“Ka shumë gjëra të mrekullueshme, por asnjë nuk është më e mrekullueshme se njeriu.” (Sofokliu, Antigone, 332)
VOAL- Sofokliu, i biri i Sofilo-s nga Demoja e Colonus Hippus (në greqishten e vjetër: Σοφοκλῆς, Sophoklḕs, shqiptuar: [so.pʰo.klɛ̂ːs]; kolonist, 496 pes – Athinë, 406 pes), ishte një dramaturg i lashtë grek.
Ai konsiderohet, së bashku me Eskilin dhe Euripidin, një nga poetët më të mëdhenj tragjikë të Greqisë antike.
Biografia
Sofokliu lindi në vitin 496 para Krishtit në zonën e Colonus Agoreus, që është një periferi e Athinës. Djali i Sofilos, një pronar i pasur skllevër athinas, ai mori trajnimin më të mirë kulturor dhe sportiv, i cili e lejoi atë të këndonte korin për fitoren e Salamis në moshën 15 vjeçare. Karriera e tij si autor tragjik është kurorëzuar me sukses: në moshën 27-vjeçare ai fiton triumfin e tij të parë duke konkurruar me Eskilin. Plutarku, në Jeta e Cimonit, tregon për triumfin e parë të Sofokliut të ri të talentuar kundër Eskilit të famshëm dhe deri atëherë të padiskutueshëm, i cili përfundoi në një mënyrë të pazakontë pa barazimin e zakonshëm të gjyqtarëve: Eskili, pas kësaj disfate, zgjedh mërgim vullnetar në Siçili. Në total, Sofokliu merr 24 fitore, duke përfunduar i dyti në të gjitha rastet e tjera.
Mik i Perikliut dhe i angazhuar në jetën politike, ai është strateg me këtë të fundit në luftën kundër Samos (441-440 p.e.s.) [4]. Ai gjithashtu mban pozicionin e Hellenotamus (kujdestari i thesarit të ligës Delian-Atik) në 443-442 para Krishtit, dhe kur simulacruma e perëndisë Asclepius transferohet nga Epidaurus në Athinë, Sofokliu caktohet ta presë atë në shtëpinë e tij deri në shenjtëroren e destinuar për perëndinë, duke fituar pseudonimin “dèxios” (δέξιος, “ai që pret”, nga folja δέχομαι, dèchomai, “marr”), gjë që dëshmon më tej për vlerësimin e madh që poeti grek gëzon midis bashkëqytetarëve.
Në funksionet e tij publike kontribuoi në përpunimin e kushtetutës së shekullit të katërt.
Më pas ai martohet me athinasen Nicostrata e cila i jep një djalë, Jofonin. Ai gjithashtu ka një dashnore të quajtur Teoris, një grua nga Sikoni, me të cilën ka një djalë tjetër, Aristonin, i cili do të bëhet babai i Sofokliut të Vogël: thuhet se pak para vdekjes së tij, Jofoni synon një gjyq kundër babait të tij Sofokliut. një çështje trashëgimie duke pohuar paaftësinë e tij mendore për shkak të moshës së shtyrë. Leximi i thjeshtë i veprës së tij të fundit, Edipi një Kolonus, i jep fund procesit.
Ai vdiq në vitin 406 para Krishtit dhe tragjedia e tij e fundit, Edipi një Kolonus, është kryer pas vdekjes në të njëjtin vit (ose disa vjet më vonë) si një shenjë nderi të madh. Sipas historiografisë së lashtë, shumë i dashur për anekdota të tilla piktoreske, ai vdiq i mbytur nga një kokërr rrushi gjatë një simpoziumi.
Tragjeditë
Veprat e gjetura
Sipas të dhënave historike, Sofokliu shkroi deri në njëqind e njëzet e tre tragjedi, nga të cilat kanë mbetur vetëm shtatë: Ajaksi midis viteve 450 dhe 442 para Krishtit; Antigone 442 p.e.s.; Trachinie ndërmjet viteve 438 dhe 429 p.e.s.; Data e Edipit mbret është e pasigurt: sipas disave midis 429 dhe 425 para Krishtit, sipas të tjerëve më vonë; fiton çmimin e dytë; Electra data e pasigurt: sipas disave midis 418 dhe 413 para Krishtit, sipas të tjerëve, më shumë gjasa, midis 410 dhe 409; Filokteti 409 p.e.s., fiton çmimin e parë; Edipi tek Kolonat 406 para Krishtit, e shfaqur pas vdekjes më 401 para Krishtit (sipas të tjerëve në vitin 405), fiton çmimin e parë.
