– dy fjalë për librin “Çamëria… heshtja që vret” e autorit Hyqmet Zane –

Kujtesa vjeshtore e Çamërisë në Vlorë

Me krenari, dhembje e përgjegjësi jo vetëm çamët e Qarkut Vlorë, nga Panajaja në Konispol, nga Rrogozhina në Elbasan, nga Durrësi në Shkodër, nga Tirana në Fier e kudo që jetojnë bijtë e bijat e kësaj krahine të pastër shqiptare, por gjithë labët e ulqinakët, fusharakët e malësorët, dardanët e iliridasit, mbarë Shqiptaria, SHQIPËRIA E PARË do të thosha me zjarr, dëshirë e vërtetësi, është mirë të kujtojmë atë ditë të 30 nëntorit 2025, kur në ambientet e Hotel “Bolonja” në Vlorë, u zhvillua promovimi i veprës “Çamëria – Heshtja që vret” i autorit dhe studiuesit të njohur çam, z. Hyqmet Zane. Ky aktivitet u organizua nën kujdesin e ish – deputetit çam, z. Dashamir Tahiri. Aktiviteti u moderua nga pedagogia Prof. Dr. Monika Hasani, e cila udhëhoqi diskutimet.

Në këtë promovim morën pjesë qytetarë vlonjatë, të cilët mbështetën promovimin e veprës dhe shprehën vlerësimin për punën e autorit. Gjatë aktivitetit, mbajtën fjalën studiuesi z. Ahmet Mehmeti, zj. Monika Hasani,z. Albert Habazaj, zj. Barie Isufi dhe z. Bari Zanaj, të cilët ndanë mendimet dhe analizat e tyre për rëndësinë e veprës dhe trashëgimisë çame.

Gjithashtu u prezantua projekti i veçantë për ndërtimin e një Muzeu Dixhital, me foto dhe kujtime të çamëve në vite, projekt i iniciuar nga Prof.Dr.Monika Hasani; si dhe projekti i nominimit të valles së Osman Takës, si trashëgimi në UNESCO.

Aktiviteti u shoqërua me motive çame, këngë dhe valle tradicionale, nën kujdesin e koreografit çam, z. Sali Nuredini, i cili ndihmoi për të krijuar një atmosferë të veçantë dhe të gjallë. Pjesëmarrës në këtë promovim ishte gjithashtu “Marubi i Çamërisë”, z. Skënder Beqiri, i njohur për fotografitë e tij historike të kapura gjatë shpërnguljes së popullsisë çame në vitin 1944. Ai ruan kujtime të jashtëzakonshme me vlera historike të pamatshme, të cilat janë të rëndësishme për ruajtjen dhe dokumentimin e shpërnguljes së popullsisë çame.

Ky aktivitet, i pasuruar me elemente kulturore dhe historike, shërbeu për të nderuar trashëgiminë e popullsisë çame, si një popull vital, patriot, krenar e me dinjitet, si dhe për të theksuar rëndësinë e ruajtjes së trashëgimisë së vyer çame.

Vepra “Çamëria – Heshtja që Vret” vjen si një akt i rëndësishëm për të sjellë në vëmendje historinë e një populli që ka vuajtur shumë, por që ka mbijetuar me krenari dhe dinjitet, duke ruajtur traditat e tij unike.
Në përfundim të aktivitetit, mbështetur financiarisht nga z. Gaz Demi, autori i librit, studiuesi z. Hyqmet Zane shpërndau (me autograf ) kopjet e librit “Çamëria-Heshtja që vret”.
Mesazhi i Profesores Monika Hasani Hoshafi: “Në atmosferën e festave të nëntorit, në ambientet e hotel “Bolonja”, Vlorë, u organizua promovimi i librit”Çamëria, heshtja që vret” me autor Hyqmet Zane, pinjoll i familjes Zane, nga Filati i Çamërisë. Aktiviteti mblodhi bashkë patriotë çamë e labë nga tē gjitha ngjyrat politike. Gjatë moderimit të aktivitetit theksova se ky botim pavarësisht karakterit të tij publicistik, përshkruhet nga nje dashuri sipërore e autorit për krahinën e Çamërisë dhe nga një përulësi krenarie për njerëzit e saj. Në libër shpërfaqet identiteti historik, shpirtëror e kulturor i Çamërisë me të gjithë koliritin e saj. Krenari që gjatë moderimit të kisha pranë figurën e z. Skënder Beqiri, i njohur si Marubi i Çamërisë, fotograf i masakrave ndaj popullësisë çame. Aktiviteti u shoqërua me një mozaik kulturor të traditave të kēsaj krahine.

Elma Zeqiri, vajza e zgalemit të detit dhe shkrimtarit Fadil Zeqiri u shpreh:
Më bëhet qejfi Monika që keni organizuar një ditë kaq të këndshme dhe me ngjyra e tradita Çamërie, po më duket që mungojnë shumë zonja çame aty që do i jepnin akoma më ndriçim, kulturë e histori asaj festeje. Të rejat e bëjnë shumë bukur, e vijojnë stafetën me freski e besnikëri.

Fjala labe për Çamërinë

Të dashur vëllezër dhe motra çame! Unë, Albert Habazaj nga Tërbaçi i Labërisë së Lumit të Vlorës – Himarë Vlorë me shpirt ndihem çam po sa ju.

Kam dëshirën dhe nderin tim, që si një bir Labërie ta nis fjalëzën time me vargjet e një vjershe të vjetër botur në vëllimin poetik “Buzëqeshje të grisura”. Një strofë është, dy distikë, “Dy motra” titullohet: “Çamëria, Labëria,/ Lule shege, gjak në rrënjë./ Labëria – Çamëria, janë dy motra bërë një nënë”. Nëna Shqipëri është mëma e gjithë shqiptarëve këtu, në këtë dhè e këto troje, jashtë kufijve politikë e kudo, në rajon, nëpër kontinent e nëpër botë, ku është shpëndarë mërgata e luleve shqipe…

Ndihem shumë i vlerësuar që marr pjesë në këtë manifestim shpirtëror kaq simbolik e domethënës, siç është përurimi (dhe më shumë se aq) i librit “Çamëria… heshtja që vret” e studiuesit të njohur shqiptar, publicistit dhe intelektualit çam, autorit Hyqmet Zane.

Ju faleminderit të gjithëve për mirëpritjen dhe i shpreh mirënjohje vëllazërore Saliut, artistit të përkushtuar çamo – vlonjate Sali Nuredini për vëmendjen ndaj ftesës sime.

Dua të flas e të shkruaj pafundësisht për Çamërinë tuaj, për Çamërinë time; po aq dua të flas pafundësisht për këtë visar të shpirtit çam, për këtë kushtrim të gjakut të bijve dhe bijave më të mira të Çamërisë, prurë me vërtetësi, dashuri e dinjitet nga biri juaj e vëllai ynë Hyqmeti. Por nuk mundem. Nuk mundem se as Hyqmet Zane, edhe pse bëri këtë libër të madh me 93 shkrime në 426 faqe, botuar përgjatë këtij çerek shekullit të fundit në faqet e shtypit të shkruar në gazetat më prestigjioze të vendit, nuk i ka thënë dot të gjitha… Ai do të vazhdojë të thërrasë për kushtrim, deri sa krahu i majtë i Shqiponjës të shërohet, se është lënduar rëndë e gjaku kullon dhembje, aq më keq kur heshtja vret më shumë se plumbi. Vetëm kur të shërohet krahu i majtë i Shqiponjës (se edhe krahu i djathtë Kosova dardane ende dhemb jo pak); pra kur të shërohen të dy krahët e saj, Shqiponja do të fluturojë e lirë dhe krenare, thjeshtë e qytetarisht drejt Perëndimit, drejt botës, drejt jetës dhe këtyre trojeve të lashta do t’i themi me krenari e dinjitet: SHQIPËRIA E PARË.

