Përfshirja e Republikës së Kosovës në Ligjin Amerikan për Autorizimin e Mbrojtjes Kombëtare (NDAA) për vitin fiskal 2026, duke u bazuar në kuadrin e së drejtës kushtetuese të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe në normat e së drejtës ndërkombëtare publike.

Ky shqyrtim është i orientuar drejt identifikimit të implikimeve juridike, politike dhe ndërkombëtare që rrjedhin nga përfshirja e Kosovës në këtë akt ligjor, duke u fokusuar në çështje kyçe si sovraniteti, integriteti territorial, vetëvendosja legjitime, mosnjohja e situatave të paligjshme dhe pjesëmarrja e Kosovës në arkitekturën e sigurisë kolektive euro-atlantike.

Përfshirja e Kosovës në NDAA nuk është thjesht një akt politik i Kongresit Amerikan, por gjithashtu përfaqëson një shprehje të bindur të vullnetit sovran kushtetues të SHBA-së dhe të përputhjes së saj me normat ndërkombëtare të njohura, duke krijuar një bazë juridike që fuqizon:

1. Statusin ndërkombëtar të Republikës së Kosovës si subjekt i së drejtës ndërkombëtare, në përputhje me kriteret e Konventës së Montevideo (1933) për shtetësinë, duke përfshirë territorin e përcaktuar, popullsinë e përhershme, qeverisjen efektive dhe aftësinë për të hyrë në marrëdhënie me shtetet e tjera.ⁱ Montevideo Convention on the Rights and Duties of States, 1933.

2. Integritetin territorial të Kosovës si normë peremptore (jus cogens) dhe si interes erga omnes të komunitetit ndërkombëtar, të cilat nuk lejojnë devijim dhe garantojnë mbrojtje nga çdo ndryshim i detyruar apo ndërhyrje mbi bazë etnike.ⁱⁱ ICJ, Advisory Opinion, East Timor, ICJ Rep. 1995, p. 102; ICJ, Barcelona Traction, ICJ Rep. 1970, p. 32.

3. Parashikueshmërinë dhe stabilitetin juridik në marrëdhëniet ndërkombëtare, duke lidhur politikën e jashtme amerikane me detyrimet ndërkombëtare dhe duke krijuar një standard të besueshmërisë ligjore (international legal reliability) për aktorët ndërkombëtarë.

4. Parandalimin e paligjshmërisë dhe mbrojtjen kundër çdo pretendimi separatist që cenon rendin juridik ndërkombëtar, në përputhje me doktrinën e mosnjohjes së situatave të paligjshme sipas Draft-Artikujve të Komisionit të së Drejtës Ndërkombëtare mbi përgjegjësinë e shteteve.ⁱⁱⁱ Draft Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts, ILC, 2001, Arts. 41-42.

5. Integrimin euro-atlantik dhe arkitekturën e sigurisë kolektive, duke vlerësuar të drejtën sovrane të Kosovës për të zgjedhur aleancat e saj politike dhe të sigurisë në përputhje me parimin e autonomisë strategjike të shteteve sovrane dhe me praktikat e sigurisë së pandashme (indivisible security).ⁱⁱⁱⁱ Helsinki Final Act, 1975, Principle of Indivisible Security; NATO Strategic Concept documents.

Ky opinion ka për qëllim të ofrojë një analizë të thelluar juridike dhe ndërkombëtare, duke e lidhur politikën amerikane të mbrojtjes me parimet ligjore globale dhe duke evidentuar efektin normativ, preventiv dhe stabilizues të NDAA për Kosovën dhe rajonin e Ballkanit. Ai gjithashtu synon të ofrojë një udhërrëfyes për institucionet ndërkombëtare dhe aktorët politikë mbi mënyrën se si përfshirja e Kosovës në aktet ligjore të SHBA-së mund të kontribuojë në konsolidimin e një rendi ndërkombëtar të bazuar në rregulla, duke forcuar sovranitetin, integritetin territorial dhe stabilitetin rajonal. Në dritën e së drejtës kushtetuese dhe të së drejtës ndërkombëtare publike.

I. Kuadri Normativ

Ligji për Autorizimin e Mbrojtjes Kombëtare të Shteteve të Bashkuara të Amerikës (NDAA) për vitin fiskal 2026 është një akt ligjor federal i miratuar në përputhje me Kushtetutën e SHBA-së, që përcakton politika detyruese dhe prioritete strategjike në fushën e mbrojtjes kombëtare dhe sigurisë ndërkombëtare.1.Kushtetuta e SHBA-së, Artikulli I, §8; National Defense Authorization Acts (praktikë ligjore e përgjithshme).

Përfshirja e Republikës së Kosovës brenda këtij kuadri legjislativ vendos politikën amerikane ndaj Kosovës në një strukturë normative dhe kushtetuese, duke i dhënë asaj qëndrueshmëri, siguri juridike dhe vazhdimësi institucionale.

