I
Më 25 të marsit në Petërburg ndodhi një ngjarje më tepër se e çuditshme. Berberi Ivan Jakovleviç, që banonte në shëtitoren «Voznesenski» (mbiemri nuk i njihet, dhe nuk është shkruar as në tabelën e dyqanit të tij, – në të cilën është pikturuar një zotëri me faqet të llackosura me shkumë, me mbishkrimin «merret edhe gjak», – nuk thotë asgjë më shumë), pra, berberi Ivan Jakovleviç u zgjua mjaft herët dhe ndjeu një aromë buke taze. Duke u ngritur pak në shtrat, pa se e shoqja, një zonjë mjaft e nderuar, së cilës ia kishte ënda shumë kafenë, po nxirrte nga furra bukët që posa ishin pjekur.
– Praskovja Osipovna, unë nuk do të pi sot kafe, – tha Ivan Jakovleviçi, – në vend të kafes dua të ha pakëz bukë të ngrohtë me qepë. (Në të vërtetë, Ivan Jakovleviçi kishte qejf edhe të hante bukë, edhe të pinte kafe, por s’ia mbante të kërkonte dy të mira bashkë, sepse Praskovja Osipovnës nuk i pëlqenin këto gjëra).
Le të hajë bukë budallai, aq më mirë për mua, tha me vete bashkëshortja. – Do të më teprojë ndonjë lugë kafe». Dhe hodhi një bukë në tryezë.
Si njeri me edukatë, Ivan Jakovleviçi veshi frakun mbi këmishë, ndenji në tryezë, vuri kripësin përpara, qëroi dy kokrra qepë, mori thikën në dorë dhe, hijerëndë, zuri të presë bukën. Kur e preu më dysh, pa në mes i çuditur diçka të zbardhylët. Ivan Jakovleviçi e zgërmiti me kujdes me thikë dhe e preku me gishtërinj: «Qenka e fortë!» tha ai me vete. – «Ç’mund të jetë vallë?»
Futi gishtërinjtë dhe nxori një… hundë!.. Ivan Jakovleviçi vari duart; zuri të fërkonte sytë dhe preku gjënë që kishte nxjerrë; me të vërtetë një hundë! Dhe madje, me sa i dukej, një hundë të njohur. Fytyrën e Ivan Jakovleviçit e pllakosi një lemeri e madhe. Por kjo lemeri s’ishte asgjë përpara zemërimit që e pushtoi bashkëshorten e tij.
– Kujt ia ke prerë këtë hundë, bishë? – i thirri ajo me zemërim, Batakçi! Pijanec! Do shkoj vetë të lajmëroj policinë. Hajdut! Kam dëgjuar nga goja e tre myshterinjve se kur i rruan ua heq kaq shumë hundët sa mend ua shkul!
Mirëpo Ivan Jakovleviçi ishte gjysmë i gjallë e gjysmë i vdekur. E kuptoi se kjo hundë nuk ishte e ndokujt sidokudo, po tamam e asesorit të kolegjit1) Kovaliov, të cilin e rruante çdo të mërkurë dhe të diel.
– Ndalu, Praskovja Osipovna! Do ta mbështjell me një leckë dhe do ta lë në një qoshe; le të rrijë pak aty, pastaj do ta shpie jashtë.
– As që dua të të dëgjoj! E si mund të të lë unë të mbash në dhomën time një hundë të prerë? Maskara! Ty të vjen ndoresh vetëm të heqësh frap-frup briskun në rrip, dhe për së shpejti nuk do të jesh i zoti të ushtrosh zanatin, horr, harbut! A mos do që t’i përgjigjem unë për ty policisë? Ah, kërpaç, budalla! Nxirre jashtë, jashtë! Shpjere ku të duash, vetëm të mos e shoh unë me sy!
Ivan Jakovleviçi rrinte si i ngurosur. Vriste mendjen shumë e shumë, po nuk dinte se ç’të bënte. «Djalli e merr vesh, se ç’ka ndodhur, – tha më në fund duke kruar kokën prapa veshit. – Ndoshta mbrëmë u ktheva i dehur, s’më kujtohet mirë. Po sipas të gjitha shenjave duhet të ketë ndodhur diçka që s’e kuptoj dot: buka është një gjë e pjekur, kurse hunda është diçka krejt tjetër. S’po marr vesh asgjë».
Ivan Jakovleviçi heshti. I vinte të çmendej kur mendonte se do të vinin policët t’ia gjenin hundën dhe do ta akuzonin. Madje i dukej sikur shihte një jakë të kuqe, të qëndisur bukur me argjend, një shpatë… dhe i dridhej tërë trupi. Më në fund, mori rrobat dhe çizmet, dhe si u vesh, mbështolli hundën në një shami dhe doli nga shtëpia, i përcjellë nga fjalët e vrazhda të Praskovja Osipovnës.
Kish ndër mend që ta fuste hundën diku: ose nën ndonjë portë, ose ta lëshonte përdhe, si pa dashur, dhe pastaj të kthehej e të zhdukej në ndonjë rrugicë. Mirëpo për fat të keq gjithnjë i dilte përpara ndonjë i njohur që e pyeste menjëherë: «Ku po shkon?» ose «Cilin ke ndër mend të rruash kaq herët?», kështu që Ivan Jakovleviçi nuk po gjente ndonjë çast të volitshëm. Një herë e la t’i bjerë paketa përdhe, por polici rrugor i bëri shenjë me kërbaç, nga larg, dhe i thirri: «Hej, të ra gjësendi! Merre!» Dhe Ivan Jakovleviçi u detyrua të ulet e ta marrë përsëri hundën dhe ta futë në xhep. E pllakosi një frikë e madhe, aq më shumë se po shtohej numri i kalimtarëve, dhe po hapeshin dyqanet.
Vendosi të shkonte në urën «Isakievski», a mos do të gjejë rastin ta hedhë në Nevë?… Por unë po e ndiej veten, si të thuash, fajtor, sepse gjer tani s’kam thënë asgjë për personin e Ivan Jakovleviçit, një njeri i respektueshëm nga shumë pikëpamje.
Si ç’do zanatçi mjaft i mirë rus, Ivan Jakovleviçi ishte pijanec i hatashëm. Dhe megjithëqë ditë për ditë rruante mjekrat e të tjerëve, mjekrën e vet nuk e rruante kurrë. Frakun (Ivan Jakovleviçi nuk mbante kurrë redingotë) e kishte larush, dua të them se e kishte të zi, po plot me njolla të rrumbullakëta, bojë kafe, gri dhe të verdha; jakën e kishte tërë lyrë, në vend të tri kopsave i vareshin vetëm ca penj. Ivan Jakovleviçi ishte edepsëz i madh; kur asesori i kolezhit Kovaliov i thoshte, siç e kish zakon, në kohën kur e rruante: «Ivan Jakovleviç, ngaherë të qelben duart!» ky ia kthente me të pyetur: «Pse vallë më qelben?» «Nuk di, vëllaçko, por ndiej se të qelben». – I thoshte asesori i kolezhit. Atëherë, për t’ia marrë hakun, mbasi hiqte ca burnot, Ivan Jakovleviçi ia llackoste me shkumë sapuni fytyrën kudo që t’i zinte dora: edhe nën hundë, edhe prapa veshit, edhe nën mjekër, – shkurt bënte ashtu si i donte qejfi.
Dhe ja tani, ky qytetar i ndershëm gjendej në urën «Isakievski». Pikësëpari vështroi përreth, pastaj u përkul në parmak, sikur donte gjoja të vështronte nën urë për të parë nëse kish shumë peshq dhe pastaj hodhi tinës leckën me hundën. E ndjeu veten të lehtësuar, sikur t’i kishin hequr menjëherë një peshë nja dhjetë pudshe. Madje vuri buzën në gaz. Në vend që të shkonte të rruante mjekrat e nëpunësve, shkoi në një dyqan që kishte një tabelë me këto fjalë: «Gjellë dhe çaj», për të porositur një kupë ponç, kur papritur pa në cep të urës policin e lagjes, me atë pamjen e tij hijerëndë, me një palë favorite të gjera, me një kapelë trikëndëshe dhe me një shpatë. Ivan Jakovleviçi ngriu në vend; në këtë mes polici i lagjes i bëri shenjë me gisht dhe i tha:
– Pa eja këtu, mik i dashur!
Duke e njohur uniformën, Ivan Jakovleviçi nxori shapkën nga larg, iu afrua dhe i tha:
– Tungjatjeta, fisnikëria juaj!
– Jo, jo, vëllako, unë nuk jam fisnikëri! Pa më thuaj ç’bëre atje në urë?
– Për zotin, zotëri, po shkoja për të rruar dikë dhe hodha një sy që të shihja nëse uji rrjedh shpejt.
– Gënjen, gënjen! Me këto fjalë s’më shpëton mua nga dora. Pra urdhëro përgjigju!
