Tubime të ngjashme janë bërë edhe në vende si Madagaskari, Kenia, Peruja dhe Nepali. Ato ndryshojnë në origjinë, por ndajnë një refuzim të përbashkët për të kaluar nëpër institucione si partitë politike ose sindikatat për tu dëgjuar.

MAROK- Demonstratat në disa qytete kanë tronditur Marokun për javë të tëra. Kombi i Afrikës së Veriut është i fundit që është tronditur nga protestat e “Gjeneratës Z” kundër korrupsionit, mungesës së mundësive dhe vazhdimit të punës si zakonisht. Tubime të ngjashme janë bërë edhe në vende si Madagaskari, Kenia, Peruja dhe Nepali. Ato ndryshojnë në origjinë, por ndajnë një refuzim të përbashkët për të kaluar nëpër institucione si partitë politike ose sindikatat për tu dëgjuar.

Në Marok, zemërimi ka nisur për shkak të kontrasteve midis shpenzimeve qeveritare për stadiumet në prag të Kupës së Botës FIFA 2030 dhe një sistemi shëndetësor nën nivelin e duhur që mbetet prapa vendeve me ekonomi të ngjashme. Një grup pa udhëheqës i quajtur ‘Gen Z 212’, i emëruar sipas kodit telefonik të Marokut është motori pas protestave.

Anëtarët diskutojnë strategjinë në Discord, një aplikacion chati popullor me lojtarë dhe adoleshentë. Grupi kryesor ka rreth 180,000 anëtarë, por kanë dalë edhe degë të tjera, duke organizuar demonstrata në qytete në mënyrë të pavarur. Ashtu si kombet e tjera të prekura nga protestat e Gjeneratës Z, Maroku po përjeton një rritje të të rinjve, me më shumë se gjysmën e popullsisë nën 35 vjeç.

Megjithatë, ndërsa vendi investon miliarda në infrastrukturë dhe turizëm, papunësia në marokenët e moshës 15-24 vjeç është rritur në 36%. Ndërsa më shumë se gjysma e marokenëve nën 35 vjeç thonë kanë emigruar. Kur demonstratat u bënë të dhunshme në fillim të këtij muaji, zyrtarët thanë se shumica e pjesëmarrësve ishin të mitur dhe grupet e të drejtave të njeriut thanë se shumë të ndaluar ishin nën 18 vjeç.

Maroku është vendi më i vizituar i Afrikës, duke tërhequr turistë nga e gjithë bota me pallatet e tij mesjetare, tregjet plot jetë dhe peizazhet malore dhe shkretinore gjithëpërfshirëse. Por jo shumë larg rrugëve turistike, realiteti i përditshëm për shumicën e 37 milionë banorëve të Marokut përfshin kostot e larta të jetesës dhe pagat në stanjacion.

Mbretëria e Afrikës së Veriut ka bërë hapa të rëndësishëm në përmirësimin e standardeve të jetesës, por zhvillimi ka qenë i pabarabartë dhe kritikët thonë se kjo ka përkeqësuar pabarazitë. Maroku krenohet me linjën e vetme hekurudhore me shpejtësi të lartë në Afrikë dhe po ndërton shtatë stadiume të reja dhe po rinovon shtatë të tjera në përgatitje për Kupën e Botës. Ai planifikon të shpenzojë më shumë se 5 miliardë dollarë për infrastrukturën e këtij eventi, disa nga të cilat vijnë nga sektori privat.

Megjithatë, me një pagë minimale mujore prej rreth 300 dollarësh, shumë prej tyre vuajnë nga varfëria në zona ku rrugët janë të pashtruara, spitalet kanë mungesë mjekësh dhe klasat janë të pafinancuara dhe të mbipopulluara. Maroku ka vetëm 7.7 profesionistë mjekësorë për 10,000 banorë dhe shumë më pak në pjesë të jugut dhe lindjes ku protestat janë bërë më të nxehta. Sistemi publik i shëndetit ofron më shumë se 80% të kujdesit, por përbën vetëm 40% të shpenzimeve, ndërsa pjesa tjetër vjen nga kostot private ose nga xhepi.

Përpara Gjeneratës Z 212, shpërthyen protesta lokale kundër pabarazive rajonale dhe prioriteteve qeveritare, përfshirë në Al Haouz, ku shumë prej tyre mbeten në tenda për më shumë se dy vjet pas një tërmeti vdekjeprurës të vitit 2023. Zemërimi u ndez në shtator pasi tetë gra vdiqën gjatë lindjes në një spital publik në qytetin bregdetar të Agadirit.