E kam lexuar librin me vëmendje e dashuri, aty ndihesha entuziast, aty drithërohesha , aty ndihesha kryelartë, aty tkurresha, aty ndihesha i madh, aty mpakesha… Dhe, herë pas here, rikthehesha tek faqja e parë poshtë titullit e sytë më mbusheshin me lot, gati sa të klithja tek lexoja Ahmet Mehmetin me apelin vërtetësisht pikëllues: “Atë që dje e bëri me armët më mizore, sot e bën me heshtej mortore”

Të dashur motra dhe vëllezër çamë! Mendoj se e njoh mirë Çamërinë, se përveç afërsisë gjeografike, historike, etnografike e folklorike, dokeve, zakoneve, traditave të përbashkëta, perlave të shpirtit popullor aq të mrekullueshme, patjetër dhe virtyteve aq të mira që kemi, (por edhe të veseve po ashtu), vetëm unë kam hallën (i ndrittë shpirti ku prehet!) që ka qenë nuse e një djali çamë, ndërkohë që një bilë çame e kam nuse për djalë… Po ashtu kam rreth një gjysmë shekulli njohje e miqësi me të paharruarin Fadil Zeqiri – zgalemin e Çamërisë, me intelektualët e paharrimtë, prof. Selman Sheme e prof. Agim Bido, me poetin e shkëlqyer të Çamërisë Xhemil Lato (i dritëroftë shpirti, atje ku prehet tek në hijen e ullinjve e Panajasë. Siç e nisa miqësinë të dëlirë në vitin 1977 e vijon dhe sot e kësaj dite, madje më të fortë, me lisin e pashkulur nga furtunat, gati shekullorin tonë të paulur pa bastun Marubin e Vlorës dhe Çamërisë Skënder Damin Beqirin e Vrohonait, 97 vjeç djalë… Dhe nga të pesë këta kam mësuar shumë, i kam dëgjuar dhe më kanë dëgjuar. Por kuptova që, me gjithë dëshirën, mundësinë dhe dashurinë, ende nuk e paskam njohur sa dhe si duhet motrën martire të Labërisë – Çamërinë, që u bë therore për Lirinë. Autori, si besnik i së vërtetës, dallohet për qëndrimet konsekuente dhe na jep një panoramë të vërtetash historie dhe vlerësime dhe për Heroin e Popullit Ali Demi dhe dëshmorët e tjerë nga Çamëria që dhanë jetën në Luftën Antifashiste Nacional Çlirimtare, po ashtu edhe pjesëmarrjen e djemve çamë në brigadat partizane, dëshmi kjo e antifashizmit të bijve të kësaj treve, në kundërshtim të dokumentuar me tezën greke të “bashkëpunimit me nazistët”

Hyqmet i dashur! Të falënderoj me shpirt për këtë horizont që më çele me librin tënd të madh “Çamëria… heshtja që vret”, edhe pse shumë shkrime të tua i kam lexuar, se i ndjek me ëndje tek “Telegrafi” ynë. Me këtë rast, para jush, motra e vëllezër çamë e labë, para publikut vlonjate e atij shqiptar, dua të falënderoj drejtorin deh kryeredaktorin bujar të gazetës “Telegraf”, vizionarin atdhetar Engjëll Musai për hapësirat që na le në faqet e kësaj gazete me emër jo vetëm Hyqmetit e mua, por edhe publicistëve të tjerë të përkushtuar për Çështjen kombëtare, për Shqiptarinë

Do të më falni për kohën, por më ka lënë mbresa të pashlyeshme shkrimi i Hymetit “Kujtesë pas 60 vjetësh nga vrasja e të ashtuquajturit “grupi i Teme Sejkos” dhe Tahir Demit.

Vërtetësia, logjika e ftohtë dhe natyrshmëria e rrëfimit hyqmetian të bën të futesh në personazhet dhe ngjarjet që shkruan e lë testament brezave që ngrihen, pa e shmangur, pa e retushuar. As kuajt nuk trajtoheshin siç janë trajtuar bijtë e mirë të Çamërisë së begatë nga togat e pushkatimit që zbraznin karikatorët e armëve të tyre pa pikë mëshire mbi bijtë idealistë e të pafajshëm shqiptarë të nënave çame. Ato ditë të zeza të 30 dhe 31 majit 1961. Dhe gjyqi bëhej me altoparlant, që të përhapej sa më shumë në popull e të linte gjurmë të liga demaskimi i tyre, për atë që s’kishte ndodhur kurrë. Asnjë falje për ata 63 njerëz nga Çamëria dhe pjesa brenda kufirit shtetëror përfshirë në atë gjyq monstruoz për të ashtuquajturit “grupe armiqësore” inekzistente të sajuara. Të pushkatuarit dhe të dënuarit llogariten me 1250 vite burgim pa pasur asnjë faj. I mirënjohuri komandant i çetës antifashiste “Çamëria” Haki Rushiti u dënua 3 herë me vdekje në mungesë. Kush mban përgjegjësi për këtë gjëmë për martirët e Çamërisë, që u bënë dëm, sikur të ishin kecër dhe jo atdhetarë dhe bij nënash? Kush do të përgjigjet për këtë çmenduri fatale?! Kush duhet t’u kërkojë falje Presidenti, drejtësia, shteti im çapaçul apo akoma vrëngër do t’i shikojmë vëllezërit tanë jugorë, duke i lënë në mëshirë të fatit, në gojë të ujqve, apo dhe duke i hedhur benzinë zjarrit të stisur midis vedit?! Kërkohet shpagim me faljen që është domosdoshmëri për t’ua bërë në emër të drejtësisë njerëzore dhe jo sorollatje, shushatje e tallje dhelpërive djallëzore. Shovenët grekë i vranë, i torturuan dhe i dëbuan mizorisht nga trojet e tyre stërgjyshore. ata

Të shkruash për të vërtetat e atyre ngjarjeve që ndodhën – na jep mesazhin intelektuali atdhetar Hyqmet Zane – nuk është çështje e një shkrimi, se shumë e shumë herë janë shkruar e dokumentuar pabesitë e bëra dhe barbaritë e zbatuara nga shovenët grekë dhe emisarët e tyre. Ajo që të vjen keq edhe mbas kaq shumë dekadash është: ende edhe sot e kësaj dite nuk është hequr balta që u hodh padrejtësisht mbi këtë popullatë të pafajshme, por edhe mbi viktimat e çamët e Shqipërisë janë trajtuar si hebrenjtë e Europës, por pa u zgjidhur çështja e Çamërisë, çështja kombëtare është sëmurë. “Plag’ e gjak e shpirt që dhëmb,/ Aty ngrehu, aty shëmb,/ Dritë besimi, trimërie,/Marathonomak lirie!”

Tragjedia e krahinës shqiptare të Çamërisë bën apel dhe sikur flet: Mund të më vrasësh mua, por ideali nuk vritet dot. Ai kalon si frymë kombëtare nga brezi në brez.

Ja dhe Festivali 64 i kenges mbaroi. Le te them dhe une dy fjale per eventin e fundit te kenges sa eshte akoma “i ngrohte” dhe ndodhet brenda “trediteshit” qe thone se edhe “çudia me e madhe harrohet”!

