Zbulohet dorëshkrimi prej katër faqesh të cilin poeti vlonjat, Ali Asllani, e shkroi ditën kur në Vlorë mbërritën eshtrat e plakut të Vlorës e, mandej u nisën drejt Kaninës. Poeti asokohe ishte kryetari i bashkisë së Vlorës. Në shënimet e tij për ceremoninë e varrimit dhe kujtimet e saj dite, tregon dhe për këtë poezi. I prekur nga kjo humbje, shkroi 13 strofat e vjershës dhe e lexoi atë në momentin e lamtumirës. Më pas dorëshkrimin ua dhuroi djemve të Ismail Qemalit. Poezia botohet për herë të parë.

 

Vdekja e Plakut të Vlorës

Ismail Qemali vdiq me 24 janar 1919 në Hotel “Brufani” të Perugia-s, ku ndodhej i ftuar nga Qeveria italiane, me qëllim për të arritur “një marrëveshje me gjithë shqiptarët e Shqipërisë dhe delegatët e Amerikës”, për të marrë pjesë në Konferencën e Paqes, që do zhvillohej në Paris. Më 8 shkurt 1919, sipas amanetit të lënë, trupi pa jetë i Ismail Qemalit, i shoqëruar nga tre djem të tij: Et’hemi, Qazimi dhe Qamili, si dhe nga përfaqësues të Ministrisë së Jashtme Italiane, u dërgua me tren në Brindisi nga ku, në bordin e torpedinierës “Alpino”, u shoqërua në Vlorë.

VARRIMI DHE DITA E LAMTUMIRËS

Më 12 shkurt, nën një ceremoni madhështore, u zhvillua ceremonia e varrimit. E gjithë popullsia e Vlorës ishte mbledhur në Skelë. Në orën 10 paradite trupi pa jetë i Ismail Qemalit, nga ndërtesa e Komandës së “Base Navale”, u vendos mbi shtratin e topit. Që aty korteu i madh u nis drejt qytetit. I pranishëm në ceremoninë mortore ishte edhe Kryetari i Bashkisë së Vlorës, patrioti dhe poeti Ali Asllani. Pikërisht këtë ditë, siç shënon edhe vetë, ai shkroi poezinë “Ismail Qemali”, të cilën ua dhuroi në dorëshkrim djemve të tij.

Gjithashtu, përveç kësaj poezie, Ali Asllani shkroi edhe “Varrimi i Ismail Qemalit”, në të cilën poeti shpreh gjendjen tepër të tensionuar që ishte krijuar në Vlorë, për shkak të pushtimit italian. Komanda ushtarake italiane kishte marrë të gjitha masat që ceremonia e varrimit të mos kthehej në manifestim popullor kundër pushtuesit. Për këtë qëllim ata nuk donin të lejonin në asnjë mënyrë përdorimin e flamurit shqiptar, gjë që poeti vlonjat e shpreh fuqishëm në vargjet e tij

Ishte 24 janari i vitit 1919. Në Hotel “Brufani” të Perugias (Itali), ku ndodhej i ftuar nga Qeveria italiane, me qëllim për të arritur “një marrëveshje me gjithë shqiptarët e Shqipërisë dhe delegatët e Amerikës”, për të marrë pjesë në Konferencën e Paqes, që do zhvillohej në Paris, vdiq Ismail Qemal Vlora, protagonisti i Pavarësisë dhe kryetari i Qeverisë së parë shqiptare.

Vdekja e papritur e tij, në një nga momentet më delikate që po kalonte Shqipëria, në prag të punimeve të Konferencës, u prit me mjaft hidhërim, si në Shqipëri ashtu edhe në mbarë diasporën. Kudo, nga jugu në veri, për të vajtuar humbjen e madhe të birit të tij, populli do thurte vargje lapidar:

“…Erdhi lajmi i zi për Vlorën

ullinjtë ulën kurorën

Shqipëria e la këngën

se një plag’ ju hap në zëmër.

Shushica vrapin e ndali,

thonë vdiq ‘Smail Qemali.

Flamurin e mbuloi zia,

vajton për të zotnë e tija”

Më 8 shkurt 1919, sipas amanetit të lënë, trupi pa jetë i Ismail Qemalit, i shoqëruar nga tre djem të tij: Et’hemi, Qazimi dhe Qamili dhe nga përfaqësues të Ministrisë së Jashtme italiane, u dërgua me tren në Brindisi nga ku, në bordin e torpedinierës “Alpino”, u shoqërua në Vlorë.

