Një nga institutet studimore më të rëndësishme jo vetëm në Ballkan, por edhe në botë, ka publikuar një analizë për zgjedhjet lokale në Shqipëri. Instituti Ndërkombëtar për Studime të Lindjes së Mesme dhe Ballkanit (IFIMES) nga Lubjana, Slloveni, analizon rregullisht ngjarjet në Lindjen e Mesme, Ballkan dhe në mbarë botën. Nga analiza e gjerë “Zgjedhjet vendore në Shqipëri 2023: Një zgjedhje mes karteleve të drogës dhe/ose një republike parlamentare?”, veçojmë pjesët më të rëndësishme dhe më interesante

Zgjedhjet e rregullta vendore do të mbahen në Republikën e Shqipërisë më 14 maj 2023. Zgjedhjet e fundit vendore u mbajtën më 30 qershor 2019, të cilat u bojkotuan nga opozita dhe ku pjesëmarrja ishte vetëm 21.6%. Kështu, të gjitha postet në vetëqeverisjet vendore u zunë nga kandidatë të Partisë Socialiste (PS) të Edi Ramës. Zgjedhjet e fundit vendore në Shqipëri u zhvilluan në një atmosferë tensioni, pasi opozita shqiptare u largua nga puna e Kuvendit dhe vazhdoi aktivitetet politike në rrugët e Tiranës, duke kërkuar dorëheqjen e kryeministrit Rama, formimin e një qeverie kalimtare dhe shpalljen e zgjedhjeve të përgjithshme.

Në zgjedhjet vendore të drejtë vote kanë 3 650 550 zgjedhës në 5 211 qendra votimi. Në zgjedhje marrin pjesë 48 parti politike me 23.788 kandidatë, prej të cilave 144 garojnë për postin e kryetarit të Bashkisë, 15 prej tyre janë gra. Zgjedhjet do të monitorohen nga 324 vëzhgues ndërkombëtarë të OSBE/ODIHR. Shqipëria ka 61 bashki dhe vendi ka nevojë për një reformë të thellë të vetëqeverisjes vendore.

Shqipëria fitoi statusin e kandidatit për në BE në shtator 2014 dhe negociatat filluan në fund të vitit 2022. Ndër detyrat që Shqipëria duhet të përmbushë janë reforma në drejtësi, lufta kundër krimit (trafikimi i drogës dhe njerëzve) dhe korrupsionit, mungesa e medias së pavarur, depolitizimi i institucioneve, rritja e efikasitetit dhe vendosja e një dialogu më dinamik mes qeverisë. dhe opozitës për t’i bërë reformat më gjithëpërfshirëse dhe më të përshpejtuara.

Presionet politike, frikësimi, korrupsioni dhe burimet e kufizuara e kanë penguar gjyqësorin të funksionojë plotësisht, në mënyrë të pavarur dhe efikase. Korrupsioni është i pranishëm në të gjitha segmentet dhe në të gjitha nivelet e qeverisjes, përfshirë prokurimin publik dhe partneritetin publiko-privat. Qeveria e Edi Ramës rezultoi e pasuksesshme në eliminimin e pasojave ekonomike dhe sociale të tërmetit të trefishtë të vitit 2019.

Pyetja e pashmangshme për Edi Ramën është, pse Shqipëria është ende bindshëm vendi më i varfër në Evropë, ndërkohë që ka një potencial të jashtëzakonshëm zhvillimi?. BE dhe NATO nuk arritën të zgjidhnin krizën politike në Shqipëri dhe kriza në Shqipëri ekspozoi rrjetin e korrupsionit të Edi Ramës, ku përfshiheshin disa (ish) zyrtarë të lartë të BE-së, SHBA-së dhe vendeve të tjera.

Koalicioni “Bashkë Fitojmë” kundër Partisë Socialiste

Ndonëse këto janë zgjedhje vendore në të cilat nuk marrin pjesë liderët e partive kryesore politike, gara kryesore parazgjedhore është mes kreut të PS-së dhe kryeministrit aktual Edi Rama dhe koalicionit “Bashkë Fitojmë”, i cila drejtohet nga dy veteranë të politikës shqiptare dhe  ish-presidentet shqiptar Sali Berisha dhe Ilir Meta.

Edhe pse ka një luftë për çdo mandat dhe çdo votë, fushata zgjedhore është ende e fokusuar në qytetet e mëdha si Tirana, Elbasani dhe Durrësi. Sondazhet e opinionit publik tregojnë një shkallë të drejtë barazie mes Partisë Socialiste dhe koalicionit “Bashkë Fitojmë”. Koalicioni “Bashkë Fitojmë” dominon në veri të Shqipërisë (Shkodër, Tropojë, Kukës, Lezhë dhe Has), ndërsa mbështetja po rritet edhe në jug të vendit.

