arredimi i infrastrukturës së këtij kampusi do t’i kushtojë taksapaguesve 21 milionë euro. Këto para kanë kaluar menjëherë në buxhetin e Fondit Shqiptar të Zhvillimit, i cili në datën 21 gusht 2024 hapi garën për të përzgjedhur kompaninë që do të kryejë punimet. Fitues në këtë tender është shpallur bashkimi i kompanive “Fusha” me “Ed Konstruksion”, me një ofertë prej 15.2 milionë euro – 1.7 milionë euro më të ulët se fondi limit, por 840 mijë euro më e lartë se ajo e një operatori tjetër pjesëmarrës në garë.

Godina do të përbëhet nga 3 ndërtesa: ajo publike me 5 kate, ajo universitare me 7 kate dhe godina e delegatëve me 5 kate. Në mes të tyre do të ngrihet një auditor në formë kupole dhe do të ketë një parkim nëntokësor me 415 vende. Të gjitha këto do të financohen nga taksat e shqiptarëve, pasi kryeministri Edi Rama ka vendosur t’ia bëjë si dhuratë mikes së tij, Federica Mogherinit.

Ndërkohë, ditën e enjte, e gjendur në një situatë të pafavorshme për shkak të hetimeve të nisura nga Zyra e Prokurorisë Evropiane, Federica Mogherini dha dorëheqjen për t’u hetuar në gjendje të lirë si qytetare e thjeshtë dhe për të mos interferuar me drejtësinë duke mbajtur postin e rektores së Kolegjit të Evropës. Një standard që kryeministri ynë nuk e ka pranuar, në rastin e zëvendëses së tij, Belinda Balluku./Piranjat.al

Në fund të muajit maj të vitit 1961, në Tiranë përfundoi gjyqi ndaj të ashtuquajturit “Grupi armiqësor” i Teme Sejkos, (ish-Kundëradmiral i Flotës Luftarake Detare), i cili së bashku me Tahir Demin, (ish-kryetar i Komitetit Ekzekutiv të rrethit të Elbasanit), Taho Sejkon (ish-gazetar i “Zëri i Popullit” dhe më pas drejtor i Parkut Automobilistik të Shkodrës), Avdyl Resulin (nënkolonel në Degën e Rekrutimit të Tiranës), Hajri Manen, Nasho Gërxhon, Hajri Purizion, Ali Xhelon, Sami Muratin, Izet Osmanin, Shaban Ademin etj., akuzoheshin se; “ishin vënë në shërbim të agjenturave të huaja, si UDB-së jugosllave, KGB-së sovjetike, CIA-s Amerikane, Asfalisë greke, më qëllim për përmbysjen e pushtetit popullor në Shqipëri”.

Si rezultat, pas dhënies së dënimit me datën 28 maj 1961, nga ana e trupit gjykues me në krye Shuaip Panariti, (kryetar i Gjykatës së Lartë, dhe ndihmësa të tij gjeneral-major Muharrem Kokomani, kolonel Sotir Spiro, kolonel Bejto Isufi, nënkolonel Hilmi Telegrafi dhe sekretar seance Murat Deliallisi), tetë prej të pandehurve të këtij “Grupi armiqësor”, do të dënoheshin me vdekje, me pushkatim dhe do të ekzekutoheshin me datën 31 maj (dy vdiqën ne hetuesi), kurse pjesa tjetër e të pandehurve, do të dënoheshin me dënime të rënda, që shkonin deri në 25 vjet.

Sa më sipër të gjitha këto tashmë janë shumë të njohura, pasi që nga fillimi i viteve ’90-të e deri më sot, janë botuar me dhjetëra shkrime me dëshmi të ndryshme apo dokumente arkivore, si dhe dokumentarë televiziv, libra etj., por ajo që ka mbetur deri diku e pazbardhur ende, (të paktën me dokumente arkivore), është ajo se cilët ishin agjentët kryesorë që përdori Sigurimi i Shtetit në atë kohë, për të goditur “Grupin e Teme Sejkos” apo siç është njohur ndryshe si “Grupi Çam”, për shkak të origjinës së tyre nga krahina e Çamërisë!

Dhe si e sa u shpërblyen ata agjentë të Sigurimit të Shtetit, që “fundosën” bashkëpatriotët e tyre çamë, të cilët nuk u nxorën në gjyq si dëshmitarë, me qëllim për të mos i dekonspiruar, edhe pse deri diku dihej roli i tyre, por që siç thamë, ai nuk u bë kurrë publik nëpër gazeta libra e revista, siç ndodhte në atë kohë edhe me të tjerë “Heronj të heshtur” të Ministrisë së Brendshme.

Madje paradoksalisht, edhe sot pas gati 35 vitesh nga shembja e regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe pasardhësit të tij, Ramiz Alia, nuk është botuar asnjë dokument arkivor për tre agjentët kryesorë të Sigurimit të Shtetit që fundosën “Grupin e Teme Sejkos”, si dhe shpërblimet e favore të tjera që ata morën nga ana e regjimit komunist në fuqi, për “kontributin e tyre, në zbulimin e goditjen e atij grupi armiqësor”.

Nisur nga kjo, në këtë shkrim po publikojmë disa dokumente arkivore (bashkë me faksimilet përkatëse) që janë nxjerrë nga Arkivi i Ministrisë së Punëve të Brendshme, të cilat shohin dritën e botimit për herë të parë. Por siç do të shohim në këtë shkrim dhe faksimilet përkatëse, vetëm agjentë “Gjoksi”, dhe “Trimi” jepen me emrin e plotë; përkatësisht Braho Beqo Emini dhe Skënder Hoxha, ndërsa “Besniku”, nuk dekonspirohet?! Të paktën në këto dokumenta që kemi në dispozicion.

Ndoshta edhe për shkak të Platformës së Sigurimit të Shtetit që e ndalonte një gjë të tillë në mënyrë kategorike, gjë të cilën vetë ministri Kadri Hazbiut, ishte i pari që duhet ta zbatonte.  Por, si “Gjoksi” dhe “Trimi”, ashtu dhe “Besniku”, janë njohur mjaft mirë nga qyteti i Shkodrës, ku ata u dërguan për të punuar e banuar, me qëllim; “për t’i ruajtur nga armiqtë e popullit apo agjentura greke”, kundër së cilës ata kishin punuar që nga viti 1951, kur ishin dërguar me mision sekret në Greqi, gjë të cilën do ta shohim në këtë pjesën të dytë dhe të tretë të këtij shkrimi, ku ata pohojnë me gojën e tyre, për të gjithë aktivitetin agjenturial në shtetin fqinjë.

DOKUMENTI ARKIVOR ME PROCES-VERBALIN E MARRJES NË PYETJE TË AGJENTIT TË SIGURIMIT TË SHTETIT BRAHO BEQO EMINI, ME PSEUDONIMIN “GJOKSI”, NGA ANA E KAPITENIT TË PARË TË DREJTORISË SË ZBULIMIT ME JASHTË, KRISTO…

PROCES – VERBAL

I mbajtur sot më datën 11 gusht 1953, prej kapitenit të Parë, Kristo….mbi deponimet e agjentit tonë “BRAHO EMINI”, me pseudonimin “GJOKSI”.

PYETJE: Na tregoni me hollësi, që kur keni vajtur në Greqi vitin e kaluar dhe deri sa u kthyet prapë në Shqipëri, ku keni qëndruar dhe cilat organe zbulimi ju kishin në shërbim?

PËRGJIGJE: Përveç asaj i thashë majorit, se ju këtu, mbani edhe disa krerë të emigracionit, si HAKI RRUSHITI dhe MUHARREM BAJRAKTARI, të cilët kanë qenë bashkëpunëtorë të fashizmit kundra Greqisë në luftën Italo-Greke, këta kur ishin në Shqipëri kanë vrarë shumë elementë që ishin nacionalistë dhe jo komunistë, prandaj urrehen nga Shqiptarët, dhe kur mejton njeri, se do të vijnë në Greqi dhe do të bjerë në duart e tyre, nuk vendos që të vijë.

Pasatja majori më tha të drejta janë këto, por disa shqiptarë vijnë këtu të dërguar nga MEHMETI dhe ata që nuk dërgohen nga MEHMETI, të njëjtën fat kanë këtu. Më në fund majori më tha se nuk na lënë amerikanët që të godasim Shqipërinë. Gjë tjetër majori nuk na tha, duke dalë nga zyra e tij më tha se kishte lajmëruar që të vijnë nga Athina të na marrin, por mbasi koha ishte e keqe, aeroplani u kthye prapë, kështu që do të vij nesër.

Dhe me 26 aeroplani erdhi deri në Janinë, por mbasi kishte re në malet e Janinës, nuk u ul, u kthye dhe u ul në malet e Agrino dhe mbas 5-6 orësh që u shpërndanë retë, erdhi në Janinë.

Gjatë 4 ditëve që qëndruam në Janinë, nuk duallëm nga zyra e DHIMO DUKËS, as që kemi parë njeri të njohur. Përveç Majorit që thashë më lart, DHIMO DUKËS, ushtarit që ishte në zyrën e DHIMO DUKËS, atje kam parë dhe një kapiten tjetër që hynte dhe dilte, por se si i thoshin dhe se çfarë pune bënte, nuk e di. Në këto zyra shërbenin edhe 8 ushtarë të cilët na sillnin edhe neve bukë.

Me datën 23 tetor 1953, me aeroplan erdhi XHORXHI, për të cilin kemi folur edhe herë të tjera, ai erdhi në zyrën ku qëndronim neve, na pyeti se si kishim kaluar dhe unë i fola atij për sa  na kishin ngjarë, tue u mbështetur gjithmonë në legjendën që kishim përgatitur që këtu në Shqipëri.

Më në fund XHORXHI më tha se urdhri i Komandës së tij ka qenë që unë bashkë me SKËNDERIN, të ktheheshim prapë në Shqipëri, për të marrë takim me bazat tona dhe që të organizojmë punën që njëherë në muaj gjatë gjithë dimrit, të vinim të takonim bazat tona, tashti tha ai koha është më e mirë dhe mund të shkoni dhe të vini, ndërsa më vonë që do të ketë lumenj dhe do të jetë dimër, neve do t’ju shpiem dhe do t’ju marrim me motoskafë nga ana e Nivicës.

Një gjë të tillë unë e refuzova, tue i thënë atij se neve kishim rënë në përpjekje dhe se tashti trembemi të shkojmë prapë, veç asaj dhe bazat tona atje nuk do të na pranojnë, sepse mbas përpjekjes që u bë, kam frikë se mos zbulohen.

XHORXHI insistonte tue më thënë mua studioje dhe njëherë mejto e vendos, pastaj unë i thashë se kam vendosur që tashti, unë tash për tash nuk kthehem më në Shqipëri, për arsyet që u thashë, se trembem se mos më vrasin, atëhere XHORXHI më tha; bëhuni gati se për një orë ose dy, do të ikim në Athinë.

Po atë ditë në ora 3 pas dreke, vajtëm në aerodrome të Janinës me makinën “Daçë”, tue qenë brenda neve, një ushtar dhe shoferi. Atje na priste XHORXHI, në aeroplan hipëm neve të dy dhe XHORXHI dhe u nisëm në Athinë. Aeroplani ka qenë dy motorësh dhe përveç pasagjerëve, përdorej edhe për ngarkesa, është 6 tonësh, ishte i bardhë dhe me flamurë amerikanë, kishte dy pilotë, një radist dhe një kujdestar aeroplani.

Emrat e këtyre nuk i dijë. Në Athinë mbërritëm në ora 4 e 30 dhe zbritëm në aerodromin e Faliros jashtë Athinës, atje nuk na priste njeri, por XHORXHI na la brenda në aeroplan dhe ai vajti anës aerodromit dhe mori makinën veturë të mbyllur në formë autoambulance që merr deri në 10 veta marka “General Motor Troç”, e drejtonte vetë XHORXHI dhe na shpuri në Vulë, më poshtë nga Faliro, anës detit, atje ndaloi makinën përjashta.

Mbasi hyra në burg dhe takova Aliun, ai më tha se unë jam i pafajshëm, mbasi unë komunistët i kam vrarë, ishte i lidhur dhe mbasi ndejta pak, u ngrita dhe ika. Megjithëse veprova kështu, Partia Agrare nuk e hoqi dyshimin prej meje, këtë e kuptova mbas një dite kur më tha Mehmet Kuçi; hajde or Braho se do ta rregullojmë qejfin, po këto fjalë m’i tha edhe Gaqo Mike nga Korça.