Më 12 shkurt, nën një ceremoni madhështore, u zhvillua ceremonia e varrimit. E gjithë popullsia e Vlorës ishte mbledhur në Skelë. Në orën 10 paradite trupi pa jetë i Ismail Qemalit, nga ndërtesa e Komandës së “Base Navale” u vendos mbi shtratin e topit. Që aty korteu i madh u nis drejt qytetit. “Qyteti at ditë kish ra në pushim. Një heshtje e madhe mbretnonte gjith kah. Dukei se ish dit’e përzishme: e tregonin dyqanet e mbylluna të tregut, letrat e përmortshme të ngjituna ndër dyer të dyqaneve e të mureve, letrat me rreth të zi e me fjalët: “Zië kombëtare për të madhin patriot Ismail Qemal”, e tregonin të gjith fytyrat e vrëjtura të popullit.

Nëpër dyer e dritare të shtëpiave kishin dalë gra e vajza e të gjitha përmendshin êmnin e Ismail Beut, të gjitha kujtoshin Plakun e Shqipniës. Po, të gjitha e kujtoshin me nderim pse, disa nder to, edhe e kishin njohtun: dinin kohën e fëminiës që kish kalue në këtê qytet, kishin pa fytyren e’tij bujare, kishin dëgjue veprat e’tija të shênjta e kishin marrë pjesë edhe në gëzimin e math të ditës së lumnueshme 28 vjeshtë e III të motit 1912, t’asaj dite historike që i dha Kombit shqiptar mvehtësiën e’tij e që e pshtoi prej kthetravet lakmuese t’armiqvet fqinj.

Përpara tregut të math u-ndalue vargu e trupi i të ndyerit, ku u mbajtën dy fjalë të përmortshme e të mallëngjyeshme, njêna prej Prof. Jani Mingës e tjetra prej z. Qazim Kokoshit e, ku ju bâ ndrimi i fundshëm prej ushtrisë me marshin mbretnuer e me ushtarë që mbajtën armët për nderë.

Mbas kësaj ceremonie arkën e shpunë në Kaninë të përcjellun prej trumbës t’ushtarve të Kaloriës, prej të parëve të fesë, prej parësisë e prej një pjesës së madhe të popullit të Vlonës. Në Kaninë u-banë të lutunat e zakonshme e pastaj trupi i shênjtë i të ndyerit plak u-varrue pranë varrit të Ferid Pashës, për me bâ pushimin e përjetëshëm në jetë të pasosun, tue lanë të pavdekshëm e t’ameshueshëm në zêmër të shqiptarit e në historië të përlindjes êmnin, kujtimin e veprat…”.

I pranishëm në këtë ceremoni mortore ishte edhe Kryetari i Bashkisë së Vlorës, patrioti dhe poeti i madh vlonjat, Ali Asllani. Pikërisht këtë ditë, siç shënon edhe vetë, ai shkroi poezinë “Ismail Qemali”, të cilën ua dhuroi në dorëshkrim djemve të tij. Gjithashtu, përveç kësaj poezie, Ali Asllani shkroi edhe “Varrimi i Ismail Qemalit”, në të cilën poeti shpreh gjendjen tepër të tensionuar që ishte krijuar në Vlorë, për shkak të pushtimit italian. Komanda ushtarake italiane kishte marrë të gjitha masat që ceremonia e varrimit të mos kthehej në manifestim popullor kundër pushtuesit. Për këtë qëllim ata nuk donin të lejonin në asnjë mënyrë përdorimin e flamurit shqiptar, gjë që poeti vlonjat e shpreh fuqishëm në vargjet e tij:

“…Kur mbi arqe ku ish Plaku

u duk ngjyr’e një bajraku…

ish bajraku Italisë!

Gjëmoj zër’i djalërisë!

Na u duk se Plaku vetë

nëpër heshtje diç na pyet,

sikur pyeti më përpara

“Ku ësht’flamuri që vara”?

Në sajë të protestave të popullit të Vlorës, njëkohësisht për të shmangur pasojat që do sillte një qëndrim i tillë, komanda italiane lejoi që arkivoli, ku prehej trupi i Ismail Qemalit, të mbulohej me flamurin shqiptar:

“…Vlora bëri si e deshi,

me bajrak të saj’e veshi,

veshi Plakun me bajrak

me bajrakun ngjyrë gjak!

