I mora A-në atit,
në të ishte dhe nëna,
i mora T-në tokës,
në të ishte dhe zemra,
i mora D-në detit,
në të ishte dhe qielli,
i mora H-në hënës,
në të ishte dhe dielli,
i mora E-në erës,
në të ishte dhe shiu,
i mora U-në ujit,
në të ish dhe njeriu…
I lidha të gjitha bashkë
dhe si ylber shkëlqeu
e para kryefjalë
e fjalëve :
ATDHEU!
Një dhelpër një herë hyri në një teatër dhe, ndërsa rrotulloi nëpër kostume, gjeti një maskë argjile të modeluar në mënyrë perfekte. Dhelpra ngriti maskën dhe, duke e mbajtur midis putrave, bërtiti duke qeshur: «Çfarë koke madhështore! Por është për të ardhur keq që ajo nuk ka një tru ”.
Kjo fabul vlen për të gjithë ata njerëz me trup të bukur, por që nuk kanë shpirt dhe inteligjencë./Skënder Buçpapaj
Një njeri i cili ishte aq koprac sa edhe frikacak,
takoi një luan të artë dhe filloi kështu të flasë:
“Çfarë duhet të bëj? Po më luan mendja e kokës
i mëdyshur midis dëshirës për ar dhe drojës.
Po kush të ketë qenë, rasti apo Zoti, vallë,
cili prej tyre të ketë krijuar një luan të artë?
Shpirti im copëtuar: për arin lakmi dhe nga bisha drojë;
Dëshira më shtyn ta marr, natyra më shtyn t’i shpëtoj.
O fat që ma ofron dhe ta marr nuk ma lejon.
O thesar i çudtishëm që aspak nuk më gëzon!
O hir i Zotit që më zhyt kështu në mjerimin mizor!
Çfarë të bëj? Me çfarë mënyre mund ta përdor? …
Tash po shkoj t’i sjell shërbëtorët e mi, ta kapin këtë bishë,
Ndërsa unë nga larg gjithë skenën do ta sodis:”
Kjo fabul është për ata që, pavarësisht se të pasur janë, nuk guxojnë të prekin dhe ta shijojnë pasurinë që kanë.
KRIJUESI ASNJËHERË NUK DUHET TË SHKRUAJË VETËM SA PËR TË BËRË APO KRIJUAR EMËR…
…Pa gëzimin e njeriut dhe të atdheut, pa kombin e lumtur, çdo gjë sikur e ka akrepin e orës të ngadaltë dhe duhmën e dhembjes që nuk pranë. Pa këto gjëra, jeta më është boshe, e thatë dhe pa tharmin e këngës, pa dritën e mëngjesit pranveror. Andaj, të lumtur qofshim vetëm të bashkuar dhe të përqafuar. Kjo tingëllon ëmbël dhe shëndosh në të gjitha aspektet, në të gjitha rrafshet, na tha në fund të intervistës shkrimtari, publicisti, dramaturgu dhe njeriu i mirënjohur i kulturës në Kosovë dhe trojet tjera shqiptare, Sejdi BERISHA!
“…Për shkrimtarin, publicistin, dramaturgun dhe aktivistin e shumë aktiviteteve Sejdi Berishën, krijuesi nga Shqipëria, Daniel Gazulli, në mes tjerash ka thënë se, Berisha, qoftë si krijues letrar në gjithë rrëmujën e vrullshme të këtij shekulli është një anije e cila lundroi vazhdimisht kundër rrymës. Gjithnjë në anën e forcave të progresit shoqëror dhe historik. E zorshme, e mundimshme, por e njerëzishme…”!
“…Edhe shkrimtari që jeton dhe vepron në Zvicër, Kadri Rexhaj, në mes tjerash ka thënë se kushdo që e lexon poezinë, dramat dhe shkrimet tjera të shkrimtarit tonë të mirënjohur, Sejdi BERISHËS, aty gjen një pjesë të vetes së vet. Pikërisht, është ky tipar, tipari i të kënduarit shpirtit njerëzor, që e bën poezinë e tij të pranueshme, të kërkueshme, të lakmueshme, të vlerësueshme…”!
“…Edhe Hekuran Halili, shkrimtar çam nga Saranda, për krijuesin Sejdi BERISHA, kanë thënë së është njeriu që urtëson dhe gjallëron kuvende dhe debate, njeriu që prinë kah atdheu dhe vendlindja me bujari dhe madhështi njerëzore, njeriu që e lartëson kulturën, vlerat shpirtërore, madhështinë e popullit dhe i nderon dëshmorët…”!
________________
Në intervistën të cilën e zhvilluam me shkrimtarin, publicistin, dramaturgun dhe aktivistin e shume veprimtarive të tjera, Sejdi Berishën, i cili në veprat e tij “Fjala e gjakut”, monografitë, “Zejtarët e Pejës” dhe “Teatri i Pejës”, dhe shumë vepra të tjera, të cilat në njëfarë mënyre janë dokumente dhe pjesë të lidhura me themelet të historisë të qytetit Pejës dhe më gjerë? Në mesin e shumë veprave tjera, këto tri vepra të shkrimtarit tonë të Madh Sejdi BERISHËS, sipas mendimit tim si gazetar, janë një pasqyrë karakteristike e rrugëtimit historik.