Kam raportuar armikun e popullit shqiptar, Mehmet Kuçin nga Vlora, i cili kur erdhi në Greqi dhe u pyet nga grekërit, nuk kishte treguar, vetëm se u kishte thënë se ika nga Shqipëria, për shkak të urrejtjes së madhe që ndjejsha për komunistët e Tiranës, më vonë kur u mor në pyetje në pyetje nga amerikanët, ky i tha se më ka vënë revolen në kokë gjeneral Kadri Hazbiu që të hyj në Greqi si mik dhe të lidhesha me grekërit ose me amerikanët, dhe ti si një shtëpi e lartë – i kishte thënë gjenerali, -grekërit si dhe amerikanët, do të presin mirë dhe në këtë mënyrë më tha në det ne mundemi që t’i godasim mirë amerikanët dhe grekërit dhe kështu që më përcollën në Greqi.

Atëhere unë u dhashë një raport grekëve, duke treguar se fjalët e Kuçit nuk janë ashtu, – gjeneral Kadriu i thashë unë – që të dërgoj këtu, duhet që ky të ketë burgosur shumë nacionalistë. Këtej thosh raporti, i ka thënë gjeneral Kadriu që të vij këtu, dhe t’u thotë grekëve dhe amerikanëve dhe t’u dëftoj se ishte i dërguar, atëhere amerikanët do të binden që the të vërtetën, dhe do të dërgojnë në Shqipëri.

Atëhere thotë raporti jonë, – pse Mehmet Kuçi nuk u tregoj grekëve kur dolli në kufi, se ishte dërguar nga gjeneral Kadriu, se ky është i porositur nga gjeneral Kadriu, që grekëve të mos u thotë, se grekërit këto gjëra nuk i hanë, këto shkojnë vetëm në amerikanët, neve në raport themi se Mehmet Kuçi me vëllanë e tij, janë agjentë të komunistëve të Tiranës, atëhere vjen një kolonel grek së bashku me një toger grek që ishte sekretar i tij dhe e thërrasin përsëri Mehmetin, mbas gjashtë muaj burg që bëri dhe i thotë koloneli se neve të njohim dhe shtëpinë, po pse nuk na the të vërtetën kur dole në kufi?!

Mehmeti u tha se u tremba. Këto gjëra Mehmeti ja kish thënë Fetahut kur erdhi në Greqi, përse Fetahu këto nuk ua tha grekëve, atëhere vajti Mehmet Kuçi dhe i tha Fetahut që të thoshte të vërtetën dhe mandej Fetahu tregoj të vërtetën duke thënë se kur erdhi Mehmeti, më tha se neve jemi të dërguar, që kemi ardhur këtu në Greqi.

Mbas pak kohësh kam raportuar prapë për Mehmetin, se ky mban lidhje me Englezët dhe në këtë kohë më thërret kapiten Trandafillua, i cili më thotë që ta survejojë. Në muajin maj të vitit 1954-1955, ka ardhur Gani Hamiti vazhdimisht me një zetorçikletë engleze me rrota të vogla, atëhere neve raportonim te kapiteni, se vjen Gani Hamiti, atëhere kapiteni e thirri në zyrë dhe i kërkoj nëse kishte leje dhe ky i tregon lejen.

Nga proces-verbali i dt. 23.3.1951

Në këtë rast Zyra e Spiunazhit, mbasi do të qëndronim për një periudhë prej katër muajsh në Shqipëri, si detyrë na ka ngarkuar t’organizojmë punën midis komunistëve, d.m.th. të blinim komunistë e sidomos njerëz të Sigurimit. Këtë punë do ta bënim tek njerëz të cilët do të kishin ndonjë pakënaqësi, ose janë të prekur, ose kanë miq elementë që mund t’i përdorim.

Gjithashtu na këshilluan që të përdorim paranë pa kursim, për të blerë të tillë. Njëkohësisht t’u premtonim se do u falej jeta. Na rekomanduan si elementë që mund të punonim për t’i bërë me vete; Tahir Demin, Rexhep Mevlanin, Memoçen (emrin nuk ja mbaj mënd), Fejzo Zeqon, një shoqe Nurfo (mbiemrin nuk ja di), Ali Xhelon nga Konispoli, etj./ Memorie.al Nga DASHNOR KALOÇI

PROF.DR.ELMAS LECI/ “Gjermanët shkuan e kërkuan kompromis me Lëvizjen Nacionalçlirimtare dhe kjo ndodhi për herë të parë, kur trupat gjermane hynë në Shqipëri më 9 shtator të vitit 1943”. Materiali që cituam bazohet në dokumente arkivore britanike (SOE), por edhe gjermane, madje edhe shqiptare, si dhe në analiza të historianëve modernë. Thuhet në dokumentet e SOE-as se Komanda Gjermane i propozoi Shtabit të Përgjithshëm, Enver Hoxhës “për dorëzimin e pushtetit dhe krijimin e një qeverie shqiptare me kushtin që forcat gjermane të mos sulmoheshin sa kohë që do të qëndronin në Shqipëri”. Moment i dytë i bërjes së takimeve të Enver Hoxhës me oficerë të lartë të forcave pushtuese gjermane në Shqipëri, pasi ka pasur disa takime të tilla gjatë Luftës Antifashiste, është edhe ai në shkurtin e vitit 1944 në Helmës të Skraparit.

Qazim Malaj, me origjinë nga fshati Tërbaç i Vlorës, ish-truproja personal i Enver Hoxhësi që nga viti 1943 e deri në vitin 1974 kur doli në pension, në kujtimet e tij na sjell në vëmendje disa fakte interesante rreth atij takimi: “Spiro Moisiu dhe Enver Hoxha na njoftuan ne të shërbimit të merrnim masa, pasi aty do të vinte për bisedime një gjeneral gjerman i shoqëruar nga dy oficerë të tjerë. Pasi mbaruan bisedimet që zgjatën disa orë, Enver Hoxhë dhe anëtarët e tjerë të Shtabit, shtruan një darkë për nder të gjeneralit gjerman. Të nesërmen në mëngjes, gjenerali gjerman bashkë me dy oficerët shoqërues morën rrugën për andej nga kishin ardhur të shoqëruar nga rojet tona partizane.

Pas ikjes së tyre u dha urdhri që Shtabi të zhvendosej nga Helmësi për në fshatin Panarit të Korçës, pasi nuk i dihej se gjermanët mund edhe të bombardonin. Pak ditë më vonë, teksa kishim shkuar e ndodheshim në fshatin Panarit, na sollën përsëri në Shtab një oficer tjetër gjerman…”. Pas këtij oficeri gjerman, që në fakt u ishte dorëzuar vetë forcave të Brigadës së 5-të, po në mars të vitit 1944 Komanda e Lartë Gjermane kërkoi e dërgoi në Panarit të Korçës një oficer të lartë për bisedime në Shtabin e Përgjithshëm me Enver Hoxhën, me synimin për të nënshkruar një marrëveshje mes Shtabit partizan shqiptar e Komandës gjermane në Shqipëri.

KËRKESA E GJERMANËVE

Gjermanët i kërkuan Enver Hoxhës “të mos sulmoheshin e të mos pengoheshin trupat e tyre që të kalonin nëpër Shqipëri me destinacion Greqinë” dhe në këmbim ata do t’i dorëzonin Lëvizjes Nacionalçlirimtare “gjithë pushtetin politik e ushtarak”.67). Kjo në këtë rast, por edhe në kërkesat e tjera pasi nuk ka dokumentacione, siç konkludohet ishin kërkesat gjermane. Po qëndrimi i Enver Hoxhës cili ishte? A pati vërtetë marrëveshje mes gjermanëve dhe Enver Hoxhës? Ta shohim në vijim. Ata kot nuk erdhën tek Enver Hoxha! As erdhën për qejf e për të ngrënë një darkë, siç ndodhi në Helmës. Do bëjmë deduksionet e nevojshme, por duhet theksuar se marrëveshjet nuk bëhen vetëm me shkrim e nuk bëhen vetën drejtpërsëdrejti, por bëhen edhe me gojë, edhe me “delegime” kompetencash, edhe me udhëzime e porosi si ajo që psh., “filani i tha filanit” apo “ti do bësh këtë apo atë punë” ose “thuaj atij të mos e prekë atë” ashtu siç ka ndodhur edhe me Enver Hoxhën në Tiranë në fund të prillit të vitit 1942, kur Man Kukuleshi urdhëronte “mos ma luani Enverin se është i yni”!68). Këto të tilla quhen marrëveshje të fshehta.

Deduksionet të çojnë se të tilla, Enver Hoxha ka pasur si më parë me fashistët e me administratën kuislinge, madje që më herët me shërbëtorët e fashizmit këtu në Tiranë, ashtu më vonë edhe me gjermanët. Prefekti i Tiranës, më 6 maj të vitit 1942 i kishte thënë Ramazan Xhepës (mikut të ngushtë të Qemal Stafës), që ka deklaruar se Qemalin e vrau Enveri, ndërsa për Enver Hoxhën ka deklaruar se: “ky është i yni”, pra i Qazim Mulletit. Enver Hoxha gjatë pushtimit fashist strehohej në shtëpinë e Bahri Omarit, e cila ishte e ngjitur me shtëpinë e Man Kukaleshit, i cili ishte shef i policisë fashiste. Mani me Bahriun dhe Enveri luanin shpesh poker në verandën e shtëpisë së Bahriut. Ata të policisë fashiste e dinin fare mirë se cili ishte Enver Hoxha, por ishte marrëveshja mbrojtëse e Bahri Omarit.

“MIQTË” DORËZANË

Edhe për qëndrimin në Labinot Mal në vitin 1943, ku Enver Hoxha gjatë Luftës ka qëndruar mjaft kohë, patjetër që kishte “marrëveshje”. Shtëpinë e madhe e Bahollëve në Labinot Mal, që u bë për shumë kohë rezidenca e Partisë Komuniste dhe e Shtabit të Përgjithshëm, nuk ishte as 3 km nga rruga kryesore automobilistike Elbasan-Bixë, rrugë që nga Elbasani nuk ishte më shumë se 20 km. Megjithatë, as fashistët, as nazistët, as milicia e policia shqiptare “nuk ranë asnjëherë në gjurmët e Enver Hoxhës”! Çudi! Nuk ranë e nuk kishte si të binin sepse Enver Hoxha kishte “bërë” marrëveshje me ta, jo direkt por inkonjito. Dorëzanë ishin “miqtë”, Vërlaci e Bahollët. Enver Hoxha rrinte serbes në Tiranë më shumë te Bahriu (kunati i tij, të cilin e vrau menjëherë pas marrjes së pushtetit), se sa në mal. Por edhe kur rrinte te Bahollët në Labinot Mal, ishte mëse i sigurt, ngaqë ata ishin miq të Biçakçinjëve, të Esat Dishnicës. Dihen lidhjet e Enver Hoxhës me Dishnicët.

Po përse Vërlacët që e dinin se ku rrinte Enver Hoxha në Labinot, përse e mbronin?! Në atë kohë, i biri i Aqif Pashë Elbasanit firmëtar i Pavarësisë e për të tjera veprimtari atdhetare të atij burri të madh, Ibrahim Biçaku ishte kryeministri shqiptar nën pushtimin gjerman. Po ashtu, Esat Dishnica, punëdhënësi i Enver Hoxhës në Tiranë ishte nipi i Aqif Pashës. Esat Dishnica dhe Ymer Dishnica e kishin financuar dhe mbështetur shumë Enver Hoxhën. Nga ana tjetër, Bahollët ishin të lidhur në miqësi me Bungot. Nexhmija e Enverit qe kushërirë e kësaj familjeje. Demir Bungo, si bej i lidhur me Lëvizjen, çonte në Labinot Mal, tek Enver Hoxha ushqime, veshmbathjeje, medikamente, pse jo edhe florinj. Ky Demir Bungo kishte miqësi me Biçakçinjtë, pra me Aqif Pashë Elbasanin. Këta ishin me gjermanët dhe e dinin që Enver Hoxha rrinte në çifligun e Bahollëve në Labinot Mal. Mirëpo pas çlirimit si Demir Bungos ashtu edhe Ibrahim Biçakçiut, Enver Hoxha ua “shpërbleu mirë dhe bukur” me burgime të rënda! Pas Çlirimit, Demir Bungon e “çoi” në Maliq dhe atje vdiq në burg, ndërsa djalin e Aqif Pashë Elbasanit, ishkryeministrin shqiptar, Ibrahim Biçakun, e dënoi si kriminel lufte dhe pas burgut, njeriun e shquar me disa gjuhë të huaja e universitet në Gjermani, Enver Hoxha e caktoi të punonte si varrmihës në komunale dhe pastrues banjash në qytetin e Elbasanit. Më keq akoma Enver Hoxha u soll me Bahri Omarin, kunatin e vet, që e mbajti dhe i shpëtoi kokën gjatë luftës, të cilin e ekzekutoi edhe këtë po si kriminel lufte.