Me një shkab’të zez’në mes,

dhe i vdekuri që s’vdes

mori udhën për në Vlorë…”.

Adhurimi dhe respekti që Ali Asllani kishte për Heroin e Pavarësisë dalin qartë, jo vetëm në vargjet që ai shkroi për të, por edhe në ato pak kujtime që mundi të botoj në raste përvjetorësh të Pavarësisë. Në vargjet e poezisë “Ismail Qemali”, në këto pak rreshta, poeti i madh, me forcën e penës së tij përshkruan gjithë historinë e Plakut të Vlorës, apo “Plakut të pavdekshëm”, siç e quante ai; jetën e tij; vështirësitë që ai ndeshi në Shpalljen e Pavarësisë; rolin që ai lujajti në të; patriotizmin; sakrificat; dashurinë që kishte populli për të; e deri tek dëmi që i solli kombit vdekja e papritur e tij, duke e mbyllur me vargjet që sintetizojnë krejtësisht jetën dhe veprën e Ismail Qemalit:

“…Plaku i vërtetë ish Profit

dhe mbet Profit

Dhe qëndron ashtu si ishë

Do mbaj emrin si e kishë

Emr’i tija i vërtetë

është Nëntor njëzet e tetë…”!

KATËR FAQET E DORËSHKRIMEVE TË ZVERDHURA

Ali Asllani u lind në Vajzë të Vlorës, më 20 nëntor 1882. Prindërit e tij, Asllan dhe Hyjrie, vdiqën të rinj, duke e lënë ende të vogël. Pasi mbaroi filloren, në “Muradie” të Vlorës, u vendos në Janinë, ku studioi në shkollën e njohur “Zosimea”. Studimet e larta i kreu në Stamboll, ku pasi ndoqi një vit për Mjekësi, u regjistrua në Institutin e Lartë të Shkencave politiko-shoqëroro-administrative, të cilin e përfundoi më 1906.

Ali Asllani u aktivizua që i ri në lëvizjen patriotike kombëtare, duke qenë një nga anëtarët e shquar të Klubit “Bashkimi”, të Janinës. Për bashkëpunimin me Ismail Qemalin ai filloi të¨persekutohej nga organet qeveritare turke, madje u dha urdhër të internohej. Mundi t’i shpëtojë internimit duke kaluar në Korfuz dhe prej andej në Vlorë. Mori pjesë në Kuvendin e Dibrës (1909), si përfaqësues i Klubit “Bashkimi”.

Më 1910, pas rënies së kabinetit që e kish internuar, u kthye sërish në Stamboll. Pas Shpalljes së Pavarësisë, Ismail Qemali i besoi detyrën e Sekretarit të Përgjithshëm të Presidencës e të Këshillit të Ministrave, detyrë që e mbajti deri më 22 janar 1914, ditën e dorëheqjes së Ismail Qemalit nga Qeveria e Vlorës. Edhe pas largimit të Ismail Qemalit nga Shqipëria ai mbajti lidhje dhe korrespondencë të rregullt me të, së bashku me patriotë të tjerë vlonjatë, si Ibrahim Abdullahu, Hasan Sharra, Abaz Mezini, Alem Mehmeti, Osman Haxhiu, Qazim Kokoshi, etj.

Pushtimi italian e gjeti nënprefekt, por meqenëse kundërshtoi pushtimin u pushua nga puna. Nga dhjetori i vitit 1918, deri më nëntor 1920, ishte Kryetar i Bashkisë së Vlorës. Në vitet 1921-1922, ishte Kryekëshilltar i Qeverisë dhe më pas Sekretar i Përgjithshëm i Kryeministrisë. Për një kohë të gjatë u emërua Konsull në Trieste, ku qëndroi deri në fund të prillit 1925. Po atë vit u emërua ‘Zëvendës i ngarkuar me punë’ në Sofje, më vonë, po aty, u emërua ‘Sekretar i Parë’ dhe ‘i ngarkuar me punë’.

Në vitet 1930-1932, ishte Ministër i akredituar në shtetin grek. Më 1934, përsëri është Kryetar i Bashkisë së Vlorës, deri në prag të pushtimit fashist, më 1939. Pas pushtimit u emërua anëtar i Këshillit të Lartë por, shumë shpejt pas këtij emërimi, u largua nga jeta politike dhe u vendos në vendlindje. Pas “çlirimit”, është ndër themeluesit e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve.

