Maqedonia e Veriut do të pranojë 450 afganë që janë duke ikur nga talebanët dhe do t’i strehojë ata derisa të kompletohet procesi i aplikimit për viza speciale amerikane.

Këta persona janë punëtorë dhe anëtarë të familjeve të afganëve, të cilët kanë punuar në misionet humanitare dhe paqeruajtëse, aktivistë nga organizata për të drejta të njeriut, gazetarë, përkthyes dhe studentë, ka thënë Qeveria maqedonase përmes një deklarate më 17 gusht.

Shkupi ka thënë se do të pranojë edhe afganë “të cilët kanë mbështetur trupat e NATO-s në 20 vjetët e fundit, përfshirë ushtrinë e Maqedoninë e Veriut”, e cila ka kontribuar me ushtarë te forcat e koalicionit – të udhëhequra nga Shtetet e Bashkuara – në Afganistan në periudhën 2002-2008.

Aktualisht në aeroportin ndërkombëtar të Kabulit janë duke u zhvilluar një mori operacionesh të transferimit të personave që janë tejet të frikësuar nga regjimi i talibavëne.

Shumica e tyre kanë punuar bashkë me amerikanët apo me shtete tjera të NATO-s, si përkthyes apo në role tjera, gjatë luftës gati 20-vjeçare.

Shumica e 450 afganëve që do të nisen drejt Maqedonisë së Veriut pritet të arrijnë në këtë shtet në fund të javës, varësisht nga kushtet në aeroportin e Kabulit, është thënë në deklaratë.

Ministri i Jashtëm në Maqedoni të Veriut, Bujar Osmani, ka thënë se nënshtrimi në masën e karantinës do të varet nga statusi i vaksinimit të këtyre personave kundër koronavirusit.

Përveç Maqedonisë së Veriut, edhe Kosova e Shqipëria kanë shprehur gatishmëri për të mirëpritur afganët që janë duke ikur nga shteti i tyre.

Autoritetet në të dyja vendet kanë konfirmuar se kanë diskutuar me autoritetet amerikane për strehimin e tyre, ndonëse ende nuk dihet saktë sa persona do të strehojnë ato.

Grupi i parë i afganëve pritet të arrijë të mërkurën në Shqipëri.

Autoritetet kanë konfirmuar se ata do të strehohen në Tiranë dhe Durrës.

Talibanët kanë pretenduar fitore më 15 gusht, pasi kanë marrë kontrollin e kryeqytetit, Kabulit, pas gati 20 vjetëve të dhënies fund të prezencës ushtarake të forcave të udhëhequra nga Shtetet e Bashkuara.

Qeveria ka rënë dhe presidenti Ashraf Ghani ka ikur nga shteti.

Ende nuk dihet vendndodhja e tij.

Trupat amerikane janë duke kontrolluar aeroportin ndërkombëtar të Kabulit, ndërkohë që banorë të dëshpëruar janë duke tentuar të ikin nga shteti.

Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Joe Biden, ka mbrojtur vendimin e tij për tërheqje nga Afganistani duke thënë se “misioni asnjëherë nuk ka pasur për qëllim shtet-ndërtimin”.

“Jam shumë i trishtuar me faktet me të cilat përballemi tani, por nuk më vjen keq për vendimin tim për t’i dhënë fund luftës në Afganistan”, tha Biden në një fjalim drejtuar kombit më 16 gusht.

“Amerikanët nuk mund dhe nuk duhet të vdesin dhe të luftojnë në një luftë që afganët nuk janë të gatshëm të luftojnë për veten e tyre”, ka thënë presidenti Biden.

Sipas tij interesi kombëtar i Shteteve të Bashkuara në Afganistan ka qenë gjithmonë kryesisht në parandalimin e sulmeve terroriste.

Presidenti amerikan ka thënë se Qeveria afgane nuk arriti të dëgjojë këshillën e tij dhe të negociojë një zgjidhje politike me talibanët, duke shtuar se kolapsi i Qeverisë afgane ndodhi shumë më shpejt sesa që kishte pritur administrata e tij.

Forcat e udhëhequra nga Shtetet e Bashkuara kanë rrëzuar talibanët nga pushteti në tetor të vitit 2001.

Talibanët kanë qenë duke strehuar atëbotë Osama Bin Laden dhe figura tjera të Al-Kaidës, të lidhura me sulmet e 11 shtatorit të po atij viti në Shtetet e Bashkaura.

Presidenti amerikan Joe Biden ka thënë se tërheqja amerikane tani është e arsyeshme, pasi forcat amerikane janë siguruar që Afganistani nuk do të bëhet më bazë për xhihadistë të huaj që të kryejnë komplote kundër Perëndimit.

Në një intervistë për Zërin e Amerikës, kryetari i Bashkimit Demokratik për Integrim Ali Ahmeti flet për rëndësinë e Marrëveshjes së Ohrit që u nënshkrua para 20 vjetësh duke i dhënë fund konfliktit të armatosur midis Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare dhe forcave ushtarake e policore maqedonase. Zoti Ahmeti, i cili ishte drejtues i UÇK-së e vlerëson si hap të rëndësishëm miratimin e pjesës normative të Marrëveshjes, teksa thotë se ka ngecje të zbatimit të disa pjesëve të saj në praktikë. Ai theksoi në intervistën me korrespondentin e Zërit të Amerikës, Isak Ramadani se me këmbëngulje do të vazhdohet me respektimin e Marrëveshjes, të cilën e quan paqësore dhe shembull për zgjidhjen e konflikteve jo vetëm në rajon por dhe më gjerë.

Zëri i Amerikës: Z. Ahmeti, ju nuk jeni nënshkrues i Marrëveshjes së Ohrit, por jeni shkaktar për arritjen e saj. Përgjatë viteve ka pasur politikanë që e kanë quajtur marrëveshjen të vdekur. Marrëveshja e Ohrit, ndërkohë është shkrirë në ligje dhe Kushtetutë. Por ka ende elemente që nuk zbatohen në praktikë. Pse?

Ali Ahmeti: Është shumë me rëndësi që pjesa normative e Marrëveshjes paqësore të Ohrit është e përfunduar, por ka edhe shumë punë për t’u bërë edhe më tutje në pjesën praktike-pragmatike për t’u zbatuar e materializuar ajo pjesë normative e cila ka kaluar në organet legjislative të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Pra, duhet të jemi shumë të hapur në këtë temë: një marrëveshje që del nga një kryengritje nuk është edhe aq lehtë për t’u zbatuar me përpikmëri në bazë të marrëveshjes së nënshkruar.

Zëri i Amerikës: Si u bë që dokumenti aq i rëndësishëm (origjinali) u zhduk për kaq gjatë dhe u gjet vetëm tash para 20 vjetorit të nënshkrimit. A kishte qenë gjatë gjithë kohës tek eksponentë të PPD-së? (Partia për Prosperitet Demokratik)

Ali Ahmeti: Kemi bërë hulumtime në Arkivin e shtetit dhe nuk ka rastisë që ta gjejmë këtë dokument dhe më në fund e ka dorëzuar njëri nga pjesëmarrësit në Marrëveshjen e Ohrit. Pastaj në mënyrë të organizuar është dorëzuar nga Ministri për Sistem Politik dhe Zëvendës-Kryeministër i parë, dhe sigurisht është mbajtur protokoll e shënim për dorëzimin e këtij dokumenti. Në këtë rast nuk ka pasur diçka të qëllimshme, por nuk është i qëllimshëm as tani me veprimin e fundit të dorëzimit në mënyrë publike të dokumentit (origjinal) të Marrëveshjes së Ohrit.

Zëri i Amerikës: Marrëveshja duhej zbatuar deri në vitin 2004. Si e shikoni ritmin e miratimit dhe zbatimit të saj në praktikë?

Ali Ahmeti: Ka edhe shumë për t’u bërë por ne kemi përkushtim, kemi përgatitje, kemi përvojën e duhur; Kemi investuar në ngritjen dhe përgatitjen e kuadrove dhe mendojmë se do t’ia dalim me sukses edhe në ato çështje të cilat kanë mbetur pa u materializuar dhe kjo tani më është çështje kohe, çështje e një procesi që është duke u zhvilluar bukur mirë dhe jam shumë optimist sepse baza është ndërtuar shumë e fortë dhe nuk ka më kthim prapa. Ne nuk kemi hyrë në këtë luftë dhe nuk e kemi bërë Marrëveshjen paqësore të Ohrit që ta marrim hisen e tjetërkujt, por ama ne kemi luftuar që të mos jemi qiraxhinj në shtëpinë tonë, por të jemi zotë në shtëpinë tonë. Dhe vetë komuniteti maqedonas është ndërgjegjësuar se Marrëveshja e Ohrit ka qenë dhe mbetet në dobi të shtetit. Dmth nuk është ai opinion që ka ekzistuar para 20 vjetësh.

Zëri i Amerikës: A ka gatishmëri tek pala maqedonase, nëse keni biseduar me drejtues të partive të tyre që termi “20%” në kushtetutë, i cili u referohet shqiptarëve të ndryshojë dhe të emërtohet në mënyrë të përshtatshme, si “shqiptarë”?

Ali Ahmeti: Unë mendoj se kjo çështje është bërë më shumë mediatike se sa problem real. Kjo qenë puna më e vogël nëse ne do ta kishim futur në bisedime në mandatin që lamw ose në këtë mandat çështjen e ndryshimit të këtij pasusi në Kushtetutën e Maqedonisë së Veriut dhe do të ishte çështja më e lehtë përpara Ministrit të Jashtëm, Zëvendës-Kryeministrit të parë, apo të Kryeministrit. Nuk ka qenë aq e lehtë për t’u pranuar dhe për t’i bërë këto negociata. Pra kjo është një çështje që me një mirëkuptim nga palët sepse dihet që 20 përqindësh që definohet në Kushtutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut (RMV) është si një moment kompromisi që kemi që e kemi bërë në vitin 2001 gjatë negociatave, edhepse unë nuk kam qenë në tryezë të negociatave, por Marrëveshja paqësore e Ohrit më parë është pranuar nga Ushtria Çlirimtare Kombëtare (UÇK) e më pas është hedhur në tavolinë për t’u pranuar nga të tjerët. Ne kemi bërë por pa e rrezikuar dhe pa e cënuar substancën e Marrëveshjes paqësore të Ohrit. Kështu që është çështje kohe që këto gjëra të rregullohen në Kushtetutën e RMV-së.