“KOMPROMISI” I BERATIT

Për “kompromisin” e Beratit ka deponuar vetë Gjin Marku – “kapiteni gjerman mbërriti me makinë i vetëm tek unë në Berat dhe kërkoi të furnizohej me bukë në furrat e qytetit”. Këtë e kujton në disa intervista të pasviteve ‘90 edhe Nexhmi Ballka, që ishte interlokutori për palën shqiptare dhe një nga drejtuesit e Luftës në Berat. Të tjerë drejtues kryesorë të Luftës në qark ishin edhe Kahreman Ylli e Myqerem Fuga, të cilët e miratuan marrëveshjen me gjermanët. Thelbi i “kompromisit” ishte “që gjermanët të mos shtinin në dorë rezervat gjigante që u ishin zënë nga partizanët italianëve, apo që i kishin lënë italianët pas kapitullimit”, ndaj u gjykua dhe ata u lejuan për disa ditë të bënin pazar në Berat. Ishte një pakt gojor provizor, i diktuar nga rrethanat dhe që u leverdiste të dyja palëve, por sidomos partizanëve. Për “marrëveshjen” ishte vënë në dijeni dhe e kishte miratuar edhe Enver Hoxha e Shtabi i Përgjithshëm. Ekzistojnë informacionet si për materialet e mëdha të italianëve dhe ashtu edhe për “lirinë” që u jepnin partizanët gjermanëve. 70).

Në një rrëfim tjetër të bërë nga vetë Gjin Marku në lidhje me atë situatë, ai dëshmonte se: … Në shtator të vjetit 1943 italianët kapitulluen e na partizanët muerëm pushtetin në atë qytet. Gjermanët kur erdhën nuk na luftuen, por shkuen e u ngulën në nji pikë strategjike jashtë Beratit. Ata thoshin se nuk kishin qëllim me luftue shqiptarët, kushdo t’ishin ata, porse donin të siguronin rrugët e ushtrisë që ishte shpërndarë gjithandej, drejt Greqisë dhe Jugosllavisë. Ata vinin në Berat për treg e na lanë të lirë, mbasi nuk na luftonin. Kjo punë me miratimin direkt të Enver Hoxhës e të Shtabit na u duk e mirë. Më pa kjo ngjarje erdh tue u hulumtue ndër shtabe të ndryshme; tue e konsiderue skandal e jo fitore. N’atë kohë m’erdh nji letër prej Shtabit partizan që urdhëronte të mësynte gjermanët. Përgatitëm sulmin… Në emër të Komitetit Qendror, Enver Hoxha kishte firmosur një qarkore, duke bërë të paditurin, ku shkruhej se “kompromisi me gjermanët është një nga punët më të këqija”72). Vite më pas, “kompromisin” e Beratit Enver Hoxha e përdori si një rast për ta spostuar Gjin Markun nga udhëheqja e lartë e Partisë, duke e quajtur situatën si kompromis e bashkëpunim me gjermanët dhe Gjin Markun (jo veten Enver Hoxha), si përgjegjësin kryesor të asaj marrëveshje, sepse “Gjin Marku kishte një reputacion dhe një famë ushtarake që e shqetësonte Enver Hoxhën”. Në antitezë, Enver Hoxha për shërbimet e vyera, veçanërisht për Beratin ku Gjin Marku “mori çdo përgjegjësi mbi vete” dhe nuk e nxori Enver Hoxhën si miratues të “kompromisit” me gjermanët, ja “shpërbleu” disa vite më vonë, duke e dënuar gjithë jetën me burg në Burrel e me internim në Zvërnec, por me gjithë këto “për besën” nuk e la asnjëherë pa shpërblim monetar.

DORËZIMI I QETË I PUSHTETIT

Lidhur me “marrëveshjen” me gjermanët ka edhe një konkluzion fondamental të analistit Kastriot Dervishi, i cili thekson se “në shtator të vitit 1944, Enver Hoxha ka qenë në marrëveshje me forcat gjermane për një dorëzim të qetë të pushtetit. Ibrahim Biçakçiu ka pranuar të jetë Kryeministër, me dëshirën se do të bënte kalimin e butë të pushtetit te komunistët, natyrisht i nxitur nga kushëriri i parë Esat Dishnica, shok i ngushtë i Enver Hoxhës. Biçakçiu është bërë ndërmjetës midis gjermanëve në ikje, dhe komunistëve në ardhje”74). Veç Ibrahim Biçakçiut, në “marrëveshjen me gjermanët” kanë gisht edhe figurat e rëndësishme të Luftës, Omer Nishani, Sheqet Beja dhe Esat Dishnica. Marrëveshja mes këtyre dhe gjermanëve, që mban datën 17 shtator 1944 përbëhet nga 7 pika. Në thelb, komunistët garantonin se nuk do t’i godisnin forcat gjermane gjatë largimit të tyre dhe Ibrahim Biçakçiu do ia dorëzonte pushtetin komunistëve. Gjermanët nuk do të merrnin asgjë përveç mjeteve të zakonshme të jetesës. Largimi nga Tirana i gjermanëve do të bëhej më 20 dhe 21 tetor 1944.

Mirëpo kjo marrëveshje ra në duart e britanikëve e më pas të amerikanëve. Britanikët (për këtë marrëveshje) jo vetëm e informuan por edhe e kërcënuan Enver Hoxhën se Qeveria e tij nuk do të njihej nëse gjermanët nuk luftoheshin deri në fund.75) Si rezultat i presionit aleat, marrëveshja e mësipërme nuk u zbatua. Të indinjuar nga moszbatimi i marrëveshjes, gjermanët në Tiranë deshën të implikonin qeverinë kuislinge dhe Këshillin e Naltë, duke i detyruar që t’i çonin në Gjermani. Mirëpo këto institucione më 25 tetor 1944 dhanë dorëheqjen, duke deklaruar se pas dorëheqjes ishin persona privatë e nuk mund të evakuoheshin në Gjermani. Enver Hoxha nën presionin e anglo-amerikanëve dhe i instruktuar nga të dërguarit jugosllavë, “urdhëroi” “çlirimin” e Tiranës pikërisht në ditën e dytë të pas nënshkrimit të marrëveshjes, në kohën kur gjermanët po largoheshin nga Shqipëria. Personi mbi të gjithë, që u “autorizua” nga Enver Hoxha për organizimin dhe anën operacionale “të çlirimit” ishte majori jugosllav Vojo Todoroviç. Emri i tij gjendet në telegramin e datës 30 tetor 1944.

VIZITA SEKRETE

Për bashkëpunimin e Enver Hoxhës me gjermanët përveç “kompromisit” të Beratit, madje para kësaj, sipas Bedri Spahiut, ekziston edhe një marrëveshje tjetër, që lidhet me vizitën sekrete të majorit gjerman Hanz në selinë e udhëheqjes së Luftës që në atë kohë (mars 1944) që gjendej në Skrapar. Gjermanët arritën atje me partizanët një marrëveshje dhe është fakt, që për tre ose katër muaj pas asaj vizite e marrëveshje, as komunistët nuk i sulmuan gjermanët dhe as këta të fundit nuk ndërmorën ndonjë operacion kundër tyre76). Ka edhe një fakt të mëtejshëm “të pasuksesshëm” për bashkëpunimin e Enver Hoxhës me gjermanët. Ishte Operacioni i Dimrit i vitit 1944. Një grup gjermanësh hynë në lidhje me Enver Hoxhën për një bashkëpunim, por që Enver Hoxha desh e hëngri, desh e ekzekutuan, se grupi gjerman qenë zbulues.

Në vijim është edhe një tjetër fakt bashkëpunimi siç ishte edhe ai i “lëshimit të 3 vajzave gjermane zënë robër nga partizanët”, për të cilat Enver Hoxha ra dakord që dorëzimi i tyre të bëhej me partizanë që i kishin zënë gjermanët. Vartësit e Enver Hoxhës, nuk i u përmbajtën marrëveshjes së shkëmbimit dhe gjermanët më 23 tetor të vitit 1944 pushkatuan në kampin e Prishtinës 104 të burgosur shqiptar. Në fakt marrëveshja ishte bërë që Shtabi i Përgjithshëm tu dorëzonte gjermanëve 3 vajzat dhe gjermanët të lironin 10 partizanë. Kjo marrëveshje, sipas fjalëve që qarkullonin në kampin e Prishtinës, nuk u arrit të realizohej sepse Shtabi i Përgjithshëm nuk i liroi 3 vajzat gjermane dhe gjermanët në shenjë hakmarrje, pushkatuan 104 të burgosur. Kjo jo vetëm për moslirimin e vajzave por edhe në shenjë hakmarrje ndaj 16 gjermanëve të plagosur, që u sulmuan e u vranë nga guerilet e Tiranës, në Rrugën e Dibrës.

Është thënë se për ndërmjetësimin e marrëveshjes për shkëmbimin e tri vajzave gjermane me dhjetë komunistët e burgosur asokohe në kampin e Prishtinës, shkoi Kapiten Petraq Pekmezi (Petraqi ishte vëllai i dëshmorit Trajan Pekmezi), që shërbente si përkthyes i Gestapos. Petraqi pavarësisht se ishte oficer i Gestapos, ka ndërmjetësuar disa herë pozitivisht në marrëveshje mes Shtabit të Përgjithshëm dhe Komandës gjermane. Por partizanët sipas “pabesisë” së Enver Hoxhës dy-tri ditë para çlirimit të Tiranës e pushkatuan në oborrin e shtëpisë. Ishte një vendim i pa merituar, pasi Petraq Pekmezi u kishte bërë shumë punë komunistëve dhe duke e ndjerë veten të pastër, nuk pranoi të largohej nga Shqipëria me gjermanët. Por forcat e Enver Hoxhës e vranë pa gjyq, ndofta se ai arkivonte edhe shume gjëra që komprementonin rëndë Enver Hoxhën. Për kompromiset gjatë luftës me gjermanët ka edhe plot fakte të tjera lokale.

*Autori, Drejtor Ekzekutiv Instituti i Sigurisë dhe Mbrojtjes

/Gazeta Panorama

Nga DASHNOR KALOÇI

Në fund të muajit maj të vitit 1961, në Tiranë përfundoi gjyqi ndaj të ashtuquajturit “Grupi armiqësor” i Teme Sejkos, (ish-Kundëradmiral i Flotës Luftarake Detare), i cili së bashku me Tahir Demin, (ish-kryetar i Komitetit Ekzekutiv të rrethit të Elbasanit), Taho Sejkon (ish-gazetar i “Zëri i Popullit” dhe më pas drejtor i Parkut Automobilistik të Shkodrës), Avdyl Resulin (nënkolonel në Degën e Rekrutimit të Tiranës), Hajri Manen, Nasho Gërxhon, Hajri Purizion, Ali Xhelon, Sami Muratin, Izet Osmanin, Shaban Ademin etj., akuzoheshin se; “ishin vënë në shërbim të agjenturave të huaja, si UDB-së jugosllave, KGB-së sovjetike, CIA-s Amerikane, Asfalisë greke, më qëllim për përmbysjen e pushtetit popullor në Shqipëri”.

Si rezultat, pas dhënies së dënimit me datën 28 maj 1961, nga ana e trupit gjykues me në krye Shuaip Panariti, (kryetar i Gjykatës së Lartë, dhe ndihmësa të tij gjeneral-major Muharrem Kokomani, kolonel Sotir Spiro, kolonel Bejto Isufi, nënkolonel Hilmi Telegrafi dhe sekretar seance Murat Deliallisi), tetë prej të pandehurve të këtij “Grupi armiqësor”, do të dënoheshin me vdekje, me pushkatim dhe do të ekzekutoheshin me datën 31 maj (dy vdiqën ne hetuesi), kurse pjesa tjetër e të pandehurve, do të dënoheshin me dënime të rënda, që shkonin deri në 25 vjet.

Sa më sipër të gjitha këto tashmë janë shumë të njohura, pasi që nga fillimi i viteve ’90-të e deri më sot, janë botuar me dhjetëra shkrime me dëshmi të ndryshme apo dokumente arkivore, si dhe dokumentarë televiziv, libra etj., por ajo që ka mbetur deri diku e pazbardhur ende, (të paktën me dokumente arkivore), është ajo se cilët ishin agjentët kryesorë që përdori Sigurimi i Shtetit në atë kohë, për të goditur “Grupin e Teme Sejkos” apo siç është njohur ndryshe si “Grupi Çam”, për shkak të origjinës së tyre nga krahina e Çamërisë!

Dhe si e sa u shpërblyen ata agjentë të Sigurimit të Shtetit, që “fundosën” bashkëpatriotët e tyre çamë, të cilët nuk u nxorën në gjyq si dëshmitarë, me qëllim për të mos i dekonspiruar, edhe pse deri diku dihej roli i tyre, por që siç thamë, ai nuk u bë kurrë publik nëpër gazeta libra e revista, siç ndodhte në atë kohë edhe me të tjerë “Heronj të heshtur” të Ministrisë së Brendshme.