Jo pa mund e durim kam ndjekur te 64- tertin Festival te kenges ne RTSH nga ku ne 34 prej tyre kam qene edhe pjesmarres po dhe kontribues ne organizimin e tyre.

Jam ne nje etape moshe qe s’mundet te mos them ca fjale per ca gjera qe i di mire.

Tek ky i fundit Festival kishte kenge qe s’mund tu them “te bukura” por qe sidoqofte ngjallnin sadopak interes.

Ne pergjithesi preokupimi dhe impenjimi i i pjesemarresve ishte mjaft i larte, gje qe binte lehte ne sy ndersa, prurja e lendes se pare muzikore linte per te deshiruar.

Me ra ne sy nje “prurje e tejlire” e asaj qe duhet ti mbese aktivitetit per nje kohe te gjate sic eshte kenga. Dikush mund te thoshte se “Ishin mbledhur tere kercujt qe solli lumi”!

S’besoj nese ndokujt qe ka dale nga salla ti kete mbetur ne vesh ndonje motiv, apo varg te mencur teksti. Fatkeqesisht ketij kryeeventi te kenges shqiptare ka kohe qe eshte shndruar ne “koncerte argetuese” se sa per te sjelle vlera kontributi kulturor te qendrueshem per tu quajtur me termin e bukur “klasike”.

Ca grupe krejt te shkeputur si ne “stadium tifozerie” me pllakate ne duar , qe, mesiguri ishine “nen regjizure” benin spektakel po aq sa ato ne skene.

Me duket mekat i madh qe ajo tradite, trashegimije (legacy) qe ky aktivitet e arriti me shume mund , profesionalizem, seriozitet dhe idealizem per vite e vite me rradhe qe ne origjinen e saj me kengen simbolike “Femija i pare” e festivalit te pare ne fillim viteve 60, te shndrohet ne nje “rè” te lehte tymi qe shperndahet e zhduket shpejt pa lene kurfare gjurme.

Balerine pa hesap qe te mirnin mendjen, koreografi mikse qe ku ste shpinte, sa ne Azi e sa ne Afrike. Kostumografia ishte tej mase e egzagjeruar . Ne shume prej tyre te krijonte idene se ishin te “halloweenit” e pak diteve me pare perfshire dhe ate te kenges fituese qe te linte pershtypjen e “Zoro-s” me pelerinen e zeze. Pa folur pastaj per nje skenografi allasoje te ngarkuar plot drita maramendese si vetrina supermarketesh dhe me nje vendosje te nje orkestre si “truncaket” ne nje peme.

Aspak bindese profesionalisht se eshte live !

S’po them gje per prezantuesit, te papregatitur, aspak te kulturuar ne ate rrol, te papershtatshem atij eventi pa patur nje figure qendrore qe do i jepte sharm dhe seriozitet me te madh eventit.

Harxhime te medha ne dukje luksi , “snobizem” fund e krye i padurueshem ne skene dhe permbajtje.

E ca te tjera por per me vone…sidomos per Jurine.

Kishte nder ta dhe njeres plot inegritet , te vertete e profesioniste por, thene te verteten, si kuptova dot mire, ndoshta faji im.

Ndjese per cka thashe , por e thashe mendimin tim ashtu sic e ndjeva me plot deshire te isha i gabuar, se do kisha deshire ti ngjaja tij femijes se perralles se fameshme “Mbreti lakuriq”.

Mendoj se ka forca per me mire , me fort, me bukur , me profesionale.

Mot me mire – Jam i bindur !

Gezuar te gjitheve pa perjashtim festat e fundivitit !

Të hënën, më 22 dhjetor, në Sallën Koncertale të RTSH-së, ora 19:00, publiku do të përjetojë një ngjarje të veçantë artistike: premierën botërore të veprës “Gjema e Illyricum” – Koncert Nr. 5 për Violonçel dhe Orkestër.

Kjo vepër lind nga thellësitë e kujtesës ilire dhe shndërrohet në një klithmë moderne muzikore — një gjëmë që përmbledh dhimbjen, sakrificën, lutjen dhe qëndresën shpirtërore të një toke dhe një populli. Violonçeli, me zërin e tij njerëzor dhe dramatik, bëhet rrëfimtar i fatit ilirik, ndërsa orkestra krijon hapësirën monumentale ku përplasen historia, mitologjia dhe ndjenja bashkëkohore.

Soliste në violonçel është Dorina Laro, një interprete me ndjeshmëri të thellë dramatike, ndërsa dimensioni vokal i veprës përforcohet nga Gesu Zefi, soprano dramatike, e cila sjell një prani rituale dhe tragjike, si një zë i lashtë që vjen nga thellësia e shekujve.

Vepra interpretohet nga Orkestra Simfonike e Filarmonisë së Shqipërisë (OSFA), nën drejtimin e dirigjentit Arlen Nikolli, me Arben Skënderin si dirigjent artistik.

Një mbrëmje që nuk është thjesht koncert, por akt kujtese, reflektimi dhe fuqie shpirtërore,

Eshte shkruar ne kohe te gjemes qe kaloi bota gjate pandemise dhe kjo premiere vjen 1 vit pas premieres ne TKOB te Drama e vonesave koncert no.6 per cello orkester.

Bota hepesiren e illyricum qe shtrihej nga jugu i Austria e deri tek Morea( 4 gishtat e Peloponezit )e ka tragjikisht ngushtuar.Ndersa ne artistet me gjuhen universale te muzikes e rikrijojme.

* Rituali i gjemes i lashte sa Akili. Mbas gjemes te Simfonia n5 Skenderbeu koha e 8 e sjell per here te dyte si forme ne kete veper Madhore.te dyja veprat jane modele te universit boteror te muzikes mbasi me gjemen s’eshte marre kush.

* 4 nota MI – LA – SI bemol – La bemol gjenerojne ne nje hapesire Arberore. 4 nota gjenerohen ne 4 milion a me shume nota.

* Hone Malesh percjellin klithma Maj krahu, fioritura ornamentike, jo te barokut ,jo klasike, por arberore te gjemes, teknika te reja ne cello te nje kapilari te ri ne muzike si OI-GJEMA ku zgjeroj hapesiren edhe me elemente jugore, nje polifoni rezonancash qe s’eshte karakteristike per veriun ku mbizoterorn homofonia, por per djepin e polifonise shqiptare, djep Europian i polifonise,siç eshte jugu shqiptar, une i integroj natyrshem ne veper, teknika homothetise. teknika te tilla si kontrapunkti cartesian, mekanical teknik, carousel teknik ne arkitekture madhore orkestrale, polifonia e celulave te gjemes, trajtimi i maj krah e gjemes, nga fosile homofonike,me profesionalizmin e polifonise sepse jane honet e maleve qe prodhojne eho rezonancash polifonike, apo zbritjet kromatike nga piccolo e ngjitjet kromatike nga bassot drejt qendres deri kur akordi mblidhet ne pozicion te ngushte te ngushta jane edhe 28 mije klm2 e sic grushte e gjematareve godasin gjokset, ketu jane timpanet qe godasin fuqishem. keto jane shkurtimisht disa nga infot per publikun.

Song Homeriane me vargje nga iliada eshte seksioni permbylles me vargjet

O ZEUS, JEPNA DREJTESI

MOS LER TE NA SHUHET Dielli.

O ZEUS, NGA ERRESIRA ÇLIRONA

O ZEUS, O JEPNA DRITEN E SYVE NQIELL TE PASTER

O NA SHUAJ TE GJITHEVE SA JEMI

NE DRIT TE VDESIM … TE VDESIM .