Rezultatet e sondazheve parazgjedhore në Shqipëri nuk tregojnë gjithmonë tregues të besueshëm të disponimit të elektoratit në lidhje me ditën e zgjedhjeve. Megjithatë, rezultatet e sondazheve përdoren si bazë për përcaktimin e strategjive zgjedhore dhe zhvillimin e diskutimeve dhe analizave të atyre rezultateve.

Zgjedhjet lokale – Një zgjedhje midis karteleve të drogës dhe/ose një republike parlamentare?

Kur Edi Rama nisi operacionin policor për të shkatërruar fshatin Lazarat, që ishte qendra e biznesit të drogës, pritej një përballje përfundimtare me biznesin e drogës. Më pas rezultoi se ky biznes ishte vënë nën kontrollin e vetë Edi Ramës dhe në vend të reformave, zhvillimit dhe demokratizimit të mëtejshëm të shtetit nisi procesin e “kanabizimit të Shqipërisë”. Një pjesë e konsiderueshme e tokës së punueshme është nën kanabis dhe ky biznes është në duart e strukturave politiko-kriminale. Gjatë kryeministrisë së Edi Ramës, Shqipëria u shndërrua në një strehë kriminale për kriminelët nga Evropa, Azia, Amerika Veriore dhe Jugore. Një rrethanë lehtësuese për strukturat kriminale është regjimi pa viza që Shqipëria ka me vendet anëtare të BE-së, i cili u mundëson kriminelëve lëvizje dhe biznes të lirë dhe fitime të mëdha në trafikun e drogës dhe njerëzve. Edi Rama me prapavinë  e tij i mbylli dyert Shqipërisë për anëtarësim në BE, pasi derisa Rama është në krye të qeverisë shqiptare, nuk ka hyrje në BE.

Në Raportin për Strategjinë Ndërkombëtare të Kontrollit të narkotikëve, Shqipëria është bërë burimi i kanabisit dhe baza e grupeve të organizuara kriminale që trafikojnë ilegalisht drogë nga vendet e burimit në tregjet evropiane. Kanabisi shqiptar dërgohet në Turqi dhe këmbehet me heroinë dhe kokainë, të cilat shtetasit shqiptarë i kontrabandojnë nëpër Evropë. Autoritetet shqiptare regjistruan një rritje të kapjes së kokainës në vitin 2021 përmes Portit të Durrësit, kryesisht në dërgesat e bananeve nga Ekuadori. Policia shqiptare mori pjesë në disa operacione ndërkufitare të zbatimit të ligjit në vitin 2021, shtetas shqiptarë u arrestuan ndër të tjera në Greqi, Itali, Spanjë dhe Holandë. Agjencitë ligjzbatuese shqiptare bashkëpunuan me homologët e tyre amerikanë për arrestimin dhe sekuestrimin e ngarkesave narkotike dhe laboratorëve të përpunimit të drogës në Shqipëri, si dhe sekuestrimin e pronave në Shqipëri që lidhen me tregtinë ndërkombëtare të drogës. Gjykatat shqiptare i sekuestruan 1.2 milionë dollarë pasuri nga Ylli Didani në prill të vitit 2021, pas arrestimit të tij më 31 mars 2021 në SHBA. U krijua Struktura e Posaçme Kundër Korrupsionit (SPAK). Në vitin 2021 u arritën disa suksese, duke përfshirë arrestimin e 38 personave, gjithashtu edhe një prokuror dhe disa zyrtarë të lartë policie, si pjesë e një hetimi të madh ndërkombëtar për trafikun e narkotikëve. Qytetarët shqiptarë luajnë një rol të madh në rrjetin kriminal ndërkombëtar dhe të organizuar të trafikut të drogës dhe Shqipëria është një element kyç i rrugës ballkanike të trafikut të drogës drejt Evropës Perëndimore dhe Britanisë së Madhe. Grupet shqiptare të krimit të organizuar janë të pranishme në SHBA, MB dhe në të gjithë Evropën, si dhe në Amerikën e Jugut, duke përfshirë Ekuadorin, Kolumbinë dhe Perunë, dhe kanë krijuar zinxhirë të integruar të gjetjes së mallit, transportit, shpërndarjes dhe shitjes në Evropë, Britani të Madhe dhe SHBA. Grupet shqiptare të krimit të organizuar vazhduan të pastrojnë para në Shqipëri dhe të kontribuojnë në korrupsionin në vend.