“Fjala e gjakut” përjetëson të gjithë emrat e luftëtarëve të rënë në Prekaz, në Koshare dhe në Gllogjan, pra, pothuaj se në pjesën dërmuese të Kosovës. Ndërsa, “Zejtarët e Pejës” dhe “Teatri i Pejës”, në mesin e shumë veprave të tjera letrare, janë vepra, nëse mund të thuhet, emblematike që janë dokument historiografik me peshë të veçantë, e të cilat janë pëlqyer dhe respektuar tej mase edhe në shumë qytete të Shqipërisë, si në Tiranë, në Durrës, në Bajram Curri, në Lezhë etj. Dhe, të mos shkruash dhe të mos lexosh vepra si këto, është dëm dhe mëkat në të njëjtën kohë, kur dihet se secilin njeri e brengos diçka, diçka që ndoshta edhe nuk di ta shpjegojë, ose, nuk ka guxim për ta shfaqur, ose nuk di për ta thënë fuqishëm dhe nga zemra, dhe kështu, përgjithmonë me te ikën i etur dhe me shkrumbin për këngën e pa kënduar!
Andaj, krijuesi Berisha, na tha në vazhdim të bisedës, se asnjëherë shkrimtari nuk duhet të shkruajë vetëm sa për të bërë apo krijuar emër. Sepse, atëherë, ai dhe krijimtaria bëjnë mëkat ndaj njeriut, por edhe u ngjajnë vagonëve dhe trenave pa itinerar!…
Peja, thotë shkrimtari dhe publicisti, Sejdi BERISHA, është njëra prej qendrave më të njohura historike, turistike dhe të kulturës më begati tradicionale kombëtare. Andaj, ajo, për thesarin, begatinë dhe vlerat shpirtërore e kulturore që i flenë në thellësitë e saj, sikur nxjerrë zërin e zemërimit, për t’i përjetësuar rrjedhat më të ndritshme të këtij qyteti, i cili ka përjetuar e palosur histori në vetvete, me të vetmin qëllim për t’iu rrëfyer gjeneratave për atë që e ka përcjellë këtë fortifikatë të gjakut që rrjedhë e flet shqip.
Çfarë mund të thuhet për gjendjen dhe për pozitën e kulturës në komunën e Pejës, në Kosovë por edhe më gjerë?
Që në fillim du t’u them se krijimtaria e mirëfilltë arrihet me përkrahje dhe bashkëpunim e jo me shkapërderdhje. Kujtoj se kjo mjafton për ta parafytyruar gjendjen pozitën e kulturës në Pejë, por pse jo edhe më gjerë. Ndërsa, kur është fjala për raportin në mes krijuesve, shumë prej tyre ndoshta duhet të dalim nga lëvozhga e shpirtngushtësisë dhe primitivizmi, nëse dëshirojmë të synojmë cilësinë dhe shoqërinë krijuese evropiane.
Ju keni shkruar edhe disa drama, si “Valsi i kuq”, “Lapidari pa dresë” e të tjera”?
Po, sa i përket kësaj fushe, kujtoj, na tha në vazhdim Berisha, se ende është bërë shumë pak, kurse, raporti përbrenda finalizimit të vlerave sikur çalon. Dua të them se në shumë raste më përgatiten dhe shfaqen drama të autorëve të huaj se sa të atyre vendas. Po ashtu, kujtoj se në këtë drejtim ka edhe shumë punë për t’u bërë, që vlerat e dramës origjinale, respektivisht të asaj kombëtare, të sjellën në binarët e duhur edhe të vlerave e të profesionalizmit.
Në vitin 1975, kur drama ime “Valsi i kuq”, tha Berisha, u përgatit dhe u shfaq në Teatrin e Pejës, atëbotë vështirë se mund të gjeje bileta. Dua të them se drama e autorëve vendas përkrahej dhe respektohej. Edhe drama ”Lapidari pa adresë” u përgatit dhe shfaq nga trupa teatrore e Teatrit të Klinës e cila edhe shfaqet edhe sot e kësaj dite. Po ashtu u përgatit dhe u shfaq me shumë sukses edhe në teatrin e Pejës…
Ju, për punën dhe cilësinë tuaj krijuese keni marrë shumë shpërblime ishte pyetja vijuese drejtua Sejdiut?
Po. Shpërblimet, nëse kuptohen drejtë, janë vetëm edhe një përgjegjësi dhe obligim për të qenë gjithnjë më shumë në brendi të njeriut, në dhembjen dhe lumturinë e tij! Deri me tash kam marrë shumë shpërblime, si për poezitë më të mira në manifestimet e shumta dhe konkurset tradicionale, në Prishtinë, në Podujevë, në Klinë, në Tiranë, në Prizren, në Gjakovë, në Malishevë, në Lezhë, në Mirditë, në Bajram Curri, në Sarandë e në vende të tjera. Po ashtu, për krijimtari të suksesshme letrare jam nderuar me mirënjohje të shumta edhe nga institucione të shumta.
Po, ja zgjidhni disa nga mendimet e krijuesve dhe lexuesve nga të gjitha anët: në udhëtimin e tij të një dashurie prekëse, shkrimtarin e shoqëron drama e popullit, drama e tij, drama jonë. Poezia është reflektim njerëzor i botës që na rrethon. Nuk është qëllimi i tij të japë modele të poezisë.