Edhe pse nuk u dënua, siç u bë me shumë miq e familjarë të tij, jeta e poetit dhe patriotit të madh, pas “çlirimit” të vendit, ishte shumë e vështirë. Miqësinë me familjen e Ismail Qemalit e ruajti gjithë jetën. Që në Stamboll kishte zënë miqësi me të gjithë djemtë e tij, sidomos me Qamil Vlorën, i cili vdiq në burgjet komuniste, më 1950, në moshën 55-vjeçare. Esma Vlora (Hurshiti), gruaja e djalit të Qamil Vlorës, Ismailit, e kujton me shumë respekt “plakun” Ali Asllani.

“Sa herë që na takonte, – kujton ajo, -duke qenë se ne ishim akoma të rinj, na drejtohej, për të na dhënë kurajo, me shprehjen ‘Amore felicita’. Ali Asllani, përveç miqësisë me Ismail Qemalin, kishte pasur miqësi me djemtë e tij dhe veçanërisht me Qamil Vlorën dhe për këtë i vinte shumë keq që im shoq, djali i djalit të Ismail Qemalit dhe familja e tij të vuante në Shqipëri deri për bukën e gojës…”!

Sigurisht, për Ali Asllanin, të cilit “i shkonin lotë… sa herë-herë që kujtonte Vlorën dhe ata burra të shquar të saj si Ismail Qemalin, Ibrahim Abdullahun, Osman Haxhiun, Qazim Kokoshin, Hamza Isain, Abaz Mezinin, Jani Mingën, Tol Arapin, Halim Xhelon, Abdul Kuçin, Ahmet Lepenicën…”, ishte e rëndë tek shihte, jo vetëm familjen e tij, por edhe shumë patriotë të tjerë, që kishin luftuar bashkë me të, që kishin dhënë gjithçka për kombin, të persekutoheshin dhe familjet e tyre të vuanin për bukën e gojës. Ndaj nga shpirti i tij “që përbrenda kishte dallgët e një dhimbje të madhe”, do buronin fuqishëm vargjet:

“Jepi dorën, jepi dorën

këtij djali që i ati,

na dha gjith’ato që pati,

na dha jetën, na dha Vlorën”!

Pak vite para vdekjes, (më në fund) iu lidh një pension i vogël! Vdiq në Tiranë, më 20 dhjetor 1966.

Krijimtaria e Ali Asllanit

Krijimtaria e Ali Asllanit nis që në moshë të re, gjatë periudhës kur studionte në Janinë. Vazhdoi të shkruaj edhe në Stamboll ku, vjershat e tij, i gjejmë në periodik të ndryshëm si: “Dituria”, “Përfytyrimi i shkencës dhe edukatës”, etj. Nga vjershat e para të thurura prej tij kanë qenë “Fshati im”, dhe “Kroi”. Gjatë viteve 1914-1920, shkruajti mjaft poezi por shumica e tyre mbeti pabotuar.

Më 1920 shkroi “Vlora-Vlora”, e cila lindi në zjarrin e Luftës së Vlorës dhe u kthye në një këngë-himn, shoqëruar me muzikën e mjeshtrit Thoma Nasi. Gjatë viteve ’30-të, botoi mjaft poezi në shtypin e kohës, por ajo që e bëri të njohur dhe e solli përfundimisht poetin në letërsinë shqipe, është vepra e tij madhore, poema “Hanko Halla”. Shkruar më 1929 në Sofje, kjo poemë ishte botuar pjesë-pjesë, fillimisht në “Kosova” të Kostancës (1932) e më vonë në “Shkëndija” (1942).

Po më 1942 poeti e publikoi të plotë në një botim të veçantë, së bashku me vjershat e gjata “Dasma shqiptare” dhe “Vajza shqiptare”. Para vdekjes mundi të botoj pak libra: “Vidi-vidi pëllumbeshë” (1960), “Shqipëria kryesorja”, (1961), “Vajzat dhe dallëndyshet” (1964), “Kur merr zjarr rrufeja” (1966).