O ZEUS.

sa Madherishem perkojne keto vargje me gjithe historine e shkuar Pellazgo Iliro Arberore Shqiptare por edhe me te sotmen e te ardhmen.

FALEMINDERIT MINISTRISE KULTURES PER MBESHTETJEN

TIRANË

“Ndonëse të ndamë për një gjysmë shekulli, unë jam i jueji e ju jeni të mijt”. Fjalia emblemë që do të thoshte Martin Camaj në fund të jetës së tij në një lidhje telefonike me Shqipërinë, shërben si paradigmë e rikthimit të tij në atdhe.

Nën titullin “Gjurmët e fjalës”, shkrimtari e albanologu është përkujtuar me konferencë shkencore në 100-vjetorin e lindjes. Botuesi Bujar Hudhri që ka sjellë veprën e plotë të Martin Camajt në një vëllim, jo vetëm si nderim për autorin që mbeti i mohuar për sa kohë sistemi komunist qe në pushtet dhe gjatë edhe pas tij për shkak të mendësisë, por si nderim për veprën e idetë e shkrimtarit që kërkoi lirinë dhe la pas një vepër që është himn i saj. Edhe mesazhi i Hudhrit, është kuptimplotë për vendin e Camajt jo si lëshim, por si meritë.

Në konferencën shkencore të organizuar nga Akademia e Shkencave dhe Universiteti “Luigj Gurakuqi” studiuesit u ndalën ne aspekte të ndryshme të veprës së tij, nga studimet si albanolog, te vëllimet si shkrimtar. Ndërsa Evalda Paci u ndal te puna me Mesharin e Buzukut, Arben Prendi foli për shtresëzimet e romanit “Dranja”.

I lindur në Shkodër, Camaj do të arratisej nga vendi drejt Jugosllavisë, pas arrestimit nga strukturat represive të regjimit komunist. Jetën ne ekzil e ndau mes Italisë e Gjermanisë ku veç dokumentimit dhe studimit të arbëreshëve por të kulturës shqiptare në përgjithësi dhe gjuhës po aq, atë gjuhë që si shkrimtar e lëvroi dhe e përsosi pa pasur lexues. Ai jetoi në Gjermani deri në rënien e regjimit dhe letërsia e tij e takoi lexuesin shqiptar vonë, pa e lënë shkrimtarin të shijojë frytet.bw

VOAL- Në faqen e saj në facebook Elia Zaharia bën të ditur se do të promovojë librin e sa të ri në Prishtinë:

Të dashur miq që më keni pyetur se kur do mundësohet një prezantim i librit në Prishtinë. Më në fund po ndaj me ju lajmin e bukur që më 18 dhjetor ora 17:00 do jem pranë jush në Dukagjini Bookstore për të folur rreth këtij krijimi kaq të dashur letrar. Ky libër do vijë për lexuesit e vegjël këtë prag festash, për tju zbukuruar bredhin e për t’ju ftuar në një botë magjikePres me padurim t’ju takoj të gjithëve, ndaj Save the Date

kënduar nga grupi i grave të Tërbaçit “10 Shqiponjat e Tërbaçit”
teksti: Albert Habazaj
marrëse: Antoneta Goxho Mehmetaj
kthyese: Shpresa Kapo Çelaj
hedhëse: Hava Çelaj Muçaj
bëjnë eee, mbushin këngën:
Lavdie Goxho Xhakaj, Liri Gaçaj Shkurtaj, Bejushe Gaçaj Veraj, Liljana Rrapi Kapaj, Fatmira Hodo Skëndaj, Meme Ribaj Habazaj, Evgjeni Habili Seferaj, Flutura Nanaj

.

Që kur lindi lab i parë
(Nuk dihet se kur ka lindur),
Në hall të tij – faqebardhë
Me këngë labe është rritur.

.

Që kur lindi lab i parë
Në krahë të tij labëresha,
Kënga u rrodhi ujëvarë
Gurrë shpirti, siç e desha.

.

Në këngë u ndritën gëzimet
Me çfarë kishin në vatër,
Me këng’ labe qanë hidhërimet
Edhe me malet u matën.

.

Kënga si qiri në vatër
Kënga në shpirt si floriri,
Pika e ujit të pastër
Qumështi i bardhë i gjirit.

.

Kënga që më mësoi gjyshja
Më ngjan si shqiponjë mbi male,
Nëna, baba, … dallëndyshja
Më rritën me këngë labe.

.

Sa herë më dukej si buka
Me këngë zjarrin e ndeza,
Si flori në shpirt e futa
Kënga labe rron në breza.

.

Ku ka rrjedhur, do pikojë [ref.]
Kënga mjaltë,
Kënga labe – gojë më gojë
Merr uratë
E jetë të gjatë!

Të papriturën e ndesha duke shfletuar një libër të vogël, të asokohe, “Feja opium për popullin”. Atë e shoqëroi buzëqeshja ime sarkastike, që shpejt u kthye në një ndjenjë habije, kur atje gjeta të fshehur bukurinë e një kartoline plot ngjyra , me urimin e krishtlindjeve të vitit 1966, (dy të kundërta në një alegori), që përfundonte me mbishkrimin Petro D. Emër që me ngacmimin emocional, më zbriti aq kujtime dhe që më lindi kristalizimin e narrativës të këtij tregimi…

Më tepër se shtatë dekada pas, ikona e tij mbetej e gjallë, dinamike dhe akoma më inspiron. Modest dhe mëndjendritur, fisnik e i pa përkulur, bamirës me imazhin e “Baron de Montesquieu”, që i kishte mbetur vetëm bosalina dhe bastuni nga vitet aristokratike, se pasuritë i ishin tjetërsuar. E njojta një ditë vjeshte, në moshën time afro gjashtë vjeçare, kur i çova në shtëpi një pjatancë me një gjellë të preferuar, që mamaja ja kishte gatuar. Atë veç lidhjeve miqësore me familjen tonë e bashkonte dhe një lidhje fisnore, pasi e shoqja Llamba Xhimitiku, ishte tezja e nënës time. Mezi e mbaja pjatancën e servicios, pasi njërën dorën ma kishin lidhur me fasho, për të mos ta përdorur. Ai më hapi derën dhe mbeti çuditur. Unë më çapkënllëkun tim, nuk e lashë të më pyeste. Jam mëngjarash dhe mamaja do të ma korrigjojë, por babi nuk është dakort.“Ah, ‘mancino’, tha xha Petri në aksantin italian. “Dhe unë

Kartolina e Krishtlindjes

kështu jam, gabim që mamaja insiston ta ndryshojë”. Pasi më përkëdheli, më mori për dore dhe më çoji në kopshtin e tij të pemëve. Aty ishte një kombinim ngjyrash prej lulesh e pemësh me fruta të freskëta, nën tingujtë e sinfonisë së zogjëve. “Merr çfare të duash. Ky është kopshti i Edenit dhe unë mbeta me pasionin e Minçurinit plak”, tha duke qeshur, por nuk përtoi të mi spjegonte ato. Mandej vazhdoi “ tashmë jetën time e kam ndarë midis këtij kopshti, leximit dhe ndihmesës time fetare”… Ishte kaq i dashur dhe miqësor, me një fytyrë të qeshur dhe mollëzat e kuqe, sa shpesh më ngjante me portretin e Santa Claus, në një version më elegant. Mbasi u futëm në shtëpi, ai mori një libër voluminoz nga ato, që mesa dukej lexonte shpesh dhe më tha: “Bëje mik dhe ai kur nuk do të tradhëtojë. Gjithçka një ditë humbet vetëm dija përjeton. Ky, këtu ka një veçanti, se është libri i Zotit, “Ungjilli”, të mëson e të drejton në mirësi dhe të pregatit për gjithë sfidat e jetës. Ai që quhet Zot është një madhështi, që ndahet brenda secilit prej nesh, fillimisht si ikonë, pasi përsosja spirituale fitohet gradualisht”. Unë e dëgjoja i përqëndruar duke admiruar vlerën e fjalëve të tij. Xha Petri hapi një kuti të vogël arturinash, nxorri prej saj një medaljon të vogël floriri me figurën e Shën Marisë, me zinxhir dhe ma vari në qafë. ”Paç shëndet dhe fat”, shqiptoi, duke më bërë kryqin. Me ndjenjën e befasisë dhe kënaqësisë u largova.