Shkrimtari që e lartëson kulturën, krijimtarinë letrare, vlerat shpirtërore dhe madhështinë e popullit
Pse në poezi nuk duhet të ketë modele: ajo, si çdo krijim artistik, duhet të jetë në radhë të parë origjinale. E tillë asht poezia Berishës: me një ndjeshmëri deri në dhimbje, origjinale dhe njerëzore deri në caqet e rikrijimit. Për shkrimtarin, publicistin, dramaturgun dhe aktivistin e shumë aktiviteteve Sejdi Berishën, krijuesi nga Shqipëria, Daniel Gazulli, në mes tjerash ka thënë se, Berisha, qoftë si krijues letrar në gjithë rrëmujën e vrullshme të këtij shekulli është një anije e cila lundroi vazhdimisht kundër rrymës. Gjithnjë në anën e forcave të progresit shoqëror dhe historik. E zorshme, e mundimshme, por e njerëzishme.
Shkrimtari dhe publicisti, Sejdi BERISHA në një nga aktivitetet letrare në Bibliotekën Kombëtare Universitare të Prishtinës
Edhe shkrimtari nga Zvicra, Kadri Rexhaj, në mes tjerash ka thënë se kushdo që e lexon poezinë, dramat dhe shkrimet tjera të shkrimtarit tonë të mirënjohur, Sejdi Berishës, aty gjen më së paku një pjesë të vetes së vet. Pikërisht, është ky tipar, tipari i të kënduarit shpirtit njerëzor, që e bën poezinë e tij të pranueshme, të kërkueshme, të lakmueshme, të vlerësueshme. Andaj nga zemra i uroj krijimtari të gjatë dhe i këndoftë zemra e shpirti nga ku marrin udhë vargjet e frymëzimet e tij. Edhe Hekuran Halili, shkrimtar nga Saranda dhe shumë të tjerë, për të madhin Sejdi BERISHËN, kanë thënë së është njeriu që urtëson dhe gjallëron kuvende dhe debate, njeriu që prinë kah atdheu dhe vendlindja me bujari dhe pa lidhshmëri, njeriu që e lartëson kulturën, vlerat shpirtërore, madhështinë e popullit dhe i nderon dëshmorët. Njeriu, që vetëm dhuron libra, në shkolla, biblioteka, spitale, kopshte fëmijësh, njeriu që krijoi dhe linçoi lidhjet kulturore mes Pejës dhe shumë qyteteve në Kosovë dhe Shqipëri dhe të trojeve të tjera stërgjyshore.
Krijimtaria e këtij shkrimtari lartëson dhe lëron tema psikologjike, ato të njerëzores dhe të traditës, ndërsa, satira dhe ironia e tij janë “armë” që godasin saktësisht dukuritë negative të kohës që kalojmë, duke u bërë njësh me opinionin, me lexuesin, duke menduar dhe reflektuar bashkë me të, me të gjitha kategoritë e lexuesve, të çdo brezi, të çdo moshe…
Nga kjo intervistë interesante që e zhvillua me Sejdi BERISHËN, konsideruam se krijimtaria e tij letrare është oksigjeni i trupit, i mendjes, por edhe i gëzimit dhe i hidhërimit. Ndërsa, etja, lindja e fuqisë dhe dëshirës për ta bashkuar mendjen, shpirtin dhe veprimin, sot e gjithmonë se janë më se të domosdoshme, dhe si të tilla janë, si të them, shkrumbi i tij. Kurse, për Pejën mos më detyroni të flasë, sepse, për te kam dhembje e krenari përnjëherë! Mos më pyesni as se çfarë jam duke punuar…!
Kurse, pa gëzimin e njeriut dhe të atdheut, pa kombin e lumtur, çdo gjë sikur e ka akrepin e orës të ngadaltë dhe duhmën e dhembjes që nuk pranë. Pa këto gjëra, jeta më është boshe, e thatë dhe pa tharmin e këngës, pa dritën e mëngjesit pranveror. Andaj, të lumtur qofshim vetëm të bashkuar dhe të përqafuar. Kjo tingëllon ëmbël dhe shëndosh në të gjitha aspektet, në të gjitha rrafshet, na tha në fund të intervistës shkrimtari, publicisti, dramaturgu dhe njeriu i mirënjohur i kulturës në Kosovë dhe trojet tjera shqiptare, Sejdi BERISHA.
Unë, Hasan Hasanramaj, si gazetar i kësaj interviste dhe shkrimtari e publicisti Sejdi BERISHA, gjatë karrierës sonë gazetareske, unë në Deçan e Sejdiu në Pejë kemi përjetuar momente të vështira por me peshë profesionale dhe kombëtare, por, kemi përjetuar edhe momente shumë të vështira në rrugëtimin e asaj kohe që na bëjnë krenar dhe të lumtur…!
VOAL – Derek Walcott (Castries, 23 janar 1930 – Cap Estate, 17 Mars 201) ishte një poet dhe shkrimtar Santalucian, i cili ka marrë Çmimin Nobel për letërsi më 1992, i njohur më së shumti për veprat e tij poetike dhe teatrale në anglisht. Idioma tjetër e përdorur në disa vepra të vogla është Creole e Antilles, kriole e tokës së tij amtare, ishullit të Shën Luçias.