Zëri i Amerikës: Rivalët politikë por dhe të tjerë ju kritikojnë dhe akuzojnë në lidhje me statusin e pazgjidhur të veteranëve të UÇK-së, përderisa ish-pjesëtarët e forcave ushtarake e policore maqedonase morën pensione nga shteti. A ka vend për këto kritika?

Ali Ahmeti: Ne kemi nënshkruar që të gjithë ushtarët e Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare që kanë nevojë për trajtim se kanë pësuar trauma, do të trajtohen në institucione të ndryshme shtetërore, por nuk kemi një marrëveshje që ushtarët e UÇK-së do të përfitonin nga pensionet apo fondet e shtetit, por në bazë të Marrëveshjes që kemi nënshkruar dhe që ne në përpikmëri e kemi respektuar, ushtarët e UÇK-së do të trajtohen si të gjithë qytetarët në institucionet shtetwrore. Sot i keni pjesën dërrmuese të ish-ushtarëve të UÇK-së në polici, në ushtri, në administratë…

Zëri i Amerikës: A është kjo një marrëveshje për paqen afatgjatë të këtij vendi, apo mund të ketë zgjerim të kërkesave për, siç paralajmërojnë një pjesë e politikanëve maqedonas, për federalizim, apo ndryshim të sistemit kushtetues?

Ali Ahmeti: Çdo analizë e frikshme që i bëhet Marrëveshjes së Ohrit bëhet me qëllim të frikësimit të popullit. Marrëveshja është në dobi të popujve dhe të shtetit, paqes dhe qëndrueshmërisë. Unë vendin tim dhe tëndin, vendin tonë, pas dhjetë vitesh e shoh të anëtarësuar në Bashkimin Evropian. Nëse para dy-tre vitesh ka qenë e pabesueshme, utopi që ky vend të jetë në NATO, sot Maqedonia e Veriut është anëtare e NATO-s. Vetëm se duhet t’i bëjmë detyrat, t’i përmbushim standardet që kërkohen nga ne; të mbisundojë shteti ligjor.

Gjykata Penale e Shkupit ka dënuar me 25 vjet burg organizatorët e dhunës në Kuvendin e Maqedonisë së Veriut, më 27 prill të vitit 2017.

Ish-kryetarin e kuvendit, Trajko Veljanovski gjykata e dënoi me gjashtë vjet e gjashtë muaj burg, ish-ministrat Mile Janakievski dhe Spiro Ristovski u dënuan me nga gjashtë vjet e tre muaj burg, ndërsa me gjashtë vjet burg u dënua ish-drejtori policisë sekrete, Vlladimir Atanasovski.

Për ish-kryeministrin, që gjendet në arrati, Nikolla Gruevski dhe zyrtarin policor, Nikolla Boshkovski, procedura u ndërpre deri në kapjen e tyre dhe nxjerrjen para drejtësisë.

Të dënuarit janë shpallur fajtorë për veprën penale “rrezikim terrorist të rendit kushtetues dhe sigurisë”, bazuar në nenin 313 të Kodit Penal.

Gjykatësi Ilija Trpkov tha se procedura gjyqësore, bazuar në faktet e paraqitura nga më shumë se 100 dëshmitarë, këta persona i shpallë fajtorë për atë që kishte ndodhur në kuvend më 27 prill të vitit 2017, kur një turmë e madhe njerëzit kishte hyrë me dhunë në institucionin ligjvënës për të penguar zgjedhjen e kryetarit të ri të kuvendit, Talat Xhaferi.

“Për atë qëllim, të pandehurit organizuan dhe mbështetën materialisht protestat masive, së pari para Komisionit Shtetëror të Zgjedhjeve dhe pastaj protestat e lëvizjes ‘Për një Maqedoni të Bashkuar’, e cila kulmoi me hyrjen me forcë në kuvend më 27 prill 2017. Të pandehurit, si organizatorë, përfshin në organizimin e këtij akti të gjithë strukturën e partisë dhe mjetet materiale për të përmbushur qëllimin. Për t’ia arritur qëllimit ata mundësuan reduktimin e numrit të oficerëve të policisë që siguronin protestat dhe ndërtesën e kuvendit”, ka thënë veç tjerash gjykatësi Trpkov, duke shpallur vendimin e trupit gjykues.

Video nga arkivi: Dhuna në Kuvendin e Maqedonisë së Veriut

“Shteti mbrohet mendje dhe zemër, jo me dhunë”, tha gjykatësi Trpkov, sipas të cilit, me sulmin e organizuar ndaj kuvendit janë shkelur themelet demokracisë.

Gjykatësi gjithashtu iu referua deklaratës së ish-kryeministrit Nikolla Gruevski, i cili kishte ftuar njerëzit “Të mos rrinë në shtëpi me pantofla, por të dalin dhe të marrin fatin në duart e tyre”.

Gjykatësi gjithashtu kujtoi se ish kryetari i kuvendit, Veljanoski në seancën konstituive nuk e ndryshoi pikën në rendin e ditës me kërkesë të dhjetë deputetëve, siç e parasheh rregullorja, por e përfundoi seancën. Por, para kësaj, ai lejoi një deputet të këndonte himnin shqiptar për të tensionuar situatën. Sipas gjykatësit, Trajko Veljanovski e kishte bërë këtë veprim pasi e kishte informuar ish-kryeministrin, Nikolla Gruevski i cili ndodhej në Vjenë se pas orës 17:00, Lidhja Social Demokrate (LSDM) do të zgjidhte Talat Xhaferin për kryetar të kuvendit. Në një situatë të tillë, ish-ministri Mile Janakieski kishte kërkuar nga deputeti Krsto Mukoski i (amnistuar për veprën e bërë), që të hapte dyert e kuvendit për t’i mundësuar turmës që të pushtonte institucionin ligjvënës.

Nga dhuna e protestuesve që kishin hyrë në kuvend, ishin lënduar shumë deputetë, ndërsa më së rëndi e kishin pësuar kryetari i LSDM-së, Zoran Zaev dhe kryetari i Aleancës për Shqiptarët, Zijadin Sela.

Dhuna shpërtheu disa minuta pas zgjedhjes së Talat Xhaferi në postin e kryetarit të kuvendit. Zgjedhja e tij u kundërshtua nga partia maqedonase, VMRO-DPMNE, e cila ishte ende në pushtet.

Për veprën e njëjtë, gjykata deri më tani kanë dënuar 16 persona me mbi dhjetë vjet apo gjithsej 211 vjet burg, nën akuzën e “kërcënimit terrorist të rendit kushtetues”.

Kreu i shtetit maqedonas, Stevo Pendarovski kishte nxitur reagime në opinion pas një deklarate që synonte rigjykimin e të dënuarve për dhunën e përgjakshme në kuvend.

“Njerëzit që ishin futur në kuvend nuk janë terroristë. Këtë e them pas konsultimeve të gjera që kam realizuar me ekspertë të ndryshëm”, kishte deklaruar presidenti Pendarovski, në një intervistë televizive. Por kjo deklaratë, përveç nga VMRO-DPMNE-ja, u kundërshtuar nga të gjitha partitë tjera politike duke e vlerësuar si presion dhe ndërhyrjen e punën e gjyqësorit.

Proceset gjyqësore kundër dhjetëra ish-zyrtarëve të Qeverisë së ish-kryeministrit, Nikolla Gruevski, të akuzuar nga organet e ndjekjes për keqpërdorim të detyrës zyrtare dhe vepra të tjera penale, ende nuk kanë marrë epilog, edhe pesë vjet nga nisja e hetimeve dhe e proceseve gjyqësore.

Gjykimet deri tani kanë përfunduar për ish-Ministren e Punëve të Brendshme, Gordana Jankullovska, e cila është dënuar me gjashtë vjet burgim, ish-drejtori i Policisë Sekrete, Sasho Mijallkov është dënuar për tre vepra penale, me nga 12, 8 dhe 3 vjet burgim dhe disa ish-punonjës tjerë policorë.

Ata janë funksionarët e vetëm nga Qeveria e kaluar, që janë dënuar për keqpërdorim detyre e vepra të tjera penale.

Ish-kryeministri Nikolla Gruevski, është dënuar me dy vjet burgim për blerjen e një makine luksoze në vlerë prej mbi 600 mijë eurove, por ai nuk ka vuajtur dënimin për shkak të arratisjes në Hungari.

Kundër tij po zhvillohen edhe disa procese të tjera, sikur edhe një tjetër gjykim ndaj ish-shefit të Policisë Sekrete, Sasho Miajllkov, por që u shty për shkak të siç u tha “qartësimit të dëshmive”.

Procese gjyqësore kanë nisur, por ende pa epilog edhe kundër disa ministrave tjerë të ish-Qeverisë së Gruevskit, Mile Janakievski dhe Spiro Ristovski, ndërsa hetime kishin nisur edhe për shumë të tjerë.

Epilog nuk ka as për ngjarjet e dhunshme në Kuvend, më 27 prill 2017, për çka janë akuzuar Nikolla Gruevski, ish-kryetari i Kuvendit, Trajko Veljanovski dhe shumë ish-zyrtarë të tjerë.

Drejtuesit e institucioneve gjyqësore, vonesat i kanë arsyetuar me “çështje komplekse”, siç kanë thënë, por edhe pengesa të natyrave të ndryshme, që nuk i kanë sqaruar “për të mos ndikuar në hetimin dhe gjykimin e rasteve”.