Pavarësisht aeroportit të rinovuar dhe reputacionit si një destinacion për turistët, qyteti është kryeqyteti i një prej provincave më të varfra të Marokut, ku banorët kanë kritikuar mungesën e mjekëve dhe kujdesit mjekësor cilësor. Protestuesit, të zemëruar për korrupsionin, e kanë krahasuar qeverinë me një mafi dhe kanë vënë në shënjestër kryeministrin Aziz Akhannouch dhe ministren e Shëndetësisë Amine Tahraoui, ish-bashkëpunëtoren e tij në biznes.

Akhannouch, një nga njerëzit më të pasur të Marokut, kontrollon shumicën e stacioneve të benzinës në vend dhe një nga kompanitë e tij fitoi së fundmi kontrata të diskutueshme qeveritare për projekte të reja shkripëzimi. Interesat e biznesit të Marokut, përfshirë fondin e investimeve të familjes mbretërore Al Mada, kanë parashikuar gjithashtu fitime të konsiderueshme nga zhvillimet që lidhen me Kupën e Botës, duke përfshirë stadiume të reja, linja treni dhe hotele, sipas revistës Jeune Afrique.

Protestuesit kanë brohoritur “Stadiumet janë këtu, por ku janë spitalet?”, duke kritikuar shpenzimet e Marokut për projektet e spektaklit për Kupën e Botës dhe atë që shumë e shohin si verbëri të qeverisë ndaj vështirësive të përditshme. “Liri, dinjitet dhe drejtësi sociale” është një tjetër slogan i përcjellë nga lëvizjet e kaluara që denoncojnë liritë e kufizuara politike dhe përjashtimin ekonomik, pa ofruar kërkesa specifike për reforma.

Gjenerata Z 212 publikoi një letër drejtuar Mbretit Mohammed VI duke i kërkuar atij të shkarkonte qeverinë dhe të korruptonte partitë politike, të lironte të paraburgosurit dhe të mblidhte një forum qeveritar për t’i mbajtur zyrtarët përgjegjës. Kërkesat politike ndryshonin nga thirrjet e mëparshme të paqarta për dinjitet dhe drejtësi sociale, dhe pasqyronin një ndjenjë të gjerë se Maroku nuk ka bërë hapa seriozë për të kapërcyer problemet që mbreti u zotua t’i adresonte gjatë demonstratave masive të vitit 2017.

Në atë kohë, ai pranoi se zhvillimi nuk ishte përhapur në mënyrë të mjaftueshme në dobi të të gjithëve. Edhe pse mbreti është autoriteti më i lartë i vendit, protestuesit e Gjeneratës Z e drejtuan zemërimin e tyre ndaj zyrtarëve qeveritarë dhe i bënë thirrje atij të mbikëqyrë reformat. Shumë njerëz në rrugë bërtitën: “Populli dëshiron që Mbreti të ndërhyjë”.

Në një fjalim drejtuar Parlamentit këtë muaj, mbreti mbrojti vizionin e Marokut për të ardhmen, duke argumentuar se projektet në shkallë të gjerë dhe programet sociale mund të përparojnë së bashku. Ai pasqyroi disa nga ankesat e protestuesve, por nuk iu drejtua drejtpërdrejt lëvizjes.

“Drejtësia sociale nuk është një përparësi e përkohshme. Nuk duhet të ketë kontradikta ose konkurrencë midis projekteve të mëdha kombëtare dhe programeve sociale, pasi të dyja ndajnë të njëjtin qëllim: zhvillimin e vendit dhe përmirësimin e kushteve të jetesës së qytetarëve kudo që të jenë,” tha ai.

Autoritetet kanë arrestuar masivisht demonstruesit në fundjavën e 27 dhe 28 shtatorit. Policia në një qytet të vogël jashtë Agadirit qëlloi mbi demonstruesit që, sipas tyre, po sulmonin një nga postblloqet e tyre në fillim të tetorit, duke vrarë tre persona  dhe një furgon policie u përplas me protestuesit në qytetin lindor të Oujda-s, duke plagosur njërin.

Gjykatat marokene kanë dhënë një sërë dënimesh të lidhura me protestat, me dënime që variojnë nga katër deri në 20 vjet për vandalizëm dhe nxitje, sipas Human Rights Watch. Pas protestave fillestare, Akhannouch dhe disa anëtarë të kabinetit të tij thanë se qeveria ishte e hapur për dialog me protestuesit dhe sugjeroi forcimin e spitaleve ekzistuese me staf shtesë dhe hapjen e objekteve të reja mjekësore.

Por, ndërsa marokenët shikojnë stadiumet që po ndërtohen brenda pak muajsh, ndryshimet e premtuara nuk u kanë tingëlluar të vërteta shumë demonstruesve, pasi asnjë zyrtar nuk ka propozuar ende ridrejtimin e fondeve të stadiumit për shërbime sociale.

“Qeveria po merr masa të ndërlikuara për të lehtësuar presionin. Reformat e tyre do të zgjasin me vite” tha Youssef, një demonstrues 27-vjeçar./Dosja.al