– Shkëlqesia juaj, jam gati t’ju rruaj dy ose madje tri herë në javë, jam gati t’ju rruaj pa asnjë detyrim nga ana juaj, – u përgjigj Ivan Jakovleviçi.
– Jo, mik, mua s’ma hedh dot! Mua më rruajnë tre berberë dhe e kanë për nder të madh kur u vete në rrojtore. Tani të lutem më thuaj: ç’kërkoje në urë?
Ivan Jakovleviçi u zverdh… Mirëpo këtu ngjarja kridhet fare në mjegull, dhe nuk dihet asgjë se ç’ndodhi më tutje.
II
Asesori i kolegjit Kovaliov u zgjua shumë herët në mëngjes dhe bëri me buzët: «brr…», siç bënte ngaherë, kur zgjohej, megjithëqë as vetë nuk dinte përse bënte kështu. U zgjat dhe urdhëroi t’i jepnin pasqyrën e vogël që ndodhej në tryezë. Donte të shikonte puçrën që i kishte dalë një ditë më parë në hundë; por u habit sa s’thuhet kur, në vend të hundës, pa një vend fare të sheshtë! Kovaliovi u tremb dhe urdhëroi t’i sillnin ujë, fshiu sytë me peshqir: me të vërtetë s’kish hundë! Zuri të prekte trupin me dorë për të kuptuar: a mos flinte? Jo, me sa dukej, s’flinte. Asesori i kolezhit Kovaliov brofi i tmerruar nga shtrati: s’kishte më hundë!… Dha urdhër që t’i sillnin menjëherë rrobat dhe shkoi fishek te shefi i policisë.
Në këtë mes duhet patjetër të themi diçka në lidhje me Kovaliovin, kështu që lexuesi të kuptojë se ç’njeri ishte ky asesor kolegji. Asesorët e kolegjit, të cilët e fitojnë këtë titull të lartë në bazë të diplomës se shkollës së lartë, nuk duhet të ngatërrohen në asnjë mënyrë me asesorët e kolezhit që fabrikohen në Kaukaz. Këto janë dy kategori krejt të ndryshme. Asesorët e kolegjit me studime… Por Rusia është një vend kaq i çuditshëm, saqë po të zësh në gojë një asesor kolegji, menjëherë e ndiejnë veten të prekur të gjithë asesorët e kolegjit nga Riga dhe gjer në Kamçatkë. Po kjo gjë ndodh edhe për të gjithë titujt dhe gradat. – Kovaliovi ishte një asesor kolegji i fabrikuar në Kaukaz2). Këtë titull e mbante vetëm prej dy vjetësh, dhe prandaj nuk mund ta harronte asnjë çast; po për t’u dukur më i rëndë dhe më fisnik, nuk i thoshte vetes kurrë asesor kolegji, por gjithnjë major.
– Dëgjo, pëllumbeshë, – thoshte ai zakonisht, kur takonte në udhë ndonjë femër që shiste gjokse këmishash, – eja në shtëpinë time; banoj në Sadovaja; pyet cilin të duash: këtu banon major Kovaliovi? Dhe do të ta tregojë kushdo.
Po kur takonte ndonjë çupëlinë, veç fjalëve të mësipërme i thoshte edhe ndonjë të fshehtë, duke shtuar:
– Shpirtkë, pyet për banesën e major Kovaliovit… Prandaj, pikërisht nga ky shkak që tani e tutje ne do ta quajmë asesorin e kolegjit – major.
Major Kovaliovi kish zakon që ditë për ditë të shëtiste në Nevski Prospekt. Jakën e këmishës e kishte gjithnjë jashtëzakonisht të pastër dhe të shkuar në kollë. Mbante një palë favorite nga ata që sot nuk mbajnë veçse gjeometrat e gubernave dhe të rretheve, arkitektët dhe doktorët ushtarakë, si edhe personat e ngarkuar me detyra të ndryshme policore dhe, në përgjithësi, gjithë burrat që i kanë faqet të kuqe e topolake dhe që lozin shumë mirë boston3). Këto favorite u zbresin gjer në mes të faqes dhe u arrijnë gjer te hunda. Major Kovaliovi mbante shumë distinktiva prej agate; disa me stemë, dhe disa të tjerë, në të cilët ishin gdhendur fjalët: e mërkurë, e enjte, e hënë dhe kështu me radhë. Major Kovaliovi kishte ardhur në Peterburg për një punë, dhe pikërisht për të zgjedhur një post që t’i përshtatej titullit të tij; po të mos arrinte të bëhej nëngubernator, le të bëhej të paktën ekzekutor4) në ndonjë dikaster të rëndësishëm. Major Kovaliovi ishte gati edhe të martohej, por vetëm me kusht që e shoqja e tij e ardhme, të kishte një kapital prej nja dyqind mijësh. Prandaj, lexuesi mund ta marrë vetë me mend se në ç’gjendje u ndodh, majori kur pa se në vend të hundës së tij as të shëmtuar e as të keqe, gjeti një fushë fare të sheshtë e qesharake.
Për fat të keq, në rrugë s’kishte asnjë karrocier, kështu që u detyrua ta bëjë udhën më këmbë, i mbështjellë me mushama dhe me fytyrën të mbuluar me një shami, duke bërë sikur i rridhte gjak nga hunda. «Po sikur të mos jetë e vërtetë? S’ka se si të zhduket hunda përnjëherësh», – tha ai me vete dhe hyri në një ëmbëltore, vetëm e vetëm që të shikohej në pasqyrë. Për fat të mirë, në ëmbëltore s’kishte mushterinj: çirakët e vegjël po fshinin dhomat dhe po rregullonin karriget; disa të tjerë, me sy t të përgjumur, po nxirrnin tepsitë me ëmbëlsira të ngrohta; nëpër tryezat dhe karriget ishin hedhur gazetat e djeshme, të njollosura me kafe. «Lavdi zotit, s’paska njeri, – tha ai, – tani mund të shikohem në pasqyrën». Iu afrua me të druajtur pasqyrës dhe u shikua. «Djalli e di se ç’maskarallëk më ka ndodhur!» – tha ai dhe pështyu… – «Sikur të kisha diçka tjetër në vend të hundës, po kështu, pa asgjë!…»
Duke kafshuar buzët nga inati, doli nga ëmbëltorja dhe vendosi, kundër zakonit, të mos i shikonte dhe të mos u buzëqeshte njerëzve që takonte udhës. Befas u ndal i shtangur te dera e një shtëpie. Përpara tij po ngjiste një ngjarje që nuk e shpjegonte dot: te hyrja e shtëpisë u ndal një pajton; dera e pajtonit u hap dhe doli duke u përkulur një zotëri i veshur me një uniformë parade, që ngjiti shpejt shkallët. Kovaliovi u tremb dhe u habit shumë kur e njohu se ky person ishte hunda e vet! Përpara kësaj pamjeje të hatashme iu duk sikur i merreshin mendtë; kuptonte se mezi mbahej në këmbë. Megjithatë duke u dridhur i tëri si në ethe, vendosi të priste aty gjersa hunda të kthehej përsëri në pajton. Me të vërtetë, pas dy minutash hunda doli. Ish veshur me një uniformë të qëndisur me fije ari, me një jakë të fortë dhe të lartë, me një palë pantallona lëkure kaprolleje dhe me një shpatë të varur në kofshë. Pas kapelës dhe trumbës së puplave që kishte në kapelë e mori me mend se kjo hundë kishte gradën e këshilltarit të shtetit. Dukej sheshit se po shkonte diku për vizitë. Hunda shikoi në të djathtë dhe në të majtë, dhe i thirri karrocierit:
– Nisu!
Pastaj u ul, dhe karroca u nis.
I gjori Kovaliov mend e humbi fiqirin. Por nuk dinte ç’të besonte për këtë ngjarje të çuditshme. Si ishte e mundur: që hunda e tij, të cilën gjer dje e kishte në fytyrë, dhe që nuk mund të shkonte as me karrocë, as me këmbë – tani të vishej me uniformë? Nisi të vraponte pas karrocës, që, për fat të mirë, nuk shkoi shumë larg po u ndal përpara katedrales së Kazanit.
Kovaliovi nxitoi çapin dhe arriti në katedrale, çau udhë përmes rreshtave të lypëseve plaka me fytyrat të lidhura me shami ku kishin lënë nga një vrimë për sytë, me të cilat më parë tallej, dhe hyri në kishë. Brenda në kishë s’kishte shumë besnikë që faleshin; këta të gjithë rrinin vetëm te dera. Kovaliovi e ndjeu veten kaq të tronditur saqë nuk ish në gjendje të falej, dhe kërkoi me sy cep më cep atë zotërinë e karrocës. Më në fund e pa që rrinte pak si mënjanë. Hunda e kishte fshehur tërë fytyrën në jakën e fortë dhe po falej me përvujtmëri të madhe.
«Si të bëj që t’i afrohem», – mendoi Kovaliovi. – Nga të gjitha shenjat – nga uniforma, nga kapela, duket këshilltar shteti. – Djalli e di se si do të bëj!»