Nga Qeveria, që tani drejtohet nga socialdemokrati Zoran Zaev, gjithashtu nuk kanë komentuar, siç kanë thënë “për të mos ndikuar në punën e gjyqësorit”, por që në fillim të mandatit, Zaev kishte premtuar “se të gjithë ata që e kanë shkelur ligjin nuk do të mund t’i ikin drejtësisë”.

Temelko Ristevski, njohës i çështjeve kushtetuese, thotë për Radion Evropa e Lirë, se e gjithë kjo është pasojë e gjyqësorit joefikas dhe të politizuar.

“Nuk po shkon ashtu siç ishte planifikuar. Kemi gjyqësi joefikase, kemi arsye objektive e subjektive. Ato objektive kanë të bëjnë me keqpërdorimin e ligjit, mosdorëzimin apo mospranimin e ftesave, organizim jo të mirë të procedurës gjyqësore. Për shkak të punës jo të mirë, mund të ndodhë që lëndët edhe të vjetërsohen. Kjo është e pafalshme. Unë kam qenë gjyqtar ushtarak dhe nëse një gjykatës do të dështonte në procesin gjyqësor, kjo do të ishte e papranueshme dhe gjykatësi nuk mund të llogariste në vazhdimin e mandatit. Kemi gjyqësi joefikase, mosnjohuri të lëndëve e arsye të tjera, siç është edhe pandemia, por kjo nuk duhet të jetë arsye për dështimin e gjyqësorit”, thotë Ristevski, duke shtuar se mospërfundimi i lëndëve gjyqësore ndikon negativisht në proceset në vend, evropianizimin e vendit, kthimin e besimit të qytetarëve në gjyqësor e pasoja të tjera.

“Gjyqësia duhet të jetë më efikase, nëse duam të anëtarësohemi në BE duhet të jemi më efikas, gjyqësori duhet të jetë në krye të detyrës, duhet të garantojë sundimin e ligjit, të jetë efikas dhe i pavarur, të respektojë të drejtat dhe liritë e qytetarëve”, thotë Temelko Ristevski, njohës i çështjeve kushtetuese.

Bashkim Selmani, profesor i së drejtës penale në Universitetin e Tetovës, thotë për Radion Evropa e Lirë, se pushteti aktual ka dështuar në sigurimin e një gjyqësori të pavarur, ndryshe nga ai që ishte në qeverisjen e Nikolla Gruevskit.

Sipas Selmanit, problemi kryesor qëndron në siç thotë ai, shpikjen e nocionit të pajtimit nga ana e kryeministrit Zoran Zaev. Ai vlerëson se kjo lë dyshime sikur ka një marrëveshje mes pushtetit të tij dhe atij të kaluar për të mos u konfrontuar për qëllime të ndërsjella, që janë të dëmshme për demokracinë dhe pritjet e qytetarëve për vendosjen e sundimit të ligjit në vend.

“Ai shpiku nocionin e pajtimit që ka pasur për qëllim që pushtetet të mos ngacmohen, në kuptimin e zbardhjes së krimit dhe kriminalitetit. Ky është zemërimi më i madh, pasi nënkupton se gjyqësori ende është i varur politikisht, pasi po të zbardhen përgjegjësitë penale, atëherë do të zbardhet edhe dëmi material që i është shkaktuar qytetarëve, qoftë me borxhet publike, kthimin e parave dhe konfiskimin e pronës. Qytetarët i shohin pasuritë e paligjshme që i kanë përfituar këta njerëz dhe shumë të tjerë. Por, e keqja këtu është se kjo qeveri, nuk pati qëndrim dhe vullnet për t’u përballur me krimin”, thotë Selmani.

Ngecjet në reformimin e sistemit të drejtësisë, janë theksuar në të gjitha raportet e Bashkimit Evropian, ndërsa në rast të nisjes së bisedimeve të anëtarësimit në bllokun evropian, sundimi i ligjit dhe lufta kundër korrupsionit, pritet të jenë të parat në agjendën e bisedimeve.

Hapja e temës për ndryshimin e simboleve shtetërore po bëhet në kohën kur Maqedonia e Veriut po kalon nëpër në një situatë të ndjeshme, pasi Bullgaria po e konteston të kaluarën historike të vendit, ku përfshihen edhe figurat historike dhe himni kombëtar, vlerësojnë përfaqësuesit e sektorit civil.

Këto reagime vijnë pasi kryetari i partisë shqiptare, që është pjesë e qeverisë, Bashkimit Demokratik për Integrim, Ali Ahmeti, në një intervistë për “TV Klan Maqedoni” tha se me palën maqedonase është diskutuar për ndryshimin e himnit, stemës dhe të flamurit shtetëror.

“Është biseduar edhe për himnin, është biseduar edhe për stemën edhe për flamurin e shtetit. Këto janë çështje për të cilat megjithatë duhet të ketë një konsensus, mirëpo kjo do të varet shumë edhe nga një marrëveshje brenda maqedonasve. Sa i takon himnit, do të thotë është biseduar, nuk ka ndonjëra palë kundërshtim të jashtëzakonshëm. Më tepër kjo është çështje kohe dhe mendoj që pa rezerva edhe mund të bisedohet”, ka thënë kreu i BDI-së, Ali Ahmeti.

Pas kësaj deklarate të Ahmetit, Qeveria e Maqedonisë së Veriut, por edhe zyrtarët e lartë të BDI-së, kanë hedhur poshtë se për momentin, kjo çështje është pjesë e diskutimit brenda partnerëve të koalicionit qeverisës.

Megjithatë, nga BDI-ja kanë theksuar se çështja e ndryshimit të simboleve kombëtare gjithmonë ka qenë pjesë e diskutimeve me palën maqedonase sepse, siç kanë nënvizuar zyrtarët e kësaj partie, himni shtetëror nuk paraqet një element përfshirës, pasi shqiptarët nuk janë pjesë e këtij himni.

Xhelal Neziri nga organizata joqeveritare SCOPP, thotë për Radion Evropa e Lirë se simbolet e Maqedonisë së Veriut nuk krijojnë një kohezion të nevojshëm brenda shtetit, pasi këto simbole janë miratuar pa pasur një konsensus ndëretnik. Ai shpreh mendimin se të njëjtat duhet të ndryshohen, pasi shqiptarët nuk ishin të përfshirë në procesin e miratimit të tyre, por shton se kjo temë aktualisht nuk është prioritet.

“Është fakt se shqiptarët etnikë, nuk identifikohen me këtë himn (himnin shtetëror të Maqedonisë së Veriut) për shkak se e shohin si përjashtues për ta. Nga ana tjetër, nëse një marrëveshje finale, do të nënkuptonte që disa nga figurat historike që përmenden në vetë himnin shtetëror të Maqedonisë së Veriut, do të identifikoheshin si bullgarë, atëherë shtrohet pyetja nëse ata e kanë vendin në himnin shtetëror të Maqedonisë së Veriut”, thotë Neziri.

“Ka shumë elemente që të hapen këto tema, por natyrisht ato nuk janë me prioritet dhe për këtë kërkohet një qasje më racionale dhe një kohë më e mirë, ku të gjitha partitë të kenë mendime për këto ndryshime, që në fund të arrihet një konsensus”, shton ai.

Ndërkaq, drejtuesi i Qendrës për Studime Politike, Vladimir Bozhinovski, thotë për Radion Evropa e Lirë se me këtë deklaratë të Ahmetit, partia e të cilit është pjesë e qeverisë, që është temë etnike, vjen pak kohë pasi kreu i BDI-së njoftoi se partia e tij do të fokusohet në agjendën e gjelbër. Sipas tij, kjo deklaratë ka për qëllim që ta shpërqendrojë vëmendjen e opinionit nga vetoja bullgare, e cila po pengon procesin euro-integrues të shtetit.

“Ngritja e kësaj çështjeje në një mënyrë është koincidencë me veton e Bullgarisë. Nuk është as koha e as momenti që të diskutohet për simbolet shtetërore”, thotë Bozhinovski.

Pas pavarësisë, Maqedonia e Veriut ka ndryshuar stemën shtetërore që ishte miratuar më 1946, kur shteti ishte pjesë e Federatës Jugosllave. Më 2009, shteti hoqi yllin e pestë nga stema, që ishte simbol i socializmit.

Ndërkaq sa i përket himnit, në tekstin e tij ende përdoret teksti i shkruar nga Vllado Malevski më 1941 dhe në vitin 1992, kur u pavarësua Maqedonia e Veriut, ky tekst, përmes ligjit, u definua si himn shtetëror.

Më 1995, pas presionit të Greqisë, Maqedonia e Veriut hoqi diellin e “Verginës” që ishte pjesë e flamurit shtetëror.

Programi i hapjes së Javës Çame në Shkup përfshiu hapjen e një ekspozite për Çamërinë, ku u paraqitën figura historike dhe vendbanime çame, si dhe recitim të poezive dhe valle me motive çame.

Aktivitetet kryesore të Javës Çame në Shkup janë paraparë të mbahen të enjten, duke përfshirë një panel diskutim me të ftuar nga Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut, si dhe “Marshi i Paqes për Çamërinë”, marsh i cili është paraparë të përfundojë para Ambasadës së Greqisë në Shkup.

Në emër të Këshillit Organizativ të Javës Çame në Shkup, Xheneta Mamuti ndau entuziazmin që për herë të parë edhe në kryeqytetin e Maqedonisë së Veriut organizohet Java Çame.

“Ju ftoj juve që jeni këtu, por edhe të gjithë shqiptarëve kudo janë, që të enjten më 24 qershor 2021, në ora 14:30, në numër sa më të madh të mbështesin marshin për Çamërinë dhe të dëshmojmë se Shkupi dhe në përgjithësi të gjithë shqiptarët e Maqedonisë kanë qenë në mbrojtje të secilit shqiptar në botë dhe në mbrojtje të viktimës, kushdo qoftë ai dhe kurdo qoftë ajo kohë. Sot Shkupi është Çamëri dhe sot ne jemi çamë”, tha Mamuti.