Poet anglishtfolës i Karaibeve, që nga viti 1981 ai ka dhënë mësim në shkrimet krijuese në Universitetin Brown në Providence, SHBA. Si në poezi ashtu edhe në teatër ai shprehu me të njëjtën cilësi artistike, duke u mbështetur në traditën letrare angleze, por me kontribute indigjene dhe spanjolle, ndjenjën e privimit të historisë së tij, të veçantë për Karaibet me prejardhje afrikane.
Pasi mori një bursë nga Universiteti i West Indies, nga 1959 deri në 1976 ai drejtoi Workshopin e Teatrit Trinidad, ku ai ishte gjithashtu i përfshirë në vënien në skenë të disa prej dramave të tij, dhe më 1981 ai u transferua në Boston për të dhënë mësim në Universitetin e Harvardit.
Vepra e tij spikat për origjinalitetin e shprehjes, imagjinatën vizionare dhe praninë e temave metafizike. Ekziston një prani e fortë e të dhënave biografike të lidhura me tokën e tij amtare, Inditë Perëndimore, ku historikisht është krijuar një vazo e shkrirjes së popujve, racave dhe kulturave. Vetë Walcott shkruan për një personazh: … “Unë jam anglez, zezak dhe holandez/ unë nuk jam askush, ose jam një komb”. Kjo shumëllojshmëri e origjinës etnike ushqen veprën e Walcott me një humus të veçantë gjuhësor-letrar.
Josif Brodskij në “Tingulli i baticës” vlerëson Walcott në aftësinë e tij për të kënduar botën në periferi, dhe tregon Oqeanin si një sfond ose si një shtrat gjithmonë të pranishëm në poezitë e tij, Oqeani i cili sipas M. Hélène Laforest është motor i vërtetë i frymëzimit të tij./Elida Buçpapaj
VOAL – Stendhal, pseudonimi i Henri Beyle (i lindur në Grenoble më 23 janar 1783), është një nga shkrimtarët më të rëndësishëm francezë të të gjitha kohërave. Lindur në një familje të pasur të klasës së mesme, në moshën shtatë vjeçare ai u godit nga vdekja e nënës së tij, një grua që e donte një mënyrë të brendshme. Marrëdhëniet me babanë e tij (një avokat në Parlament), nga ana tjetër, ishin gjithmonë shumë të këqija, ky i fundit ishte një përjashtim i një njeriu fanatik dhe konservator.
Gjashtëmbëdhjetë vjeç, ai shkoi në Paris me synimin për t’u regjistruar në shkollën politeknike. Ai menjëherë refuzohet dhe, pasi punoi për disa muaj në ministrinë e luftës falë mbështetjes së kushëririt të tij Daru, më 1800 ai u bashkua me ushtrinë Napoleonike në Itali, të cilën shumë shpejt e njohu si atdheun e tij të zgjedhur.
Toger i dytë në kalorësi, pastaj ndihmës i kampit të gjeneralit Michaud, nga 1806 deri më 1814 ai ishte pjesë e administratës perandorake, me funksione civile dhe ushtarake që e detyruan atë të lëvizte nga Italia në Austri, nga Gjermania në Rusi. Pasi Napoleoni ra, ai u tërhoq në Itali, ku takoi dashurinë e tij të parë (Angiola Pietragrua) dhe ku qëndroi për shtatë vjet, kryesisht në Milano, duke u interesuar për muzikë dhe pikturë. I zhgënjyer në dashurinë e tij për Matilde Dembowski (i njohur më 1818) dhe i dyshuar për karbonarizëm, nga autoritetet austriake, ai u kthye në Paris (më 1821). Për të mbuluar shpenzimet e një jete të kësaj bote më të lartë se burimet e tij ekonomike, ai bashkëpunoi me disa revista angleze, të tilla si “Journal de Paris”, me artikuj arti dhe kritikë muzikore; ai gjithashtu kërkoi, më kot, një punë qeveritare.
Pas revolucionit të vitit 1830 dhe ardhjes së Louis Philippe, ai mori emërimin e konsullit në Trieste, por, për shkak të kundërshtimit të qeverisë austriake, ai u caktua në Civitavecchia. Puna konsullore i la atij shumë kohë të lirë, të cilën Stendahl e kaloi, përveç shkrimit, në udhëtime dhe qëndrime të gjata në Francë. I kërkuar për leje shëndetësore më 1841, ai u kthye në Paris dhe këtu, një vit më vonë, vdiq papritur nga një goditje në tru më 23 mars 1842.
Stendhal, pas një numri të caktuar esesh (përfshirë “Mbi dashurinë” të vitit 1822 dhe “Racine dhe Shakespeare” të vitit vijues me interes), dhe një pasioni të fortë për muzikën dhe pikturën (gjë që e shtyu atë të shkruante ese të dukshme në këtë fushë, si dhe jetët e trilluara të kompozitorëve të mëdhenj), ai e filloi aktivitetin e tij si shkrimtar me romanin “Armance” (1827) dhe me tregimin “Vanina Vanini” (1829).
Por është mbi të gjitha me romanin “E kuqja dhe e zeza” (1830) që tregon luftën e një të riu pa para dhe ambicioz, Julien Sorel, kundër shoqërisë armiqësore (Franca e restaurimit) që përuron sezonin e realizmit të madh të romanit.