Nisi të kollet aty pranë, por hunda vazhdonte të qëndronte me përvujtmëri dhe bënte metani.
– I nderuar zotëri… – tha Kovaliovi, duke e nxitur veten të merrte guxim, – i nderuar zotëri…
Ç’urdhëroni? – e pyeti hunda, duke u kthyer. – Çudi e madhe, i nderuar zotëri… më duket… ju duhet ta dini se ku e keni vendin. Dhe papritur ju gjej, po ku? Në kishë… Duhet të pranoni se…
– Më falni, por nuk kuptoj se ç’doni të thoni…
Shpjegohuni.
«Si t’ia shpjegoj?» – tha me vete Kovaliovi dhe pastaj mori guxim e filloi:
– Natyrisht, unë… jam major. Nuk mund të rri pa hundë, merreni vetë me mend, s’ka lezet. Ndonjë tregtare që shet portokaj të qëruar në urën «Voskresenski» mund të rrijë pa hundë; po duke pasur parasysh se do të marr… dhe duke qenë i njohur me shumë dama: me Çehtariovën, të shoqen e këshilltarit të shtetit dhe me të tjera… Gjykoni vetë… Nuk di, i nderuar zotëri… (Duke shqiptuar këto fjalë, major Kovaliovi ngriti supet)… Më falni… Po ta këqyrim këtë çështje sipas të gjitha rregullave të detyrës dhe të nderit… mund ta kuptoni vetë…
– Nuk po kuptoj asgjë – asgjë, – iu përgjigj hunda.
Flisni më qartë.
– I nderuar zotëri… – tha Kovaliovi plot e përplot me ndjenjën e dinjitetit vetjak. Nuk di se si t’i kuptoj fjalët tuaja… Me sa duket puna është fare e qartë… Apo dëshironi… Ju jeni hunda ime!
Hunda e vështroi majorin dhe vrenjti pak vetullat!
– Gaboni, i nderuar zotëri. Unë jam unë! Veç kësaj, midis nesh s’mund të ketë asnjë lidhje të ngushtë. Po të gjykojmë pas kopsave të uniformës suaj, ju shërbeni në një dikaster tjetër. – Me të thënë këto fjalë, hunda u kthye dhe vazhdoi të falej.
Kovaliovi e humbi fare toruan, nuk dinte se ç’të bënte dhe as se ç’të mendonte. Në atë çast u dëgjua shushurima e lezetshme e një fustani: u afrua një zonjë në moshë të kaluar, e veshur e tëra me dantella dhe e shoqëruar prej një vajze të re, të zhdërvjellët, me një fustan të bardhë që i rrinte për mrekulli, pas trupit, me një kapelkë të verdhë të çelur, të lehtë si shkumë. Prapa tyre u ndal dhe hapi kutinë e cigareve një shërbëtor i gjatë, me favorite të mëdha dhe me një duzinë të tërë jakash.
Kovaliovi u afrua, ndreqi jakën prej batisti, rregulloi distinktivat e varur në zinxhirin e artë dhe, duke buzëqeshur djathtas e majtas, ia përqëndroi tërë vëmendjen asaj vajzës truphollë, si një lule pranvere që ishte përkulur lehtë dhe kish ngritur në ballë dorën bardhoshe me ca gishtërinj pothuaj të tejdukshëm, Buzëqeshja që i kishte shkrepur Kovaliovit iu përhap në tërë fytyrën kur pa nën kapelkën e saj një mjekër të rrumbullakët, të bardhë sa ia verbonte sytë, dhe një pjesë të faqeve që kishin ngjyrën e trëndafilit të parë pranveror, Mirëpo befas brofi sikur të paskej ndenjur në prush, Iu kujtua se në vend të hundës s’kishte asgjë dhe nga sytë iu rrokullisen lot, U kthye duke dashur t’i thoshte hapur zotërisë së veshur me uniformë se ai nuk ishte këshilltar shteti, por një maskara, një sharlatan dhe asgjë tjetër më shumë se sa hunda e tij… Mirëpo në këtë mes hunda ishte zhdukur: kishte shkuar me karrocë, ndoshta që të bënte përsëri ndonjë vizitë,
Kjo gjë e dëshpëroi në kulm Kovaliovin. Doli jashtë dhe u ndal një minutë nën kolonat e katedrales, duke vështruar me vëmendje në të gjitha anët të zbulonte ku ndodhej hunda, Iu kujtua shumë mirë se hunda kishte një kapelë me një trumbë puplash dhe mbante një uniformë të qëndisur me fije ari; por nuk ia kishte vënë re mantelin, as ngjyrën e karrocës, as atë të kuajve; madje nuk kishte vënë re nëse prapa kishte ndonjë shërbëtor dhe ç’rroba kishte veshur ky. Veç kësaj, kalonin kaq shumë karroca poshtë e lart dhe me një shpejtësi kaq të madhe, sa nuk ishte i zoti të dallonte se cila ish karroca që kërkonte; madje edhe po ta dallonte, s’do të kish se si ta ndalte, Dita ishte e bukur, me diell. Në Nevski Prospekt kishte shumë popull; një ujëvarë e tërë dhe e larushitur zonjash derdhej në tërë trotuarin, duke filluar nga ura «Policieskaja» e gjer tek ura «Aniçkov». Ja po kalonte edhe një i njohur i Kovaliovit, këshilltar i oborrit, të cilit ai i thoshte nënkolonel, veçanërisht kur aty pranë kish ndonjë të panjohur. Ja edhe Jarigini, shef seksioni në senat, një mik i mirë, që humbiste gjithnjë në boston kur lozte «tetën». Ja edhe një major tjetër që kishte fituar në Kaukaz titullin e asesorit të kolezhit; ai i bëri shenjë me dorë, që të afrohej…
– Ah, djalli të marrtë!… – tha Kovaliovi. – Hej, karrocier, shpjermë drejt te shefi i policisë!
Kovaliovi i hipi një karroce dhe i thirri karrocierit: «lëshoje me të katra!»
– Brenda është shefi i policisë? – thirri- ai posa hyri në sallë.
– Jo, – iu përgjigj portieri. – Posa doli.
– Ama, punë!
– Po, – shtoi portieri. – S’ka shumë kohë që ka dalë. Po të kishit arritur një çast më parë do ta kishit gjetur në shtëpi.
Kovaliovi, pa hequr shaminë nga fytyra, i hipi karrocës dhe thirri me zë të dëshpëruar:
– Nisu!
– Ku? – e pyeti karrocieri. Drejt përpara!
– Ku përpara? Këtu jemi në kthesë: ta marr djathtas apo majtas?
Kjo pyetje e bëri Kovaliovin të ndalej dhe të vriste përsëri mendjen. Në gjendjen e tij duhej të kish shkuar drejt në drejtorinë e policisë, jo sepse kishte ndonjë lidhje të drejtpëdrejtë me policinë: por sepse urdhrat e saj mund të zbatoheshin më shpejt sesa ato të autoriteteve të tjera. Thoshte me vete të vinte t’i ankohej shefit të institucionit ku kishte thënë hunda se shërbente, por kjo ishte një punë e kotë sepse përgjigjet që i kishte dhënë hunda kishin qenë të ngatërruara dhe për këtë s’kish asgjë të shenjtë, pra mund të gënjente edhe kësaj radhe, siç kishte gënjyer radhën e parë, duke thënë se nuk ishin parë bashkë kurrë ndonjëherë. Dhe kështu, Kovaliovi u mat t’i jepte urdhër karrocierit, që ta shpinte në drejtorinë e policisë, por prapë e ndryshoi mendjen, sepse iu kujtua se ky maskara dhe batakçi, që ishte sjellë kaq pa cipë në takimin e parë, mund të përfitonte nga koha dhe të shkonte në ndonjë qytet tjetër, dhe atëherë të gjitha kërkimet do të ishin të kota, ose mund të zgjateshin, zoti na ruajt, ndoshta një muaj të tërë.
Më në fund iu duk sikur vetë qielli ia ndriçoi mendjen. Vendosi të shkonte drejt në zyrën e lajmërimeve në gazetë dhe të bënte me kohë një shpallje duke përshkruar me hollësi të gjitha shenjat e hundës së tij, kështu që çdo njeri që mund ta takonte t’ia sillte menjëherë; të paktën, ta lajmëronte se ku banonte hunda. Kështu, posa mori këtë vendim, i dha urdhër karrocierit të shkonte në zyrën e lajmërimeve në gazetë dhe tërë udhës, i binte me grushte kurrizit duke shfryrë:
– Shpejt, maskara! Shpejt, batakçi!
– Eh, bujar! – ia kthente karrocieri, duke tundur kokën e duke ndukur frerët e kalit qimegjatë, si një qen leshtar. Më në fund karroca u ndal. Kovaliovi vrapoi duke gulçuar në një dhomë pritjeje jo shumë të madhe, ku një nëpunës i thinjur, me syze, i veshur me një frak të vjetër, rrinte në një tryezë me pendën e shkrimit në dhëmbë dhe po numëronte ca monedha bakri.