II. Shtetësia dhe Sovraniteti
Brenda NDAA-së, Republika e Kosovës trajtohet si subjekt i së drejtës ndërkombëtare publike, në përputhje me kriteret e përcaktuara në Konventën e Montevideos mbi të Drejtat dhe Detyrimet e Shteteve (1933): territor i përcaktuar, popullsi e përhershme, qeveri efektive dhe aftësi për të hyrë në marrëdhënie me shtete të tjera.2. Konventa e Montevideos mbi të Drejtat dhe Detyrimet e Shteteve, 1933, Art. 1.

Ky trajtim përbën:
• njohje funksionale të sovranitetit të Kosovës;
• afirmim të personalitetit të saj juridik ndërkombëtar; dhe
• përforcim të kapacitetit për veprim brenda rendit juridik ndërkombëtar.

III. Integriteti Territorial dhe Parimi i Uti Possidetis Juris

Kundërshtimi i NDAA-së ndaj ndarjes territoriale, shkëmbimit të territoreve ose ndryshimit të kufijve mbi baza etnike është në përputhje të plotë me:
• parimin e integritetit territorial të shteteve, të sanksionuar në Nenin 2(4) të Kartës së Kombeve të Bashkuara;3. Kartë e Kombeve të Bashkuara, Neni 2(4). dhe
• parimin e uti possidetis juris, i cili ruan kufijtë administrativ ekzistues në momentin e krijimit të shtetit.4. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND), Frontier Dispute (Burkina Faso/Mali), Vendim, 1986.
Këto parime konsiderohen pjesë e normave imperative të së drejtës ndërkombëtare (jus cogens), nga të cilat nuk lejohet devijim dhe që përbëjnë shtylla themelore të stabilitetit ndërkombëtar.5. Konventa e Vjenës mbi të Drejtën e Traktateve, 1969, Neni 53.

IV. Ndalimi i Rikonfigurimit Territorial mbi Baza Etnike
Refuzimi i NDAA-së për ndryshime territoriale mbi baza etnike përputhet me ndalimin ndërkombëtar të praktikave që cenojnë:
• barazinë sovrane të shteteve;
• të drejtat themelore të njeriut; dhe
• parimin e mosdiskriminimit.6. Kartë e OKB-së, Nenet 1(2), 2(1).
Ky ndalim pasqyron mësimet e nxjerra nga përvoja historike e Ballkanit Perëndimor dhe shërben si mekanizëm juridik parandalues kundër konflikteve të rinovuara, pastrimeve etnike dhe destabilizimit rajonal.7. Jurisprudenca e ICTY-së; Rezoluta të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së mbi pastrime etnike.

V. Zgjidhja Paqësore e Mosmarrëveshjeve
NDAA riafirmon parimin e zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, në përputhje me:
• Nenin 2(3) të Kartës së OKB-së;8. Kartë e OKB-së, Neni 2(3).
• ndalimin e kërcënimit ose përdorimit të forcës; dhe
• praktikën diplomatike ndërkombëtare të konsoliduar.
Brenda këtij kuadri, dialogu Kosovë–Serbi duhet të zhvillohet duke respektuar:
• sovranitetin e Republikës së Kosovës;
• barazinë juridike të palëve; dhe
• interesin erga omnes të komunitetit ndërkombëtar për paqe dhe stabilitet rajonal.9. GJND, East Timor (Portugal v. Australia), Vendim, 1995.

VI. Mosndërhyrja dhe Kundërveprimi ndaj Ndikimeve Destabilizuese

Dispozitat që autorizojnë masa kundër ndikimeve destabilizuese të palëve të treta janë në përputhje me:
• parimin e mosndërhyrjes në punët e brendshme të shteteve;10. GJND, Nicaragua v. United States, Vendim, 1986.
• të drejtën e shteteve për të marrë pjesë në mekanizma të sigurisë kolektive; dhe
• ruajtjen e një rendi ndërkombëtar të bazuar në rregulla.
Në këtë kontekst, Kosova njihet si komponent përbërës i sigurisë kolektive euro-atlantike.

VII. Integrimi Euro-Atlantik si Shprehje e Zgjedhjes Sovrane
Mbështetja për integrimin e Kosovës në NATO dhe Bashkimin Evropian përfaqëson ushtrim të të drejtës sovrane të shtetit për të përcaktuar orientimin politik dhe të sigurisë, në përputhje me:
• Aktin Final të Helsinkit (1975);11. Konferenca mbi Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë, Akti Final i Helsinkit, 1975.
• parimin e vetëvendosjes së brendshme; dhe
• autonominë strategjike të shteteve sovrane.

VIII. Efekti Juridik Ndërkombëtar (Opinio Juris)
Përfshirja e Kosovës në NDAA përbën shprehje të qartë të opinio juris të Shteteve të Bashkuara në favor të:
• shtetësisë së Republikës së Kosovës;
• paprekshmërisë së integritetit territorial; dhe
• mosndryshimit të kufijve me forcë ose mbi baza etnike.12. GJND, North Sea Continental Shelf Cases, 1969.
Ky qëndrim kontribuon në konsolidimin e praktikës ndërkombëtare dhe forcon pozitën e Kosovës në forumet multilaterale dhe ndërkombëtare.