… Një të shtunë shkuam me maman në kishën e Shën Todrit për të asistuar në liturgjinë e mbrëmjes. Ambjenti mes ikonave dhe lutjeve me zë të ulët, të prehnin. Tek vendi pranë psaltit, Q. Bezhani, qëndronte i fiksuar xha Petri si epitrop, (emisar të dy familjeve fisnike), pranë tij ishte i shquari Dr.K.Kauri, i përkulur mbi dy duartë, më tej ishte Vasillaq infermieri dhe Nadiri kryeinfermier në spital ( të cilët i njihja nga përvoja shëndetësore). Mamaja i salutoi para se të zinim vend. Unë pas pak e pyeta maman me zë të ulët, se kurioziteti nuk më linte,“Ti me ke thënë se Nadiri është myslyman, pse vjen në kishë”?. Mamaja më përkëdheli në kokë duke më pëshpëritur, se më vonë do të ma spjegonte. Me kalimin e kohës kuptova se kjo ishte shprehje e respektit dhe tolerancës fetare…Në përfundim të shërbesës hyn me zhurmë një grup njerëzish mesa duket në nevojë, që kërkonin ndihmë për të jetuar. Xha Petri u ngrit shpejt i vendosi në rrjesht me qetësi, duke i ndarë secilit naforë, meshë dhe nga një shishe të vogël me vaj ulliri, gjithashtu të miturve u mbushi dorën me të holla dhe nga një trastë me rroba. Një vogëlush topolak, i mbetur pa gjë po qante. Xha Petri e mori në krahë dhe pasi e përqafoi e afroi tek ikona e Shën Marisë, duke i vënë dhuratën në dorë. Në kohën që po largoheshim mamaja më tha “ Xha Petri është njeri i veçantë, bamirës dhe me një shpirt të madh. Ai shërben në kishë pa pagesë, dhe me kursimet e kishës dhe të tijat ndihmojnë të vobegtit, të sëmurët dhe jetimët e “shtëpisë së fëmijës”. Një mbrëmje në shtëpinë tonë, ai duke biseduar me baban, bëri një “sinoptikë të aktualitetit” mes shprehjeve figurative, si “mëkati i ndershmërisë morale” dhe “Krishti që tashmë nuk flet”, mandej nxorri nga xhepi i zhilesë orën prej floriri “ U bë vonë, tha, më duhet të iki”. “Prit, e ndërpreu mamaja, “do të shoqëroj unë bashkë me Edin, sepse kam për ju dy vazo me reçel të freskët dhe disa kupa krem karamel”. Mbasi përshëndeti babanë dhe falenderoi mamanë, u larguam sëbashku. Për një çast ai ndaloi, dhe ju lut mamasë të më mbante atë mbrëmje në shtëpinë e tij, pasi kishte blerë një pulë të freskët dhe donte të më kënaqte. Mamaja më pa në sy, unë e aprovova me shikimin tim. Atë mbrëmje nuk mund ta harroj…Ishte si një vizitë në një muze kulture. Kur u futëm në dhomë, nënë Llamba nën dritën e kandilit dhe një qetësie sugjestive, bënte lutjen para ikonostasios. Unë shikoja zjarrin në sobën e madhe italiane pranë, që shkëlqente nga bardhësia e emalimit dhe refleksi i tij në mur përzihej me ato të kandilit. Më tutje një radio e madhe Philips me gramafon sipër, mbuluar nga një çentro dhe pranë saj kristaliera me kristale dhe servicio. Mbi të një pikturë e madhe klasike, me motiv biblik. Në qoshen tjetër të dhomës si një etyd teatral, qëndronte një kukull e bukur me kryq në qafë, e cila shikimin e kishte drejtuar në buzëqeshjen sardonike të buratinos, të varur në spango. Mua ajo figurë mes një kënaqësie më ngjalli trishtim, pasi shikoja simbolikën e dëshirës së tyre për një fëmijë, që aq shumë ju mungonte. Mendimin ma preu, dora e Xha Petrit që më drejtoi në një shkallë druri spiral, për tu ngjitur në dhomën e sipërme. Këtu është pasuria ime më tha ai me zë të ulët, duke më treguar bibliotekën e mobiluar, të mbyllur me xham. Po këto fotografi kaq të bukura?. E pyeta me kuriozitet. Në njerën kemi dalë në Piazza San Pietro, Romë, ndërsa tjetra në Akropoli, Athinë. Mbasi u ulëm ai filloi të më prezantoi me shumë libra me vlerë në gjuhë të ndryshme. Nga prononcimi kur lexonte titujtë, ndjeva aksantin italian,francez dhe grek, gjuhë që ai i zotëronte. Mes tingujsh të mekët e të ndrojtur shqiptoi: ”Tani je më i rritur, duhet të kuptosh se sot jetojmë versionin e Davidit me Goliatin, për të cilët të kam folur. Në këtë “vetërrethim”, aleati ynë është e vërteta, ku forcën njerëzore e gjejmë në frymëzimin nga dija dhe besimin tek zoti “. Mandej u ulëm në tavolinë për të shijuar darkën, ai çdo moment gjente diçka për të komentuar si rreth “savoir vivre” dhe mes aforizmave të mënçura, duke më transmetuar mesazhin e të vërtetës së jetës…

Mbas pak kohësh atij i kishte rënë në fytyrë një hije trishtimi, pasi shëndeti i thica Llambës po rëndohej. Lëvizjet e saj ishin kufizuar, si shkak i osteoartritit, po ashtu shikimi ishte pakësuar, si pasojë e glaukomës dhe degjeneracionit makular, megjithë mjekimet e këshilluara. Kështu ju referua enciklopedisë italiane të Treccanit, ku rekomandohej lëngu i degëve të rrushit, të cilat përmbanin lëndë antioksidante dhe përmirësonin shikimin. Ndërkaq zgjidhjen e gjeti tek pjergulla e rrushit të shtëpisë tonë.