Kryevepra tjetër e tij e madhe, në këtë drejtim, përfaqësohet nga “Manastiri i Parmës” e paharrueshme, një afresk i gjerë në të cilin humbja e aspiratave individuale rrëfehet ende nga një kompani që përfaqëson këtu, nën paraqitjet e një gjykate italiane të epoka e restaurimit, struktura tipike e despotizmit modern.
Vepra e Stendhal zakonisht bie brenda lëvizjes romantike, por është një romantizëm i kushtëzuar nga trajnimi iluminist i shkrimtarit, nga filozofia e tij ateiste dhe materialiste. Për këtë arsye, nga ana tjetër, Stendhal zakonisht konsiderohet si themeluesi i atij realizmi modern që përfaqëson njeriun brenda një realiteti shoqëror në zhvillim, dhe idetë dhe pasionet e individëve të kushtëzuara nga trendet politike dhe ekonomike të kohës./Elida Buçpapaj
Një bilbil, si zakonisht, këndoi në një lis të gjatë.
Një skifter i uritur e pa, iu hodh përmbi dhe e rrëmbeu.
Ndërsa ishte gati ta vriste, bilbili e luti ta falë,
ngaqë ishte një kafshatë e vogël për barkun e një skifteri:
më mirë të ushqehej me ndonjë zog më të madh,
nëse ai kishte nevojë për të ngrënë.
Por tjetri e ndërpreu duke thënë:
“Do të isha budalla, nëse braktis drekën që e kam gati ,
për të vrapuar pas diçkaje që nuk dihet a sjell fati!”
Pra, janë budallenj që duke shpresuar për një të mirë më të madhe, e lëshojnë atë që kanë në duar.
Riprodhohet me rastin e 15-vjetorit të vdekjes së presidentit të pavdekshëm të Kosovës – Ibrahim Rugova.
I çmuari dhe fort i dashuri, vëlla Ibro!
Unë nuk e zgjodha çastin për ta shkruar këtë letër mallëngjimi.
Çasti më zgjodhi mua!
Dhe, të them menjëherë, çast më i lig nuk mund të imagjinohej se që është ky!
Kam shumë vështirësi, të papërballueshme dhe të pakapërcyeshme fare, për ta shkruar këtë letër. Ashtu si prej kohësh, dëshiroja dhe ëndërroja të ta shkruaja. Nga ajo mori pengesash që më dalin përpara në këtë synim, e që bënë të hezitoj e të lejoj të parakalojnë një milion vjet pranë meje, si pranë një të vdekuri, pa ta shkruar këtë letër, me këtë rast, po i veçoj, vetëm dy, kur janë më të mëdhatë dhe më të papërballueshmet. E para, respekti i lartë, dashuria e madhe dhe pikëllimi i thellë, që ndiej për Ty, zoti President. Pengesa e dytë, sasi e madhe dhe kallaballëk mllefi, deri në shkatërrim, ndaj të gjithë atyre hasmëve dhe shpirtligjve, kur aq pamëshirshëm e në mënyrë trupërisht spektakolare e (krye)skandaloze iu gëzuan fatit tënd të lig! Gëzimit për fatkeqësinë e tjetrit dhe kënaqësinë për vuajtjet e tjetrit, ti e di mirë, Ibro, u thonë Sadizëm! Zoti të ruajttë prej të prekurve nga kjo dergjë e rëndë!
Fati, njëmend, ishte i tillë. Por, sa më i egër dhe tragjik që shfaqej, në destruktivitetin e tij makabër, ai fat e ai çast, në anën tjetër, nxori në pah fisnikërinë, burrërinë, besnikërinë dhe trimërinë tende të pashoqe!
Bravo!
Veprimi dhe qëndrimi yt burrëro, kur pa dy mendje, pa dilema dhe pa më të voglin hezitim e luhatje, gjete shtëpinë tënde Kosovë! Shkove atje për të vdekur bashkë me anëtarin e fundit të familjes së madhe shqiptare të Kosovës (zot shtëpie i së cilës je tani e një mijë vjet!), kur automatikisht e përnjëherësh, hyre në odën e burrave të pavdekshëm shqiptarë. Iu bashkove, kështu, plejadës së trimave më të shtrenjtë të kombit tonë, për të cilët janë thurur dhe këndohen, legjenda.
U bëre plak i ri i epikës tonë të re!
Urime!
Po qe se them se ke pasur një milion mundësi të ngelësh jashtë Kosovës, në vend të sigurt, komod e me beneficione, kjo do të ishte vetëvrasja ime më banale. Shthurje e shkrirje e pamëshirshme e flakës së kësaj letre! Shumë herë, më mirë të menduar sesa të folur! Të realizuar.
Je shkrimtar e filozof, i çmuari im, e beson dhe e njeh (mirë) këtë dhimbje të thellë!
“Et, je me demande?”.
E, bëj pyetje, me ç’rrobë të zezë e çoroditëse tradhtie do të vishej qenia jote fisnike, sikur, përnjëmend, të ngjante ajo që kurrsesi, nuk mund të ndodhte Ty, të ikje e të rrije larg popullit tënd!
Mbrojtës dhe baba i të cilit je!
Lehtë e kanë të tjerët, kur ti, në anën tjetër, nga diktatura fashiste ke kllapa në duar (pas shpine). Ke gojë të kyçur. Sy të mbyllur. Ke pranga në këmbë. Ke helm në gjak e në zemër të lënduar… Ke fëmijë e familje të kërcënuar vdekjeje…
E, si të vritet vdekja!