Madje paradoksalisht, edhe sot pas gati 35 vitesh nga shembja e regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe pasardhësit të tij, Ramiz Alia, nuk është botuar asnjë dokument arkivor për tre agjentët kryesorë të Sigurimit të Shtetit që fundosën “Grupin e Teme Sejkos”, si dhe shpërblimet e favore të tjera që ata morën nga ana e regjimit komunist në fuqi, për “kontributin e tyre, në zbulimin e goditjen e atij grupi armiqësor”.

Nisur nga kjo, në këtë shkrim po publikojmë disa dokumente arkivore (bashkë me faksimilet përkatëse) që janë nxjerrë nga Arkivi i Ministrisë së Punëve të Brendshme, të cilat shohin dritën e botimit për herë të parë. Por siç do të shohim në këtë shkrim dhe faksimilet përkatëse, vetëm agjenti “Gjoksi”, jepet me emrin e plotë; Braho Beqo Emini, ndërsa “Trimi” dhe “Besniku”, nuk dekonspirohen?! (Agjenti “Trimi” jepet me emër të plotë në pjesën e dytë të këtij shkrimi, nga deponimet e “Gjoksit”).

Ndoshta edhe për shkak të Platformës së Sigurimit të Shtetit që e ndalonte një gjë të tillë në mënyrë kategorike, gjë të cilën vetë ministri Kadri Hazbiut, ishte i pari që duhet ta zbatonte. Po kështu, aty jepet dhe një i persona i katërt, Skënder Hoxha, të cilit ndryshe nga tre të tjerët, që kanë marrë rroga dhe shpërblime, ai ka marrë vetëm fletë nderi dhe një shpërblim për 15.000 lekësh

Por edhe pse ata nuk dekonspirohen në këtë dokumente, “Trimi” dhe “Besniku”, njihen mjaft mirë nga qyteti i Shkodrës ku ata u dërguan për të punuar e banuar, me qëllim; “për t’i ruajtur nga armiqtë e popullit apo agjentura greke”, kundër së cilës ata kishin punuar që nga viti 1951, kur ishin dërguar me mision sekret në Greqi, gjë të cilën do ta shohim në pjesën e dytë të këtij shkrimi, ku ata pohojnë me gojën e tyre, për të gjithë aktivitetin agjenturial në shtetin fqinjë.

DOKUMENTI VITIT 1952 ME URDHRIN E MINISTRIT TË PUNËVE TË BRENDSHME GJENERAL-LEITNANT KADRI HAZBIU, PËR CAKTIMIN E RROGËS MUJORE PREJ TETË MIJË LEKË, PËR AGJENTIN “TRIMI”

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË VDEKJE FASHIZMIT

MINISTRIA E PUNËVE TË BRENDSHME LIRI POPULLIT

DREJTORIA E SIGURIMIT TË SHTETIT Tiranë, më 15.I.1952

Landa: Caktimi i rrogës mujore për agjentin “Trimi”

URDHËROJ

Duke filluar nga data 1 korrik 1951, Agjentit “Trimi” t’i caktohet rroga mujore 8.000 (tetë mijë) Lek, të cilat të mbahen më nj’anë deri sa ai të kthehet nga misioni i ngarkuar.

MINISTRI I PUNËVE TË BRENDSHME

GJENERAL LEITNANT

KADRI HAZBIU

U shtyp në një kopje

Konc. Kap. K. Voka

Dakt. Tog. V. Nini

DOKUMENTI ME URDHRIN E MINISTRIT TË PUNËVE TË BRENDSHME GJENERAL-LEITNANT KADRI HAZBIU, DËRGUAR DREJTORISË SË ZBULIMIT POLITIK, PËR SHPËRBLIMIN E AGJENTIT “GJOKSI” ME 126.000 LEKË, PËR PERIUDHËN 1 KORRIK 1951, 31 DHJETOR 1954

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË Tiranë, më 6 Shtator 1957

MINISTRIA E PUNËVE TË BRENDSHME

Nr….”A”. Res. Pers

DREJTORISË SË ZBULIMIT POLITIK

KËTU

Urdhëroj që agjenti “Gjoksi”, të shpërblehet me 3.000 lekë në muaj, duke filluar prej 1 korrikut 1951, deri më 31 dhjetor 1954 dhe që shuma e përgjithshme harrin në 126.000 (njëqind e njëzet e gjashtë mijë) lekë.

Për periudhën 1 janar 1955, 30 mars 1957, t’i thuhet se shpërblimi i caktuar nuk i jepet, për arsye se nuk ka vepruar sipas udhëzimeve tona, dhe si konsekuencë ka shkëputur lidhjet me zbulimet e huaja dhe nuk ka treguar interesim për zbatimin e detyrave të ngarkuara.

MINISTRI

GJENERAL LEITNANT

Kadri Hazbiu

DOKUMENTI ME URDHRIN E MINISTRIT TË PUNËVE TË BRENDSHME KADRI HAZBIU, DËRGUAR DREJTORISË SË ZBULIMIT POLITIK, PËR SHPËRBLIMIN E AGJENTIT “TRIMI” ME 336.000 LEKË

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË Tiranë, më 6 Shtator 1957

MINISTRIA E PUNËVE TË BRENDSHME

Nr….”A”. Res. Pers

DREJTORISË SË ZBULIMIT POLITIK

KËTU

Urdhëroj që agjenti “Trimi”, të shpërblehet me 8.000 lekë në muaj, duke filluar prej 1 korrikut 1951, deri më 31 dhjetor 1954 dhe që shuma e përgjithshme harrin në 336.000 (treqind e tridhjet e gjashtë mijë) lekë.

Për periudhën 1 janar 1955, 30 mars 1957, t’i thuhet se shpërblimi i caktuar nuk i jepet, për arsye se nuk ka vepruar sipas udhëzimeve tona, dhe si konsekuencë ka shkëputur lidhjet me zbulimet e huaja dhe nuk ka treguar interesim për zbatimin e detyrave të ngarkuara.

MINISTRI

GJENERAL LEITNANT

KADRI HAZBIU

DOKUMENTI I VITIT 1961, KU MINISTRI I PUNËVE TË BRENDSHME KADRI HAZBIU, I AKORDON NJË FLETË – FALENDERIMI AGJENTIT “GJOKSI” BRAHO BEQO EMINI, PËR KONTRIBUTIN E DHËNË NË ZBULIMIN E GRUPIT ARMIQËSOR TË TEME SEJKOS, TAHIR DEMIT ETJ.

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË “Tepër Sekret”

MINISTRIA E PUNËVE TË BRENDSHME Tiranë, më 20.9.1961

Nr…

FLETË FALENDERIMI

Shokut BRAHO BEQO

Këto ditë mori fund gjyqi kundër grupit tradhtar të Teme Sejko me shokë.

Zbulimi dhe likuidimi i këtyre tradhtarëve, agjentë të urryer të imperializmit, është një fitore e madhe për Atdheun dhe popullin tonë.

Në këtë rast, nuk mund të mos përmend, kontributin që keni dhënë juve në këtë drejtim. Të dhënat tuaja që nga viti 1951 e deri ditën që jeni kthyer në Atdhe, mbi veprimtarinë e Zbulimit Amerikan dhe Grek e kanalet që kanë përdorur që nga Konispoli deri në Korçë, si dhe për personat në shërbim të këtyre zbulimeve, si; Haki Rushiti, Rushit Plaku, Rasim Aliu, Ramadan Fehimi, Spiro Zharkalliu, Skënder Bllacin, Gaqo Mujon, Jani Kovaçin, Javer Alikon, Xhafer Aliun, Xhemal Hoxhën, Shefqet Sallarin, etj., ndihmuan më vonë në zbulimin dhe goditjen e armiqve, sikurse janë: Teme Sejko, Tahir Demi, Abdyl Resuli, Hajri Mane, Nasho Gërxho, etj.

Duke marrë parasysh kontributin tuaj, ju falenderoj dhe ju uroj edhe në të ardhmen suksese në punën për të mirën e Atdheut dhe popullit tonë.

MINISTRI I PUNËVE TË BRENDSHME

GJENERAL LEITNANT

KADRI HAZBIU

Mora njoftim

Emin Beqo

“Gjoksi”

DOKUMENTI I VITIT 1961, KU MINISTRI I PUNËVE TË BRENDSHME KADRI HAZBIU, I AKORDON NJË FLETË – FALENDERIMI DHE 15.000 LEKË SHPËRBLIM AGJENTIT SKËNDER HOXHA, “PËR KONTRIBUTIN E DHËNË NË ZBULIMIN E GRUPIT ARMIQËSOR TË TEME SEJKOS”.

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË “Tepër Sekret”

MINISTRIA E PUNËVE TË BRENDSHME Tiranë, më 20.9.1961

Nr…

FLETË FALENDERIMI

Shokut SKËNDER HOXHA

Këto ditë mori fund gjyqi kundër grupit tradhtar të Teme Sejko me shokë.

Zbulimi dhe likuidimi i këtyre tradhtarëve, agjentë të urryer të imperializmit, është një fitore e madhe për Atdheun dhe popullin tonë.

Në këtë rast, nuk mund të mos përmend, kontributin që keni dhënë juve në këtë drejtim. Të dhënat tuaja që nga viti 1951 e deri ditën që jeni kthyer në Atdhe, mbi veprimtarinë e Zbulimit Amerikan dhe Grek e kanalet që kanë përdorur që nga Konispoli deri në Korçë, si dhe për personat në shërbim të këtyre zbulimeve, si; Haki Rushiti, Rushit Plaku, Rasim Aliu, Ramadan Fehimi, Spiro Zharkalliu, Skënder Bllacin, Gaqo Mujon, Jani Kovaçin, Javer Alikon, Xhafer Aliun, Xhemal Hoxhën, Shefqet Sallarin, etj., ndihmuan më vonë në zbulimin dhe goditjen e armiqve, sikurse janë: Teme Sejko, Tahir Demi, Abdyl Resuli, Hajri Mane, Nasho Gërxho, etj.

Duke marrë parasysh kontributin tuaj, ju falenderoj dhe ju uroj edhe në të ardhmen suksese në punën për të mirën e Atdheut dhe popullit tonë.

Me këtë rast ju shpërblej me 15.000 lekë.

MINISTRI I PUNËVE TË BRENDSHME

GJENERAL LEITNANT

KADRI HAZBIU

Mora njoftim

Skënder Hoxha

DOKUMENTI ME RELACIONIN E PUNËTORIT OPERATIV TË MINISTRISË SË PUNËVE TË BRENDSHME, MAJOR KOSTA BARKA, PËR CAKTIMIN E RROGAVE PERSONALE PËR AGJENTËT “TRIMI” “GJOKSI” DHE “BESNIKU”

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË “TEPËR SEKRET”

MINISTRIA E PUNËVE TË BRENDSHME Tiranë, më 28.1.1965

DREJTORIA E SIGURIMIT

Nr.

RELACION

MBI CAKTIMIN E RROGËS DHE SHPËRBLIMET PËR AGJENTËT “GJOKSI”, “TRIMI” SI DHE TË AGJENTIT “BESNIKU”

Duke filluar që nga 1 Dhjetori vitit 1964, agjentëve “Gjoksi” dhe “Trimi” ju caktohet një rrogë personale nga ana e Kryeministrisë, prej 3/500 (tremijë e pesëqind) lekë në muaj, pavarësisht, nëse janë apo jo në punë.

Po ashtu dhe agjentit “Besniku” i caktohet një rrogë personale prej 2.500 (dy mijë e pesëqind) lekë në muaj, që edhe ky do ta marrë, pavarësisht nëse është apo jo në punë.

Veç rrogave, po nga ana e Kryeministrisë, si “Gjoksit” dhe “Trimit” ju dha një shpërblim i menjëhershëm prej 20.000 lekësh, ndërsa “Besnikut”, ju dha një shpërblim perj 10.000 lekësh. Këto të holla ata i muarrën në fillim të muajit Janar 1965.

Për t’ju ardhur në ndihmë, Dega e Refugjatëve të Kryeministrisë, i dha secilit, duke përfshirë dhe “Besnikun”, disa tesha shtëpiake, duke përfshirë krevate, dysheqe, batanije, etj., si dhe nga një apartament secilit në Shkodër, (dy dhoma e kuzhinë).

Së shpejti pritet të shkojë atje edhe “Besniku” të cilit ju sigurua një apartament dhe do të vendoset me punë brigadier në Fermën “Perlat Rexhepi”.