Krimi i dhunshëm në Shqipëri shoqërohet shpesh me krimin e organizuar dhe gjyqtarët, prokurorët, policia dhe gazetarët, të cilët kanë qenë subjekt i frikësimit. Sundimi relativisht i dobët i ligjit, korrupsioni dhe niveli i lartë i papunësisë janë problemet kryesore të kontrollit shqiptar mbi tregtinë e drogës. Reformat në drejtësinë penale në Shqipëri përfshijnë largimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve që janë të lidhur me krimin e organizuar dhe/ose me pasuri personale të pashpjegueshme. SHBA po mbështet reformat gjyqësore në Shqipëri, duke përfshirë këshillimin dhe ndërtimin e kapaciteteve për prokurorët dhe hetuesit e SPAK-ut, përmirësimin e bashkëpunimit ndërinstitucional në hetime, reformat korrigjuese për të kufizuar aktivitetet e krimit të organizuar ndërkombëtar dhe ofrimin e pajisjeve të specializuara për përmirësimin e aftësive operacionale. Shqipëria duhet të vazhdojë reformën në drejtësi, të forcojë rregulloret dhe mbikëqyrjen kundër pastrimit të parave dhe të punojë për të eliminuar ndikimin e krimit të organizuar në qeverinë dhe shoqërinë shqiptare.

Struktura e specializuar për luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar (SPAK), e përbërë nga Prokuroria e Posaçme (PP) dhe Byroja Kombëtare e Hetimit (BKH) janë të paaftë. Është bërë progres në konfiskimin e aseteve të lidhura me krimin e organizuar dhe kjo duhet të intensifikohet në të ardhmen. Përpjekjet gjithashtu duhet të vazhdojnë për të siguruar rritjen e ndjekjeve penale dhe zbatimin e vendimeve përfundimtare, veçanërisht në një nivel të lartë. Lufta kundër krimit kibernetik, trafikimit të qenieve njerëzore dhe pastrimit të parave mbeten fushat ku nevojiten rezultate të mëtejshme. Një tregues i situatës në Shqipëri është rritja e numrit të shtetasve shqiptarë që paraqesin kërkesa për azil në vendet anëtare të BE-së. Miratimi i një amnistie tatimore dhe penale është në kundërshtim me qëndrimin e Këshillit të BE-së dhe Moneyval-it dhe mund të rrezikojë progresin në këtë fushë, si dhe në luftën kundër pastrimit të parave.

“Shqipëria mbetet e ndjeshme ndaj pastrimit të parave për shkak të korrupsionit, pranisë së rrjeteve të krimit të organizuar dhe boshllëqeve në legjislacion dhe mbikëqyrje.” Shqipëria ka një ekonomi të madhe cash dhe një sektor informal, me remitanca të konsiderueshme dhe flukse investimesh nga jashtë. Trafikimi i drogës dhe aktivitetet e tjera të krimit të organizuar janë burimet kryesore të parave të pastruara. Organizatat kriminale shqiptare kanë lidhje me rrjete që veprojnë në të gjithë Evropën dhe Amerikën e Jugut”.

Aferat e shpeshta me dimensione ndërkombëtare tregojnë lidhjet e regjimit të Ramës me faktorët ndërkombëtarë dhe korrupsionin e zyrtarëve të huaj (rasti i ish-zyrtarit të FBI-së, Charles McGonigal). Ngritja ose forcimi i disa agjencive qeveritare rreth kryeministrit Rama (Agjencia për Menaxhimin e Përbashkët, Agjencia për Media dhe Informacion, Agjencia për Programimin Strategjik dhe Koordinimin e Ndihmës) pa një kuadër gjithëpërfshirës menaxhimi dhe pa vëmendje sistematike për linjat e mbikëqyrjes dhe raportimit, ngrenë pyetje në lidhje me koordinimin efektiv dhe ofrimin e shërbimeve nga organet e administratës publike.