Më 27 qershor të këtij viti përkujtohet 77-vjetori i gjenocidit grek ndaj shqiptarëve të Çamërisë, pasi me ligj kjo ditë në Shqipëri është “Dita e gjenocidit ndaj shqiptarëve të Çamërisë nga shovinistët grekë”.

Nga qershori i vitit 1944 deri në mars të vitit 1945, mijëra shqiptarë të Çamërisë përjetuan një gjenocid të ashpër nga forcat greke nën komandën e Napoleon Zervës, që rezultoi me vdekjen masive të civilëve, por edhe me shkatërrimin, grabitjen dhe konfiskimin e pronave të tyre.

Banorët lokalë dhe ekspertët e turizmit po kërkojnë që autoritetet të jenë transparente gjatë realizimit të investimeve në qendrën turistike “Kodra e Diellit”, teksa janë paralajmëruar investime të huaja në këtë qendër, por edhe nuk është hapur procesi i tenderimit.

Këto reagime vijnë pas paralajmërimit të Qeverisë së Maqedonisë së Veriut se në qendrën në “Kodrën e Diellit” do ta marr me koncesion për 99 vjet një investitor i huaj dhe do të investojë 100 milionë euro, përkatësisht 50 milionë investitori dhe 50 milionë do të investojë qeveria.

Iniciativa qytetare “Ta shpëtojmë Kodrën e Diellit”, i ka quajtur të pakuptimta paralajmërimet nga qeveria për investime milionëshe në këtë qendër turistike, duke argumentuar se kjo qendër gjatë dy dekadave të fundit është pothuajse jofunksionale, për shkak të vështirësive për sa i përket qasjes, si dhe mungesës së parkingjeve dhe mosfunksionimit të teleferikëve.

“Është shumë qesharak paralajmërimi se do të bëhen fusha të golfit, se do të bëhet një nga resortet më të mëdha, kur ai resort ende nuk e ka të rregulluar çështjen pronësore juridike. Çdoherë kur këto qendra rinovohen, duhet bërë projekte afatshkurtra dhe afatgjate dhe të planifikuara mirë. Asnjëherë te ne institucionet, që thirren në studime fizibiliteti apo analiza të ndryshme strategjike për zhvillimin e turizmit, por nuk janë bërë publike për opinionin”, thotë për Radion Evropa e Lirë, Hamdi Sulejmani nga iniciativa “Ta shpëtojmë Kodrën e Diellit”.

“Nuk mund të vijë një investitor i huaj në një vend ku nuk ka asnjë çështje të rregulluar pronësore, e as planifikim të duhur hapësinor, pasi kjo paraqet një nga hapat kryesor me qëllim që të bëhet një investim”, shton Sulejmani, i cili me profesion është arkitekt.

Nuk mund të dihet investitori pa nisur procesi i tenderimit

Arben Halili nga fshati Shipkovicë në Malësinë e Tetovës, që ndodhet vetëm pak kilometra nga “Kodra e Diellit”, thotë për Radion Evropa e Lirë se gjithmonë kur është vit zgjedhor, paralajmërohen investime të mëdha në këtë qendër turistike.

Sipas tij, nuk mund të flitet për investitorin e mundshëm, derisa nuk ka filluar procesi i tenderimit, pasi sipas Halilit, kjo është në kundërshtim me rregullat e Bashkimit Evropian.

“Vetë fakti që flitet në mënyrë hipotetike për një investim miliona eurosh apo për një investitor gjerman, të çon nga ajo që nuk ka të bëjë aspak me një investim serioz ose se kjo bëhet për t’i hapur rrugë ndonjë investitori potencial. Por, gjithsesi në një shtet serioz, i cili pretendon të jetë pjesë e strukturave të Bashkimit Evropian, nuk mund të dihet investitori para se të bëhet shpallja e tenderimit”, thotë Halili.

Halili thotë se “Kodra e Diellit” ka nevojë për riorganizim dhe jo për një partneritet publiko-privat, pasi sipas tij, në të kaluarën, kjo formë e bashkëpunimin ka dëshmuar se nuk është e suksesshme.

“Unë jam për dhënien në menaxhim te një partner, i cili do ta marrë përgjegjësinë e menaxhimit të kësaj qendre”, thotë ai.

Qendra e skijimit në “Kodrën e Diellit” është një prej qendrave më të njohura jo vetëm në Maqedoninë e Veriut, por edhe në gjithë shtetet e Ballkanit Perëndimor. Kjo qendër, që gjendet në Tetovë, njihet për terrenet e saja të skijimit.

Qëndrime kundërthënëse rreth investitorit

Gjatë kësaj jave, kryeministri i Maqedonisë së Veriut, Zoran Zaev ka bërë të ditur se në strategjinë kombëtare 2021-2027, është përfshirë edhe rivitalizimi i qendrës “Kodra e Diellit”. Ai ka theksuar se për të investuar në këtë qendër është interesuar një investitor “i besueshëm” nga Evropa.

“Ky projekt parashihet të realizohet në bazë të ligjit për koncesione me partneritet publiko-privat apo investime strategjike, varësisht fazës përfundimtare të marrëveshjes”, ka thënë Zaev.

“Në thelb, parashihet të jepet në një koncesion prej 99 vjetësh njërit prej investitorëve më të mëdhenj të qendrave të skijimit në Evropë. Është e udhës që investitori vetë të vendosë që ta bëjë publik emrin e tij. I gëzohem këtij investimi sepse do t’i japë një dimension të ri turizmit dimëror”, shtoi kryeministri maqedonas.

Po gjatë kësaj jave, ministri i Jashtëm, Bujar Osmani ka thënë se investitori i interesuar për “Kodrën e Diellit” është nga Abu Dabi. Në këtë vend, Osmani thotë se qendra turistike e “Kodrës së Diellit” është prezantuar si projekt rajonal, ku bën pjesë edhe Kosova, pasi gjatë dimrit, turistët do ta shfrytëzonin për skijim e gjatë verës do të përdorej si atraksion turistik, me fusha të golfit dhe atraksione të tjera.

“Në Abu Babi kam folur shumë për ‘Kodrën e Diellit’. Atje pash interes për investime në ‘Kodrën e Diellit’ dhe atë e kam prezantuar në dy forma si projekt në vete, por edhe si projekt bashkë me Republikën e Kosovës, si projekt i malit, që në të dyja anët të tërhiqen sa më shumë investitorë, për ata që kërkojnë tregje më të mëdha apo rajone më të mëdha”, ka thënë Osmani.

Zero transparencë për investimet

Por, Mislim Zendeli, profesor në Fakultetin për Menaxhment në Universitetit të Tetovës, thotë se për disa vite me radhë sezoni turistik në “Kodrën e Diellit” u krijonte të ardhura financiare shumë familjeve të fshatrave të Malësisë së Tetovës, pasi kjo qendër ishte ndër destinacionet kryesore në Ballkanin Perëndimor për sporte dimërore.

Ai thotë se në dy dekadat e fundit, sa herë që afrohet mbajtja e zgjedhjeve të reja, bëhen edhe premtime për këtë qendër, që sipas tij, janë të parealizueshme.

“Transparenca është zero. I gjithë procesi është jotransparent, si ai i studimeve të fizibilitetit, por edhe rreth planifikimit të realizimit të këtij procesi. Është evidente që duhen mjete, duhen investime, nevojitet angazhim nga qeveria dhe jo vetëm fjalë. Që nga viti 2001 deri më 2021 kemi dëgjuar vetëm fjalë”, thotë Zendeli.

Ai shton se me qëllim që t’i kthehet shkëlqimi kësaj qendre turistike, duhet që të bashkëpunojnë të gjitha palët, veçmas, qeveria, pushteti lokal, banorët e fshatrave përreth, sektori civil dhe kompania ELEM-turs, që është pronare e pjesshme, që menaxhon “Kodrën e Diellit”, dhe në mënyrë transparente të vendosin për ofertën më të mirë për këtë qendër turistike.

“Kodra e Diellit” pa hotele luksoze e teleferikë funksionalë

Në këtë drejtim, drejtuesi i qendrës së skijimit në “Kodrën e Diellit”, Zhivko Aleksovski, thotë për Radion Evropa e Lirë se kësaj qendre i mungon rrjeti i hoteleve, bora artificiale, teleferikët modernë, me qëllim që t’u përgjigjen kërkesave të turistëve.

“Sa i përket turizmit dimëror, nevojiten investime për borën artificiale, që do të mundësonte që të zgjatej sezoni i skijimit. Nevojitet po ashtu funksionalizimi i një teleferiku të ri nga Tetova deri në ‘Kodrën e Diellit”, po ashtu parkingje, me qëllim që të lehtësohet qasja deri te kjo qendër skijimi”, thotë Aleksovski.

Ndërkaq, Naum Martinovski, ligjërues në Fakultetin për Turizëm në Ohër, thotë se “Kodra e Diellit” duhet të rivitalizohet dhe të përdoret si qendër turistike gjatë gjithë vitit dhe jo vetëm në sezonin e dimrit.

Ai thotë për Radion Evropa e Lirë se për t’u paraqitur si atraksion turistikë, që do të tërhiqte edhe turistë të huaj, “Kodra e Diellit” duhet të lidhet me qendrën e skijimit të Brezovicës, që gjendet në Malet e Sharrit.

“Me rëndësi është që ‘Kodra e Diellit’ të lidhet me pjesën e Kosovës, me kompleksin e Brezovicës sepse në atë më mënyrë do të ishte atraksion për turistët ndërkombëtarë”, tha Martinovski.

Frika nga privatizimi i lumenjve dhe hapësirave malore

Kundër investimeve në “Kodrën e Diellit” ka reaguar ashpër edhe Branimir Jovanoviq, i cili ka qenë këshilltar i ish-ministrit të Financave, Dragan Tevdovski, gjatë qeverisë së parë të Zaevit.