Ju bë propozim Kuvendit Popullor për dekorimin e “Gjoksit” dhe “Trimit”, me Urdhrin e Trimërisë, ndërsa “Besnikut”, me Medaljen e Trimërisë. / Memorie.al

NGA BEDRI BLLOSHMI

PJESA E DYTË

Qëndrova pranë derës për disa minuta kur papritur u duk, lart, një ndriçim që vinte nga Qafa e Thanës. Hëna po nxirrte kokën. M’u shoqërua kjo dalje e saj me Gencin e shkretë, nga poezia e tij ‘o hënë, pse dole, moj, kaq e trishtuar. Mos vallë për mua po mban zi?”. Bëra dy a tri ecejake duke menduar për ato presione që kishin duruar gjatë hetimeve dhe që Genci i kishte parandjerë në këto dy vargje. U ula përsëri, doja të rrija aty, s’do të kisha në të ardhmen kontakt më të afërt se ky me kushëririn tim të humbur. Isha tronditur, hijet e pemëve që krijoheshin nga drita e hënës më dukeshin si njerëz në pritje. Vetmia, në atë çast nate, më bënë t’i thërres me zë të ulët e me lot në sy: – “Genci, hape derën! Jam Bedriu”! Rreth meje të gjitha pemët ishin prerë e trungjet e tyre dergjeshin të shtrirë pas mureve. Një braktisje që më ndrydhte në shpirt. Bëra të largohem nga ai oborr kaq familjar për mua, kur papritmas, nga muri rrethues, dikush me foli, e duke më zënë rrugën më thotë: – Po ti, çfarë do këtu? Ç’kërkon këtu në mesin e natës?

– Po ti, çfarë do këtu? Ç’kërkon këtu në mesin e natës?

– Mirëmbrëma, e përshëndeta, për të shmangur telashe.

– Mos u shqetëso, kam ngatërruar rrugën.

– Jo, mos u mundo të ma hedhësh.

– E kujt është kjo shtëpi, e jotja? Ia këmbeva fjalën sërish. Ai turfullonte. Ç’të duhet ty? Kush je, e para e punës?

Vazhdova timen me ton fare të qetë, gati indiferent.

– E paske bërë të re në pak vjet. Të babait e ke, apo e ke blerë?

– Jo, jo, ka qenë e një tjetri, – ma ktheu ai, shtruar tani, po kanë ikur. Djalin ia pushkatuan dhe e shoqja shkoi te njerëzit e saj, në Korçë. E ëma ka vajtur tek e bija, jeton aty nja pesëqind metra më tej, më shpjegoi ai.

Ia ktheva si me shaka:

– Po edhe ti ç’bën natën, jashtë? – Ja, kam futur një lopë atje, e po i shpie ca kashtë. Ecëm nja dy hapa bashkë: po ty nga të kemi? – më thotë. Ku po shkon kaq vonë, dhe nga u fute, se rruga është andej sipër. – Te Sami Blloshmi po shkoj, – i thashë. – Ashtu? Samiun e kam timin. E ke në krye të fshatit, shtëpia e fundit. Përveç djalit të pushkatuar, ka dhe një tjetër të dënuar me 25 vjet, por është hapur fjala se dhe ai vdiq në burg. Ç’e pyet, kanë hequr shumë. Samiun me familje edhe të tjerët nga fisi i tyre, i çuan në internim të shkretët. Ishin familje e madhe, por i shkatërruan. Qeveria çfarë nuk të bën…

U ndamë dhe mora rrugën përpjetë. U ndala te shkolla, në krah të së cilës është një mulli. Pashë dritë e u afrova. Më pëlqente në vogëli zhurma tik-tak mbi gurin e mullirit, që lëshonin dy takat e vendosura në fundin e koshit, me bereqet. I hodha një sy nga larg dhe vazhdova. Kisha edhe 300 m për të mbërritur, por zhurma e guriçkave nën këmbët e mia mjaftoi që të fillonin lehjet e qenve. M’u dukën si familjare, do të më njohin mendova me një farë malli.

TAKIMI ME MAMANË

Më në fund arrita! U ndala ta shikoja me nge shtëpinë tonë dhe në kokë më vinin ca pyetje, që vetëm nata dhe Zoti atje lart në qiell t’i sjell. “…Po Vili e xhaxhai ku do të jenë? Më shohin vallë që po kthehem, apo mos kanë ardhur para meje, të lehtë siç janë shpirtrat e tyre, që të jenë aty, të padukur në ribashkimin e familjes…

Ja, mund të jenë atje, në konakun e miqve duke biseduar bashkë, siç e kishin zakon. Ata, të vetmit që mirëkuptoheshin në gjithë familjen tonë! Të shtruar, pa e ngritur zërin, unë i dëgjoja pa ndërhyrë, i kisha si komandë. Xhaxhai, me një urtësi dhe aq shumë përvojë, i buzëqeshur, i ëmbël, që s’e mbaj mend të na ketë qortuar ndonjëherë. Ndërsa Vili, i ditur, i pjekur para kohe, i etur të lexonte në atë bibliotekën e tij, të krijuar vetë. Lexo dhe medito tërë kohën, ditë natë, edhe rrugës kur ecte… Ia shihja në sy sa i përthithur ishte te ajo që sajonte, vargje…

Ah, si mund ta urrenin kaq shumë, të trembeshin prej tij, një djalë tërësisht i mbyllur në botën e tij… Hodha sytë te porta e shtëpisë. Ishte hapur! Dukej në thellësi një ndriçim i dobët. Iu drejtova atij, po rrugën ma preu një qen goxha i madh dhe filloi të lehtë. Ngrihej në dy këmbët e pasme dhe kafshonte zinxhirin për të arritur këtë udhëtar të vonë e të panjohur. Aha, mendova, kanë kaluar vite, s‘mund të rrojnë kaq gjatë besnikët qen të rinisë sime. Dobia e tij do t‘ish që të tërhiqte vëmendjen e ndokujt, mirëpo askush nuk u ndje. Pyeta veten pse porta e hapur dhe pse ajo dritë? Mos ka ardhur dikush para meje dhe, të hutuar nga gëzimi, e kanë lënë të hapur? Jo Bedri, ti e di mirë që ai nuk jeton më. Të dy ata, që ti pret, nuk janë ndër të gjallët. U afrova ngadalë dhe u futa në korridor. Dera e dhomës ku dukej drita ishte gjysmë e hapur dhe përmes saj dukej zjarri i ndezur në oxhak. Ndërkohë, hapat e mia dhe qeni e kishin bërë efektin, dhe nga brenda u dëgjua një zë.

– Hë more bir, njoha zërin e mamasë, erdhët nga ai zall i mallkuar? Nuk u del dita po edhe gjithë natën do punoni? Mjaft se u sfilitët!

Hapa derën. Hyra brenda e qëndrova në këmbë pa folur. Mamaja gjysmë e ngritur nga rrobat, sa më pa, thirri:

– Uaaaaaaa Bedriu i nënës. U ngrit rrëmbimthi për të më përqafuar. Por, ashtu me krahët hapur, u shemb në mes të dhomës. Hodha çantën tej, e kapa për krahu, e ngrita dhe e mbulova me të puthura. E ngrita atë trup të rreshkur e të tharë nga vuajtjet, por ajo s‘lëvizte, ashtu symbyllur. I kishte rënë të fikët. I preka pulsin, ishte gjallë. Vura veshin mbi gjoksin e tharë, zemra punonte. E mora ndër duar si ndonjë fëmijë dhe e vendosa përsëri në rroba. Në shtëpi askush s‘ndihej. Mirë vëllezërit në punë, po gratë? Mora një gotë me ujë dhe ia freskova ballin. Nisa t’i fërkoja duart e ndërkohë thërrisja: “A ka njeri në këtë shtëpi apo jo. Ku jeni? Hajdeni, mamaja është keq! Ngrihuni, mos flini! Ç’bëhet kështu! Pse e keni lënë mamanë vetëm? Vazhdova t’i fërkoja duart e ballin, duke e puthur pa pushim. Nuk ngopesha me erën e nënës. Përpiqesha t’ia hapja sytë por më kot. Ashtu i kërrusur mbi trupin e mamasë dëgjova një zë të më fliste nga mbrapa:

– Po ju kush jeni? Çfarë i keni bërë mamasë së gjorë?

Ktheva kokën dhe pashë në mes të dhomës një grua me këmishë nate dhe me flokët të rëna në gjoks. Më shikonte e shastisur.

– Qetësohu zonjë, – i fola me ngadalë, – eja merruni me mamanë, e pastaj flasim. Jam Bedriu, zot edhe unë në këtë shtëpi.

Freskimi i ballit dhe fërkimi i duarve e bënë efektin e tyre.

Mamaja u përmend, hapi sytë e lëvizi krahët, por dridhej e tëra.

Donte të më përqafonte. Më puthte, qante e nuk fliste. Mjekra i dridhej, lotët e saj më binin mbi fytyrë, më përvëlonin. Më fliste e herë pas here fshinte lotët me kurrizin e dorës. Nuk e kisha vënë re, se ndërkohë kishte ardhur edhe një grua tjetër. Unë i pyesja se kush ishin, e ato të hutuara pyesnin mamanë:- “Ky është Bedriu”?

Mamaja më fërkonte kokën, me duart e saj të zvogëluara, ku dukeshin damarët e fryrë e jeshil nën lëkurë.

– Shyqyr, mor bir, që erdhe gjallë. U bënë shumë vjet që jemi ndarë. Shyqyr, shyqyr njëqind herë. Dhe vazhduam ne të dy, ashtu siç ishim ulur e të përqafuar me njëri-tjetrin, të flisnim e të putheshim, e nuk kuptuam se dita kishte zbardhur. Pasi pimë nga një kafe, erdhën edhe vëllezërit, Selmani e Nazmiu nga zalli. Babai kishte qëndruar atje.

NË DHOMËN E VILSONIT

U ngjita në katin e dytë. Kalova në korridorin e shkurtër që të çonte te dhoma e Vilit. Dera e saj ishte e mbyllur, me një dryn që rrinte varur. Pas meje erdhi dhe mamaja. Edhe pse kishin vite që ishin kthyer nga internimi, mamaja nuk lejonte të tjerët të futeshin në dhomë. Edhe vetë futej shumë rrallë. Çelësin e mbante me vete në gji, të mbështjellë me një shami. Ajo hapi derën e në dysheme u dukën shenjat e pluhurit të verdhë, që lënë pas brejtësit. Dëgjohej ende zhurma karakteristike e krimbave që vazhdonin të brenin. Sapo u fut brenda mamaja ra mbi krevatin të cilin e kishte rregulluar me shumë kujdes e u shkreh në vaj. Tek koka rrinin dy jastëkë të qëndisur nga dora e Dianës. Mamaja pasi lëmoi me dorë kuvertën, u përkul, puthi të dy jastëkët e lëshoi një psherëtimë. “Ah biri i nënës e le krevatin bosh, që ju thaftë dora kush ta mori jetën. Kurrë mos bëfshin rehat. Gjithë jetën lëngofshin”. Përballë krevatit bosh qëndronte biblioteka, raftet e se cilës ishin pothuaj bosh. Të binin në sy disa penela të hedhura sa andej-këndej e disa bojëra të thara në kutinë pa kapak. Disa fletë vizatimi në raftin e poshtëm të bibliotekës qëndronin të mbledhura pas xhamit gjysmë të thyer. Në tavan ishte hapur një goxha vrimë, ishte prishur suvaja. Disa fije lese rrinin varur. Në këtë hapësirë dukej lehtë rrjeta e merimangës dhe disa miza të ngordhura sipër saj.

– Mama, po tavani, pse është prishur?

– Ah, mor bir, që atëherë. Ata të shuar e prishën me kazmë. Hipën sipër e nuk di çfarë kërkonin, që mos gjeçin rehat.

– Po librat të gjithë i morën, mama?

– Mos m’i zë me gojë, ato u bënë sebep që ia hëngrën kokën djalit. Disa i kemi groposur jashtë, nën dhe, se kur i shoh me sy më kujtohet djali i mamasë.

Rrija i ngurtësuar me këtë monolog të mamasë.

“Ah mor Vilson, fale mamanë, po i drejtohesha hijes së tij qortuese po edhe me buzë në gaz. Ajo të donte gjallë edhe pa libra, është nënë, nuk ke ç`i bën; po mua më ke me vete, nuk t`i bëj hasha librat, ato janë shpirti yt dhe te vjershat ti e ke vlerën, vlerë jo vetëm në këtë jetë, por edhe përtej saj)”. Mamaja më pa që isha i heshtur, ndjeu diçka tek ajo heshtje, dhe tha: – Oh, do ulem bir, se nuk qëndroj dot më këmbë. – Ah, të mallkuarit, çfarë na bënë…

– Jo mama, mos u largo, e ndala dhe pak, që ta pyesja:

– Po dritaret, pse nuk i mbyllni? Qenkan shkatërruar e kalbur.

