Rezultate shqetësuese për ndotjen e ajrit janë regjistruar në disa prej qyteteve më të mëdha të vendit, sipas një studimi kombëtar, të kryer në stinë të ndryshme. Të dhënat tregojnë se cilësia e ajrit në Shqipëri mbetet shumë larg standardeve të Bashkimit Evropian dhe në raste të shumta, përbën një rrezik të drejtpërdrejtë për shëndetin publik.

Gjatë vitit 2025, në Tiranë, Durrës, Fier, Elbasan, Shkodër dhe Korçë u matën disa nga treguesit kryesorë të ndotjes së ajrit, ndërsa analiza e tyre dëshmoi se nuk ishte një fenomen i përkohshëm apo sezonal, por një problem i përhershëm që vazhdon të vendosi në rrezik jetën e qytetarëve.

Korça shfaq rritje të ndjeshme të vlerave të grimcave PM₂.₅ dhe PM₁₀ gjatë prillit, si pasojë e përdorimit të sobave me dru dhe qymyr për ngrohje. Durrësi dhe Fieri përballen me nivel më të lartë ndotje gjatë verës, periudhë e cila shoqërohet me fluks të madh turistësh, trafik të shtuar dhe aktivitet të rritur industrial e ndërtimor.

Ndërkohë Tirana qëndron gjatë gjithë vitit në krye të listës së qyteteve më të ndotura, si rezultat i trafikut të rënduar, zhvillimit të pakontrolluar urban, mungesës së hapësirave të gjelbra dhe intensitetit të lartë të aktiviteteve ndërtimore.

Aksi “Zogu i Zi – Rruga e Durrësit – Sheshi Skënderbej” mbeten zonat më problematike në kryeqytet, ku përqendrimet e PM₂.₅, PM₁₀ dhe NO₂ tejkalojnë rregullisht kufijtë e lejuar nga normat evropiane. Pajisjet monitoruese treguan se ndotja në këtë zonë mbetet e lartë pothuajse në çdo moment të ditës.

Një studim i cilësisë së ajrit një vit më parë në kryqëzimin “Vasil Shanto” rezultoi me nivele shqetësuese të ndotjes. PM₁₀ luhatej nga 25,6 deri në 69,0 µg/m³, ndërsa PM_2.5 nga 13,1 deri në 63,8 µg/m³. Grimcat më të imta, PM_2.5, tejkaluan kufijtë e lejuar në mbi 60% të ditëve, duke rrezikuar seriozisht shëndetin e qytetarëve. Niveli i lartë PM_2.5/PM₁₀ (rreth 70%) tregon se ndotja kryesohet nga grimcat që depërtojnë më thellë në mushkëri, kryesisht nga djegia e karburanteve të automjeteve.

Edhe qytetet e tjera përballen me sfida të ngjashme. Në Durrës, ndotja përqendrohet kryesisht në zonat e Spitallës, Lagjes nr.18 dhe Rrugës “Aleksandër Goga”, të ndikuara nga aktiviteti industrial, trafiku dhe zhvillimi i shpejtë urban.

Elbasani vazhdon të vuajë efektet e aktivitetit industrial pranë ish-komplekseve metalurgjike, ndërsa trafiku i rëndë e përkeqëson më tej situatën. Fieri regjistron vlera të larta ndotjeje në zonën e ish-Azotikut dhe përgjatë rrugëve kryesore si “Jani Bakalli” dhe “Kastriot Muço”, për shkak të aktivitetit të lartë të ndërtimeve dhe lëvizjes së automjeteve.

Në Korçë, ndotja ndjehet më shumë në qendër, në Pazarin e Vjetër dhe në segmentin drejt Rrugës së Elbasanit, ndërsa Shkodra përballet me përqendrime të larta në kryqëzimin e “5 Heronjve”, në zonën e “Rrmajit” dhe përgjatë Rrugës “Gjovalin Gjadri”.

Në shumë prej këtyre zonave, vlerat e ndotjes tejkalojnë kufijtë e Bashkimit Evropian, edhe pse matjet janë kryer në një periudhë relativisht të shkurtër, tendenca e përseritur e vlerave të larta tregon qartë se zonat urbane po përballen me ndotje të vazhdueshme, e cila kërkon monitorim të përhershëm dhe ndërhyrje konkrete nga institucionet.

Raportet ndërkombëtare e rendisin tashmë Shqipërinë ndër vendet më të rrezikuara në Evropë nga ndotja e ajrit. Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë dhe Komisionit Evropian, vendi ynë renditet i katërti në kontinent për vdekjet e parakohshme të lidhura me ndotjen e ajrit, me rreth 164 raste për 100 mijë banorë. Këto shifra nuk përfaqësojnë thjesht statistika, por tregojnë koston njerëzore që sjell mungesa e politikave të qëndrueshme urbane dhe menaxhimit të duhur mjedisor.

Burimet e ndotjes janë të shumta dhe të ndërlidhura. Transporti rrugor me automjete të vjetra dhe karburant me cilësi të ulët përbën një faktor dominues. Industria, që shpesh operon me teknologji të amortizuara dhe pa sisteme filtrimi, kontribuon ndjeshëm në rritjen e grimcave të dëmshme. Ndërtimet intensive, djegia e mbetjeve dhe përdorimi i druve të zjarrit gjatë dimrit e rëndojnë më tej situatën, duke krijuar një kombinim faktorësh që e bën ajrin gjithnjë e më të ndotur.

Ndotja e ajrit nuk është më thjesht një shqetësim mjedisor, por një kërcënim i drejtpërdrejtë për shëndetin e njerëzve. Ekspertët kanë konstatuar se ekspozimi ndaj NO₂ mund të shkaktojë vdekje të parakohshme nga sëmundjet e frymëmarrjes dhe të qarkullimit të gjakut, të ndikojë në zhvillimin e astmës tek fëmijët dhe të rriturit, të provokojë bronkit tek fëmijët dhe të përkeqësojë gjendjen e personave me sëmundje ekzistuese.

Edhe në Shqipëri, studimet kanë treguar se ndotja e ajrit kontribuon në rritjen e vdekshmërisë nga tumoret, sëmundjet e frymëmarrjes dhe ato të qarkullimit të gjakut.

Për të frenuar përkeqësimin e situatës, kërkohet një qasje e fortë dhe e koordinuar. Zbatimi rigoroz i legjislacionit mjedisor, promovimi i transportit të qëndrueshëm dhe automjeteve elektrike, zgjerimi i hapësirave të gjelbra dhe investimet në energji të rinovueshme janë ndër masat më të domosdoshme. Po aq e rëndësishme është ndërgjegjësimi i qytetarëve, të cilët duhet të kuptojnë se mënyra e jetesës së përditshme ndikon drejtpërdrejt në ajrin që thithin./Klima.al