Pas vdekjes iu botuan: “Poezia shqipe” (1973), “Poezi të zgjedhura”, (1996) dhe “Vidi, vidi pëllumbeshë” (1999), etj. Përveç aktivitetit të tij politiko-atdhetar, si dhe krijimtarisë letrare, Ali Asllani do mbetet i njohur për qytetin e Vlorës edhe për ndërtimin e dy monumenteve: “Shtylla e Flamurit Kombëtar”, në Sheshin e Flamurit, dhe “Kulla e Sahatit”, të dyja skicë-idetë u përgatitën prej tij dhe inagurimet e tyre u bënë në vitin 1937, gjatë periudhës që ai vetë ishte Kryetar i Bashkisë së qytetit.

ISMAIL QEMALI

(Vjershë e pa botuar, shkruarë e kënduar ditën që erdhi Ismail Qemali në Vlorë i vdekur)

 “Mbyllur det’ edhe stere

Kush do pyes?…edhe përse?

E kush pyet për Shqipërinë,

Rreth me male një shketinë

E pa zë dhe e pa zotë

Vetëm vlente për një botë

Që të bënej ndonjë ditë,

Një thërime një kafshitë

Për atë e për këtë,

Vleft’e saja hë për hë,

Dele dajos……..

Kur nji ditë,

Vjen e çfaqet një Profitë;

Ish njI plak i bardhë borë,

Nji bajrak me zok në dorë;

Çan tokë e çan detë

Si i çan rrufeja retë;

Edhe zbriti mu atje

Ku i than nga se për se

Po atje në atë vëndë,

Dy të prishurit na mëndë,

Jo që nuk i than “miserdhe”

Po i than dhe “shko nga erdhe!”

Plaku gjorë e plaku mjerë,

Ku do vejë e ku do bjerë,

Nëpër erë e nëpër shira

Nëpër gropa me shëllira?

Iku ditë e iku natë

I mungon dhe buk’ e thatë;

Edhe buka i mungonte,

Vëtan zêmra i valonte.

Si ish baltë, këmba kridhej,

Si ish plakë, trupi dridhej,

Andej ruhej nga armiku,

Këtej ruhej nga i ligu.

Mirpo plaku bëri krahë;

Kaloj male, kaloj brigje,

Kaloj pellgje të pa vahë,

Kaloj pyje të pa shtigje

Syr’ i tija një yll shihte

Dita yllin po e fshihte.

Plaku iku, iku, iku

Pas ca dite një mëngjes,

Kur dëgjon një zë kikiku,

Një qytet i gjithë u ndes.

Ish një vend, një vend i lirë

Që në gjuhën më të mirë

Që në gjuhën e Asllanit,

I thon vëndi i jataganit;

I thon Vlon’ e i thon Vlorë

Ku Shqiponja dy krenorë,

Gjeti gjithë ata që deshi,

Djem baroti, djem arbreshi,

Me besë burri armatosur,

Trimëri që s’ka të sosur,

E kush ishte ai plakë?

E kush ishte ajo flakë?

Si një yll që është këputur

Në një arqe brenda futur,

Na harriti…. Kuje sotë

Nuk na erdhi si e deshëm,

Po në dhe se fusëm dotë

Pra në zêmra do t’a ngjeshim.

Dhe aty do rroj sa malet

Shpirti tija nuk do falet

Nuk do falet po si Dielli,

Ku bashkohen det e qielli,

Atje shuhet ashtu duhet,

Qarko botës zë e muhet;

Mirpo dielli dhe atëherë,

Shkrep dhe shtie mbi të tjerë;

Dielli mbet gjithnjë Diell,

Kurdoherë me kokë në qiellë,

Edhe Plaku këtë ditë,

Si njeri mbaroi jetë

Mir po Plaku i vërtetë

Ish Profit dhe mbet Profit;

Dhe qëndron ashtu si ishë;

Do mbaj emrin si e kishë;

Emr’i tija i vërtetë;

Esht Nëntor njëzet’ e tetë”.

POEZIA

Në vargjet e poezisë “Ismail Qemali”, poeti i madh, me forcën e penës së tij përshkruan gjithë historinë e Plakut të Vlorës, apo “Plakut të pavdekshëm”, siç e quante ai; jetën e tij; vështirësitë që ai ndeshi në Shpalljen e Pavarësisë; rolin që ai luajti në të; patriotizmin; sakrificat; dashurinë që kishte populli për të; e deri tek dëmi që i solli kombit vdekja e papritur e tij, duke e mbyllur me vargjet që sintetizojnë krejtësisht jetën dhe veprën e Ismail Qemalit. / Memorie.al/ Nga Darling Ismail Vlora