IX. Karakteri Erga Omnes i Integritetit Territorial të Kosovës
Integriteti territorial i Republikës së Kosovës përbën jo vetëm një të drejtë shtetërore individuale, por edhe një interes të komunitetit ndërkombëtar në tërësi (erga omnes), sipas doktrinës së zhvilluar nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND), veçanërisht në çështjet Barcelona Traction dhe East Timor.13. GJND, North Sea Continental Shelf Cases, 1969.
Dispozitat e NDAA-së që mbrojnë kufijtë e Kosovës forcojnë këtë karakter erga omnes, duke e vendosur mbrojtjen e integritetit territorial në një nivel që tejkalon marrëdhëniet dypalëshe.

X. Vetëvendosja dhe Ndarja nga Secesioni i Paligjshëm
E drejta e vetëvendosjes së popullit të Kosovës, e ushtruar në kontekstin e shpërbërjes së ish-Jugosllavisë dhe nën mbikëqyrje ndërkombëtare, përbën një rast sui generis në të drejtën ndërkombëtare.14. GJND, Accordance with International Law of the Unilateral Declaration of Independence in Respect of Kosovo, Opinion Advisory, 2010.
Përfshirja e Kosovës në NDAA:
• konfirmon karakterin jo-secesionist të paligjshëm të shtetësisë së Kosovës;
• dallon qartë Kosovën nga pretendime separatiste të tjera që cenojnë integritetin territorial të shteteve ekzistuese;
• mbështet doktrinën e vetëvendosjes riparuese (remedial secession) si reagim ndaj shkeljeve të rënda dhe sistematike të të drejtave themelore.15. A. Buchanan, Justice, Legitimacy, and Self-Determination, Oxford University Press.

XI. Marrëdhënia ndërmjet së Drejtës Kushtetuese Amerikane dhe së Drejtës Ndërkombëtare
NDAA, si akt i Kongresit të SHBA-së, përfaqëson shprehje të vullnetit sovran kushtetues të një shteti me rol qendror në rendin ndërkombëtar.
Kodifikimi i politikës amerikane ndaj Kosovës:
• krijon koherencë ndërmjet së drejtës së brendshme dhe detyrimeve ndërkombëtare;
• shndërron qëndrimet politike në norma veprimi për administratën federale;
• forcon besueshmërinë juridike ndërkombëtare të SHBA-së.16. Restatement (Third) of the Foreign Relations Law of the United States.

XII. Detyrimi për Mosnjohje të Situatave të Paligjshme
Refuzimi i ndryshimit të kufijve dhe ndarjes territoriale përputhet me parimin ndërkombëtar të mosnjohjes së situatave të krijuara në kundërshtim me normat jus cogens, siç është formuluar në Draft-Artikujt e Komisionit të së Drejtës Ndërkombëtare mbi përgjegjësinë e shteteve.17. Draft-Artikujt e ILC-së mbi Përgjegjësinë e Shteteve për Veprimet Ndërkombëtare të Paligjshme, Nenet 40–41.
Në këtë kuptim:
• çdo tentativë për cenimin e territorit të Kosovës do të ishte juridikisht e pavlefshme;
• shtetet kanë detyrim negativ për të mos e njohur një situatë të tillë;
• NDAA kontribuon në parandalimin normativ të këtyre skenarëve.

XIII. Siguria Kolektive dhe NATO

Përfshirja e Kosovës në kuadrin strategjik të NDAA-së e pozicionon atë brenda arkitekturës së sigurisë kolektive euro-atlantike.
Nga këndvështrimi juridik:
• siguria e Kosovës lidhet drejtpërdrejt me sigurinë rajonale;
• kërcënimet ndaj Kosovës trajtohen si çështje me implikime ndërkombëtare;
• kjo përputhet me konceptin e sigurisë së pandashme (indivisible security).18. Koncepti Strategjik i NATO-s; Dokumente OSCE mbi sigurinë e pandashme.

XIV. Efekti Preventiv dhe Stabilizues i Normës

Një aspekt thelbësor juridik i NDAA-së është efekti i saj preventiv, që buron nga:
• qartësia normative;
• autoriteti institucional i SHBA-së;
• lidhja e politikës së jashtme me të drejtën e brendshme.

Ky efekt shërben si:
• pengesë juridiko-politike ndaj aventurave territoriale;
• garanci për paqe afatgjatë;
• sinjal i fortë për aktorët shtetërorë dhe jo-shtetërorë.

Konkluzion
Në dritën e së drejtës kushtetuese dhe ndërkombëtare, përfshirja e Republikës së Kosovës në NDAA përbën:
1. konsolidim të statusit juridik ndërkombëtar të Kosovës;
2. afirmim të integritetit territorial si normë jus cogens dhe erga omnes;
3. garanci për mosnjohjen e çdo zgjidhjeje që cenon rendin juridik ndërkombëtar;
4. integrim të Kosovës në arkitekturën e sigurisë kolektive.

Vendi i Lekës;20.12.2025