Me fillimin e pranverës kur gjithçka lulëzonte, priste hardhinë në vendet ku shpërthenin sythet, e hapte atë dhe vendoste atje nga një shishe të vogël, të cilën e lidhte me spango dhe lëngu i hardhisë pikonte në shishe. Fillimisht u çudita, por kur dola mjek e ndesha në një revistë të huaj mjekësore faktin se, lëngu i rrushit përmbante flavonoide dhe polifenole me vlera, si resveratroli dhe proanthocyanidina, me veti të veçanta antioksiduese dhe antinflamatore. Një të djelë në vazhdim, xha Petri erdhi me një tufë trëndafilash në dorë, të freskëta dhe plot aromë, por në fytyrë i ishte shuar buzëqeshja. Mbasi ja dha mamasë, tha mes dhimbjes: ” Ma rrëmbyen dhe kopshtin, strehën romantike të meditimit dhe takimit me natyrën. Këto trëndafila janë kujtimi që mbeti. I preva të gjitha lulet dhe ja u ndava miqëve të mi. Të përballosh emocionet e një drame në vazhdim me të cilën ndeshesh, këtë ta ofron vetëm efekti psikoterapeutik i besimit tek Zoti”. Mamaja e prekur, duke marr trëndafilat, i ledhatoi duartë dhe e përqafoi: “Bëj kurajo, erdhën kohë të vështira”, i tha. Ai mes lotësh pëshpëriti ”Vlerat, ata nuk mund ti fitojnë me një identitet fiktiv virtual dhe antihuman “ dhe u bë gati të ikte. “ Prit pak, e ndaloi mamaja. Kam një vazo me gliko nga nerënxa, që ty të pëlqen “. “Helmin që ndjej nuk ka mjet ta ëmbëlsoj”, mori bastunin , vuri në kokë borsalinon dhe diçka mërmëriti duke u larguar …

Në prag të krishtlindjeve të vitit 1966, ishim mbledhur në sallon dhe po stolisnim pemën e vitit të ri. Motra na shoqëronte me tingujtë magjepsës të violinës, ndërsa mamaja pregatiste kulluret dhe një kek me gështenja dhe fruta. Në atë moment u dëgjua trokitja e bastunin të xha Petrit. Ngjiti ngadalë shkallët, na përshëndeti, mandej u ul në kolltukun pranë. Kur po vendosnim kartolinat në pemë, ai brofi në këmbë, “Kam dhe unë një kartolinë të bukur, urimi për pemën”, tha dhe bashkë me të na dha dhe një borsetë me fruta. Ishte ajo kartolinë që mua më frymëzoi!…Ne vazhdonim të stolisnim pemën me drita, topat prej qelqi dhe shirita plot ngjyra. Babai na pruri dhe “kartolinën e filozofit”, një kujtim i tij nga Ancona, që kurrë nuk harronte ta vinte në pemë. Ajo ishte një kartolinë me skicën e filozofit në meditim, mes librave dhe diçiturës domethënëse:”Dubito,Ergo Cogito..Ergo Sum”, (Dyshoj, prandaj mendoj, prandaj ekzistoj). “Ti respektojmë ne, se këtu ato “mëndje të mënçura” i eleminuan”, ndërhyri xha Petri, dhe duke shijuar çajin e malit shtoi:“Më mbeten të gjalla impresionet nga libri “Arti filozofik” i G.Gentiles, ku mund të kuptosh vlerësimin e atyre mendjeve, në një ekspoze të filizofisë helene, romane deri në atë ruse. Mua më tërhoqi vëmendjen figura e filozofit rus N.Fyodorov, që e quajtën “Sokrati Rus”, ndërsa italianet e pagëzuan ”Sant’Agostino moderno”. Me një empati patetike, ai i dha filozofisë dhe shkencës, një vend krah religionit dhe artit, duke patur si objeksion “ringjalljen e mendjeve të ndritura, duke i dhënë pavdekësinë, me sugjerimin mbi studimet genetike dhe ato të teknologjisë moderne për rikrijimin e tyre”… ( aludimi i klonimit dhe inteligjencës artificiale një shekull më parë?!). Babai i menduar ndërhyri: “E kam hasur dhe unë në filozofinë e Fiorentino-s, mbi imazhet radikale. Konceptimi i tij është quajtur “Botëkuptimi i mijëvjeçarit të tretë”. Eshtë kuriozitet se Fyodorovi, një “futurolog” aq besimtar, nuk pranonte të bënte as fotografi, bile nje skicë e portretit të tij që trashëgohet, është realizuar fshehurazi, nga piktori dhe miku i tij, L.Pasternak …

“Mos harroni të vendosni në majë të pemës, ëngjëllin me yllin në duar, tha me mllef xha Petri, besoj se do të jetë dhe hera e fundit. Pasi qytetin e mbushën me pankartat “Feja opium per popullin”,

Skica e Nikolla Fydorov

që dominojnë mbi stolitë e vitit të ri. Kjo nuk është rastësi, por një parathënie e dramës së madhe që troket”, përfundoi retorikën me një psheretimë. Ndërsa u ngrit për tu larguar, babai dhe mamaja e ftuan bashkë me thica Llambën, që të festonim sëbashku krishtlindjet. Ai u largua mendueshëm dhe pa fjalë. Duke ndjekur siluetën e tij, në silogjizëm mendoja, se dimensionet e tij ishin sinonim i forcës universale të dashurisë njerëzore, megjithë pamundësinë…fizike. Nuk kaloi shumë kohë dhe parashikimi i xha Petrit morri jetë. Shkurti 1967, shkurti që zgjati netët e me dhimbje i mbushi jetët, ku lufta kunder fesë u kurorëzua, me mbylljen e kishave dhe gjithë objekteve të kultit. Njerëzit mes pikëllimit, mbetën të çoroditur, pa zot, se koha krijoi “Zotin e ri”, të mitizuar në prezantim “jetik”. Ajo surprizë ateiste ishte një persekutim shpirtëror i pafund, veçanërisht për shërbëtorët e zotit. Xha Petri erdhi tek ne papritur, qysh në mëngjez. Ngjante si një skulpturë e ftohtë, e zbehtë, veshur me mantelin e zisë e të dëshpërimit, i pa fjalë, u ul në divan dhe qante me ngashërim. Mandej shtrëngoi dhëmbët dhe gërmat i kërcisnin në gojë “ Më vranë biomën fetare, rikryqëzuan Krishtin, por nuk munden të ma shkulin adhurimin hyjnor. Për mua kjo ishte “colpo di grazia”! Nuk është rasti që ata vazhdimisht kanë zgjedhur shkurtin për terror, në shkurt 1947 gjatë reformës agrare arrestuan dhe torturuan ish kryeplakun e Nartës, patriotin Nako Qirko, në shkurt të 1951 ekzekutuan 22 intelektualë, mes tyre dhe ekselenten S.Kasimati me mizaskenën e trilluar, në 15 shkurt 1959, “ekzekutuan” kirurgjikisht, vajzën tonë, juristen dhe avokaten e parë shqiptare, Erifili Bezhanin, për mendimet demokratike. Kështu ndodh kur asgjë nuk njeh “masë” dhe mohoen vlerat, por e ardhmja do ta rivendosi vullnetin e zotit”… Ishte një skenë morti, ku fjalët mungonin, fliste zemra…Por ai nuk mund ta mbante peshën e asaj dhimbjeje dhe vazhdoi… “Edhe mjeshtri i psikanalizës S.Freud e mohoi fillimisht zotin, veç kur kanceri e pushtoi dhe dhimbjet ju bënë të padurueshme megjithë përdorimin e morfinës, zgjodhi euthanasinë dhe në çastet e fundit, si në pendim belbëzoi: ”Feja i shërben progresit kulturor dhe vetëanalizës psikologjike”… Ndërkaq ai u ngrit dhe largua ngadalë, si hije e zvaritur. Profili i tij intelektual, i përkiste një bote, që nuk kishte asgjë të përbashkët me atë realitet. …Ditët në vazhdim, ishin për të netë pa hënë, por ai mbeti krenar në një mbijetesë shpirtërore, skllav i ideve humanitare dhe filantropike, principe që i bëri kode të jetës. Nuk mund ta ndante besimin fetar nga vetja, ndërkaq vazhdoi me përkushtim, zbatimin e riteve fetare. Por ishte e vështirë të përballonte në atë moshë emocione aq të forta, në një sizmikë pafund. E tretën brenga dhe dhimbja, që në një moment e morën me vete dhe zemra e tradhëtoi. Kështu të dy, njeri pas tjetrit, si një shpirt i ndarë në dy trupa, ditën e Pashkës, bashkë me “ringjalljen” e krijuesit, mbyllën sytë dhe u larguan nga jeta, por mbetën në zemrat e njerëzve. …Agimi i pranverës së vitit 1990, pranverë dhe në shpirtrat tona, solli rilindjen e fesë. Ishte “dita e shpirtrave “, në prag të pashkës. Sëbashku me mamanë shkuam në varreza, për ritualin përkujtimor të babait. Duke u larguar në një kthinë, midis varreve në mermer dhe dedikime, vërejta një varr të braktisur. Ishte një varr i thjeshtë, pa mermer, pa kushtim, vetëm me një cope betoni në krye dhe një bordurë përreth, ku emrat i mbulonte bari i egër i rritur dhe hidhrat. Ju afrova nga kurioziteti dhe për një çast mbeta i ngrirë, pa frymë, kur lexova emrat e mbuluara nga pluhuri dhe balta: PETRO dhe LLAMBRINI DOGA. Mu rrënqeth trupi, befasia ma çau zemrën. Mamaja u afrua spontanisht dhe e emocionuar shpërtheu në vaj: “Xha Petri, dëgjon, u hapën kishat, gëzohu. Doli fjala jote”…Duke e pastruar nga bari, ngritën kokën dy lulëkuqe të fshehura, pranë tyre ndezëm qirinjtë. Fshimë me kujdes, me një shami emrat e skalitura mbi beton. U përkulëm me respekt duke bërë kryqin dhe u larguam, por kujtimet na kthenin pas. Nuk mund të harroja frazën që më citoi një ditë duke biseduar: “Ka kohë për të folur dhe kohë për të heshtur”!… …Njerëz si ai, me shpirt human dhe histori bamirësie meritojnë vëmëndje të veçantë, mirënjohje dhe një audiencë përkujtimi.