Më jep përgjigje kush?
Tash, keq, dhimbshëm e dhunshëm përnjëherësh, po e përfundoj këtë letër, kur dora e dridhur trishtimi, nuk arrin dot, ta shkruajë ndryshe pos ashtu si dikton zemra (ime) e plasur!
Më dhemb, me djeg e më bluan fare, keqardhja për këtë vonesë të pafalshme mijëvjeçare! Kur, në anën tjetër, u kisha aq shumë zili, kolegëve të mi, odës së madhe të burrave të dheut, brenda dhe jashtë mëmëdheut tonë, kur shkruan e folën, kur ngritën zërin e indinjatës së thellë, ndaj tërë tragjedisë që ndodh rreth teje! Veçmas ndaj trillimeve e cilësimeve, pa fije hezitimi dhe tejet të pamatura, kur, në anën tjetër, dihet e njihet aq mirë, veprimi yt fisnik. Vepra jote madhore.
Ashtu sikurse jam i vonuar në çdo shteg të jetës, nga trungu i thatë i së cilës, kurrë nuk kam vjelë asnjë fryt të ëmbël, jam vonesëmadh edhe në shkrimin e kësaj letre. E shkruaj në çastin e lig e të dhimbshëm, kur fotografia me portretin tënd, mbi tryezën time të “punës”, dot nuk më gjegjet: je, apo nuk je më në jetë?
Nuk me ngel, prandaj, tjetër udhë, i dashuri vëlla, Ibro, pos të fshij lot pikëllimi e të qes (ngjis), një varg të ri, në poemën kushtuar Ty, që e kam nisur para shumë vjetësh, diku në mërgim. Diku në Parisin e rinisë sate. Kur ishe student (nxënës) i filozofit dhe mendimtarit francez të kohës, Roland Barthes, më të shquarit të epokës sonë. Autorit të veprës së madhe, mendore, filozofike, shkencore, nga universi planetar filozofik i tij, na e solle një mendim të tij të artë, monumental do të thosha, mendim që nuk e brejnë as nuk e ndryshkun as vrushkujt e shekujve në kalim, kur thoshte: frika mbetet një, (përjetë e pandryshuar), mbetet frikë, por. ndërrojnë vetëm burimet e saj! Të kujtohet kur çdo kush matej të zhytej në thellësinë e këtij medimi, kur është një e tjetër nuk ka!
Fort mirë po e shoh se poema ime nuk do të përfundojë kurrë. Vepra jote del e denjë për penda shumë herë më të mprehta e talente shumëfish më të mëdha se që është imtësia ime e imët!
Sa më ka zënë malli, Ibro, të pimë bashkë nga një filxhan kafe te “Qarri”, në Prishtinë. E pastaj të nisim e të llafosim e të rrahim tema të letërsisë dhe të rrjedhave kulture në botën shqiptare dhe përgjithësisht. Sikur bënim shpeshherë, dikur. Të kujtohet, sigurisht! Qoftë edhe atëherë kur ishin bashkë, në emisionet e kulturës në gjuhën (tonë) shqipe të Televizionit të Prishtinës.
Ibro, më prit se, ja, po “…lidh mbathcat…” sikur na porosit i pavdekshmi varg kushtrimi i poetit Azem (Shkreli), e po vij.
VOAL – Shkrimtari i shquar Visar Zhiti shpallet “Qytetar Nderi” në Lushnjë. Me këtë rast ai iu dërgon këtë letër përshëndetjeje zyrtarëve të Lushnjës:
Përshendetja e tij:
I dashur Kryetar i Bashkisë së Qytetit tonë,
Zoti Fatos Tushe!
Të dashur anëtarë të Këshillit Bashkiak të Lushnjës, të dashur bashkëqytetare e bashkëqytetarë!
Sot është dita e Kongresit të madh të Lushnjes,
aq jetik për Atdheun, që 101 vite më parë u mblodh aty ku jeni mbledhur ju tani, për ta përkujtuar. Nga këtu doli një qeveri e re e patriotëve që do ta shpëtonte Vendin nga një copëtim tjetër dhe ky Kongres ka hyre në lavdinë e historisë kombëtare si “Pavarësia e Dytë” e Shqipërisë.
Me këtë rast ju do të shpallni, si dhe më parë, “Qytetar Nderi” të tjerë, mes të cilëve është dhe emri im. Jam i emocionuar. Jemi ne të nderuar nga Lushnja jonë, e dashur dhe mikpritëse. Do të doja shumë të isha mes jush, por jam shumë larg, përtej oqeanit, në SHBA, atje ku kongresistët e Lushnjes, me një largpamësi mahnitëse, shihnin shpetimtarin e Shqipërisë dhe nga këtu qytetarët e Lushnjës,
101 vjet më parë, i dërguan një letër historike, apel, Presidentit Wilson, në emër të të gjithë shqiptarëve, firmosur nga Kryetari i atëhershëm.
E parandjenë që Shqipërisë do t’i duhej miqësia
dhe aleanca me Amerikën, që do të bëhej realitet.
Nderime Lushnjës!
Unë në Lushnjë kolova fëmininë time dhe rininë e parë. Lushnja na deshi dhe na mbajti mirë.
