10 dhjetori shënon Ditën Ndërkombëtare të të Drejtave të Njeriut. Një datë me rëndësi të veçantë, në mbarë botën.

Kjo ditë përkujton miratimin e Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut (DUDNJ), më 10 dhjetor 1948 nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së. Një dokument themelor që përcakton të drejtat dhe liritë bazë që i takojnë çdo njeriu, pa dallim race, gjuhe, feje, gjinie apo statusi.

Pse është e rëndësishme kjo ditë?
• Rikujton parimet universale të dinjitetit dhe barazisë.
• Nxit vetëdijen për shkeljet e të drejtave të njeriut në botë.
• Inkurajon qeveritë, organizatat dhe qytetarët të punojnë për një shoqëri më të drejtë.
• Është një mundësi për të reflektuar mbi progresin dhe sfidat që mbeten.

Mesazh për ditën e sotme

Kjo ditë na fton të kujtojmë se të drejtat e njeriut nuk janë privilegj, por të drejtë e lindur.

Secili prej nesh mund të luajë rol,qoftë duke promovuar tolerancën, duke mbrojtur zërat e cenueshëm, ose duke ngritur zërin kundër padrejtësive.

Në Ditën Ndërkombëtare të të Drejtave të Njeriut, 10 dhjetor, edhe në rrethana të jashtëzakonshme si ato që po përjeton Kosova, mbrojtja e të drejtave themelore mbetet gur themeli i çdo shoqërie demokratike.

Gjendja e jashtëzakonshme kërkon unitet, kujdes dhe përgjegjësi, por nuk duhet të zbeh parimin se çdo qytetar ka të drejtë të shprehë mendime, shqetësime dhe kritika konstruktive.

Kritika e argumentuar, e bërë me qëllim ndërtues, nuk është kërcënim për stabilitetin, përkundrazi, ajo ndihmon në forcimin e institucioneve, transparencës dhe besimit publik. Edhe kur masat shtetërore kufizojnë përkohësisht disa liri për arsye sigurie, e drejta për të kërkuar llogari, për të bërë pyetje dhe për të dhënë ide mbetet pjesë e pandashme e një rendi demokratik.

Kjo ditë na kujton se dinjiteti njerëzor nuk pezullohet as në rrethana të jashtëzakonshme.

Përgjegjësia jonë e përbashkët është të ruajmë qetësinë, solidaritetin dhe mirëkuptimin,por edhe të mbajmë të gjallë dialogun e hapur, kritikën e matur dhe respektin për të drejtën e secilit zë të dëgjohet. Vetëm kështu forcojmë demokracinë dhe i japim kuptim real parimit se të drejtat e njeriut janë universale dhe të patjetërsueshme.

Në përputhje me përkushtimin e institucioneve për respektimin e ligjit dhe standardeve ndërkombëtare të të drejtave të njeriut. Institucioneve shtetërore të Shtetit të Kosovës, përmes mjeteve të informimit publik, ju dërgoj në bashkëngjitje këtë Letër Memorandum mbi:
• Mbrojtjen e lirisë së shprehjes dhe të drejtës për kritikë konstruktive;
• Sigurinë dhe mbrojtjen e gazetarëve dhe denoncuesve;
• Ruajtjen e pavarësisë dhe transparencës së institucioneve, veçanërisht gjatë periudhave të gjendjes së rënduar politike dhe parlamentare;
• Përputhshmërinë me Kushtetutën e Republikës së Kosovës, ligjet vendore dhe standardet ndërkombëtare, duke përfshirë jurisprudencën e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ) dhe udhëzimet OSBE/ODIHR.

LETËR MEMORANDUM

Kjo Letër Memorandum synon të analizojë mbrojtjen e lirisë së shprehjes, të drejtës për kritikë konstruktive dhe sigurinë e gazetarëve dhe denoncuesve në Republikën e Kosovës, duke marrë parasysh periudhat e gjendjes së rënduar politike dhe parlamentare.

Respektimi i këtyre të drejtave është një parakusht për funksionimin e shoqërisë demokratike dhe institucioneve transparente dhe llogaridhënëse.

Kjo Letër Memorandum ka për qëllim të shërbej si udhëzues ligjor dhe praktik, duke integruar kuadrin kombëtar dhe ndërkombëtar.

Gjithashtu,thekson vërejtjet për ndikimet e jashtme,të cilat mund të ndikojnë në vendimmarrjen e institucioneve vendore. Përcakton mënyrat e mbrojtjes së gazetarëve dhe denoncuesve nga presioni, kërcënimi ose intimidimi.