– Kush merr këtu në dorëzim shpalljet? – thirri Kovaliovi, – A, tungjatjeta!
– Nderimet e mia, – ia ktheu nëpunësi-, i thinjur, duke ngritur për një çast sytë dhe pastaj i uli përsëri mbi grumbullin e monedhave,
– Dua të bëj një shpallje…
– Urdhëroni. Ju lutem të më falni një çast, – tha nëpunësi duke shkruar me dorën e djathtë një shifër në letër, ndërsa me gishtërinjtë e dorës së majtë lëvizi dy rrotulla në numërator.
Një shërbëtor me rroba tërë shirita dhe me një pamje që tregonte se shërbente në një shtëpi aristokrate, rrinte pranë tryezës me një lajmërim në dorë, dhe, për t’u treguar i sjellshëm tha:
– Të më besoni, zotëri, kjo kone nuk vlen as tetë grivenë5). Dua të them se unë nuk do të jepja për të as tetë kopekë! Por kontesha e do, për zotin, e do shumë, dhe prandaj ai do që ta gjejë do të fitojë njëqind rubla! Të them të drejtën, kështu siç po bëjmë ne tani, shijet e njerëzve nuk i ngjasin njëra-tjetrës, në je gjahtar, duhet të mbash një langua, ose një pudel6) s’të vjen keq të paguash pesëqind, edhe një mijë rubla, por qeni të jetë i mirë.
Nëpunësi i nderuar e dëgjonte hijerëndë dhe në të njëjtën kohë bënte llogari; sa gërma kish në lajmërimin që i kishte paraqitur. Rreth e rrotull kishte shumë plaka, shegertë tregtarësh dhe shërbëtorë që prisnin të paraqisnin ndonjë shpallje.
Njëra nga këto shpallje thoshte se kërkonte punë një karrocier që s’pinte raki, tjetra thoshte se shitej një karrocë pak e përdorur, e sjellë nga Parisi, aty nga viti 1814; një tjetër ofronte një shërbëtore nëntëmbëdhjetëvjeçare së cilës i vinte ndoresh për të larë dhe ishte e mirë dhe për punë të tjera; shiteshin: një karrocë e mirë së cilës i mungonte një sustë; një kalë i ri dhe i shpejtë me pulla bojëhiri, në moshën shtatëmbëdhjetë vjeç, farra rrepe dhe rrepke posa të sjella nga Londra; një vilë me të gjitha komoditetet; dy stalla për kuajt dhe vend për t’u mbjellë, një kopsht shumë i mirë me mështeknë dhe bredh; aty gjendej edhe një lajmërim për ata që kishin dëshirë të blinin shuaj të vjetër, duke i ftuar të paraqiteshin në ankand ditë për ditë midis orës 8 dhe orës 3. Dhoma ku ishin mbledhur tërë këta njerëz ishte e vogël dhe ajri ishte shumë i prishur, por assesori i kolegjit, Kovaliovi, nuk mund ta ndiente erën sepse mbante përpara fytyrës shaminë, dhe, veç kësaj, hunda e tij gjendej zoti e di se ku.
– I nderuar zotëri, më lejoni t’ju pyes… Kam nevojë të madhe, – tha më në fund ai, me padurim.
– Një minutë, një minutë! Dy rubla dhe dyzet e tri kopekë! Ja, mbarova! Një rubël e gjashtëdhjetë e katër kopekë! – thoshte zotëria flokëthinjur, duke u hedhur plakave dhe shërbëtorëve lajmërimet në turinj.
– Zotëria juaj ç’urdhëroni? – e pyeti ai më në fund Kovaliovin.
– Ju lutem… – tha Kovaliovi: – Ka ndodhur një batakçillëk ose një mashtrim, gjer tani nuk mund ta kuptoj qartë se ç’ka ndodhur. Ju lutem vetëm të shpallni në gazetë se ai që do të ma sjellë atë maskaranë, do të marrë një shpërblim të mirë.
– Me leje, si ju quajnë?
– Jo! ç’ju duhet emri im? Nuk mund ta them. Kam shumë të njohur: Çehtariovën, të shoqen e këshilltarit të shtetit, Pellagia Grigorievna Podtoçinën, të shoqen e një oficeri të lartë. Mund të marrin vesh, zoti na ruajt! Ju mund të shkruani thjesht: një asesor kolegji, ose edhe më mirë, dikush që mban gradën major.
– Po ai që është arratisur ka qenë shërbëtori juaj’?
– Çfarë shërbëtor! Kjo që më ka ndodhur është një batakçillëk kaq i madh! Më ka ikur… hunda…
– Hm! Ç’emër i çuditshëm! Dhe ju ka vjedhur ndonjë shumë të madhe ky zotëri Hundë?
– Hunda, dua të them… s’është ajo që pandehni ju!
Më ka humbur s’di se ku hunda, hunda ime. Djalli ka dashur të më bëjë qesharak!
– Po si ju humbi hunda? S’po e kuptoj mirë.
– As unë nuk mund t’ju them se si më iku; por më kryesorja është se tani hunda ime shëtit nëpër qytet, dhe i thotë vetes këshilltar shteti. Prandaj ju lutem të shpallni në gazetë se kush do ta kapë, të ma sjellë menjëherë, sa më shpejt. Merreni vetë me mend; si mund të rri unë pa këtë pjesë të dukshme të fytyrës? Nuk është fjala për gishtin e vogël të këmbës, që futet në çizme dhe askush s’ta sheh e ke apo s’e ke. Çdo të enjte unë shkoj te Çehtariova, e shoqja e këshilltarit të shtetit. Gjithashtu e njoh shumë mirë Podtoçinën, Pellagia Grigorievnën, të shoqen e një oficeri të lartë dhe të bijën, që është një vajzë shumë e bukur. Gjykoni ju vetë se si unë tani… Nuk mund t’u dal përpara kështu si jam.
Nëpunësi kishte shtrënguar fort buzët, dhe kjo tregonte se ish kredhur në mendime.
– Nuk mund të botoj në gazetë një shpallje të tillë, – tha ai më në fund mbasi kish heshtur një copë herë të gjatë.
– Si, përse?
– Kështu. Gazeta mund të humbasë prestigjin. Në qoftë se sikush do të fillojë të shpallë se i ka ikur hunda, atëherë… Madje që tani ka nisur të flitet poshtë e lart se botohen shumë marrëzi dhe thashetheme të gënjeshtërta.
– Pse, ju duket e çuditshme shpallja ime? Mua nuk më duket aspak i çuditshëm?
– Juve nuk ju duket e çuditshme. Por javën e shkuar na ndodhi një rast që i ngjet këtij. Na erdhi një nëpunës, kështu siç erdhët ju, solli një shpallje për të cilën sipas llogaritjes duhej të paguante 2 rubla dhe 73 kopekë dhe tërë ajo shpallje nuk thoshte gjë tjetër veçse humbi një qen leshtor i zi. Ju duket se s’ka asnjë rëndësi? Po na doli një maskarallëk i madh! Ky qen na qënka arkëtar s’di se në cilin institucion.
– Mirëpo unë s’po ju sjell një shpallje për një qen leshtor, po për hundën time! Është pothuaj njëlloj sikur bëj një lajmërim për personin time.
– Jo, këtë shpallje nuk mund ta botoj në asnjë mënyrë,
– Po më ka humbur me të vërtetë hunda!
– Në ju ka humbur, kjo është punë për mjekët. Kam dëgjuar se ka njerëz që mund t’ju ngjitin çdo hundë që të doni. Nga ana tjetër, po e shoh se qenkeni hokatar dhe ju pëlqen të bëni shakara në shoqëri.
– Ju betohem për zotin e shenjtë! Meqë arritëm gjer në këtë gradë, tani do t’jua tregoj.
– Pse të shqetësoheni, – vazhdoi nëpunësi duke nuhatur burnot. – Sidoqoftë, po të mos ju bezdis, shtoi ai me një gjest kureshtjeje, – dëshiroj të ta shoh.
Asesori i kolegjit hoqi shaminë që mbante në fytyrë. – Me të vërtetë qenka një ngjarje e çuditshme! tha nëpunësi. – Vendin ku keni pasur hundën e keni fare të lëmuar, tamam si një petull që posa është nxjerrë nga tigani. Po, shumë të lëmuar!
– Nejse, tani a do të kundërshtoni? Ju e shihni se patjetër duhet ta botoni këtë shpallje. Do t’ju jem shumë mirënjohës, dhe gëzohem me gjithë shpirt që kjo ngjarje më solli kënaqësinë të njihemi…
Me sa duket, kësaj here majori kishte vendosur të përdorte edhe lajkat.