Tim atë, Hekuran Zhitin, e bëri prapë mësues, aktor të Teatrit të Estradës së Lushnjës, që në themelim, i dha njohje gjithandej, e bëri dhe “Qytetar Nderi” dhe një rruge i vuri emrin e Tij. Ai ka shkruar në Lushnjë dramën e vetme të Kongresit të madh.
Dhe unë shkrimet e para i nisa në Lushnjë. Mbasi mbarova gjimnazin, Lushnja më nisi në shkollë të lartë. Kudo ku kam qenë dhe jam, them si përherë: jam dhe lushnjar. Më deshi dhe në kohë të vështira, më dha miq e shokë, më mbrojti, dënimi im në diktaturë më ka ndodhur larg Lushnjës, më priti dhe kur u ktheva nga burgu. Me qytetarë të tjetë së bashku u hodhëm në lëvjzjen për liri dhe demokraci të vendit. Lushnja më bëri dhe deputet, nga Lushnja botova librat e parë, në Lushnjë kemi kryer veprimtari të ndryshme social-kulturore dhe, edhe kur kam qenë me punë jashtë vendit në ambasadat tona, jam përpjekur të bëj dhe kam bërë për të rinjtë lushnjare, për shkollat, autorët e Lushnjës, etj.
Në krijimtarinë time si shkrimtar gjithmonë ka “Lushnjë” e do të ketë. E thashë për mirënjohje. Lushnja nuk është vetëm vendi i bujqëve dhe fermerëve të mirë, i agronomëve dhe biznesmenëve, por dhe qyteti i artisteve të njohur, poetë, shkrimtarë, piktorë, muzikantë, këngëtarë, sportistë, historianë, shkencëtarë, etj. I përmenda për mirenjohje, se Lushnja, mes shumë virtyteve, na ka dhënë dhe atë të modestisë. Vetem desha t’ju falenderoj dhe uroj nga larg, nga Chicago, por dhe nga afër, nga zemra, gjithë të mirat juve dhe Lushnjës tonë dhe Kongresit – përjetësi!
1947:Burgu i Burrelit per rininë ishte edhe një “Universitet”.
Në burg të Burrelit, njëherë, i nderuemi Ibrahim Biçaku (ish kryeministër i Shqipnise në 1944), nuk binte dakord me të nderuemin Gjergj Kokoshi për një problem filozofik në fushën politike e për me përcaktue përfundimin e bisedës vëndosën me e mbyllë bisedën ashtu si do të thonte Padër Mëshkalla…. Ai me të gjithë bisedonte për çdo problem pa pritesë, madje me dashamirësi. Ai i kishte vue vedit detyrë që duhet të bajmë shka asht e mundun për përparimin dhe unitetin e Atdheut.
Po, duhej “thérë” për me dashtë me e ba me folë, atëherë, dhe ata që e njohën, besoj e kujtojnë portretin e Tij fisnik, të vendosun e të pakthyeshëm. Fliste me buzë të afrueme, paksa e shtërngonte nofullen, me një zâ të lehtë e mollzat e faqeve i kuqeshin si dy kokrra qerrshia, që e banin edhe ma të freskët fizionominë e Tij, merrte pamje me ngjyrën e bukur të një djalit të ri, si të drandofillës, ashtu si kishte forcën e Shpirtit.
Në rrethet “Shën Gjon Bosko” të themeluem në Shkodër në vitin 1934, si edhe atë të “Shën Pjetrit” në Tiranë në vitin 1937, Ai bani një punë të madhe me të rijtë, sidomos kundër ideve komuniste, fashiste, ateiste e antiatdhetare, që aso kohe po përhapëshin në Shqipni. Në pranverën e vitit 1940, kur Shqipnia ishte e pushtueme nga Italia fashiste, e cila veç tjerash kishte dhunue edhe Flamurin tonë Kombëtar, Padër Meshkalla, bashkë me At Gjergj Fishtën (që ndodhej për vizitë në famullinë e Tij, në Tiranë), u folën nxanësve që ata mos me përshëndetë në mënyrën fashiste. Për këte Ai asht konsiderue “i padëshrueshëm” nga autoritetët fashiste.
Kujtimet e nxanësve të Tij pasunojnë veprën atdhetare të periudhës së pushtimit fashist, nazist e ma vonë, atij sllavo-komunist, vepra për të cilat kanë shkrue e do të shkruejnë, mbasi ata nuk e harrojnë asnjëherë mësuesin e tyne Padër Meshkallën. Madje, ata në shênjë nderimi për veprat e Tija, me rastin e katër vjetorit të vdekjës i kanë ndërtue edhe vorrin, ku sot prehen eshtnat e Tij.
Pikëpamjet e Tij politike janë kenë të shprehuna haptas dhe të njohuna prej të gjithëve. Ai ishte kundër çdo lloj diktature. Ishte antifashist, dhe këte, përveç faktit të sipërm, e vërteton edhe qëndrimi i Tij i vendosun atdhetar dhe i premë kundër disa veprimeve në lidhje me ndonjë jezuit italian në Shkodër, gja për të cilën u transferue në Tiranë nga eprorët jezuitë në vitin 1937. Ai qëndroi në mendimet e Tij edhe në Tiranë.