– Bedri, hajde zbresim poshtë se nuk rri dot më këtu. Unë vij shumë rrallë, e hap derën, ulem mbi krevat, qaj sa lodhem, rregulloj ndonjë rrudhë të kuvertës, them “ditën e mirë” ose “natën e mirë”, sipas kohës, e shkoj. Se jam bërë ndryshe që kur më iku djali. Bedri, kam ardhur edhe natën ndonjëherë. Më bëhet sikur më thërret djali. Ngjitem me tepsinë në dorë siç ia sillja atëherë. Futem, lë tepsinë mbi tavolinë se mos vjen më vonë të hajë, siç bënte atëherë, kur vinte natën nga miniera. Zbres poshtë, rri, ndez një cigare… Mbasi trullosem shtrihem, edhe pse nuk kam gjumë. Rri si e vdekur shtrirë, flas me vete, ç’të bëj mor bir?

– Po, këtu, çfarë ke mbuluar mama?

– Ah, është, krevati i çupës, po ç’e do? Është bosh, ja i kam vënë një kukull. Eni, sa fëmijë i bukur ishte, i ngjante shumë.

– Po tani, mbani lidhje me Dianën?

– Jo bir, jo. Ka shumë vite që nuk dimë asgjë për to.

Ndenjëm bashkë disa orë, duke i treguar njëri-tjetrit, unë për vitet e mia në burg dhe ajo për ditën e parë të internimit.

NGJARJA NË BLLOK

– Eh, bir, nuk erdhëm dot asnjëri kur dolët në gjyq, sepse nuk na lajmëruan, por e morëm vesh se u dënuat të tre me vdekje. Më pas, dolën fjalë në fshat se ti ishe dënuar me 25 vjet burg. Ndërsa Vilsoni e Genci me pushkatim. Atëherë bashkë me gjiskën vendosëm të shkonim në Tiranë, të takonim Nexhmien. Menduam se ajo, meqë ishte edhe vetë nënë, do t’i dridhej zemra e do të bënte të njëjtën përpjekje, si ne, si nënë për të shpëtuar bijtë e saj. Ajo do t’i kuptonte lotët e do t’i ndjente rënkimet e një nëne. Ashtu të lodhura e të dërmuara u nisëm për në Tiranë. Arritëm pranë Bllokut. Ushtarët na ndaluan, po ne bëmë si bëmë i kaluam, duke thirrur e ulëritur: “Amani, ju lutemi, ata të Librazhdit po na vrasin djemtë! Ata nuk kanë bërë gjë, vetëm libra lexonin. Aman moj Nexhmije, po të drejtohemi si nënë, po të flet një zemër nëne, ki mëshirë. I thuaj tët shoqi, jo t’i falë, po vetëm të mos i vrasin”. Askush nuk i dëgjoi fjalët, lutjet e përgjërimet tona. As të qarat e të ulërimat. Pas pak erdhën disa oficerë, na kërcënuan e na tërhoqën zvarrë. Ushtarët na goditën me grykat e automatikëve, duke na bërtitur: ‘Qërohuni! Largohuni se do ju vrasim edhe ju plakave. Pse i shqetësoni njerëzit e udhëheqjes? Kush ju solli këtu? Ikni! Qërohuni! Zhdukuni’! Pas pak erdhi një kamion. Na hodhën sipër tij e na sollën në Qukës. Aty na kërcënuan të mos ktheheshim më në Tiranë. Pas disa ditësh morëm vesh se vendimi do të shqyrtohej në Gjykatën e Lartë. Unë, Diana e yt atë shkuam në gjykatë e po prisnim pas derës. Në këtë kohë në korridor u duk një burrë, fytyrëzi. Diana më tha se ai ishte prokurori i Librazhdit. Pasi doli nga salla, na thirrën ne. Kur u futëm brenda, na njoftuan se kishte mbetur në fuqi vendimi i gjykatës së Librazhdit. Na ra tavani mbi kokë, mor bir. Pas kësaj, mamaja jote zuri shtratin.

Më dhimbte koka, sapo dremisja më dilnit në ëndërr ju. Ishit në mesin e një lumi me ujë të turbull, që sillte drunj e kërcunj, kush e di nga i kishin shkulur. Juve qëndronit të tre për dore. Por, dallga iu ndau. Vilsonin e rrëmbeu uji dhe ti më kërkoje ndihmë. Unë bërtisja duke shkulur flokët ndanë lumit, duke parë dallgët që përplaseshin brigjeve. U zgjova nga llahtari, mor bir, e thashë shyqyr Zotit që paskam qenë në ëndërr. Ditë e natë më rrinte mendja tek ju. Në shtëpinë tonë kishte rënë zija. Të gjithë sa ishim vinim vërdallë në shtëpi pa i folur njëri-tjetrit. Tamam si milingonat kur iu prishet foleja. Xhaxhai rrinte në dhomën e miqve, e vetëm pinte duhan. E gjeja të mbytur në lot. pasi më thërriste t’i bëja kafenë, ma bënte me shenjë, që të largohesha. Ai nuk donte që ta shihja duke qarë. Duart i dridheshin e kafeja i derdhej në pantallona. Vetëm zëri i Enit, që qante ditë natë, dëgjohej në shtëpinë tonë, more bir. Të gjithë iknin pa gdhirë në punë. Unë me tetën ngriheshim vonë, jo se flinim po ishim të mpira. Një mëngjes, o bir. Kur u ngrita e dërmuar, se më dhembte gjithë trupi, pashë Nazminë që s’kishte shkuar në punë, në fermë. – Hë mor bir, – i thashë, – pse s’ke shkuar në punë? Pa shih, dielli ka dalë dy hosten, e mos të shajnë ata të shuar. Pas pak, pashë se të gjithë u kthyen në shtëpi, pastaj ja behu policia të shoqëruar nga brigadier e kryetari i këshillit. Shtëpia ishte e rrethuar nga civilë të armatosur.

Erdhi gjithë brigada e punëtorëve të fshatit, burra e gra, e të gjithë thërrisnin: “Shpejt, shpejt, merrni ç’të mundni se do ikni. Po iu presin makinat te rrapi. Ah, more bir, për atë llahtari. I gjithë fshati merrte plaçkat tona ose i tërhiqte zvarrë. Pasqyrat e garderobave u thyen e qypat me pekmez i derdhën. Pulat kakarisnin sikur t’i ndiqte skilja. Hidheshin sa në një cep, në cepin tjetër të oborrit. Ah, ç’më kanë parë sytë, të tërë ishim të tronditur. Ata vinin vërdallë nëpër shtëpi duke bërtitur e ulëritur, që të lëviznim shpejt. Thërrisnin si të çmendur. Pasqyrën që e kishte sjellë gjyshi nga Stambolli e thyen copa-copa, duke i rënë me këmbë… Ndërsa flisnim me mamanë, nuk e pamë babanë e dy vëllezërit që hynë në dhomë. U ngrita dhe u përqafuam të përlotur, pa thënë asnjë fjalë. Qëndronim të gjithë të përqafuar e me lot në sy, aty në dhomën e Vilsonit. Mamasë i ra të fikët përsëri. Në atë shqetësim, për ta sjellë në vete, Selmani, im vëlla, më tha me zë të ulët: “Përse e solle këtu, se, unë, me nazminë fshehurazi ia kishim marrë çelësin! Mamaja kur vjen këtu, ulet te dërrasa e krevatit e qan deri sa i shterojnë lotët. E kemi gjetur sa herë mbi krevat. Ajo vjen këtu e fjaloset me librat e Vilsonit, duke i fshirë nga pluhurat, i shtrëngon në gjoks u merr erë, e di që Vilsoni i ka prekur me dorë e thotë: “Ja, era e duarve të djalit të nënës”. Pastaj vazhdon ndryshe, i bën me faj, “ah more libra të shkretë, ju më hëngrët djalin, mor të flamosur që u bëtë sebep”. Çfarë keni brenda të shkrojtura, që m’ia morët mendjen djalit. Ju ma varrosët! Një qind herë i kisha thënë, mjaft lexove se u qorrove. ku e dinte mamaja e shkretë se paskëshit qenë zeher. O Zot, pse më ndëshkove kaq rëndë”.

Mamaja u përmend. E morëm për krahësh e zbritëm nëpër shkallë, te dhoma me oxhak. Mbasi ndezi një cigare, fshinte lotët me cepin e shamisë. Pasi u qetësua disi, unë i thashë:

– Mama, nuk ma mbarove bisedën.

– Ah mor bir! Sa s’më plasi zemra nga hidhërimi. Kot nuk thonë, se njeriu i duron të gjitha. Na vunë përpara si bagëtitë e na nisën për te xhamia, ku po na prisnin makinat. Sapo u nisëm, bëmë tërë atë rrugë, dhe na ndalën vetëm kur arritëm në Qukës. Qeni na ndiqte nga pas dhe lehte pa pushim. Macja mjaullinte, na ndoqi nga pas deri te xhamia, hipi në makinë e, u hodh përsëri poshtë e, u zhduk. Të gjithë civilët e policët hynë në klub të hanin ndërsa, ne, prisnim në makinë. Ne, gratë qanim. Xhaxhai dhe yt atë rrinin pa folur, me cigare në dorë, që e ndiznin njëra pas tjetrës. Kërkuam pak ujë për vajzën e vogël, që u hap së qari, po polici na u përgjigj gjithë inat: për juve, kemi helm! Mbylle gojën, akoma s’ka plasur! Makinat u nisën përsëri. Kaluam Librazhdin, Mirakën dhe Shkumbinin. Kur arritëm në fshatin Polis-Qendër, familjen e xhaxha Bukuroshit dhe Esherefit e zbritën aty, ndërsa, ne na çuan akoma më sipër, në Polis-Gostimë. Na ndanë si mos më keq. Buzë përroit ishte një godinë e vjetër që kushedi se, kur ishte ndërtuar. Sekretari i byrosë së kooperativës na tha; rrini aty e mos lëvizni. Dënimin na e prenë, 5 vjet internim. Sapo u vendosëm në atë gërmadhë, xhaxhanë e thirrën në zyrën e këshillit, për të na bërë gjoja regjistrimin. Mori pasaportat dhe iku bashkë me Gimin e vogël. Sapo mbërritën atje, i hodhën hekurat. Gimi erdhi në shtëpi duke qarë dhe na tregonte, se xhaxhanë e mori policia, ja lidhi duart mbrapa dhe e futën në një makinë e ikën. Mit’hati, djali i Bukuroshit, ishte te dajallarët në Lushnjë, shkuan dhe e morën që atë ditë, dhe e sollën. Na ndanë veç e veç, dhe nuk na lejonin as të takoheshim me njëri–tjetrin. Ditën që po bëheshim gati të liroheshim sepse kishin kaluar 5 vjet, na komunikuan se ishim dënuar edhe 5 vjet të tjera. Kaloi dhe 5 vjetshi i dytë, e ja ku na liruan. Shyqyr Zotit edhe ti u lirove. Mirë qenke, por qenke thinjur. Po ndonjë llaf për Conen, di gjë more bir? Ca thonë se është gjallë. Ca thonë është këtu. Ca të tjerë thonë se i mbajnë mbyllur për punë e nuk i kanë vrarë. Ti ç’mendim ke, se unë…

– Mama, – e ndërpreva, – e di që nuk do t‘i dëgjosh këto fjalë që po të them, por siç të kam thënë edhe në Spaç kur erdhe të më takoje, duhet të mos i dëgjosh ç’thonë të tjerët. Ata të dy nuk janë më.

– Ah, mor bir, mos më thuaj kështu se më pëlcet zemra. Nëna ka shpresë sa të rrojë…

Dola në kopsht për të biseduar me familjarët, por edhe për të parë ndryshimet dhe ç‘duhej bërë. Pemët nuk ishin më. I kishin prerë. Rrëzë një muri mbajtës ishte krijuar një gropë, gjysma bosh, por edhe me hedhurina, gurë të përzierë me dërrasa të kalbura. Vëllai më tregoi: ja, këtu kishim futur ca libra të Conit. Kur erdhëm nga internimi, i kërkuam por ishin kalbur. Kohë e gjatë e shumë lagështirë. Edhe manin e gjetëm të prerë. (Këtë s‘e kuptova, ai man që bënte hije mbi shtëpinë dhe oborrin dhe kush e di sa kalimtarë kishin ngrënë prej degëve dhe në lëndinën poshtë tij, si mund ta presë ai që banon aty? Sado armik të jetë i pronarit. E shpjegova vetëm me kohën, një kohë që e detyron këdo të shëmtojë gjithçka që e rrethon). Hyra në shtëpi për të vazhduar bisedën me mamanë, këtë herë mbi kohën në internim, pasi dija shumë pak nga ajo periudhë. Ajo m’u përgjigj: Mos më pyet mor bir, si mos më keq. Ishim shumë ngushtë. Xhaxhai jetonte sipër nesh, edhe ata një dhomë kishin. Gjatë asaj kohe kam qenë shumë sëmurë. Aq më dhimbte koka, sa natën dilja në oborr. Përreth shtëpisë shihja gjithmonë hije njerëzish që bënin roje. Ulesha te dera, jashtë, me kokën të lidhur, dhe flisja me vete. Siç e di, në atë kohë fejuam djalin, atje ku na adresove ti. Për t’i blerë ndonjë plaçkë e për t’i bërë dasmë s’kishim para. Por, më e keqja, djali nuk donte të martohej”.