Prill 2025

Një libër i rrallë me plotë trishtime

“”Unë Bija e Atdheut “e autores Amina Nuraj

Nën patron atin e Lidhjes Demokratike të Malit të Zi dhe Këshillit kombëtar të shqiptarëve ,në Galerinë e qendrës kulturore në Ulqin me mode rimin e shkëlqyer nga znj. Ardita Rama drejtoreshë e bibliotekës u përurua libri i shkrimtares nga Pazari i ri i zn. Amina Nuraj “Unë bija e atdheut”.

Moderatorja në fillim të këtij manifestimi kulturor përshëndeti të gjithë të pranishmit në këtë eveniment kulturor e në veçanti Kryetarin e Lidhjes Demokratike për Malin e Zi zt. Saubih Mehmetin, Kryetarin e Këshillit kombëtar të shqiptareve në Malin e Zi zt.Faik Nika, Konsullin e Republikës të Kosovës në Malin e Zi si dhe mysafirët tjerë të ardhur nga mërgata,Kosova ,Shqipëria, Kraja,Sanxhaku..!

Në vazhdim fjalën ja kaloi regeruesot të librit pishtarit të arsimit shkrimtarit dhe poetit zt. Ali Gjeçbritaj , i cili kishte bërë një analizë të thukët për këtë mbrëmje letrare duke theksuar se ky libër ngërthen në vehte ngjarje të vërteta tejët tronditese nga një shtypje e egër qe u behët shwiptarëve të pa mbrojtur në Ssnxhak dhe në Pazarine ri, ku znj. Nuraj me tërë forcën e shpirtit dhe britmat e zërit të saj vjen nga hapësira si zë i vetmuar por me një këmbëngulësi të pa parë titanike .

Kjo klithmë zëri vjen në ruajtjen e çenjës identitetit kombëtar shqiptar. Duke bërë një rezistencë stoike e cila venë në rrezik vëthen e saj rrethin e ngushte familjar dhe shumë shqiptar në Sanxhak e me rrethin qe mendojnë si kjo. Në Pazarin e ri dhe në Sanxhak ,qe një shekull e në vazhdimësi zhvillohet një gjenocid një aparteid i pa parë nga regjimi fashizoid i Serbisë. Te cilën nuk e dinë askush, me përjashtim të atyre shqiptarëve qe jetojnë stjr dhe qe nuk kanë guxim të deklarohen shqiptar e qe jetojnë si në Geto në Pazarin e ri e në Sanxhak me rrethinë. Referuesi Ali Gjeçbritaj,në vazhdim të rezymesë referimit mbi librin në fjalë tha ky libër nuk është i dobishëm vetëm të lexohet por të studiohet me përpi kmeri të mësohet më shumë për fatin e shqiptarëve atje të cilët sipas autores se librit bëjnë një rezistencë të heshtur ngërthyer nga ankthi e friga.Libri “Unë bija e atdheut “përmban gjithsejte 191 faqe i cili është edhe libër autobiografik por ka edhe një histori të dhimbshme familjare i ilustrua edhe me shumë fotografi përsonazhesh.

Autorja e librit është e lindur me 25 prill 1997 në Pazarin e ri dhe rrjedhë nga një familje me tradita të forta shqiptare. Nga libri siç pohon referuesi Ali Gjeçbritaj ,mësova se si ruhët më fanatizëm identiteti kombëtar me çka e përgëzoi autoren në fjalë për bujarin dhe trimërinë e saj. Dhe krejt në fund të fjalës se tij tha lus lexuesin e mirëfillte qe ta lexon me përkushtim në mënyrë qe të vjelë nga ky libër edhe shumë gjera interesante qe nuk i thashë unë.

Në vazhdim drejtoresha e bibliotekës së Ulqinit znj. Ardita Rama, pra të pranishmit lexojë një tregim nga shumë tregime qe përmbante libri me titull :Mësuesi me sy të shtrembër, i cili ishte shumë interesant dhe ngërthente ne vetvete një ngjarje rren qethëse të vet autores e cila tregon identitetin e vet dhe të Flamurit shqiptar. Gjatë këtij leximi rren qethës shumë pati emocioe çka nuk na munguan as lotët nëpër faqe.

Qe të ndyshohët sado kjo atmosferë e rendë rren qethëse u ftua poeti shkrimtari nga Kosova-Gjermania Neki Lulaj, me një Poezi, i cili në fillim të fjalës se tij tha :”Përgëzoj autoren e librit znj. Amina Nuraj një herët Kryetare e këshillit kombëtar në Sanxhak , duke u shprehur se ky libër po Përurohet në muajin nëntor, në Nëntorin e 117 -të te Kongresit të Manastirit në 113 vjetorin e Shpalljes se Mëvetësisë se Shqipërisë dhe pakë muaj më vonë në 18 vjetorin e Pavarësisë të Kosovës, andaj qëndro krenare dhe e pa thyeshme”. Pastaj lexoi Poezinë : Më shumë se një lutje ,e cila nga të pranishmit u mirëprit me duartrokitje fren etike.