Këte e vërteton letra që Ai i ka dërgue Vatikanit për largimin e Delegatit Apostolik nga Shqipnia, për pikëpamjet e tij fashiste dhe antishqiptare. Ndoshta për këte, komunistët e quejtën “fashist”!.. Ai ishte kundër nazizmit dhe për këte flet fakti i strehimit të popullsisë së Tiranës në refugjion pranë qelës së Tij, kur ata po ndiqeshin nga forcat gjermane. Ishte Padër Meshkalla, ashtu si shumë klerikë të tjerë, tue perfshi këtu edhe misionarët Don Alfons Tracki e At Zef Maksen (të dy të pushkatuem nga komunistët si agjentë të nazistëve gjermanë), sepse u dolën me gjoks përpara ushtarëve nazistë, madje edhe ndaluen reprezaljet e tyne kundër shqiptarëve si dhe ebrejve që nuk ishin aq pak në Shqipni. Ai ishte kundër diktaturës komuniste dhe këte e vërteton gjithë jeta e Tij e martirizueme.
Në vitin 1945 Ai u takue në një shtëpi të Tiranës me Mehmet Shehun, që njihej një ndër terroristët e grupeve vullnetare të Spanjës, qysh në vitin 1936, dhe ishte Padër Meshkalla Ai që i tha troç, ndër sy, se çfarë do të banin komunistët në Shqipni, porsa të forcojnë pak pozitat shtetnore. Kur Padër Meshkalla i tha: “Ju do të kërkoni me zhdukë Fenë me dhunë, se ky asht parimi i parë i komunistëve, aty ku ata marrin pushtetin, dhe Kishat e Xhamijat ju do t’i këtheni në klube dhe kinema.”, Mehmeti iu përgjegj: -“Kjo është vetëm propagandë e atyre që nuk e duan pushtetin tonë popullor dhe kërkojnë për të na armiqësuar me popullin, kjo nuk do të ndodhë kurrë në Shqipëri!”…Më tregonte dhelpninë e Mehmetit për me muejtë me hjekë një ashkël në kokën e Padër Meshkallës, në lidhje me shkëputjen e Klerit Katolik Shqiptar nga Vatikani dhe Papa. Përgjegja e Padër Mëshkallës merret me mend cila ishte!..
Një prej nxanësve të Tij me tregonte njëherë, se një prej shokëve të shkollës, tue luejtë me top, kishte thye një xham. Padër Mëshkalla, sa hyni në klasë, u thotë nxanësve: Të çohët në kambë ai që ka thye xhamin me top! Një prej nxanësve çohet dhe i thotë: -Xhamin e ka thye X-si. Padër Mëshkalla, mbasi e nxori nxanësin që foli para klasës, e ndëshkoi me një shputë dhe i tha: Unë nuk të thashë me më tregue ti kush e ka thye xhamin, por kërkova me u çue në kambë ai vetë e me më tregue, mbasi kjo që ban ti asht që ti me u ba spijuni i shokëve tuej, prandej të ndeshkova. Fajtori duhet të ketë guximin me diftue ai vetë fajin e vet! Ai ndëshkonte veset e sidoemos até të spijunit që në shfaqjet e para. Qé pra, kjo ishte ajo edukata jezuite, që Padër Mëshkalla i jepte rinisë sonë Shqiptare!
N`zemër të Velanisë shëndrritë një mermer përgjimtarë
Nga toka deri në qiell drita perhihet
Edhe nga ajo botë buron vizioni flakadan e ar
Ai e ledhatoi dje me shallin e ti trupin e përvujtur
të Dardanisë nanë
Elipsat e shallit të tij ishin paravani tehu i kosës
Qe shtirakve ju tha se ja këtu e kam mbështjellur
Fatin e nëpëkembur te dy milion shqiptarëve
Me këtë shall ua mbuloi trupin e mërdhirë
Me këtë shall ua qepi plagët e shpirtit
ua shtërngoi plagët vëllazërve pjestar..
Tymtari do të tymojë këtu i zjarrmuar
Se jemi ashti shpirti gjaku e toka lidhur ne një ograjë
Kemi një gjuhë një aortë zemre një trung te lashtëruar
Jemi autokon dardan te bekuar nga një diell e një henë.
Kollitën mjegullat e zemruara mes dafinash
Ato fërsherisin ne patyjshmërin e mendjës
Te Bogdanit të dytë shqiptarë
E sa skenare puçiste pusi e intriga te pa pritura..
T`ja humbin gjurmat e varrin si Bogdanit të parë
Një ditë të erdha te varri si mergimtarë
Me trathtuan ndijenjat dy lot prej guri rreshkitur
E te ranë mbi mermerin tend te bardhë….
Mbi ty kalorsi i ndritshëm i qenesisë tone fatndritur
Nga aorta e zemrës tende bota na nohu se jemi Dardan
At mbremje dielli vezullonte mbi mermerin e praruar
E Dardania e jonë fymonte lirshëm
Te përgëzova se u realizu arkitektuara jote e zjarrët
Tani jemi Shtet i Pavaruar edhe ne mergimtaret jemi fat bardhë..!
Mu be se pashë fytyrën tende te buzëqeshur mes rrezeve te diellit
Ketu ne Velani po e ndiej vegimin e shpirtit tend
Nëpër gjethët e pemëve po fërshferisin si fletë librash
E ne çdo faqe nderi e lexoi dashurinë tende
Iden e rrugës se kombit
Për Bashkim Kombëtar …
Odhise Gridho, shkrimtar, poet… Po, mos harroni se Odhisea mbi te gjitha ishte NJERI !
Ju falemnderes !