– Ne s’kemi shtëpi, – thoshte, – ju doni të më martoni. Doja të martonim edhe çupën, po Sigurimi nuk më linte se duhej të mbaronim internimin. Një ditë më thirrën në Librazhd. Shkova, ashtu çalë–çalë me çupën, se çunat nuk i lejonin. Në Degë të Brendshme më thanë se ti kishe dërguar ca lekë nga burgu. Ah mor bir, vajta i mora në postë dhe që kur i mora e deri sa shkova në shtëpi, s’pushova së qari. Kur shikoja paratë, më dukej sikur të shihja ty duke u rraskapitur në ato gërxhe e tunele.

Ndërkohë që flisja me mamanë, në dhomë hyri vëllai, i cili me takt më tha të dilnim jashtë për diçka dhe bisedën me mamanë ta vazhdoja më vonë. U ngrita e dolëm…

Hazis Ndreu, i lindur në qytetin e Peshkopisë, është një nga të mbijetuarit e Kampit të internimit të Tepelenës. Ai kaloi 43 vjet në internim, duke nisur në moshën 14-vjeçare me Kuçovën, pas arratisjes së të atit në Jugosllavi e, për të vazhduar me Beratin, Tepelenën e Bënçën, me Myzeqenë, Llakatundin, Lubonjën, Vlorën. Internimi i tij përfundoi më 1990, por ai kaloi vitet më të vështira në kampin e internimit të Tepelenës, për të cilin tregon torturat, persekutimet dhe vuajtjet e të internuarve përmes punës, ndëshkimeve, dënimeve, skamjes, mungesës së ushqimit, rrobave, ilaçeve dhe sëmundjeve si dizenteria, tifoja, tuberkulozi e bronkopneumoni. Për shkak të sëmundjeve dhe vdekjeve të shumta në kamp, komanda e caktoi Hazisin sanitar e, më pas infermier të kampit.

Z. Haziz, çfarë ndodhi me ju pas arratisjes së babait?

Dy xhaxhallarët e mi u vranë. Ata u pushkatuan nga partia, kurse nëna, motra dhe unë, u internuam në Kuçovë.

Sa vjeç ishit?

14 vjeç. Bashkë me nënën, na izoluan në qeli, në Peshkopi; pastaj na internuan në Kuçovë. Na strehuan në disa baraka, që i kishin bërë italianët për shfrytëzimin e puseve të naftës. Policët na bënin apel, dy herë në ditë. Ne fëmijët nuk dilnim në punë, të tjerët punonin në bujqësi. Mbillnin grurë e hanim bukë misri. Ja kështu jetonim, vetëm me 400 gramë bukë misri. S’kishim asgjë. Kur na internuan, kemi ikur me rrobat e trupit. Morëm vetëm një velenxë. Po të kishe ndonjë lek, mund të blije ndonjë gjë, sigurisht, me leje të komandës.

Sa kohë qëndruat në Kuçovë?

Kemi qëndruar 3 muaj, pastaj na strehuam në kalanë e Beratit, në dhoma pa dyer e dritare, të braktisura nga lufta. Disa i futën nëpër familje. Në një dhomë, dy-tri familje bashkë. Po të sëmureshe, duhet të merrje një dokument nga Dega e Punëve të Brendshme e të shkoje në spital. Kryefamiljarët ishin të detyruar të paraqiteshin në Degën e Punëve të Brendshme, një herë në javë.

Çdo të shtunë, policia bënte apelin. Në pranverë të vitit 1949, na transferuan në Tepelenë. Më lejoni t’ju tregoj një aksident. Pasi kishim lënë Beratin, një makinë del nga rruga e rrokulliset në rrëpirë. Autokolona ndalon. Zbresim për t’u shkuar në ndihmë. Ç’të shohim? Gra, burra, fëmijë, pleq, ishin shpërndarë nëpër shkurre e ferra, të mbuluar me dhe. Nga ky aksident, vdiq çifti Petrela.

Një nga fëmijët, 1 vjeç, kishte mbetur në shkurre. E mora, e ky është Seit Petrela, që jeton edhe sot e kësaj dite. Kur shkuam në Tepelenë, na strehuan në kazermat e italianëve. Ne ishim aq shumë, sa ato nuk na zunë të gjithëve. Disa flinin jashtë. Dritë elektrike nuk kishte. Një fener qëndronte te dera e kazermës. Këtë fener nuk duhet ta fiknim dhe as ta merrnim me vete. Kontrolli ishte aq i fortë, sa tre herë në ditë bëhej apel. Bukën e merrnim në Tepelenë, bukë misri. Asgjë tjetër.

Dyqane s’kishte. Fëmijët, nga 14 vjeç e lart, i mobilizuan për të punuar në rrugën Veliqot-Memaliaj. Nuk di nga t’ia filloj. E merrnin bukën dhe e zienin. Hidhi ujë e hidhi lakra, ja kështu, e shtonim ushqimin për të ngrënë. Pas 2-3 javësh vjen një autokolonë tjetër. Në Mirditë kishte ndodhur një atentat. Ishte vrarë Bardhok Biba dhe Sigurimi i Shtetit ç’kishte gjetur, i pruri të internuar në Tepelenë. Numri i kampit arriti në 3200 vetë.

Me se jetonit, çfarë bënit?

Vetëm me 400 gr. bukë. Nuk vonoi shumë dhe ra tifo e dizenteri njëherësh. Filloi vdekja në seri. Ambulancë dhe ilaçe nuk kishte. Vend i izoluar, pyll, epidemi. Ishte krijuar një skuadër vetëm për të hapur varre. Ajo shkonte për të hapur 2-3 varre e pastaj lajmëroheshin që të hapnin edhe një tjetër, edhe një tjetër…! Kishte raste, 5-6 varre në ditë.

Sa arriti numri i të vdekurve?

E kujt i shkonte mendja t’i numëronte e t’i regjistronte. Të gjithë ishim pa shpresë. As që bëhej fjalë se do shpëtonim e do jetonim më nga ajo skëterrë. Një ditë vjen doktor Hazika nga qyteti. Sapo sheh situatën, vë duart në kokë e thotë: – “Ç’të bëj unë këtu? Këtu ka rënë kolera”! Shkon në komandë e u thotë: – “I nisni për në Gjirokastër, këtu nuk mund të kurohen. As tifo s’kurohet në kamp, as dizenteria”. Pas alarmit që dha doktor Hazika, disa i çuan në Gjirokastër, por më kot. Disa vdiqën rrugës e, disa në spital.

Po ju tregoj një episod. Një mirditore kishte 2 fëmijë të vegjël binjakë. Po merrej me njërin, që ishte shumë sëmurë. Ndërkohë që merrej me të, sa kthen kokën, sheh që tjetri kishte vdekur. Fillon të qajë me kujë, siç dinë të qajnë mirditoret. Një kujë drithëruese, që të këpuste shpirtin. Pastaj nuk qau më. Kur ç’të shoh! Edhe fëmija tjetër po jepte shpirt. Hesht dhe fillon të shkulë flokët. Njerëzit grumbullohen rreth saj. Përpiqen ta qetësojnë. Ajo nga të qarët, fillon të qeshë…! U çmend!

Ku jetonit?

Në kazerma. Një kazermë merrte 400 deri në 500 vetë, sipas nevojës. Sapo u sistemuam në kazerma, filloi një organizim i ri. Çdo kazermë kishte 3 kompani. Çdo kompani kishte një përgjegjës, e çdo kazermë kishte edhe një përgjegjës tjetër, nga të internuarit. Zgjimi dhe apeli bëhej në orën 5 të mëngjesit. Dimër – verë.

Kush jua bënte apelin?

Apelin e bënte komanda, policë me uniformë, të armatosur. Ne ishim të detyruar të dilnim nga dera se do numëroheshim një për një. Polici thërriste emrin e ne dilnim me radhë. Nëse do vonoheshe, të çonin në qeli. Pasi dilnim jashtë, futeshim prapë brenda. Punëtorët merrnin supën dhe rreshtoheshin para komandës.

Të shoqëruar me policë, ata i ngjiteshin malit të Turhanit për të bërë dru. Një pjesë prisnin dru. Pjesa tjetër i ngarkonte në kurriz. Kush kishte një litar, ishte i fituar. Disa i ngarkonin mbi shpinë me tela. Nga mali i zbrisnin poshtë në një shesh. Çdo njeri duhet të bënte gjysmë metri kub.

Po ju punonit?

Punoja që ç’ke me të, edhe pse isha 14 vjeç! Në darkë ngarkonim dru për t’i çuar në qytet, në degën e Punëve të Brendshme. Bënim një orë rrugë. Ngarkesa kontrollohej nga polici. Ai të caktonte sa do ngarkoje. Gjatë rrugës bënte vaki që dikush rrëzohej. Policët vinin menjëherë dhe e gjuanin me këpucë. Në atë kohë, këpucët e policëve kishin pafka hekuri në majë.

Nëse ndonjë ishte i sëmurë, ata që ishin më të shëndoshë, i shkonin mbrapa dhe ja lehtësonin ngarkesën. Më shumë dënoheshim ne të rinjtë, se ne nuk i mbanim dot drutë. Gjatë kohës së punës, as hanim e as pinim. Zbathur, zhveshur. Në darkë vonë, ktheheshim në kamp.

Po nëna juaj, me se merrej?

Edhe nëna ime, si shumë nëna të tjera, vdiq nga tuberkulozi. Sot, nuk ka as varr.

A nuk kishte mjekë dhe ilaçe?

Mjekë kishte, por nuk kishte ilaçe. Një i sëmurë me tuberkuloz do ushqim dhe higjienë. Ne s’kishim, as njërën e as tjetrën. Nuk kishim as rroba me çka të mbuloheshim. Nuk kishim as rroba për të veshur e as bukë për të ngrënë. Nënën time e çuam në Gjirokastër e aty vdiq.

Po trupin kush e mori?

Po të vdisje në Gjirokastër, trupin e merrte komanda e Gjirokastrës. Kur vdisnin në kamp, i çonim në kazermën nr. 6, që ishte bosh, i vajtonim atë natë e pastaj i varrosnim. Varret e Kampit të Tepelenës janë hapur dhe mbyllur tre herë. Në fillim, varreza ishte afër kampit, pastaj tek ura, e më në fund pranë lumit. Traktorët që hapnin toka të reja, i zhdukën të gjitha varret.

Ne s’kishim të drejtë të kërkonim informacion apo të lëviznim për të parë varret e njerëzve tanë, sepse ishim të rrethuar me tela me gjemba. Meqë kishte shumë të sëmurë e shumë vdekje, komanda caktoi nga një sanitar për çdo kapanon. Një nga këta sanitarë, isha edhe unë. Duke parë, duke studiuar, brenda një kohe shumë të shkurtër, me ndihmën e mjekut të kampit, u bëra infermier. Memorie.al

NGA BEDRI BLLOSHMI

PJESA E PARË

Burgu i Burrelit. 29 mars 1991. Ora kishte kaluar nëntën. Rregullat e regjimit të brendshëm nuk kërkoheshin më. Disa nga të dënuarit po bënin xhiro në oborr, disa të tjerë, të grumbulluar nga dy e nga tre vetë po pinin kafe. Unë e disa shokë të tjerë ishim shtrirë e po bisedonim. Dera e dhomës u hap. Kryetari i degës dhe prokurori të ndjekur nga disa policë, hynë të gjithë në dhomë duke biseduar e qeshur.

– Jepja ta lexojë vetë dekretin se Blloshmi nuk beson, – iu drejtua kryetari i degës prokurorit.

– Hë more Blloshm, po tani, me dekret, pranon të dalësh nga burgu, se ‘me kusht’ nuk pranove.

– Meqë s’ka kush t’më mbajë këtu, po pranoj të dal nga ky ferr, – iu përgjigja unë.