Në vazhdim të përurimit u shfaq një Dokumentar autor Marin Mema ‘gjiruar në pjesët e banuara me shqiptar në Pazarin e ri dhe në Sanxhak me rrethinë me fjalime të ndryshme dhe intervista. Ku mes tjerash një shqiptar thot mos na harroni dhe çdo iniciativë a nismë qe mirët nga Kosova ose Shqipëria duhet përshëndet duhet bëjnë më shumë për ne Prishtina dhe Tirana, nëse na ka harruar Zoti këto dy qendra nuk është dashtë të na harrojnë.
E një qytetar tjetër shqiptar shprehët kështu:
“Ëj mos na harroni
Se ne jemi djegur
Për Shqipëri…

Pas këtij Dokumentari sa interesant aq edhe nostalgjik ,fjala ju dha autores së librit : Amina Nuraj, „Unë bija e atdheut“ , e cila më shumë emocione evokoj kujtimet dhe përjetimet e saja rrënqethese dhe të ndryshme e mes tjerash ajo tha ” Në moshën 11 vjeçare për herë të parë kur kam vizituar Mitrovicën dhe jam befasuar me mikpritjen qe kam përjetuar në atje ,sepse ne rrethin ku jetoja për shqiparët më kanë thënë krejt diçka tjetër „Duke i klasifituar si njerëz te egër qe jetojnë nëpër pemë“ dhe qe nga ai moment në botë time shpirtërore lindi një Diell i vonuar,nga ajo vizitë tek unë çdo gjë ka ndryshuar qe nga ai moment unë kam gjykuar dhe menduar dhe kënduar vetëm shqip këtë punë e bejë edhe sotë e gjithë jetën.”

Kur jam shprehë në shkollë Mësuasi na tha të gjithë nxënesit le ta prekin flamurin e tyre e une u përgjegja se Flamuri me Shqiponjë është i imi. Nga ai moment unë kam patur shumë probleme edhe më mësuesin në klasë edhe me bashkëmoshataret në shkollë, isha e përbuzur.

Mësuesi me tha ne e kemi flamurin e Serbisë kure unë i thash jo Unë jam shqiptare kam flamurin me shqiponjë!.Punët u thelluan aq shumë dhe kështu kjo ngjarje mori përmasa të mdha .Drejtor ati i shkollës me bëri verejtje mue dhe u bëri vërejtje edhe prindërve te mi. Familja fillimisht nuk me ka përkrahur. Në moshën 16 vjeçare jam arrestuar nga milicija serbe për një poezi qe ja kam kushtua Adem Jasharit ,të cilët më kërcënonin duke me thënë:“ Kush të paguan ty?“ Angazhimin tim nuk e kam ndalë në asnjë moment dhe atë nuk do ta ndalë kurrë !.Nëpër breza dhe faqet e historisë ne shqipttarët ne Sanxhak,kemi qenë familje e përndjekur te torturuar dhe persekutuar.

Rinia e Sanxhakut është e ndrydhur si Misri nën Mokrën e mullirit ,ose si  kokrrat e ullirit kur lëshojnë lëng.

Tani më rinia e Sanxhakut dhe Pazarit te ri është edhe duke u vetëdijesuar dhe të gjithë bashkë duhet dalë me çdo çmim nga kjo gjendje e rendë e këtij gjenocidi dhe ketyre ndrydhjeve shpirtërore. E besoni ne vuajmë më shumë se Çamët e çmerisë. Ju lutëm juve , mësoni për Historinë e Sanxhakut do të tmerroheni se, nëpër çfarë katrahurash kalon populli shqiptar. Ta dini edhe këtë ,se në Sanxhak janë asimiluar 380 mijë shqiptar. Dhimbja është e madhe e ne nuk do të ndalemi kurrë në kërkim të drejtave tona dhe te drejtat tona të vendosën aty ku e kane vendin. Pas 100 vitesh e kam hapur Këshillin kombëtar shqiptar në Sanxhak Kryetare e keti asosacioni jam unë,tha në fund të fjalës përmbyllëse znj. Amina Nuraj.

Ne foto ::Ardita Rama,Amina Nuraj dhe Ali Gjeçbritaj.

Ne foto Neki Lulaj dhe Amina Nuraj

Ne foto Neki Lulaj duke recituar,Ardita Rama Amina Nura dhe Ali Gjeçbritj

Shkrimtari Neki Lulaj dhe Kryetari i LD.për Mal të Zi zt.Saubih Mehmeti.

Gjakova ka shënuar një vit jubilar të rëndësishëm, duke festuar 430 vjetorin e ndërtimit të Xhamisë së Hadumit. Në këtë kontekst, Shoqata e Intelektualëve ‘Jakova’ organizoi promovimin e monografisë “Xhamia e Sylejman Hadum Agës”, një ngjarje që nënvizon rëndësinë historike dhe kulturore të këtij monumenti për qytetin dhe popullin shqiptar.

Xhamia e Hadumit, një shembull unik i arkitekturës osmane në Ballkan, ka shërbyer për shumë breza si qendër e dijes dhe arsimit dhe ka kontribuar në ruajtjen e traditave, gjuhës dhe fesë. Ky monument është një simbol i qëndresës së Gjakovës në kohë të vështira, duke u ringritur pas dëmtimit të rëndë gjatë luftës për liri në vitin 1999. Kështu është vlerësuar nga të pranishmit simboli Çarshisë së Vjetër të Gjakovës.

Organizimi i këtij eventi ishte në duar të Shoqatës së Intelektualëve ‘Jakova’, e cila në këtë rast promovoi jo vetëm monografinë, por edhe vlerat kulturore që përfaqëson Xhamia e Hadumit. Kryetari i Shoqatës, prof. dr. Ruzhdi Sefa, u shpreh se kjo ngjarje ndodhi në një datë simbolike, 28 Nëntorin, duke theksuar rëndësinë e Xhamisë si një stacion i rrëfimit kombëtar. “Xhamia e Hadumit nuk është vetëm objekt kulti; ajo është një stacion i rrëfimit të gjatë kombëtar,” tha Sefa, duke theksuar se ky monument është një trashëgimi e çmuar që duhet ruajtur dhe kultivuar.

Autori i monografisë, Agron Muqaku, shprehu mirënjohjen për inkurajimin e prof. Ruzhdi Sefës për realizimin e kësaj vepre. Muqaku theksoi rëndësinë e dokumenteve të reja që pasqyrojnë historinë dhe kontributin e Sylejman Hadum Agës në themelimin e qytetit të Gjakovës. Ai shtoi se Xhamia e Hadumit përfaqëson një pasuri në shumë dimensione: historike, arkitekturore, shkencore, shoqërore dhe kulturore.

“Monografia na kujton se ruajtja e Xhamisë së Hadumit do të thotë ruajtja e identitetit, rrënjëve dhe memories sonë kolektive,” tha Muqaku, duke shprehur shqetësimin për gjendjen e temeleve të saj, të rrezikuara nga lagështia, dhe duke apeluar për ndërhyrje urgjente.

Promovimi i librit, i mbajtur në Sallën Solemne të Pallatit të Kulturës, shërbeu si një përmbledhje e vlerave kulturore dhe historike që përfaqëson Xhamia e Hadumit dhe dëshmoi për angazhimin e Shoqatës së Intelektualëve në ruajtjen e këtij trashëgimie. Recensentët e kësaj vepre ishin inxhinier–arkitekt MSc. Xhelal Hoxha dhe historiani Dr. Alban Dobruna, të cilët kontribuan me profesionizmin e tyre në vlerësimin e përmbajtjes.

Me këtë rast, njohës të kulturës në Gjakovë theksuan se çdo qytet mbetet gjallë sa kohë që ruan kujtesën e tij. Promovimi i monografisë për Xhaminë e Hadumit është një hap i rëndësishëm në këtë drejtim, duke e bërë atë një pjesë të rëndësishme të identitetit dhe historisë së Kosovës.

29 nëntor 2025