Qëllimi

Kjo Letër Memorandum synon të ofrojë një analizë ligjore të detyrimeve të institucioneve publike për mbrojtjen e:
• Lirisë së shprehjes dhe kritikës konstruktive
• Pavarësisë së institucioneve nga ndikime të jashtme
• Sigurisë së gazetarëve dhe denoncuesve

Në përputhje me:
• Kushtetutën e Republikës së Kosovës. 1.Kushtetuta e Republikës së Kosovës, 15 qershor 2008.
• Ligjin Nr. 05/L-031 për Masat Institucionale në Situata të Veçanta. 2.Ligji Nr. 05/L-031 për Masat Institucionale në Situata të Veçanta, Kuvendi i Kosovës, 2013.
• Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut. 3.Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut (KEDNJ), Strasburg, 1950.
• Paktin Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike. 4.Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike (ICCPR), OKB, 1966.
• Jurisprudencën e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. 5.Jurisprudencë e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ), raste të përzgjedhura.
• Standardet OSBE/ODIHR. 6.OSBE/ODIHR Guidelines, mbi lirinë e shprehjes dhe mbrojtjen e denoncuesve.

Baza Kushtetuese

Kushtetuta e Republikës së Kosovës (2008)
• Neni 21 – Garanton të drejtat dhe liritë themelore, përfshirë lirinë e shprehjes.7.Neni 21, Kushtetuta e Republikës së Kosovës.
• Neni 22 – Instrumentet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut janë pjesë përbërëse e sistemit juridik. 8.Neni 22, Kushtetuta e Republikës së Kosovës.
• Nenet 40-41 – Të drejta për qasje në informacion dhe të drejtë për kritikë ndaj institucioneve.9.Nenet 40-41, Kushtetuta e Republikës së Kosovës.
• Neni 55 – Kufizimet e të drejtave duhet të jenë ligjore, proporcionale dhe të arsyetuara. 10.Neni 55, Kushtetuta e Republikës së Kosovës.
Ligji Nr. 05/L-031 për Masat Institucionale në Situata të Veçanta
• Neni 3 – Parimet themelore: proporcionalitet, transparencë, respektim të të drejtave.11.Neni 3, Ligji Nr. 05/L-031.
• Neni 4 – Masat institucionale: masat duhet të jenë të domosdoshme dhe ligjore.12.Neni 4, Ligji Nr. 05/L-031.
• Neni 5 – Respektimi i të drejtave: ruajtja e dinjitetit dhe shmangia e efektit frikësues. 13.Neni 5, Ligji Nr. 05/L-031.
• Nenet 10-11 – Transparenca: informim i qartë dhe arsyetim i çdo mase.14.Nenet 10-11, Ligji Nr. 05/L-031.

Standardet ndërkombëtare
• Neni 10 KEDNJ (1950) – Mbron debat publik dhe kritikë ndaj qeverisë.15.Neni 10, KEDNJ.
• Neni 19 ICCPR (1966) – Liria e shprehjes dhe qasja në informacion, kufizime vetëm për arsye legjitime.16.Neni 19, ICCPR.
• Standardet OSBE/ODIHR – Masat që ndikojnë në debat publik duhet të jenë transparente dhe jo frikësuese.17.Standardet OSBE/ODIHR për lirinë e shprehjes, 2012-2014.

Jurisporondenca e GjEDNJ

Raste kyçe:
• Lingens v. Austria, 1986 – Kritika ndaj zyrtarëve publikë mbrohet.18.Lingens v. Austria, 1986, 8 EHRR 407.
• Castells v. Spain, 1992 – Heshtja e kritikëve nga qeveria është e papranueshme.19.Castells v. Spain, 1992, 14 EHRR 445.
• Guja v. Moldova, 2008 – Denoncimi i shkeljeve institucionale mbrohet.20.Guja v. Moldova, 2008, 42 EHRR 7.
• Handyside v. UK, 1976 – Shprehjet shqetësuese ose ofenduese mbrohen.21.Handyside v. UK, 1976, 1 EHRR 737.
• Oberschlick v. Austria, 1991 – Kritika e fortë ndaj politikanëve është e mbrojtur.22.Oberschlick v. Austria, 1991, 13 EHRR 300.
Parimet kryesore: Debati publik, toleranca ndaj kritikës, proporcionaliteti i kufizimeve, mbrojtja e denoncuesve dhe gazetarëve, dhe detyrimi i institucioneve për transparencë dhe llogaridhënie.