Ishim tetë veta që po liroheshim. U ndamë me shokët që mbetën aty. Hodha mbi shpinë një çantë me libra e, u drejtova nga dera e cila ishte e hapur. Përmes asaj dere isha futur para gjashtë vitesh, e përmes saj, po dilja në mbarim të një burgimi 15 vjeçar. U largova duke kthyer kokën pas, mendueshëm, sepse kisha lënë shokë që prisnin të liroheshin. Në një farë pike, pallatet dhe pemët e anës rrugës ma zunë pamjen e ndërtesës, dhe kështu u ndava prej këtij ferri, thuajse pa fort dëshirë… Në qendër të qytetit hipa në një makinë që kishte ngarkuar mineral. Shoferi, një mesoburrë, pasi më pa me vërejtje, m’u drejtua:

– Hë, të liruan para kohe apo mbushe dënimin?

– Pse, nga e kuptove që jam i burgosur? ia ktheva.

– Se mos je ti i pari që marr në makinë. Ju jeni të gjithë njësoj, keni të njëjtën pamje. Nga dy gjëra ju njoh; e para, nga koka e qethur, dhe ngjyra e zbehtë e lëkurës; e dyta, nga era që mbajnë rrobat tuaja. Era myk, ti nuk e ndien se je ambientuar me erën e mykut. Qesha dhe nuk fola. Kishte të drejtë. Pasi kishim bërë goxha rrugë, u ndalëm diku dhe më qerasi me kafe. Nxori paketën e cigareve e ma zgjati:

– Ndize!

– Jo, faleminderit, – thashë unë, – nuk e pi.

– Oh, sa mirë.

Mbasi ndezi një për vete, duke nxjerrë tym nga fyejt e hundës, vazhdoi:

– Ky, helm është po ja që se lë dot.

Ndaj të thyer të paditës arritëm në Durrës. Aty më gjeti një makinë tjetër dhe e porositi shoferin të mos më merrte para e të më ndalonte ku t’i thosha unë. Është i burgosur edhe as unë nuk i mora. Ka vuajtur shumë, prandaj ndihmoje si të mundesh për më tutje.

– Po, po, – ia ktheu ai, mos ki merak fare.

Nga biseda që bënë mes tyre e kuptova që ishin shokë të mi në idera, si kushdo që sheh punën e tij, e jo si parazitët e lig, që mbanin në këmbë këtë sistem. Më uroi rrugë të mbarë e fat dhe unë, ia ktheva me një gjest të dorës. Makina mori rrugën drejt Elbasanit. Kur arritëm në qytet, i kërkova shoferit të më çonte deri te stacioni i trenit dhe ai pranoi. Zbrita nga makina, u përshëndetëm me ngrohtësi. Një ndjenjë mirënjohje më kishte pushtuar tek shihja përsëri njerëz dashamirës. Ashtu i kënaqur, por edhe me një trishtim të fshehur për tërë fatkeqësinë kolosale që i kishte rënë për hise kësaj toke, trishtim që s‘ma merr mendja të më hiqet ndonjëherë, u afrova tek një grumbull njerëzish, që po prisnin në këmbë. I pyeta për orën e trenit dhe u largova. Fillova të eci nëpër stacion i vetmuar duke hedhur sytë rreth e rrotull. Çuditesha se si stacioni të ishte shkatërruar kaq shumë, pothuaj tërësisht. Xhamat e dritareve thyer kudo, porta hequr nga vendi dhe flakur në mes të sallës së pritjes. Njerëzit pengoheshin prej saj dhe kalonin përtej, duke sharë nëpër dhëmbë. Llambat mungonin dhe çdo gjë ish e mbuluar nga errësira. Mbrëmja kishte rënë e i vetmi ndriçim ishte ai i llambës së punonjësit të stacionit. Me atë në dorë, ai bënte vajtje ardhje përgjatë shinave. Kishte kaluar orari i mbërritjes së trenit, dhe ai shikonte orën herë pas here. Njerëzit lëviznin nëpër errësirë duke sharë sistemin dështak që i kishte shfrytëzuar gjer në palcë e i kishte lënë fukarenj. Mllefi dhe urrejtja e grumbulluar në vite shfryhej ngado. Mua më bëhej qejfi, por më vinte dhe inat pse kaq me vonesë. Papritmas në horizont u duk një dritë e mekur që sa vinte e zmadhohej. Masa e zezë e lokomotivës u nda nga errësira, lëshoi një fishkëllimë shurdhuese dhe erdhi u ndal aty. Hipëm duke shtyrë njëri tjetrin, ishte e vështirë të orientoheshim nëpër vagonë nga mungesa e dritave. Xhamat ishin, edhe këtu, komplet të thyer, kurse ndenjëset të shqyera; vetëm skeleti i hekurt u kishte ngelur. Pritëm gjatë ashtu të ngjeshur, derisa u dëgjua fërshëllima e bilbilit që u shoqërua me kërcitjen e vagonëve. Më në fund treni u nis. Bashkë me zhurmën rënkuese të rrotave na çirrte veshin dhe ulërima e sirenës. Pak, pasi u nisëm, u duk faturino me fener në dorë të cilin ia afronte në fytyrë çdo personi për të kontrolluar biletat. Të gjithë pasagjerët në këmbë, përveç ndonjërit shtrirë. Isha mbështetur pas një grumbulli hekurash dhe me njërën dorë mbahesha që të mos përplasesha me të tjerët; me dorën tjetër mbaja çantën me libra. I thashë fatorinos stacionin ku do të zbrisja. Ajo m’u kthye e më pyeti:

– Pse more ti, nga vjen që s’e ditke stacionin e Qukësit, apo s’ke hipur asnjëherë në tren?

– Jo, po s‘po orientohem dot nga errësira, iu përgjigja unë. Prandaj ajo, sa herë që ndalonte treni, bërtiste, – hajde Librazhdi, ose – ata të Hotolishtit të zbresin, Xhyra arritëm… e kuptova që stacioni im po afrohej. Ndeva veshin mes zhurmave për të dëgjuar zërin e faturinës kur të thërriste edhe për ne të Qukësit. Nuk mund ta përshkruaj drithërimat dhe gëzimin që më përshkonin. Madje, lot më rridhnin faqeve dhe mundohesha t’i fshija me kurrizin e dorës.

QUKËS, ORA 11 E NATËS

Treni u ndal. Shpejtova të dal pas disa njerëzve që, edhe ata, nguteshin të zbrisnin. Nga tronditja zbrita në krahun e kundërt. Prita në errësirë sa u largua treni dhe iu afrova një drite që fekste në një dritare të shkatërruar. I fola personit të ulur pranë saj që kollitej e pështynte.

– Mirëmbrëma!

– Mirëmbrëma, – ma ktheu ai duke rënkuar.

Kur i kërkova se nga mund të dilja te xhadeja kryesore që të çon në Qukës dhe si të orientohesha pastaj për rrugën e fshatit, ai, po zgjaste fenerin drejt meje, më pyeti gati me arrogancë:

– Pse more, nga je ti që nuk e ditke rrugën për të zbritur në Qukës?

– Ja këtej, – iu përgjigja – nga Bërzeshta.

– Nga Bërzeshta? Po të ishe andej nga thua, nuk do më pyesje për rrugën – ma priti.

– Ëhë… a po shkon mik? Po ku do vesh more? Pse kaq vonë? “Vazhdoka hetuesia te kjo krahina ime”, – thashë me vete, dhe në fakt, kur i thashë se do të shkoja në shtëpi, ai nuk më besoi.

– Mos ki merak – më tha, – shko ku të duash, nuk të raportoj.

E pashë që nuk bindej që isha vendali, prandaj e mbylla duke i thënë “natën e mirë”.

– Natën e mirë, natën, po nuk më the se, ku do të shkoje në Bërzeshtë! Vazhdova rrugën pa i kthyer përgjigje. Ecja në terr duke u mbështetur në një shkop që ia shkula një gardhi rrugës. Me pak mundim e gjeta xhadenë. Tani rruga më dukej shumë e lehtë.

Doja të mbërrija sa më parë në shtëpi, jo vetëm nga malli si e të malluarve normalë, kurbetlinjve, njerëzve të punës, por me një sfidë të egër që i shtohej mallit. Sfidë e atyre që kanë punuar nën kërbaç. Mundimet e mëdha të tërhiqkan më shumë se kënaqësitë, mendova. Ja, pas 15 vjetësh më çonin këmbët atje ku na e kishin nisur gjëmën. Isha 25 vjeç kur ika. Po kthehesha 40, i thinjur por i gjallë, i zgjidhur duar e këmbë! Kisha nja dy punë për të bërë, që nuk prisnin asnjë minutë. Por, me sa kuptoja, do ta kisha erën përsëri kundra. Ata që më liruan, mos të më gënjejë mendja se rrinë duar lidhur. U ula mbi një gur kilometrazhi e po mendoja: sepse s‘më besohej që nuk do t‘i gjeja ata të dy në fshat. Qëndrova gjatë ulur te ai gur, dhe isha mësuar me errësirën. Por edhe me mungesën e tyre, po, po, duhej ta ndaja mendjen. Askush nuk më kaloi pranë. Megjithatë, zhurma e Shkumbinit dhe valët që përplaseshin në brigjet e shkëmbit më sollën përsëri Vilsonin në shpirt, dhe marazin që vetëm atij i takonte poezia kësaj nate dhe i ishte mohuar. Askush tjetër s‘mund ta shijonte si ai, me shpirtin e tij soditës. E kuptoja, si vëlla i tij këtë dëshirë, edhe distancën time prej tij, pra dhe të ardhmen që më takonte, nga e cila nuk shmangesha dot. Një zë i brendshëm më thoshte “ngrehu se atje, n‘atë shtëpi edhe ata të dy po të presin”. U ngrita. Dhëmbët më kërcisnin, balli më kishte djersitur. Hodha çantën mbi supe dhe u nisa me ato mendime, që gati i flisja me vete. Bëra një copë udhë dhe mbas afro një kilometri e pashë veten mes disa godinave njëkatëshe. Njëra prej tyre ndriçohej nga një llambushkë e rrethuar nga pezhishkat e merimangës. Trokita në derë. Ata flisnin me zë të lartë.

Shtyje! – m’u përgjigj një zë gruaje.

Hyra brenda. Dy persona bisedonin, gruaja në banak, një burrë përballë saj, në këmbë te kjo Zyrë e postës, të nxirosur nga harxhimi i kohës. Nga veshja burri ishte copë-copë, plus rrobat i vinin era djersë, i parrojtur dhe i pakrehur prej ditësh, por mbante pushkë. Pinte duhan dhe sa herë e thithte cigaren, tok me tymin, lëshonte një flakë jeshile. Sytë të zgurdulluar prej kollës sa s’po i dilnin nga vendi.

– Mirëmbrëma, – u thashë

Gruaja nga matanë banakut nuk më foli, veç më shikonte. Burri me dyfek mundohej i ngrati të pushonte kollën që s‘e linte të më kthente përshëndetjen. Bile përplaste këmbët në çimenton e zezë sipas ritmit të saj. Pasi pështyu cigaren me forcë në tokë duke pyetur nëse mund të bëja një telefonatë. M’u tek aty për aty, për konsum të tyre, se gjoja do të telefonoja në adresën ku po vija.

– Oh, nuk punon, – ma ktheu ajo – është prishur.

Më pyetën se nga vija dhe se ku do të shkoja. Por, unë, mezi e mbajta të qeshurën dhe u them kot:

– Në Sopot, – duke mbajtur për vete mendimin që s‘po gjej më këmbë asgjë nga fitoret e socializmit.

– Uaa…. është shumë larg, more. Pastaj është natë dhe ti je vetëm. Mban shumë orë. A nuk ke ku të rrish sonte? Se për 3-4 orë gdhin. Udha heq më mirë ditën. Do të hanë ujqërit natën.

– Jo, jo, – ua ktheva, – do të rri tek një mik në Bërzeshtë. Kam një mik aty.

– Epo mirë atëherë, se ku do të mbytesh në këtë errësirë.

– Po te kush more, se unë prej andej jam? – tha ai me pushkë.

– Tek Blloshmët.

– Ore, e di ti që ata janë kulakë dhe kanë qenë në internim?- më pyeti burri.

– Megjithatë, tani është kohë rrëmujash e s’merr vesh njeri se ç’bëhet. Një djalë e kanë në burg, një tjetër të pushkatuar, një tjetër nga shtëpia e tyre ka vdekur në burg. Ai ishte burrë i lartë, xha Hasani. Janë shumë njerëz të mirë po e hëngrën kot. Kështu u ka vajtur atyre, njeri del nga burgu, shtinë tjetrin. Ç‘e pyet! Janë familja më e mirë, por qeveria i shkatërroi. Hajde pra, se kemi një copë udhë për të bërë bashkë. Nisemi. Unë tani sa lashë turnin. Jam roje këtu, marr një rrogë…

/Gazeta Panorama