Analistët besojnë se zgjedhjet e ardhshme vendore në Shqipëri e kalojnë karakterin dhe rëndësinë e zgjedhjeve vendore, sepse ato përfaqësojnë një shans për të nisur një përballje përfundimtare me regjimin e Edi Ramës dhe dekriminalizimin e Shqipërisë. Aleanca e Sali Berishës dhe Ilir Metës përmes koalicionit “Bashkë Fitojmë” mbledh forcat politike opozitare dhe përfaqëson një lëvizje masive të qytetarëve të pakënaqur të Shqipërisë, për të nisur luftën për përballjen përfundimtare me kartelin e drogës, krimin dhe korrupsionin. Zgjedhjet vendore përfaqësojnë një lloj zgjedhjeje për qytetarët e Shqipërisë, nëse duan të kenë një kartel droge që do të sundojë vendin dhe/ose një republikë parlamentare, e cila më së shumti u është mohuar apo vjedhur qytetarëve në 10 vitet e fundit. Zgjedhjet duhet të jenë transparente, të lira dhe të ndershme pa blerë votues dhe vota nga “fondet e zeza”, të cilat sigurohen nga paratë e pista nga biznesi i drogës dhe trafikimi i qenieve njerëzore, sepse të ardhurat nga biznesi i drogës tejkalojnë madhësinë e buxhetit të shtetit shqiptar. Koncepti politik i mbajtjes së Edi Ramës në pushtet bazohet në blerjen e votave dhe frikësimin dhe për këto qëllime ai ka shuma të pakufizuara parash me origjinë të dyshimtë dhe një aparat represiv.

Rama kundër shoqërisë së fortë civile (OJQ-ve)

Zbatimi i ligjit të ri për Regjistrimin e Organizatave Jofitimprurëse i miratuar në qershor 2021 nuk ka filluar ende. Këshilli i Lartë i Gjyqësorit mori fonde buxhetore për blerjen e një regjistri elektronik të organizatave jofitimprurëse dhe u lidh një kontratë për zbatimin e tij në maj të vitit 2022. Nuk pati progres në zbatimin e udhërrëfyesit për krijimin e një mjedisi të shoqërisë civile, veçanërisht në lidhje me ligjin për vullnetarët.

Bashkëpunimi institucional ndërmjet shoqërisë civile dhe qeverisë duhet ende të forcohet për të siguruar pjesëmarrjen kuptimplotë të organizatave të shoqërisë civile (OSHC) në proceset vendimmarrëse, duke përfshirë edhe në kontekstin e negociatave për anëtarësim në BE. Një shoqëri civile e forcuar është një komponent kyç i çdo sistemi demokratik, i cili është në deficit në Shqipëri dhe të cilit Edi Rama i frikësohet qartë.

E domosdoshme dhe e nevojshme një qeveri tranzitore për të përgatitur zgjedhjet e parakohshme

Shqipëria është në një gjendje lufte të heshtur civile, një shoqëri jashtëzakonisht e polarizuar dhe e përçarë, me një rritje të numrit të vrasjeve, gjë që nuk është për t’u habitur. Pse Shqipëria është një shoqëri e ndarë?. Për t’u angazhuar në biznesin e drogës, trafikun e qenieve njerëzore, krimin, korrupsionin, ju duhet një shoqëri e ndarë, e cila do të largojë vëmendjen nga përfshirja në biznesin e drogës.

Me rënien e regjimit komunist të Enver Hoxhës në vitin 1991, forcat e vjetra u mundën. Me ardhjen në pushtet të Edi Ramës dhe Partisë së tij Socialiste (PS), e cila i ka rrënjët në ish-partinë komuniste të Shqipërisë, këto forca përjetuan sërish një ngritje. Në dëshirën e tij për të qëndruar në pushtet, Rama do të përpiqet ta transferojë krizën nga Shqipëria në rajon dhe në hapësirën më të gjerë evropiane. Shqipëria ka nevojë për një cikël të ri të demokratizimit dhe dekriminalizimit të shtetit.

Proceset në rajon, të cilat fillimisht filluan në Maqedoninë e Veriut, gradualisht po eliminojnë bartësit e destabilizimit, krimit dhe korrupsionit, si Nikolla Gruevski (VMRO-DPMNE), Hashim Thaçi (PDK), Bojko Borisov (GERB) dhe pas rënies se Milo Gjukanoviqit (DPS), është radha e Milorad Dodik (SNSD) dhe Edi Ramës (PS). Edi Rama nuk e ka përkrahur pa arsye Milo Gjukanoviqin në zgjedhjet e fundit në Mal të Zi, sepse mbështetja për Gjukanoviqin është mbështetje për veten e tij dhe një koncept dhe mënyrë e ngjashme e qeverisjes.

Zgjedhjet lokale me sa duket do të çojnë në formimin e një qeverie kalimtare, e cila do të organizojë zgjedhje të parakohshme parlamentare dhe një tranzicion paqësor të pushtetit. “Suksesi” më i madh i Edi Ramës është se gjatë qeverisjes së tij, ai vendosi pozicionin e Shqipërisë si padyshim shteti më i varfër në Evropë.

Lubjanë/Bruksel/Uashington/Tiranë, 7 maj 2023