– Kollaj e kemi për ta botuar, – tha nëpunësi, – po vetëm se unë nuk shoh ndonjë përfitim nga ky botim. Po të doni, drejtohuni ndonjë shkrimtari të shkathët, i cili ta përshkruajë këtë ngjarje si një dukuri të rrallë të natyrës dhe pastaj të botojë një artikull të vogël në «Severnaja Pçella» (në këtë mes nëpunësi futi në hundë pak burnot), për dobinë e rinisë (fshiu hundën) ose si të them, për kureshtjen e publikut.
Asesori i kolegjit ishte në kulmin e dëshpërimit.
Hodhi sytë në pjesën e poshtme të gazetës ku ishin botuar lajmërimet e shfaqjeve; fytyra e tij ish gati të buzëqeshte kur dalloi emrin e një aktoreje të bukur, dhe futi dorën në xhep për të parë nëse kishte ndonjë bankënotë të kaltër, sepse sipas mendimit të Kovaliovit, oficerët e lartë duhet të zënë vend në teatër vetëm në kolltukët, – por halli i hundës ia prishi tërë qejfin.
Vetë nëpunësi dukej i tronditur nga gjendja e vështirë e Kovaliovit. Duke dashur të ngushëllonte me sa të mundte e gjeti të udhës t’i shprehte keqardhjen me disa
fjalë:
– T’ju them të drejtën, pikëllohem shumë për ngjarjen që ju ka ndodhur. Doni të hiqni pak burnot? Burnoti largon dhembjet e kokës dhe mendimet e hidhura; madje bën mirë edhe për majasëll.
Duke thënë këto fjalë, nëpunësi i zgjati Kovaliovit një kuti në kapakun e së cilës dukej portreti i një zonje me kapelë.
Ky gjest, të cilin nëpunësi nuk e kishte bërë me qëllim të keq, e xhindosi Kovaliovin.
– Nuk kuptoj se si mund të bëni shakara të tilla, – foli ai i zemëruar. – Vallë nuk e shihni se mua më mungon pikërisht pjesa e fytyrës, me të cilën mund të nuhas? Djalli ta marrë burnotin tuaj! Tani nuk mund ta shikoj me sy jo vetëm këtë «Berezinskin» tuaj të fëlliqur, por edhe sikur të më jepnit «Rapë» të vërtetë.
Me të thënë këto fjalë doli shumë i zemëruar nga zyra e lajmërimeve në gazetë dhe shkoi në shtëpinë e postëkomandantit të policisë për lagjen, të cilit i pëlqente shumë sheqeri.
Korridori i shtëpisë së këtij, që përdorej, edhe si dhomë ngrënieje ishte mbushur me topa sheqeri, që ia sillnin tregtarët si shenjë miqësie. Në këtë kohë, gjellëbërësja po ia hiqte postëkomandantit të policisë çizmet zyrtare; shpata dhe pajimet e tjera ushtarake rrinin varur të qeta e paqësore nëpër qoshe, kurse kapela e tmerrshme me tri çipe kishte rënë në duart e të birit, një vogëloshi trevjeçar. Ai vetë, komisari, pas kaq lodhjeje dhe mundimesh po përgatitej të shijonte kënaqësitë e jetës së qetë.
Kovaliovi hyri në shtëpinë e komisarit të policisë së lagjes pikërisht në çastin kur ky po shtriqej e po thoshte duke gogësitur: «Ama gjumë do të bëj nja dy orë!» Prandaj dukej sheshit se asesori i kolezhit s’kish goditur në një çast të mirë. Madje edhe sikur t’i kishte sjellë në këtë kohë disa funt çaj ose ndonjë copë stofi, nuk dihet a do ta priste me qejf.
Postëkomandanti i policisë, ishte një burrë që i përkrahte shumë të gjitha artet dhe artizanatet, por më shumë se çdo gjë i pëlqenin bankënotat e shtetit. «Bankënota është një gjë e mirë», e kishte zakon të thoshte ai dendur: «Më mirë as që ka si bëhet; s’të kërkon për të ngrënë, nuk zë shumë vend, futet gjithnjë në xhep dhe nuk prishet as kur të bie përdhe».
Postëkomandanti i policisë së lagjes e priti mjaft ftohtë Kovaliovin dhe i tha se pas dreke s’është koha për të bërë hetime, se vetë natyra urdhëron që pasdreke njeriu të çlodhet pak (nga këto fjalë, asesori i kolegjit e kuptoi se komisari i policisë s’kishte haber nga aforizmat e njerëzve të urtë të kohës së lashtë), se një njeriu të mirë askush nuk ia shkul hundën dhe se në botë ka lloj-lloj majorë, të cilët s’kanë as edhe një palë rroba të mira dhe futen nëpër gjithfarë lokalesh të dyshimta.
Me fjalë të tjera e kish goditur tamam atje ku i dhimbte! Duhet ta themi se Kova1iovi ishte një njeri shumë gjaknxehtë. Mund t’ia falte dikujt të përfliste atë vetë; por nuk ia falte kurrë atij që i prekte titullin ose gradën. Madje ishte i mendimit se në pjesët teatrale mund të lejohej të thuhej gjithçka për oficerët e ulët, por nga ana tjetër në asnjë mënyrë nuk duheshin prekur oficerët e lartë.
Pritja që i bëri postëkomandanti i policisë e turbulloi sa s’bëhet, saqë tundi kokën dhe foli me dinjitet, duke bërë shenjë me duar:
– Pas fjalëve tuaja kaq fyese unë s’kam as ç’të shtoj.
Dhe doli.
U kthye në shtëpi, po mezi mbahej më këmbë.
Ishte ngrysur. Pas gjithë atyre përpjekjeve të kota, banesa i dukej shumë e shëmtuar dhe e errët.
Me të hyrë në korridor e pa Ivanin, shërbëtorin, që ishte shtrirë në kurriz dhe pështynte nga poshtë në tavan duke qëlluar tamam në të njëjtin vend. Moskokëçarja e këtij njeriu e tërboi fare majorin; e goditi me kapelë në ballë dhe i tha:
– Derr, ti s’bën gjë tjetër veçse marrëzi!
Ivani kërceu nga vendi dhe u turr me nxitim t’i hiqte mushamanë.
Me të hyrë në dhomën e tij, majori, i kapitur dhe i pikëlluar, u shemb në kolltuk, psherëtiu disa herë dhe pastaj tha:
«O perëndi! O perëndi! Ç’është ky mjerim që më goditi? Do të kish qenë më mirë po të isha pa këmbë ose pa duar; po të kisha qenë pa veshë, keq do të ishte, po prapë do ta duronja. Po njeriu pa hundë – dreqi ta marrë vesh se ç’është: është zog e s’është zog, është qytetar e s’është qytetar; merre e hidhe nga dritarja jashtë! Të paktën të ma kishin prerë në luftë ose në duel, ose ta kisha pasur fajin vetë. Po kështu, hunda më humbi më kot, pa ditur qysh, për asgjë!. .. S’është e mundur, – shtoi ai mbasi u mendua pak. – S’është e mundur që të me ketë humbur hunda; s’është e mundur në asnjë mënyrë. S’ka dyshim se jam në ëndërr ose ashtu më bëjnë sytë; ndoshta gabimisht në vend të ujit kam pirë raki nga ajo që e përdor për të fërkuar faqet mbasi rruhem. Ivan budallai nuk e vuri rakinë në vend dhe, me sa duket, unë e mora dhe e piva».
Dhe për t’u bindur se nuk ishte i dehur, majori e pickoi veten kaq fort sa lëshoi një ulërimë. Kjo dhembje ia mbushi mendjen se ishte esëll dhe gjallë. Iu afrua ngadalë dritares, picëroi pak sytë duke menduar se mbase hunda do t’i vinte në vend, por atë çast kërceu së prapthi duke thënë: «Oh, ç’turi i shëmtuar!».
Ishte diçka që s’kuptohej dot. Do të bënte si të bënte po të kishte humbur një kopsë, një lugë argjendi, sahatin ose ndonjë gjë tjetër të tillë – por të humbasë hundën… dhe ku, brenda në shtëpinë e tij!…
Major Kovaliovi analizoi të gjitha rrethanat dhe arriti pothuaj në bindjen se askush tjetër nuk mund të ishte fajtor veç së shoqes së oficerit të lartë, Podtoçinës, që donte t’i jepte të bijën për grua. Atij vetë, majorit, i pëlqente t’i vinte vërdallë çupës, por i druhej grackës. Atëherë kur e shoqja e oficerit të lartë i kishte thënë drejtpërdrejt se donte t’i jepte të bijën, ai ishte prapsur dalëngadalë, nuk i kishte bërë më komplimente duke thënë se ishte ende i ri, se duhej të kishte të paktën pesë vjet shërbim për të arritur në moshën dyzet e dy vjeç. Dhe prandaj, e shoqja e oficerit të lartë, që t’ia marrë hakun, e kishte bërë me fjalë me ndonjë magjistricë, sepse në asnjë mënyrë nuk mund t’i mbushej mendja se hundën ia kishin prerë; në dhomën e tij s’kish hyrë asnjeri; berberi Ivan Jakovleviç e kish rruar ditën e mërkurë dhe tërë atë ditë, madje edhe të enjten, Kovaliovi hundën e kishte pasur në vend – këtë gjë e mbante mend, dhe shumë mirë. Veç kësaj, po t’ia kishte prerë berberi, pa dyshim ai do të kish ndier dhembje dhe plaga nuk mund të shërohej kaq shpejt dhe lëkura të bëhej e lëmuar si petull. Vrau mendjen dhe kurdisi lloj planesh: të shkonte drejt në shtëpinë e saj dhe t’i thoshte hapur. Këto mendime ia ndërpreu një dritë që hyri nëpër të çarën e derës dh e që e lajmëroi se Ivani kishte ndezur qiririn në korridor. Me të vërtetë pas pak hyri Ivani me një qiri në dorë dhe ndriçoi tërë dhomën. Lëvizja e parë që bëri Kovaliovi ishte të merrte shaminë dhe të mbulonte vendin ku gjer dje kishte pasur hundën, kështu që Ivan teveqeli të mos habitej kur do ta shihte të zotin kaq qesharak.
