Kosova dhe Serbia arritën të shtunën një marrëveshje, ndonëse pa nënshkrim, për normalizimin e marrëdhënieve mes të dyja vendeve.

Tanimë, top diplomatët ndërkombëtarë po kërkojnë nga Kosova që të nisë “menjëherë” formimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë serbe.

Megjithatë, asociacioni nuk përmendet në mënyrë eksplicite në Marrëveshje, por Neni 10 i saj kërkon nga Kosova dhe Serbia t’i zbatojnë të gjitha marrëveshjet e arritura në kuadër të dialogut, të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian.

Kurse, neni 7 i Marrëveshjes drejt normalizimit, ndërkaq, thotë se Kosova dhe Serbi duhet të “sigurojnë një nivel të përshtatshëm të vetëmenaxhimit për komunitetin serb në Kosovë”.

Javën e kaluar, Miroslav Lajçak ishte sqaruar nga Beogradi për 15 modelet evropiane që ekzistojnë për të drejtat e pakicave nacionale e të cilat si dokument ia kishte dorëzuar më 9 mars në Prishtinë, kryeministrit Albin Kurti.

Sipas të dërguarit të BE-së për dialog, Asociacioni duhet të krijohet në bazë të marrëveshjeve të arritura mes Kosovës dhe Serbisë gjatë viteve 2013 dhe përkatësisht 2015.

Ndërkohë sot, kryediplomati austriak, Alexander Schallenberg, duke folur rreth Asociacionit, ka përmendur rastin e Tirolit Jugor.

“Ky është një vend që ka filluar të ekzistojë në vitin 1918, kur shembull një ministër francez, tha ‘Austria është ajo që mbetet’. Është një vend që ka pasur ndryshimet më të mëdha dhe sot jemi një nga vendet më të pasura ku njerëzit janë krenarë për gjithçka që është arritur. Shikoni Tirolin Jugor. Ka shembuj pozitivë dhe Austria është një prej tyre”, tha ai, gjatë një takimi me homolugun e tij serb, Ivica Daçiq.

Mes tjerash, raportuesja për Kosovën në Parlamentin Evropian, Viola von Cramon e kishte parë si zgjidhje një “non-paper“-in që ishte publikuar vitin e kaluar e që parasheh – ndër tjerash – themelimin e një “distrikti autonom të Kosovës Veriore”, me kompetenca vetëqeverisëse.

Sipas këtij plani, “Distrikti Autonom i Kosovës Veriore” do ta kishte guvernatorin e saj në Qeverinë e Kosovës.

Kjo dukej se i kishte pëlqyer Viola von Cramonit, teksa shtonte se “Distrikti Autonom i Kosovës Veriore”, që përmendej në atë dokument, mund t’i zgjidhë problemet midis Kosovës dhe Serbisë.

Duke pretenduar kështu, ajo e kishte bërë një krahasim me Tirolin Jugor në Itali.

“Ajo që propozohet në atë dokument [non-paper] duket si statusi i Tirolit Jugor në Itali që zgjidhi problemet bilatarele mes Italisë dhe Austrisë. Mund të jetë një model i suksesshëm, por duhet të jetë i personalizuar duke marrë specifikat e situatës në Kosovë. Të presim e të shohim, por unë i ftoj diplomacitë evropiane të rrisin shkallën e koordinimit për të evituar çdo keqkuptim”, pati thënë ajo.

Si është Tirolit Jugor në Itali?
Tiroli Jugor dikur ishte pjesë e perandorisë së gjerë Austro-Hungareze. Ai u aneksua nga Italia më 1918. Me gjithë përpjekjen e kryeministrit italian të asaj kohe, Benito Mussolinit për ta “italianizuar” zonën duke ndaluar gjermanishten dhe duke shtyrë fjalorin dhe kulturën italiane, vendasit kanë luftuar për lirinë e tyre edhe përmes sulmeve terroriste.

Aty, italishtfolësit janë pakicë. Letërnjoftimet e qytetarëve janë të ndryshme nga ato të Italisë; janë të gjelbra dhe të shkruara në italisht dhe gjermanisht. Flamuri lokal është kuq e bardhë me një shqiponjë perandorake të stilit austriak në mes.

Shkollat ​​janë të ndara sipas gjuhës amtare në mënyrë që fëmijët të rriten në botë të ndara. Kjo ka çuar në probleme integrimi midis komuniteteve të ndryshme.

Por kalimi i shumë viteve nga mosmarrëveshjet ka bërë që shumë prindër në atë rajon t’i nxisin fëmijët e tyre ta kryejnë shkollën e mesme gjermane, më pas shkollën e mesme italiane, në mënyrë që t’i mësojnë të dy gjuhët.

Shpërndarja e punëve publike bazohet në një sistem të rreptë të kuotave që merr parasysh përkatësinë etnike sipas regjistrimit.

Marrëveshja Mussolini-Hitler për Tirolin Jugor
Diktatori gjerman, Adolf Hitler kurrë nuk pretendoi ndonjë pjesë të Tirolit Jugor, as para aleancës me diktatorin italian, Benito Mussolinin, duke e pranuar pjesën gjermane të Tirolit Jugor si një zotërim të përhershëm të Italisë.