Vërejtje për ndikimin e “diplomatëve” të nga jashtë
Institucionet vendore duhet të jenë të vetëdijshme për ndikimet e jashtme, të cilat mund të:
• Ndërhyjnë në vendimmarrjen ligjore ose politike
• Pengojnë hetimet institucionale ose transparencën
• Frikësojnë gazetarët ose denoncuesit.23.Rekomandime për mbrojtjen nga ndikimet e jashtme.
Çdo tentativë e tillë duhet të trajtohet në përputhje me ligjet kombëtare, standardet ndërkombëtare dhe me pavarësinë dhe integritetin e institucioneve vendore.
Institucionet shtetërore të Kosovës duhet të jenë në mbrojtje konstruktive të gazetarëve
1. Politikë e komunikimit transparent dhe e hapur.24.Politika komunikimi transparente dhe e hapur për institucionet.
2. Zbatimi i testit të proporcionalitetit për çdo kufizim të të drejtave.25.Zbatimi i testit të proporcionalitetit.
3. Trajnime për zyrtarët mbi lirinë e shprehjes, mbrojtjen e gazetarëve dhe jurisprudencën e GJEDNJ. 26.Trajnime për zyrtarët mbi lirinë e shprehjes dhe jurisprudencën e GJEDNJ.
4. Mbrojtja aktive e gazetarëve dhe denoncuesve nga çdo presion ose kërcënim.27.Mbrojtja aktive e gazetarëve dhe denoncuesve.
5. Monitorim dhe raportim publik i çdo mase që mund të kufizojë të drejtat.28.Monitorim dhe raportim publik.

Strategjia e komunikimit të përbashkët me Institucionet
1. Fokusimi në çështjet kyçe
• Thekso lirinë e shprehjes dhe qasjen në informacion.
• Mbro kritikat konstruktive ndaj institucioneve.
• Siguro mbrojtjen e gazetarëve dhe denoncuesve nga presion ose kërcënime.
2. Pajtueshmëria me ligjet dhe standardet ndërkombëtare
• Refero Kushtetutën e Kosovës dhe ligjet vendore relevante.
• Përdor standardet e KEDNJ, ICCPR dhe udhëzimet OSBE/ODIHR.
• Evidento se çdo masë apo rekomandim është i bazuar në ligj dhe standarde ndërkombëtare.
3. Promovimi i pavarësisë dhe transparencës institucionale
• Ruaj autonominë e institucioneve në vendimmarrje.
• Siguro transparencë dhe llogaridhënie në çdo veprim.
• Redukto ndikimet politike ose presionet e jashtme mbi proceset institucionale.
4. Përdorimi praktik
• Shërben si udhëzues për stafin e institucioneve në menaxhimin e situatave të debatit publik dhe raportimit.
• Mund të shoqërohet me memorandumet ligjore ose rekomandimet e tjera për të rritur kuptueshmërinë dhe zbatueshmërinë.
Plotësimi i standarteve të OSBE/ODIHR për gazetarët dhe denoncuesit
• Deklarata OSBE mbi lirinë e shprehjes (1999) – tolerimi i kritikës konstruktive. 29.Deklarata OSBE mbi lirinë e shprehjes, 1999.
• Manuali OSBE për mediat dhe shprehjen e lirë (2012) – transparencë dhe qasje e barabartë.30.Manuali OSBE për mediat dhe shprehjen e lirë, 2012.
• Udhëzimet OSBE për mbrojtjen e denoncuesve (2014) – mbrojtje e detyrueshme për gazetarët dhe denoncuesit.31.Udhëzimet OSBE për mbrojtjen e denoncuesve, 2014.

Fjalë përfundimtare
Kjo Letër Memorandum thekson rëndësinë e respektimit të lirisë së shprehjes, kritikës konstruktive dhe sigurisë së gazetarëve dhe denoncuesve, edhe gjatë periudhave të gjendjes së rënduar politike dhe parlamentare.
Institucionet duhet të garantojnë hapësirën për debat publik, transparencën, llogaridhënien, dhe mbrojtjen nga ndikimet e jashtme, në përputhje me Kushtetutën, ligjet kombëtare dhe standardet ndërkombëtare.
Jurisprudenca e GJEDNJ dhe standardet OSBE/ODIHR ofrojnë udhëzime për vendimmarrje të ligjshme, proporcionale dhe të arsyetuara, duke mbrojtur gazetarët dhe denoncuesit nga presioni dhe kërcënimet.
Promovimi i kritikës konstruktive dhe debatit publik mbetet një parakusht për qeverisje të mirë, transparencë dhe besim qytetar, duke siguruar që liria e shprehjes dhe pavarësia e institucioneve të mbeten garanci të pandashme të demokracisë në Kosovë.
Vendi i Lekës;10.12.2025