Ivani as që arriti të dilte nga dhoma, kur në korridor u dëgjua një zë i panjohur që pyeti:
– Këtu banon asesori i kolegjit Kovaliov?
– Hyrë! Major Kovaliovi është këtu, – tha Kovaliovi duke kërcyer me nxitim të hapte derën.
Hyri një polic, shumë i pashëm; me favorite jo shumë të ndritura dhe as shumë të errëta, por me faqet mjaft topolake, tamam ai polici, që në fillim të tregimit tonë gjendej në cepin e urës «Isakievski».
Ju keni humbur hundën?
– Unë.
– U gjend.
– Vërtet? – thirri major Kovaliovi. Nga gëzimi i madh i merrej goja.
E vështronte policin që i qëndronte përpara, buzët e tij të trasha dhe faqet e plota që lëviznin në dritën fërfëlluese të qiririt.
– Si u gjend?
– Është ngjarje e çuditshme: e kapëm pothuaj në udhë. Po i hipte diligjencës7) dhe donte të shkonte në Rigë. Pasaportën e kishte nxjerrë me kohë në emrin e një nëpunësi. Është për t’u çuditur se në fillim unë e pandeha se është zotëri, po për fat të mirë syzet i kisha me vete, kështu që e këqyra dhe e pashë se ishte hundë. Duhet ta dini se unë jam dritëshkurtër dhe po të qëndroni përpara meje, ju shikoj fytyrën, por nuk ju dalloj as hundën, as mjekrën, asgjë. Edhe ime vjehrrë, dua të them nëna e sime shoqeje, nuk sheh pothuaj fare.
Kovaliovi e humbi toruan.
– Ku është? Ku? Po vrapoj ta marr.
– Mos u shqetësoni. E dija se keni nevojë për hundë, prandaj e solla me vete. Është për t’u çuditur se pjesëmarrësi kryesor në këtë krim është ai berberi batakçi i rrugës:Voznesenski»; unë e dyshoja prej kohe këtë njeri se dehej dhe vidhte – madje tri ditë më parë vodhi në një dyqan një duzinë kopsa. Hunda juaj është tamam ashtu siç kishte qenë.
Duke thënë këto fjalë, polici nxori nga xhepi një hundë të mbështjellë me letër.
– Kjo është – thirri Kovaliovi – Tamam kjo është! Sot po ju ftoj të pimë bashkë nga një gotë çaj.
– Me gjithë qejf, po s’kam kohë: duhet të shko] që këtu në burg… Janë ngritur shumë çmimet e ushqimeve… Në shtëpinë time banon edhe ime vjehrrë, dua të them nëna e sime shoqeje, kam edhe fëmijë; sidomos i vogli më jep shpresa të mëdha është djalë i zgjuar po s’kam para që ta mbaj në shkollë. Kovaliovi e kuptoi se ku e kishte hallin polici dhe duke marrë nga tryeza një bankënotë të kuqe ia futi në dorë policit, i cili i bëri një temena dhe doli. Pothuaj atë minutë Kovaliovi ia dëgjoi zërin në rrugë ku po godiste me grushte turinjve një muzhik budalla, që kish hyrë në talike në bulevard.
Mbasi u largua polici, asesori i kolegjit mbeti disa minuta i hutuar dhe vetëm pak më vonë mundi të kuptonte se ish në gjendje të shihte dhe të ndiente. Mori me kujdes hundën e gjetur, e zuri me të dy duart dhe e shikoi edhe një herë si me katër sy.
– Kjo është, tamam kjo! – tha major Kovaliovi. Ja edhe puçra në anën e majtë, që më kishte dalë dje.
Majori mend ia dha të qeshurit nga gëzimi.
Por në botë s’ka asgjë që zgjat shumë kohë, dhe prandaj gëzimi që kishte qenë kaq i madh në çastin e parë, u bë në të dytin shumë më i vogël, në çastin e tretë u bë edhe më i vogël dhe më në fund, pa u vënë re, u shkri me gjendjen e zakonshme shpirtërore, ashtu siç shkrihet në ujë një rreth që krijohet kur bie ndonjë gur dhe sipërfaqja mbetet përsëri e lëmuar.
Kovaliovi zuri të vriste mendjen dhe e kuptoi se puna nuk kish marrë fund: hunda u gjend, por tani duhej të vihej në vend!
– Po ç’do të bëhet po të mos ngjitet?
Duke pyetur kështu veten, majori u bë dyllë i verdhë. E pushtoi një tmerr i pashpjegueshëm dhe u turr në tryezë, afroi pasqyrën që të mos e ngjitte hundën shtrembër. Duart i dridheshin. Me kujdes të madh, me vëmendje e vuri hundën në vend. Oh, tmerr! Hunda s’ngjitej… E shpuri në gojë, e ngrohu lehtë me avull dhe pastaj e afroi përsëri te vendi i lëmuar midis dy faqeve, por hunda prapë nuk ngjitej.
– Haj, haj! Ngjitu, budallaqe – tha ai. Por hunda, sikur të ishte prej druri, binte në tryezë me një zhurmë të çuditshme, si një tapë. Nga frika, majorit iu shtrembërua fytyra. «Vallë nuk do të ngjitet?» – pyeste veten i trembur. Sa herë që e vuri në vend, mundimi i shkoi kot.
E thirri Ivanin dhe e dërgoi të sillte doktorin që banonte në të njëjtën shtëpi, në katin e sipërm, në apartamentin më të bukur. Doktori ishte një burrë i pashëm, mbante favorit e shumë të bukura, të zeza si serë; kishte një grua të bukur dhe të shëndoshë, hante në mëngjes mollë të freskëta, gojën e mbante shumë pastër, duke e larë, ditë për ditë nga treçerek ore, kurse dhëmbët i lustronte me pesë furça të ndryshme.
Doktori arriti menjëherë. Mbasi e pyeti si kishte ndodhur fatkeqësia, ia ngriti mjekrën major Kovaliovit dhe i ra me gisht vendit ku kish qëndruar më parë hunda; majori largoi kokën me kaq fuqi sa e përpoqi në mur. Mjeku i tha se s’kishte gjë dhe pastaj e këshilloi të largohej nga muri dhe të kthente kokën në fillim djathtas, dhe pastaj, duke prekur me dorë vendin ku kishte qëndruar më parë hunda, tha: «Hm!» – Pastaj i dha urdhër ta kthente kokën në të majtë dhe tha përsëri: «Hrn!» dhe më në fund, si përfundim, e goditi përsëri me gishtin e madh saqë major Kovaliovi e tundi kokën tamam si një kalë kur i këqyrin dhëmbët.
Me të bërë këtë provë, mjeku tundi kokën dhe tha:
– Jo, punë që s’bëhet! Më mirë të rrini kështu siç jeni sepse mund t’ju ndodhë keq e më keq. Natyrisht, hunda mund të vihet në vend dhe këtë gjë mund ta bëj menjëherë, por ju siguroj se do të jetë më keq për ju.
– Ama fjalë më the! Si mund të rri unë pa hundë? – tha Kovaliovi. – Më keq se kështu s’ka se si të bëhet.