Përmes një postimi në rrjetin social Facebook, ai ka thënë se investimet milionëshe, të paralajmëruara nga kryeministri Zaev, i ngjasojnë me periudhën e viteve të 90-ta, kur u realizua procesi i privatizimit dhe pronat shtetërore kaluan në pronësi të një grupi të caktuar biznesmenësh, të cilët morën në pronësi edhe hapësira të gjelbëruara dhe lumenj.

Paralajmërim për investime në kohë zgjedhjesh

Investime në “Kodrën e Diellit” në vlerë prej 30 milionë eurove, ishin paralajmëruar edhe më 2012, nga kryeministri i atëhershëm, Nikolla Gruevski. Ai kishte paralajmëruar se projekti do të realizohej në disa faza dhe për të do të shpallej edhe ofertë për gjetjen e një investitori ndërkombëtar.

Investime për “Kodrën e Diellit” kishte paralajmëruar edhe ish-presidenti, Gjorgje Ivanov, i cili kishte thënë se një investitor nga Katari ishte i gatshëm të investonte në këtë qendër turistike.

Një i dënuar në burgun e Idrizovës, që ndodhet 13 kilometra nga Shkupi, rrëfen për Radion Evropa e Lirë për gjendjen e rëndë, që sipas tij, mbretëron në këtë burg, që është më i madhi në Maqedoninë e Veriut.

I.A (për shkaqe sigurie nuk deshi të identifikohet, por identiteti i tij është i njohur për redaksinë) rreth 40 vjeç, që po vuan dënimin me 13 vjet burg, thotë se sjellja e punonjësve të burgut është çnjerëzore, ndërsa kushtet ku ata vuajnë dënimin janë katastrofale.

“Gardianët sillen sikur të jenë rrugaçë, sjellja e tyre është katastrofale. Maltretime psikike kemi non stop, kemi edhe raste të sulmeve fizike dhe nuk kemi ku të ankohemi. Edhe mua më ka ndodhur një rast konkret, kam kërkuar ndihmë nga Avokati i Popullit, por as që ka ardhur të më kontaktojë. Pata një problem me një gardian, i cili më sulmoi ndërsa mua më dënuan, më ndërruan vendin, më dërguan në vetmi edhe pse kam probleme shëndetësore”, thotë ky i burgosur, teksa i përshkruan më tej kushtet e qëndrimit në burgje si shumë të rënda, mungesë të gjërat më elementare, ushqim të dobët, por edhe ujë për pije.

Ai thotë se të burgosurit më së rëndi e kanë pasur gjatë pandemisë, pasi nuk u janë ofruar as shërbimet elementare shëndetësore.

“Jemi ankuar, kemi kërkuar ndihmë edhe nga jashtë, por askush nuk na ka marrë në dorë. Ata që kanë dalë pozitivë i kanë mbajtur në dhomat të vetmisë dhe ndonjëherë i kanë ofruar ndonjë paracetamol dhe asgjë tjetër. Ka dashtë Zoti nuk ka pasur viktima, pasi sa i përket mjekëve të burgut, asgjë nuk kanë ndërmarrë”, thotë i burgosuri me inicialet I.A, që po vuan dënimin në burgun e Idrizovës.

Edhe gazetari Tomisllav Kezhalovski, ish i burgosur, rrëfen për Radion Evropa e Lirë gjendjen në burgje, e cila, sipas tij, nuk ka ndryshuar fare që nga periudha kur ai qëndroi në burg në vitin 2013.

“Atje asgjë nuk ka ndryshuar sa i përket arsimimit apo ngritjes së nivelit profesional të të punësuarve. Ndaj meje pati dhunë psikike nga të punësuarit e burgut edhe pse rasti im kishte marrë përmasa ndërkombëtare. Kur ndaj meje ushtronin dhunë psikike, paramendoni se çfarë mund t’u ndodhë të burgosurve të tjerë. Korrupsioni gjithashtu është i pranishëm.. për të pasur një telefon apo një sistem më të rehatshëm, patjetër që duhet të japësh ryshfet”, thotë Kezhalovski.

Se gjendja në burgjet e Maqedonisë së Veriut, në veçanti në atë të Idrizovës, është e rëndë, flet edhe raporti i fundit i Këshillit të Evropës mbi gjendjen në burgje, i publikuar më 11 maj.

Burgjet në Maqedoninë e Veriut, sipas raportit, janë të mbushura me staf të korruptuar, ndërsa të burgosurit vazhdimisht keqtrajtohen, kurse autoritetet nuk kanë arritur të përmirësojnë mangësitë strukturore brenda sistemit të burgjeve në këtë vend.

“Mangësitë kanë të bëjnë veçanërisht me mungesën e një qasjeje profesionale në menaxhimin e situatave komplekse, menaxhimin dhe performancën e dobët të stafit, nivele të ulëta të personelit, cilësi e dobët e kujdesit shëndetësor të ofruar për të burgosurit, mungesë e regjimit të duhur, dhunë mes të burgosurve, kushte të dobëta materiale dhe korrupsioni endemik i personelit, veçanërisht në burgun e Idrizovës” thuhet në një pjesë të raportit.

Raporti vë në pah praninë e madhe të korrupsionit në mesin e punonjësve të burgut, të cilët trajtojnë të burgosurit kundrejt pagesave të ndryshme për t’i akomoduar në ambiente më të mira.

Për gjendjen e rëndë në burgjet e Maqedonisë së Veriut flitet edhe në raportin e Avokatit të Popullit, por raporti i vitit 2020 flet për ulje të torturës dhe të ankesave për sjellje joprofesionale në burgje.

Raporti flet edhe për aspektet e ushtrimit të dhunës fizike, e cila bazuar në qëndrimet e institucioneve, ka të bëjë “me shkeljen e rendit dhe të disiplinës në institucion ose kur të burgosurit nuk i kanë respektuar apo i kanë kundërshtuar urdhrat e personave zyrtarë”.

Avokati i Popullit, thuhet të raport, ka ndërmarrë masa për hetimin e të gjithë vërejtjeve dhe ankesave të paraqitur për tejkalim të kompetencave të personave zyrtarë.

Avokati i Popullit, Naser Zyberi thotë për Radion Evropa e Lirë se shqetësuese janë kushtet e këqija në burgje.

“Gjendja në burgjet e Maqedonisë së Veriut është e pavolitshme. Ka mungesë të ujit, pastërtisë, higjienës, kualitetit dhe sasisë së ushqimit. Në disa raste ka edhe mungesë të hapësirës për vendosje…Problemi më i theksuar është gjendja me trajtimin shëndetësor të personave të dënuar. Në disa prej burgjeve ekzistojnë ekipe mjekësore, por janë të pamjaftueshme, por në disa prej burgjeve fare nuk ka mjek të punësuar”, thotë Avokati i Popullit, Naser Zyberi.

E pyetur të komentojë kritikat për gjendjen në burgje, Drejtoria e Burgjeve, në një përgjigje me shkrim për Radion Evropa e Lirë, pranon gjendjen e vështirë në burgje, por nuk komenton kritikat për ushtrim dhune ndaj të burgosurve dhe praninë e korrupsionit në radhët e zyrtarëve të burgjeve.

“Jemi plotësisht të vetëdijshëm për problemet me të cilat përballet sistemi i burgjeve dhe me qëllim të përmirësimit të kushteve të jetesës së të dënuarve, në kuadër të Projektit të rindërtimit të burgjeve, do të vazhdojmë me ndërtimin e objekteve të reja dhe për këtë qëllim janë siguruar burime financiare në vlerë totale prej rreth 31.8 milionë euro. Duke pasur parasysh dinamikën me të cilën janë ndërtuar ndërtesat e mëparshme, ne presim që të realizojmë plotësisht fazën e dytë, që nënkupton përmirësimin e kushteve për qëndrim në burgun e Idrizovës dhe në burgjet nëpër qytetet tjera”, thuhet në përgjigjen me shkrim të Drejtorisë së Burgjeve.

Kryeministri i Maqedonisë së Veriut, Zoran Zaev pas zgjedhjeve parlamentar në korrik të vitit 2020, kishte premtuar reforma të thella në gjithë vendin, përfshirë edhe përmirësimin e kushteve në burgje dhe luftimin e korrupsionit të evidentuar në të gjitha raportet e institucioneve ndërkombëtare.

Nxënësit maqedonas të vitit të dytë në arsimin e mesëm nga libri i Sociologjisë mësojnë se shqiptarët, turqit e romët lindin shumë fëmijë, pasi siç thuhet një përqindje shumë e madhe e kësaj popullsie nuk është e arsimuar, nuk kanë kontroll të lindjeve andaj edhe përqindja e natalitetit të tyre është shumë më e lartë në raport me maqedonasit. Prandaj, në këtë njësi mësimore theksohet nevoja e marrjes së masave për të kthyer natalitetin në suaza normale apo të stimulohet nataliteti te maqedonasit, meqë siç thuhet, shpërpjesëtimi me grupet tjera etnike ka pasoja negative në planin politik, ekonomik dhe social.

Përmbajtje të tilla fyese, me shtrembërime historike, me gabime gjuhësore e përmbajtjesore, ka në shumë libra shkollor në arsimin fillor dhe të mesëm në Maqedoninë e Veriut. Ato janë denoncuar në vazhdimësi në media, por institucionet, përkatësisht Ministria e Arsimit, përveç premtimeve për evitimin e gabimeve të tilla, deri më tani nuk ka ndërmarrë asnjë masë konkrete.

Libri i Sociologjisë, me përmbajtje të tillë, është në përdorim që nga viti 2002. Nga Ministria e Arsimit, e cila drejtohet nga Milla Carevska, në një përgjigje me shkrim për Radion Evropa e Lirë kanë thënë se “gabimet do të përmirësohen në kudër të planit për reformën e plotë të sistemit arsimor, që parasheh sigurimin e teksteve cilësore në arsimin fillor dhe të mesëm”.