Në vitin 1939, të dy diktatorët për të zgjidhur ndonjë mosmarrëveshje të mëvonshme u morën vesh t’ia jepnin popullsisë gjermanfolëse një zgjedhje në Marrëveshjen e Opsionit të Tirolit Jugor: ata mund të emigronin në Gjermaninë fqinje (përfshirë Austrinë e aneksuar) ose të qëndronin në Itali dhe të pranonin italianizimin e plotë.

Popullsia e Tirolit Jugor ishte thellësisht e ndarë. Ata që donin të qëndronin (Dableiber) u dënuan si tradhtarë; ata që u larguan (Optanten), shumica, u konsideruan si nazistë. Kishte një plan për ta zhvendosur Optanten në Krime (të aneksuar në Gjermaninë e Madhe), por shumica u zhvendosën në Poloninë Perëndimore të aneksuar nga Gjermania, ku u dëbuan ose u vranë pas luftës. Për shkak të shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore, kjo marrëveshje u zbatua vetëm pjesërisht.

Në vitin 1939, Mussolini vendosi ta ndërtonte një Mur Alpin, një fortifikim ushtarak për ta mbrojtur kufirin tokësor verior të Italisë.

Marrëveshja e parë austro-italiane
Ndërsa aleatët e fuqishëm të Italisë kishin vendosur që krahina të mbetet pjesë e Italisë, Italia dhe Austria negociuan një marrëveshje më 1946, duke i njohur të drejtat e pakicës gjermane. Kjo çoi në krijimin e rajonit Trentino-Alto Adige. Gjermanishtja dhe italishtja u bënë të dyja gjuhë zyrtare dhe arsimi në gjuhën gjermane ishte i lejuar. Por meqenëse italianët ishin shumicë në rajon, vetëqeverisja e pakicës gjermane ishte e pamundur.

Së bashku me mbërritjen e emigrantëve të rinj italishtfolës, kjo çoi në pakënaqësi të forta midis Tirolit të Jugut, e cila kulmoi me akte terroriste të kryera nga Befreiungsausschuss Südtirol (BAS – Komiteti për çlirimin e Tirolit të Jugut). Në fazën e parë u shënjestruan vetëm ndërtesat publike dhe monumentet fashiste.

Çështja e Tirolit të Jugut u bë problem ndërkombëtar. Meqenëse zbatimi i marrëveshjes së pasluftës nuk u pa si i kënaqshëm nga qeveria austriake, çështja u bë shkak i fërkimeve të rëndësishme me Italinë dhe u mor përsipër nga Organizata e Kombeve të Bashkuara më 1960. Një raund i ri negociatash u zhvillua më 1961, të cilat rezultuan të pasuksesshme.

Marrëveshja e dytë
Përfundimisht, opinioni ndërkombëtar (sidomos austriak) e bënë qeverinë italiane ta konsideronte një “urdhër të dytë ligjor” dhe të negocionte një paketë reformash që prodhuan “Statutin e Autonomisë”. Marrëveshja e re u nënshkrua më 1969 nga Kurt Waldheim për Austrinë dhe Aldo Moro për Italinë. Ajo përcaktoi se mosmarrëveshjet në Tirolin e Jugut do të paraqiteshin për zgjidhje në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë, se krahina do të merrte një autonomi më të madhe brenda Italisë dhe se Austria nuk do të ndërhynte në punët e brendshme të Tirolit të Jugut. Marrëveshja qe gjerësisht e kënaqshme dhe tensionet separatiste shpejt u lehtësuan.

Statusi i ri autonom, i dhënë nga 1972 e tutje, ka rezultuar në një nivel të konsiderueshëm të vetëqeverisjes, gjithashtu për shkak të burimeve të mëdha financiare të provincës së Bolzano / Bozen, duke mbajtur pothuajse 90% të të gjitha taksave. U deshën edhe 20 vjet të tjera që reformat të zbatoheshin plotësisht, e fundit më 1992. Pas një debati në Parlament, Vjena e deklaroi mosmarrëveshjen të mbyllur. Më 18 qershor 1992, lirimi u nënshkrua nga Italia dhe Austria në New York, përpara ndërtesës së Kombeve të Bashkuara.

Sot, Tiroli Jugor është paqësor dhe provinca më e pasur italiane, duke gëzuar një shkallë të lartë të autonomisë. Ajo ka marrëdhënie të forta me shtetin austriak, veçanërisht që nga hyrja e Austrisë në vitin 1995 në Bashkimin Evropian, e cila ka çuar në një monedhë të përbashkët dhe një zhdukje de facto të kufijve.

I gjithë rajoni historik i Tirolit, që përfshin shtetin austriak të Tirolit formon një Euroregjion, një rajon i bashkëpunimit të intensifikuar ndërkufitar brenda BE-së, i quajtur “Tirol-Tirol Jugor-Trentino”, dhe është krijuar një parlament i përbashkët, megjithëse me kompetenca të kufizuara.

Në kohën e aneksimit, Tiroli i Jugut ishte i banuar nga një shumicë e madhe gjermanofolëse. Sipas regjistrimit të vitit 1910, i cili renditi katër grupe sipas gjuhës së tyre të folur, zona ishte e banuar nga rreth 89% gjermanishtfolës , 2.9% italisht dhe folës të gjuhëve të tjera të Perandorisë Austriake.