Djalli ta marrë! Si mund të dal kështu, i shëmtuar, në botë? Kam të njohur në shoqërinë e mirë; që sot duhet të vete në dy mbrëmje, në dy shtëpi të ndryshme. Njoh shumë njerëz: Çehtariovën, të shoqen e një këshilltari të shtetit, Podtoçinën, të shoqen e një oficeri të lartë… megjithëqë pas kësaj ngjarjeje s’dua të kem lidhje të tjera me këtë grua, veçse nëpërmjet policisë. Kini mirësinë, – vazhdoi Kovaliovi me të lutur, – S’ka ndonjë mënyrë? Vendoseni si të mundni, shtrembër a drejt vetëm të mbahet në vend; madje në rast rreziku mund ta mbaj duke e ngjeshur me dorë. Veç kësaj unë nuk vallëzoj, kështu që nuk kam për ta prishur hundën me ndonjë lëvizje të pavëmendshme. Përsa i takon mirënjohjes sime për këtë vizitë, ju siguroj se aq sa më lejon gjendja…
– Më besoni? – tha doktori me një zë as të fortë, as të ulët, por shumë bindës dhe magnetik: – Unë nuk i mjekoj kurrë pacientët për interes. Kjo është kundër parimeve dhe artit tim. Është e vërtetë që marr para për vizitat, por këtë e bëj vetëm e vetëm që të mos i fyej njerëzit me refuzimin tim. S’ka dyshim se unë mund t’ju vë hundën në vend, por ju siguroj, për fjalë të nderit, në qoftë se i zini besë fjalës sime, se do ta keni më keq. -Më mirë lini që të punojë natyra. Lahuni më dendur me ujë të ftohtë dhe ju siguroj se ndonëse s’keni hundë do të jeni po aq i shëndetshëm sikur të kishit hundë. Sa për hundën, ju këshilloj ta vini në një kavanoz me alkool, ose, edhe më mirë t’i hidhni brenda nja dy lugë raki të fortë dhe pak uthull të ngrohur, dhe atëherë do të fitoni para, jo shaka! Në qoftë se nuk do të kërkoni shumë shtrenjtë, jam gati ta blej unë.
– Jo, jo! Nuk e shes, sado të ma paguani, – thirri i dëshpëruar major Kovaliovi: – Më mirë le të humbasë!
– Më falni! – tha doktori duke e përshëndetur. Desha t’ju bëj një shërbim… Po ç’të bëj? Të paktën ju e patë se unë u mundova.
Me të thënë këto fjalë, doktori doli nga dhoma duke mbajtur trupin drejt. Kovaliovi as që vuri re se si e kish fytyrën dhe kish parë si nëpër ëndërr vetëm manshetat e pastra dhe të bardha si dëbora që i dilnin nga mëngët e frakut të zi, dhe këmishën po të bardhë si dëbora.
Që të nesërmen vendosi, para se të bënte një ankesë, t’i shkruante një letër të shoqes së oficerit të lartë duke u përpjekur t’ia mbushte mendjen që kjo t’i kthente, pa luftë, atë që i takonte atij. Letra kishte këtë përmbajtje:
«E nderuar zonjë,
Aleksandra Grigorievna!
Nuk mund të kuptoj sjelljen tuaj të çuditshme. Ju siguroj se duke vepruar në këtë mënyrë, nuk do të fitoni asgjë dhe nuk do të më detyroni të martohem me vajzën tuaj. Të më besoni se historinë e hundës sime e njoh shumë mirë, ashtu siç e di kryekëput se pjesëmarrësi kryesor i kësaj ngjarjeje jeni ju, dhe askush tjetër. Shkëputja e befasishme nga vendi i saj, vrapi dhe maskimi i saj herë nën paraqitjen e një nëpunësi, herë, më në fund, në formën e vet, nuk janë gjë tjetër veçse pasoja e magjive që keni kurdisur ju ose dikush që merret me të tilla punë fisnike! Nga ana ime e ndiej për detyrë t’ju njoftoj që në qoftë se e lartpërmendura hundë nuk do të vihet sot në vendin e saj, do të jem i detyruar të kërkoj mbrojtjen e ligjeve.
Megjithatë përfundoj me nderime dhe kam nderin të jem shërbëtori juaj i përvuajtur.
Platon Kovaliov»
I nderuar zotëri,
Platon Kuzmiç!
Letra juaj më habiti shumë. T’ju them sinqerisht, nuk e prisja në asnjë mënyrë, aq më shumë se qortimet tuaja s’kanë asnjë bazë. Ju tërheq vëmendjen se nëpunësin që përmendni nuk e kam ftuar dhe pritur kurrë në shtëpinë time, as të maskuar, as të pamaskuar. Është e vërtetë se në shtëpinë time ka shkelur Filip Ivanoviç Potançikovi. Me gjithë që ky kërkoi për grua time bijë, megjithëqë ishte i sjellshëm dhe nuk pinte, megjithëse kish studime të larta, prapë nuk i dhashë asnjë shpresë. Ju përmendni edhe çështjen e hundës. Në qoftë se me këtë kuptoni se unë ju kam goditur hundës, me fjalë të tjera ju kam refuzuar në mënyrë kategorike, çuditem që pikërisht ju flisni për këtë çështje, ndërsa unë, siç e dini, kam një mendim krejt të kundërt; dhe në qoftë se tani vini me një kërkesë serioze që të martoheni ligjërisht me time bijë, jam gati t’ua përmbush menjëherë, sepse kjo ka qenë gjithnjë dëshira ime më e zjarrtë.
Me këtë shpresë mbetem gjithnjë gati për t’ju shërbyer.
Aleksandra Podtoçina»
«Jo!» – tha Kovaliovi mbasi e këndoi letrën. – «Kjo s’ka asnjë faj. Është e pamundur! Një letër të tillë nuk mund të shkruajë një njeri që ka bërë një krim». Asesori i kolegjit e dinte këtë gjë, sepse e kishin dërguar disa here për hetime që kur ndodhej në krahinën e Kaukazit. «Atëherë si ndodhën të gjitha këto? Djalli e merr vesh!» – tha më në fund dhe vari duart i dëshpëruar.
Në këtë mes lajmi i kësaj ngjarjeje të jashtëzakonshme ish përhapur në tërë kryeqytetin dhe, si ngjet zakonisht, ish rritur dhe shtuar. Tani mendja e secilit ishte kurdisur gati për të pritur ngjarje të jashtëzakonshme: pak kohë më parë tërë qytetin e kishte rrëmbyer pasioni i eksperimentimeve të hipnotizmit. Veç kësaj, ish akoma e gjallë historia e karrigeve që vallëzonin në rrugën Konjushenaja», dhe prandaj nuk duhet të çuditemi se sa shpejt e shpejt nisi të përhapet fjala se gjoja hunda e asesor Kovaliovit shëtiste në Nevski Prospekt, pikërisht në orën tre. Ditë për ditë mblidheshin shumë kureshtarë. Dikush hapi fjalën se hunda gjendej në dyqanin e Junkerit, dhe u mblodh menjëherë kaq popull përpara këtij dyqani sa që u desh të ndërhyjë policia.
Një spekulator, burrë i ndershëm nga të pamët, me favorite, që shiste ëmbëlsira të thata në hyrje të teatrit, bëri enkas disa banka të drunjta shumë të bukura dhe të shëndosha dhe ftonte kureshtarët të rrinin aty për tetëdhjetë kopekë. Një kolonel pensionist doli posaçërisht për këtë gjë herët nga shtëpia dhe hapi udhë me zor përmes turmës, por pa me zemërim të madh në vitrinën e dyqanit, jo një hundë, po një fanelë të zakonshme të leshtë dhe një tablo litografike me një vajzë që mbathte një çorape; këtë vajzë e bënte sehir që prapa një peme një bandill me zhilenë e çkopsitur dhe me mjekër të vogël: kjo tablo gjendej varur po në atë vend prej më shumë se dhjetë vjetësh. Koloneli u largua dhe foli me zemërim:
– Si është e mundur ta turbullosh popullin me thashetheme të këtilla të trilluara, me fjalë prej budallai?
Pastaj u hap fjala se jo në Nevski Prospekt, por në Tavriçeski Sad8) kishte dalë shëtitje hunda e major Kovaliovit, se kjo hundë gjendej atje që në kohën e Hozrev-Mirzait9), që ish çuditur shumë me këtë lojë të habitshme të natyrës. Atje shkuan disa studentë të Akademisë së kirurgjisë. Një zonjë e nderuar nga shoqëria e lartë iu lut me anë të një letre administratorit të kopshtit që t’u tregonte fëmijëve të saj këtë fenomen të rrallë dhe t’u jepen të rinjve shpjegimet udhëzuese dhe edukuese.
Nga tërë këto ngjarje u gëzuan shumë gjithë mondanët që nuk mungonin në asnjë pritje dhe që i bënin për të qeshur zonjat; pikërisht, në këtë kohë këtyre u kishin shteruar të gjitha rezervat për t’i bërë që të qeshnin. Mirëpo një grup i vogël njerëzish të nderuar dhe me qëllime të mira u zemërua sa s’bëhet. Një zotëri thoshte shumë i zemëruar se ai nuk kuptonte se si në shekullin e sotëm të përparuar mund të përhapeshin trillime të tilla pa kripë, dhe çuditeshe dhe se si kjo gjë nuk po tërhiqte vëmendjen e qeverisë. Me sa duket, ky zotëri bënte pjesë në grupin e njerëzve që dëshirojnë të ngatërrojnë qeverinë në të gjitha punët, madje ta bëjnë që kjo të futë hundët edhe në grindjet e përditshme që ka BURRI ME GRUAN.