Me dikasterin e Arsimit që nga viti 2002 kanë udhëhequr pesë ministra shqiptarë, por asnjëri prej tyre nuk ishte i qasshëm për të komentuar gjendjen me tekstet mësimore. Gjatë mandateve të tyre, nuk kanë munguar premtimet dhe madje për këtë qëllim ishin formuar edhe komisione, por deri më tani nuk ka pasur asnjë epilog konkret, ndërkohë që tekstet me përmbajtje fyese e gabime tjera të shumta, vazhdojnë të jenë pjesë e sistemit mësimor.

Liman Aliu, mësimdhënës i Sociologjisë, thotë se ka qenë nxënës kur është përballur me fyerjet e rënda në këtë libër shkollor dhe tani si mësimdhënës thotë se mundohet që t’ua sqarojë nxënësve për shtrembërimet historike e fyerjet që u bëhen shqiptarëve. Ai pranon se faji për këtë u takon të gjithëve.

“Unë kam mbajtur mësim me nxënësit, por atyre ua kam sqaruar se ka shtrembërim të fakteve dhe për këtë dëshmitarë janë vetë nxënësit. Unë shumë kam qenë i emocionuar dhe i prekur nga ajo që përmban ky libër dhe sa herë që mbërrij në këtë njësi mësimore, mundohem t’ua sqaroj nxënësve, t’i ndërgjegjësojë ata apo t’ua sqaroj se çfarë mendojnë qarqet akademike maqedonase për shqiptarët”, thotë Aliu.

Xheladin Murati, profesor i Pedagogjisë thotë se kjo që ndodh me tekstet shkollore është kulmi i fyerjeve që i bëhen shqiptarëve, ndërsa përgjegjësinë thotë se fillimisht duhet kërkuar te shërbimi pedagogjik, autorët, recensentët, përkthyesit dhe lektorët e më pas edhe te Ministria e Arsimit.

“Ministria e Arsimit bartë përgjegjësi, por përgjegjësia më e madhe bie mbi shërbimin pedagogjik që merret me botimin e teksteve. Dhe, kjo nënkupton se ministri nuk i lexon librat, por ai duhet të informohet nga shërbimet pedagogjike. Pra, kompleksi është më i gjerë sepse përgjegjësia për gabimet, ato historike, kombëtare, për çështjet sociale, për aspektet gjuhësore të tekstit, për përkthimin me gabime të tekstit.. në radhë të parë fajtorë janë autorët, pastaj recensentët të cilët e kanë lejuar përdorimin e tij me të gjitha të metat që i posedon”, thotë Murati.

Ai thotë se testet më përmbajtje të tillë fyese për shqiptarët rrisin edhe mosdurimin etnik në vend dhe në këtë rast sipas tij, kemi të bëjmë me dështim të politikës arsimore që bart dhe rreziqe në një vend shumetnik, siç është Maqedonia e Veriut.

“Ajo që shkruhet nëpër tekste ndaj shqiptarëve, ofendimet që u bëhen atyre, paraqet dështim komplet të politikës arsimore. Por, si duket kjo mund të jetë bërë edhe me qëllim për të poshtëruar popullatën shqiptare me problemet me të cilat ajo nuk përballet, apo imponohen si të tilla. Mendoj se është gabim i madh që këto tekste ende vazhdojnë të jenë në përdorim. Ato nuk janë zbuluar sot, por në përdorim janë që nga viti 2002 apo 2003”, thotë profesori Xheladin Murati.

Përgjegjësia për këto skandale, sipas Muratit, u bie edhe mbi profesorët, të cilat nuk kanë ndërmarrë asnjë masë, apo edhe të bojkotojnë tekstin shkollor nga ana e nxënësve. Ai thotë se nuk duhet të priten reformat në arsim që të ndryshohen tekstet, por të ketë botime krejt të reja, pasi gabimet janë aq që mëdha, jo vetëm fyese apo me gabime gjuhësore, por edhe përmbajtjesore, pasi nuk kanë asnjë logjikë në trajtimin, qoftë edhe të temave shkencore.

Presionet politike dhe juridike të Qeverisë në Beograd ndaj shqiptarëve në Serbi janë duke u rritur çdo ditë e më shumë, thotë për Radion Evropa e Lirë kryetari i Këshillit Kombëtar Shqiptar në Serbi, Ragmi Mustafi.

Mustafi ka publikuar në Twitter se ka marrë ftesën për një seancë dëgjimore në Gjykatën për Kundërvajtje në Vrajë, e caktuar për datën 25 mars dhe se ai është akuzuar për shkelje të Ligjit për flamurin e Serbisë – më saktësisht, sipas nenit që ndalon shfaqjen e një flamuri të një shteti të huaj, në qoftë se krahas tij nuk qëndron edhe flamuri i Serbisë.

Duke sqaruar arsyen e ftesës nga gjykata për kundërvajtje, Mustafi thotë që më 28 nëntor të vitit 2020, ashtu sikurse edhe në vitin paraprak, në Ditën e Flamurit Shqiptar (festë shtetërore e pavarësisë së Shqipërisë), është shfaqur flamuri shqiptar në selinë e Këshillit Kombëtar Shqiptar në Bujanoc.

“Ne e kemi vendimin e Këshillit Kombëtar që flamuri i shqiptarëve në Serbi është ai që ne e shfaqim çdo vit, do të thotë, çdo 28 nëntor, në ndërtesën e Këshillit Kombëtar”, tha Mustafi.

Ai konsideron se nuk e ka shkelur Ligjin për flamurin dhe stemën e Serbisë, ndërkaq në pyetjen se pse mendon kështu, ai ka theksuar:

“Ne e kemi shfaqur flamurin kombëtar të shqiptarëve. E kemi vendimin e Këshillit Kombëtar Shqiptar se ai është flamuri i shqiptarëve në Serbi. Gjithashtu, më duhet të theksoj që i njëjti flamur është edhe flamuri i Republikës së Shqipërisë. Por, gjithsesi, në rast se e shihni në kuptimin ligjor, ju keni hotele dhe se di, se sa kompani tjera që kanë të shfaqura më shumë flamuj, flamuj të botës që mund t’i shfaqin. Ajo që është e kontestueshme është përndjekja e motivuar politikisht përmes atij ligji, gjegjësisht, përmes atij neni të ligjit”, theksoi Mustafi.

Gjuha e urrejtjes kundër shqiptarëve, “e institucionalizuar”

Duke u bërë thirrje autoriteteve se çështja e shfaqjes së flamurit të shqiptarëve, bashkë me të drejtat tjera të pakicave, të “shqyrtohet seriozisht” në Serbi, kryetari i Këshillit Kombëtar Shqiptar, ka theksuar që Kushtetuta e Serbisë, në nenin 79, përcakton që pakicat kombëtare i caktojnë vetë simbolet e tyre dhe kanë të drejtë t’i shfaqin ato.

“Në këtë rast, nuk mundet as shteti e as cilido funksionarë tjetër, të përcaktojë simbolet e pakicës kombëtare shqiptare sepse kjo është e drejtë kushtetuese e jona”, theksoi Mustafi.

Sipas tij, kjo është hera e tretë që merr ftesë për të njëjtën kundërvajtje, ndërkohë që dy procedura të kundërvajtjes për shfaqjen e flamurit shqiptar në vitet e mëparshme, janë ende në vazhdim.

Ai gjithashtu vë në dukje ftesën nga Gjykata për Kundërvajtje e ka marrë vetëm ai, por jo edhe përfaqësuesit e tjerë politikë lokalë të shqiptarëve në Serbinë e Jugut, në komunat e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, të cilët gjithashtu ngritën flamurin shqiptar më 28 nëntor të vitit të kaluar.

Ai më pas bëri një paralele lidhur me atë se pse ai beson që është duke u vënë në funksion “keqpërdorimi i ligjit në përndjekjen politike të shqiptarëve”. Thirrja për t’u paraqitur në Gjykatën lokale për Kundërvajtje vjen disa ditë pasi ai paraqiti një ankesë pranë Gjykatës së Apelit në Beograd.

Ankesën në Gjykatën e Apelit e ka paraqitur kundër vendimit të Gjykatës së Lartë në Beograd, e cila i ka hedhur poshtë si të pabazuara akuzat e Këshillit Kombëtar Shqiptar kundër ministrit të Policisë, Alleksandar Vullin, për gjuhë të urrejtjes dhe diskriminim, për shkak të përdorimit të fjalës “shiptar”.

Vullin, si bartës i funksioneve shtetërore, disa herë, zyrtarisht, e ka përdorur këtë term, pavarësisht që gjashtë vjet e gjysmë më parë, Komisionerja për Mbrojtjen e Barazisë së Serbisë, Brankica Jankoviq, vlerësoi që një trajtim i tillë ndaj anëtarëve të popullit shqiptar ishte ofendues, ndërkaq që vendimi i parë përfundimtar i gjykatës në të cilin fjala “shiptar” u karakterizua si gjuhë e urrejtjes, u miratua më 2018.

“Vendimi i Gjykatës së Lartë, me të cilin është legalizuar institucionalizimi i gjuhës së urrejtjes në Serbi, tregon se ju nuk mund të padisni një ministër në këtë vend, në këtë rast ministrin e Policisë dhe që si qytetar i lirë i këtij vendi të merrni një vendim ligjor”, theksoi Mustafi në intervistën për Radion Evropa e Lirë, duke paralajmëruar se do t’i drejtohet Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në Strasburg, në rast se në gjykatën në Serbi nuk do të sanksionohet gjuha e urrejtjes e Vullinit.

Deklaratat e Vullinit, “qasje fashiste ndaj pakicave”

Radio Evropa e Lirë: Keni vlerësuar se vendimi i Gjykatës së Lartë për të hedhur poshtë akuzën e juaj “ka treguar motivet politike të sistemit gjyqësor të Serbisë”. Mbi çfarë baze thoni se sistemi gjyqësor i Serbisë është i politizuar?

Ragmi Mustafi: Kemi tri vendime të gjykatës (Gjykatës së Lartë në Beograd), sipas të cilave shprehja “shiptar” është e karakterit ofendues dhe se me këtë inkurajohet diskriminimi i pakicës kombëtare shqiptare.

Në ato procese, sektori joqeveritar paditi mediat e shkruara. Këshilli Kombëtar Shqiptar e ka paditur ministrin, i cili e përdorë këtë fjalë sepse nuk kemi kapacitete të mjaftueshme financiare për të paditur secilin deputetë dhe secilën media. Por, kur këtë e thotë një ministër, kjo nënkupton institucionalizim të gjuhës së urrejtjes.

Në këtë rast, Gjykata e Lartë ka hedhur poshtë padinë si të pabazuar, vetëm për shkak se ne e kemi paditur ministrin dhe ky është një sinjal i qartë që gjykatat janë nën presion politik.

Radio Evropa e Lirë: Fjalën ofenduese për shqiptarët, siç e potencuat, e flasin edhe deputetë të caktuar të shumicës në pushtet në foltoren e kuvendit. Kjo ndodh edhe para përfaqësuesve të pakicës kombëtare shqiptare në kuvend. Si e vlerësoni qëndrimin e autoriteteve ndaj përfaqësuesve politikë të shqiptarëve, të cilët kanë fituar tri vende në zgjedhjet e fundit?

Ragmi Mustafi: Mendoj se deputetët tanë dhe posaçërisht, e veçoj Shaip Kamberin, i theksojnë mirë problemet e shqiptarëve në shtëpinë më të lartë të Republikës së Serbisë. Por, si sillet qeveria ndaj tyre? Është sjellja e njëjtë sikurse ndaj shqiptarëve në Luginën e Preshevës – injorim i përditshëm dhe i tërësishëm i problemit. Nuk është kjo mënyra që të zgjidhen problemet e këtushme.

Nuk është mënyra e duhur që t’i thuhet dikujt ‘e dini çfarë, ju jeni në Republikën e Serbisë dhe në rast se nuk doni të jetoni këtu, shkoni diku tjetër’. Me këtë nuk tregoni vullnet e për më shumë nuk tregoni mirëkuptim për çështjet e pakicave. Sipas mendimit tim, me disa deklarata të ministrit Vullin dhe të tjerëve, vetëm sa tregohet një lloj qasjeje fashiste ndaj pakicave.

Vetë ministri Vullin ka thënë “kush guxon t’u kërcënohet gjykatave në Serbi me Strasburgun?”. E kush guxon kështu që të sillet ndaj shqiptarëve në Luginën e Preshevës? Fakti që dikush është ministër ose qeveri, kjo nuk nënkupton se ata guxojnë krejt dhe gjithçka edhe nëse kanë ndikim në gjykata, në polici dhe gjithkund në institucionet e pavarura, si dhe që në atë mënyrë t’i injorojnë plotësisht shqiptarët në Luginën e Preshevës.

“Injorimi i tërësishëm” i problemit të shqiptarëve në Serbi

Radio Evropa e Lirë: Në rrjetet sociale u keni bërë thirrje Bashkimit Evropian, Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim të Evropës (OSBE), që “të mos e kthejnë kokën prej qëndrimit autoritar dhe diskriminues të autoriteteve në Beograd ndaj pakicave”. A keni biseduar tashmë me përfaqësuesit ndërkombëtarë?

Ragmi Mustafi: Në çdo takim me përfaqësuesit ndërkombëtarë dhe përfaqësuesit e Qeverisë së Republikës së Serbisë, ne i paraqesim pikëpamjet tona për zgjidhjen e problemeve jetësore të shqiptarëve në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë dhe në Serbi.

Ne mendojmë se një nga problemet më të mëdha është pasivizimi masiv dhe selektiv i vendbanimeve. Ka më shumë se 4 mijë shqiptarë, të cilëve u është pasivizuar vendbanimi në Medvegjë, ndërkaq në numër më të vogël edhe në Preshevë dhe Bujanoc. Me këtë pezullohen të drejtat qytetare të shqiptarëve që janë shtetas të Republikës së Serbisë.

Në mënyrë të njëjtë, ne i paraqesim qëndrimet tona, para qeverisë dhe bashkësisë ndërkombëtare, lidhur me disa marrëveshje të nënshkruara –nga ajo për çmilitarizim e vitit 2001, të cilën ne e quajmë “Marrëveshja e Konçulit”, në të cilën qeveria federale atëherë mori përsipër të realizojë të drejtat individuale dhe kolektive të shqiptarëve, përmes një procesi demokratik, e të cilat janë të garantuara nga Kushtetuta e Serbisë.

Por, kjo nuk ka ndodhur. Dy nga katër qëllimet e asaj marrëveshjeje janë: përmirësimi i shpejt ekonomik, si dhe integrimi i shqiptarëve në institucionet publike dhe shtetërore. Ato nuk kanë ndodhur kurrë.

Më pas, kemi marrëveshjen e vitit 2007, gjegjësisht marrëveshjen për riorganizimin e Trupit koordinues për Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë dhe për integrimin e shqiptarëve në institucionet shtetërore dhe publike.

Kemi edhe marrëveshjen e tretë, të vitit 2013, “planin me shtatë pika”, i cili u miratua nga ana e Qeverisë së Serbisë, që përmes dialogut me përfaqësuesit politikë dhe institucionalë të shqiptarëve, të realizohen të drejtat e pakicave.

Që nga viti 2001 e këndej, është e dukshme që bashkësia ndërkombëtare dhe Qeveria e Serbisë nuk janë marrë seriozisht me problemet e shqiptarëve në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë. Ne kemi numër të tmerrshëm të të papunësuarve. Kemi numër të madh të njerëzve që kanë diplomuar në Kosovë, ndërkaq që ato diploma nuk janë pranuar edhe pse pranimi i tyre ishte paraparë me marrëveshjet. Gjithashtu, nuk ka integrim të shqiptarëve në institucionet shtetërore.

Vetëm në Spitalin e Vrajës, spitalin rajonal për rajonin e Pçinjës, në të cilin komunat e Preshevës dhe Bujanocit e përbëjnë 30 për qind të popullatës, nuk është i punësuar asnjë shqiptar.

Keni institucionet tjera, kadastrën dhe të ngjashme, që funksionojnë në nivelin e qeverisjes lokale, ku nuk ka të punësuar asnjë shqiptar. Kjo vetëm sa tregon se si qeveritë e Serbisë i kanë injoruar tërësisht problemet e shqiptarëve.

Radio Evropa e Lirë: Çfarë përgjigje merrni kur me qëndrimet e juaja i ballafaqoni përfaqësuesit e Qeverisë së Serbisë?

Ragmi Mustafi: Shikoni, në Serbi ekzistojnë 23 këshilla të pakicave kombëtare. Vetëm dy- tri prej tyre kanë probleme më të mëdha. Tash, kur ata (qeveria) mbase e krijojnë ndonjë të dhënë statistikore, nga 23 këshillat nacional, tre prej tyre nuk janë të kënaqur me standardet dhe me ato që u përcaktohet atyre. Por, pastaj kjo (qëndrimi i qeverisë) nuk ka asnjë lidhje me të drejtat e njeriut dhe të pakicave.

Dikur thuhej që një dialog do të fillohej me përfaqësuesit politikë dhe institucionalë të shqiptarëve, por ai dialog nuk u iniciua, asgjë nuk u zgjidh.

Përmendet se shqiptarët nga Lugina e Preshevës janë peng i dialogut midis Prishtinës dhe Beogradit. Derisa të mos zgjidhet kjo, statusi juridik i shqiptarëve nga Presheva, Bujanoci dhe Medvegja nuk do të zgjidhet.

Lugina e Preshevës –“Urë për marrëdhënie të mira” ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës

Radio Evropa e Lirë: Keni kërkuar disa herë që çështja e pozitës së shqiptarëve në Serbi të përfshihet në dialogun e Brukselit (dialogu ndërmjet Serbisë dhe Kosovës nën ombrellën e Bashkimit Evropian). Çfarë përgjigje keni marrë?

Ragmi Mustafi: Në qoftë se kanë kaluar 20 vjet dhe nuk janë zgjidhur shumë çështje serioze, të cilat kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut dhe të pakicës shqiptare (në Serbi), atëherë ne zgjidhjen e shohim në dialogun e Beogradit dhe Prishtinës. Ai dialog, në fund do të duhej të kishte një marrëveshje gjithëpërfshirëse.

Me atë marrëveshje gjithëpërfshirëse do të duhej të normalizoheshin marrëdhëniet ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, por nuk mund të normalizohen pa Luginën e Preshevës, në mes. Do të thotë që Lugina e Preshevës është urë e marrëdhënieve të mira ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit.

Në kërkesat tona, ne kemi marrë përgjigje nga Prishtina, se ata do të iniciojnë këtë çështje në dialog, por kjo mbetet të shihet.

Bashkësia ndërkombëtare dhe zyrtarët e Serbisë nuk janë prononcuar për këtë çështje sepse tek ata mbretëron, të them, një mendim se me këtë hapen shumë çështje. Por, kjo nuk është kështu.

Në rast se mund të hapet çështja e pakicës serbe në Kosovë, atëherë do të duhej të hapet edhe çështja e pakicës shqiptare në Serbi. Nuk do të duhej që në këtë pjesë të Ballkanit të kemi standarde të dyfishta – që njëra pakicë të trajtohet ndryshe nga një tjetër. Standardet e përbashkëta për pakicat i kontribuojnë paqes. Mendoj që paqja mund të arrihet me dialog serioz dhe me hapjen e çështjeve që kanë të bëjnë me pakicat kombëtare.

Investimet nga Serbia dhe nga Kosova, janë të mirëseardhura

Radio Evropa e Lirë: Ju keni kontakte të rregullta me autoritetet në Prishtinë, ndërkaq që Qeveria e Kosovës, në shtator të vitit të kaluar, ka paralajmëruar themelimin e Zyrës për ndihmë për qytetarët e komunave Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë. A prisni që ai vendim të realizohet tash, pas zgjedhjeve parlamentare dhe pas formimit të qeverisë së re, si dhe a ka pasur reagime të autoriteteve në Beograd?