Pas kësaj… por këtu ngjarja mbulohet përsëri në mjegull dhe nuk dihet fare se ç’ndodhi më vonë.
III
Në botë ngjasin shumë gjëra pa kuptim. Ngandonjëherë këto nuk i përshtaten aspak së vërtetës; përnjëherësh e njëjta hundë që shëtiste me gradën e këshilltarit të shtetit dhe kish bërë kaq potere në qytet, papritur, sikur të mos paskej ndodhur asgjë e gjeti vendin e saj, domethënë u fut midis të dy faqeve të major Kovaliovit.
Kjo ndodhi më 7 prill. Kur u zgjua dhe hodhi një sy, pa dashur në pasqyrë, majori pa se hundën e kish në vend! E preku me dorë: ishte tamam hunda e tij!
– Ehe! – tha Kovaliovi dhe nga gëzimi mend u ngrit të hedhë një tropak10) zbathur nëpër dhomë, por ia preu hovin Ivani që hyri atë çast. Kovaliovi i dha urdhër t’i sillte menjëherë ujë për t’u larë, dhe, si u la, u shikua përsëri në pasqyrë: hunda! U fshi me peshqir dhe u shikua edhe një herë në pasqyrë: prapë hunda!
– Pa shiko, Ivan, më duket se kam një puçër në hundë, – i tha ai ndërsa po vriste mendjen: «Ç’do të ishte sikur Ivani të thosh tani: jo, zotëri, nuk keni jo vetëm puçër, por as hundë!»
Por Ivani i tha:
– Asgjë, s’keni ndonjë puçër. Hundën e keni të pastër.
«Mirë! Djalli ta marrë!» – tha me vete majori duke kërcitur gishtrinjtë. Në këtë kohë u avit te dera berberi Ivan Jakovleviçi, i trembur si një mace që posa ka ngrënë dajak, sepse ka rrëmbyer një thelë sallo,
– Më thuaj që në krye: a i ke të pastra duart? – i thirri nga larg Kovaliovi.
-Të pastra.
– Gënjen!
– Për zotin, i kam të pastra, zotëri.
– Hap sytë!
Kovaliovi u ul. Ivan Jakovleviçi i vuri një peshqir dhe menjëherë, me ndihmën e furçës ia mbushi mjekrën dhe njërën faqe me njëfarë kremi, si ai që gatuhet në ditën e emrit në shtëpitë e tregtarëve.
«Pa shiko!» – tha me vete Ivan Jakovleviçi duke vështruar hundën dhe pastaj ia ktheu kokën në anën tjetër dhe e vështroi hundën përbri: «Ja!» – dhe vazhdoi ta shikojë një copë herë hundën. Pastaj, me dorë të lehtë, me kujdesin më të madh, ngriti dy gishtrinj për ta kapur hundën për maje. Ky ishte sistemi i Ivan Jakovleviçit.
– Hë, hë, hap sytë! – i thirri Kovaliovi.
Ivan Jakovleviçi vari duart, u nguros dhe u hutua si nuk ish hutuar kurrë ndonjëherë. Pastaj nisi t’i rruajë me kujdes mjekrën, dhe megjithë që e kishte shumë zor ta rruante pa e kapur për atë pjesë të trupit që shërben për të nuhatur, duke mbështetur gishtin e madh dhe të ashpër në faqe dhe në pjesën e poshtme të nofullës, i kaloi më në fund të gjitha pengesat dhe e mbaroi së rruari.
Me të mbaruar këtë punë, Kovaliovi u vesh me nxitim, mori një karrocë dhe shkoi drejt në ëmbëltore. Duke hyrë brënda, thirri nga larg:
– Kamerier, një filxhan çokollatë! – dhe në atë minutë iu afrua, pasqyrës, ja hunda!
U kthye i gëzuar dhe vështroi me tallje, duke picërruar pak sytë, dy ushtarakë, nga të cilët njeri kishte një hundë jo më të madhe se sa kopsa e jelekut.
Pastaj shkoi në kancelarinë e dikasterit ku bënte përçarje për t’u emëruar në një post nën guvernatori, dhe në rast dështimi, në një post ekzekutori.
Duke kaluar nëpër dhomën e pritjes, u shikua në pasqyrë; ja hunda!
Pastaj i vajti një asesori tjetër të kolegjit, ose një majori, që ishte tallës i madh, i cili shpeshherë, kur ndokush i hidhte ndonjë thumb ia kthente: «Të di, të di: je gojëprishur!»
Në udhë vriste mendjen: «Në qoftë se majori nuk do t’ia krisë të qeshurit kur do të më shohë, kjo është një shenjë e sigurt se çdo gjë është në rregull». Mirëpo asesori i kolegjit nuk tha asgjë. «Mirë, mirë, djalli ta marrë!» – tha me vete Kovaliovi. Në rrugë takoi të shoqen e oficerit të lartë, Podtoçinën, bashkë me të bijën; u përshëndetën dhe ato e pritën me britma të gëzuara, gjë që tregonte se nuk i mungonte asgjë. Bëri muhabet me to një copë herë, nxori me qëllim kutinë e burnotit, mbushi përpara tyre të dy vrimat e hundës me burnot duke thënë me vete: «Ja, ku jam, moj gra! Ju jeni pula budallaqe! Po sido qoftë nuk do të martohem me vajzën tënde. Kështu, par amour11) urdhëro!»
Dhe që atëherë major Kova1iovi zuri të shëtisë, sikur të mos i kishte ndodhur asgjë, në Nevski Prospekt, në teatër, dhe kudo. Dhe hunda, gjithashtu sikur të mos kishte ndodhur asgjë, qëndronte në fytyrën e tij dhe nuk jepte asnjë shenjë se kish munguar ndonjëherë.
Pas kësaj ngjarjeje, majorin mund ta shihje ngaherë tërë qejf, buzagas, duke ndjekur me këmbëngulje femrat e bukura; madje një herë u ndal përpara një dyqani në Gostini Dvor që të blinte një kordele për një dekoratë, s’dihet se për ç’shkak, sepse personalisht nuk kish qenë kurrë kavalier i ndonjë urdhri.
Ja se ç’ngjarje ka ndodhur në kryeqytetin e veriut të shtetit tonë shumë të madh! Tani, kur e peshoj më mirë punën, shohim se shumë gjëra nga kjo ngjarje nuk janë të besueshme. Duke lënë mënjanë faktin se është shumë e çuditshme shkëputja e mbinatyrshme e hundës nga fytyra dhe avitja e saj nëpër vende të ndryshme në trajtën e një këshilltari shteti, – mund të pyesim se si nuk i mbushej mendja Kovaliovit që nuk mund të bënte një shpallje në gazetë për hundën e tij. Këtu nuk dua të them se kjo shpallje do të kushtonte shumë shtrenjtë: kjo është marrëzi sepse unë s’jam nga ata njerëz kopracë. Por s’është mirë, s’ka lezet, s’është bukur!
Dhe përsëri pyes: si u gjend hunda brenda në një bukë dhe pikërisht në bukën që kishte prerë Ivan Jakovleviçi?
Jo, këtë nuk e kuptoj dot, në asnjë mënyrë nuk e kuptoj. Por gjëja më e çuditshme dhe më e pakuptueshme është se qysh është e mundur që autorët të kapin subjekte të tilla? E pranoj se kjo është krejt e pakuptueshme, është… jo, jo, nuk kuptoj fare. E para atdheu nuk ka asnjë përfitim nga kjo gjë; e dyta… por edhe në të dytën nuk ka asnjë përfitim. Thjeshtë: nuk marr vesh asgjë.
Dhe megjithatë, megjithë ato që ndodhën dhe ndonëse, natyrisht mund të pranojmë edhe të parën, edhe të dytën, edhe të tretën, mund edhe… nejse; po ku nuk ngjasin gjëra të habitshme? – Megjithatë, kur rri e mendohesh, në këtë mes duhet të ketë diçka të vërtetë. Thoni ç’të doni, ngjarje të tilla ndodhin rrallë në botë, rrallë – por ndodhin.
————————————
1) Asesor kolegji – gradë civile e klasës së tetë, barazi me atë të majorit në tabelën ushtarake të gradave.
2) Në Kaukaz kjo gradë fitohej më lehtë si pasojë e abuzimeve të autoriteteve të atjeshme.
3) Boston – lojë bixhozi.
4) Ekzekutor – nëpunës i ngarkuar me punët e administratës dhe me mbajtjen e rregullit në kanceleritë.
5) Monedhë 10 kopekëshe.
6) Pudel – një racë qeni leshtor.
7) Diligjencë – karrocë e madhe për udhëtime të gjata.
8) Lulishte publike në Petërburg.
9) Hozreu-Mirza, princ persian që udhëtoi në Rusi më 1829 për të kërkuar ndjesë në lidhje me vrasjen e ambasadorit rus A. S. Gribojedov.
10) valle ruse
11) Me dashuri. (fr.)
Komentet