Ragmi Mustafi: Kjo është një zyrë pranë kryeministrit të Qeverisë së Kosovës. Ky ka qenë vendim i qeverisë, i cili është marrë në mbledhjen ku kanë qenë të pranishëm të gjithë ministrat dhe kanë votuar për të. Do të duhej të realizohej tash, kur të vijë kryeministri i ri sepse vendimet e qeverisë paraprake nuk mund të anulohen.

Mendoj se kemi bërë një hap të madh përpara me një vendim të tillë, vetëm që tash mbetet që zyra të formohet. Tash për tash (në Kosovë) nuk kanë ndonjë program për të hapur zyra të tjera në Luginën e Preshevës, por vetëm në Prishtinë.

Ne kemi biseduar lidhur me atë se e kemi një institucion në Kosovë, që merret me njerëzit nga Presheva, Bujanoci dhe Medvegja. Mendoj që është gjë e mirë, sepse me këtë u ndihmojmë edhe atyre që jetojnë në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë, njëjtë sikurse edhe bashkëqytetarëve tanë nga Presheva, Bujanoci dhe Medvegja që jetojnë në Kosovë, por të cilët kanë mbetur pa dokumente.

Një numër mjaft i madh i atyre që nuk janë kthyer pas viteve të 90-ta, pas luftës së vitit 2001 në Luginën e Preshevës, e të cilët kanë mbetur në Kosovë dhe nuk janë regjistruar, tashmë ligjërisht janë qytetarë të padukshëm atje.

Në të njëjtën mënyrë, ajo zyre do të duhej të ndihmonte komunat e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, ashtu sikurse kohë më parë, Qeveria e Kosovës ndihmoi gjatë kohës së pandemisë me 500 mijë euro – 200 mijë euro ka marrë Presheva, 200 mijë Bujanoci dhe 100 mijë Medvegja.

Mendoj që investimet kapitale, të cilat do t’i ndihmonin bashkëqytetarëve tanë në këto tri komuna, janë të mirëseardhura. Në këtë kuptim, ne presim që ngjashëm të ndihmojë edhe Qeveria e Serbisë.

Pandemia nxori në pah nevojën për një spital të qarkut (rajonal)

Radio Evropa e Lirë: Ju e përmendët donacionin nga Qeveria e Kosovës gjatë pandemisë së koronavirusit. Por, si e vlerësoni raportin e Qeverisë së Serbisë ndaj Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, gjatë pandemisë?

Ragmi Mustafi: Gjatë pandemisë së koronavirusit është parë domosdoja që popullata shqiptare nga Presheva, Bujanoci dhe Medvegja, të ketë spitalin e saj. Unë e kam iniciuar një nismë të tillë, ndonëse kjo nuk është pritur mirë në Serbi, për shkak se ekziston ligji për spitalet ose nuk di se çka. Por, një kërkesë e tillë gjendet në “planin prej shtatë pikave” me Qeverinë e Serbisë.

Gjegjësisht, pika e shtatë thotë – organizimi i sistemit të kujdesit shëndetësor dytësor për qytetarët e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës.

Gjatë pandemisë u tregua që shqiptarët, në njëfarë mënyre ishin mjaft të frikësuar se nuk do të marrin kujdesin e duhur shëndetësor në spitalet në Vrajë dhe në Nish. Ndjenja e frikës është nxitur pas një periudhe të gjatë të diskriminimit të shqiptarëve.

Për sa i përket vaksinimit, mendoj se po zhvillohet siç duhet. Unë vetë e kam marrë vaksinën, për të treguar vullnetin dhe për t’i ftuar qytetarët që të marrin vaksinën sepse të gjithë ekspertët thonë që vetëm përmes vaksinimit mund të mundet koronavirusi.

Përgatiti: Bekim Bislimi

Rajonet e banuara me popullsi kryesisht shqiptare në Maqedoninë e Veriut, kanë standard më të ulët jetësor, thuhet në të dhënat e reja të publikuara nga Enti Shtetëror i Statistikave.

Sipas raportit “Rajonet në Maqedoninë e Veriut” të publikuar nga Enti i Statistikave, del se paga mesatare e qytetarëve në Shkup është për 150 euro më e lartë kundrejt atyre të cilët jetojnë në rajonin verilindor (ku përfshihet Kratova, Krivapallanka, Kumanova dhe Likova e të tjera) të Maqedonisë së Veriut.

Ndërkohë që rajoni i Pollogut, që ka popullsi kryesisht shqiptare, ka standardin më të ulët jetësor.

Nëse shihet Bruto Produkti Vendor për kokë banori, në Shkup është 7 mijë e 300, përkatësisht rreth 5 mijë euro më e lartë me qytetarët që jetojnë në rajonin e Pollogut. Bruto Produkti Vendor për kokë banori në këtë rajon është 2 mijë e 420 euro.

Në rajonin e Pollogut bëjnë pjesë Komuna e Tetovës, Gostavarit, Mavrovës, Bogovinës, Vrapçishtit etj.

Përpos në Shkup, ku është e koncentruar një e treta e popullsisë së Maqedonisë së Veriut, paga mesatare në shtatë rajonet e tjera të shtetit, është më e ulët se mesatarja shtetërore.

Zhvillimi i barabartë rajonal është e rregulluar me ligj, por edhe me strategjitë dhjetëvjeçare të politikave qeveritare.

Drilon Iseni, drejtor i Odës Ekonomike të Maqedonisë Veriperëndimore, thotë për Radion Evropa e Lirë se gjithnjë e më shumë po vjen në shprehje zhvillimi jo i barabartë në tetë rajonet e Maqedonisë së Veriut.

“Brenga jonë si Odë është se në të ardhmen, nëse vazhdon ky trend i zhvillimit joproporcional të rajoneve, e tërë Maqedonia e Veriut do të bëhet Shkup dhe Shkupi si kryeqendër do të jetë e tërë Maqedonia e Veriut. Për këtë qëllim duhet sa më shpejtë të intervenohet nga ana e shtetit që t’i jepet fund kësaj dukurie”, thotë Iseni.

Ai thotë se për të mos pasur hendek mes rajoneve, duhet që të zbatohen ligjet në fuqi.

“Problemi së pari është në nivel qendror, pasi ligji në fjalë që rregullon barazinë zhvillimore nuk zbatohet ashtu siç duhet. Në bazë të Ligjit për zhvillim të barabartë rajonal, 1 për qind e Bruto Prodhimit Vendor duhet të investohet në zhvillimin e barabartë rajonal, që është në vlerë afërsisht 100 milionë euro, ndërkohë që vlera më e lartë e investimeve nga ana e shtetit në këtë politikë nuk arrin as 11 për qind të kësaj vlere ligjore”, thotë Iseni.

Përderisa Aleksandar Cvetkovski nga organizata joqeveritare AGTIS, thotë për Radion Evropa e Lirë se gjithkund në botë, në kryeqytet është e koncentruar fuqia ekonomike, andaj sipas tij, pagat aty janë më të larta.

“Kjo ndodh për faktin se nga vendet e vogla, njerëzit e mençur largohen, pjesa më e madhe ikin në mërgim, përderisa një pjesë transferohen në Shkup. Më besoni në Prilep, Manastir apo Ohër është shumë e vështirë të gjeni një kuadër kualitativ. Të gjithë ata që ishin të mirë, në profile të caktuara, tashmë kanë ikur. Nëse një person është shkolluar në Shkup gjithsesi vendos të qëndrojë në kryeqendër, ku i ofrohen më shumë mundësi”, thotë thotë Cvetkovski.

Të dhënat e Entit të Statistikave po ashtu shfaqin një pabarazi sa i përket shkallës së papunësisë në rajone të ndryshme të Maqedonisë së Veriut.

Rajoni Verilindor prin sa i përket shkallës së papunësisë, me 33 për qind, ndërkaq, shkalla e papunësisë më 2019, në tërë Maqedoninë e Veriut, ishte 17.5 për qind.

Ndërkaq, përqindja më e ulët e papunësisë është në juglindje të Maqedonisë së Veriut, përkatësisht 6.3 për qind.

Në këtë drejtim Aleksandar Cvetkovski thekson investimi në politikat arsimore do të bënte që të rinjtë që mbarojnë studimet, t’iu përgjigjen kërkesave të tregut të punës dhe që të njëjtit, të ardhmen e tyre të mund ta ndërtojnë edhe në qytetet më të vogla.

“Shkollat pothuajse nuk ofrojnë asnjë njohuri për të përgatitur gjeneratat e reja të jenë konkurrues në tregun e punës. Mungojnë kuadrot që i nevojiten sektorit të biznesit. Ja për shembull në rajonin e Pellagonisë kërkohen mekanikë për ekskavatorë, shitës të kompjuterëve, por të tillë në gishta mund të numërohen”, thotë Cvetkovski.

Ndërkaq Drilon Iseni drejtor nga Oda Ekonomike e Maqedonisë Veriperëndimore, thotë se duhet ndërtuar mekanizma për një qasje të barabartë për sa i përket investimeve, në mënyrë që të shmangen dallimet e mëdha zhvillimore të rajoneve të ndryshme.

“Nëse merret aspekti i investimeve në rajonin e Pollogut, gjatë vitit 2018 janë regjistruar 109 milionë euro investime kryesisht private dhe një pjesë publike. Përderisa të njëjtin vit, në rajonin e Shkupit janë investuar 1.2 miliard euro, që është 11 fish më shumë krahasuar me rajonin e Pollogut”, thotë Iseni.

Ai nënvizon se derisa nuk realizohet regjistrimi i popullatës, është shumë e vështirë të hartohen politika efektive zhvillimore për rajonet e caktuara në Maqedoninë e Veriut, sepse siç thotë Iseni, mungon pasqyra reale e shpërndarjes së popullsisë në territorin e shtetit.