Vepra të humbura
Ndër tragjeditë e humbura kemi pak a shumë lajme të qëndrueshme dhe fragmente ngaː
Athamanteː Tradhtia e Inos, gruas së Athamantes, e cila korrupton të dërguarit në orakullin e Delfit, çon në sakrificën (e supozuar) të njerkut të tij, Phrysus dhe Elle; Athamante shpëtohet nga vdekja kur i thuhet se fëmijët e tij janë gjallë.
Euripilusː Lufta e fundit e Euripilit, birit të Telefit dhe vdekja e tij nga duart e Neoptolemit; ka mbetur një pasazh i madh në të cilin heroin vajton nëna e tij Astioche (motra e Priamit), e cila ishte korruptuar për ta bindur të shkonte në luftë.
Niobeː njohuritë tona për dramën e frymëzuar nga Eskili janë shtuar në mënyrë të konsiderueshme nga fragmente papirusi (duke përfshirë pjesë të konsiderueshme të një përmbledhjeje) [6], të cilat tregojnë se si u përqëndrua në katastrofën e heroinës, një pjesë e së cilës u prezantua në mënyrë gjeniale në skenë, ose virtualisht (një mënyrë dramatizimi e cila është e pranishme, për shembull, në trajtimin e vetëvrasjes së Ajaksit ose vrasjes së Klitemnestrës)
Odiseu i shpuar ː heroi i Itakës vritet pa e ditur nga djali që kishte me Circen, Telegono.
Tereoː Procne dhe motra e saj Filomela vrasin djalin e vogël të Procne, Iti, dhe i shërbejnë mishin e saj burrit të saj Tereo, për t’u hakmarrë për përdhunimin dhe gjymtimin e Filomelës nga Tereus.
Tiroː Tire ribashkohet me djemtë e saj të humbur Neleus dhe Pelias, të cilët vrasin njerkën e tyre persekutuese Sidero.
Vlen të përmendet gjithashtu një papirus oksirinhite, i cili përmban gjysmën e dramës satirike Kërkuesit e gjurmëve.
Bota poetike dhe konceptuale e Sofokliut
Inovacionet teknike dhe stilistike
Sofokliu hoqi detyrimin e “trilogjisë së lidhur”, përdori së pari aktorin e tretë në tragjedi (më vonë u përdor edhe nga Eskili në një skenë nga Oresteia), solli nga dymbëdhjetë në pesëmbëdhjetë koristët dhe përsosi përdorimin e skenografive. Prezantimi i aktorit të tretë solli një artikulim më të madh të marrëdhënieve ndërpersonale dhe një lehtësi të re dinamike të ritmit teatror. Në fakt, rritja e numrit të koristëve nga dymbëdhjetë në pesëmbëdhjetë do të kishte bërë të mundur që të theksohej funksioni i korifeut dhe elementi spektakolar.
Krahasuar me Eskilin, koret tragjike të Sofokliut tërhiqen nga aksioni, marrin pjesë gjithnjë e më pak aktivisht dhe më tepër bëhen spektatorë dhe komentues të fakteve. Sofokliu prezantoi monologun (në greqishten e vjetër: ῥῆσις, rhêsis) – për shembull, ato të Ajaksit ose Edipit – i cili lejonte aktorin të tregonte aftësinë e tij dhe personazhin të shprehte plotësisht mendimet e tij.
Heroi i Sofokliut
Thellohet psikologjia e personazheve, del në pah një analizë e paparë e realitetit dhe e njeriut. Sofokliu u përpoq të hiqte theksin (onkos) nga personazhet e tij, për të rikthyer plotësisht dramën e tyre, në një botë të cilësuar si të padrejtë dhe pa dritë. Në Edipi në Kolonë, kori përsërit “fati më i mirë është të mos lindësh”. Ngjarjet që dërrmojnë jetën e heronjve nuk janë aspak të shpjegueshme apo të justifikueshme.
Heronjtë e tij janë zhytur në një botë kontradiktash të pashërueshme, konfliktesh me forca të destinuara në mënyrë të pashmangshme t’i mposhtin. Kontributi i tij origjinal në zhvillimin e tragjedisë greke u përfaqësua nga theksimi i humanitetit të personazheve, të cilët të gjithë kanë diçka të gabuar me ta, një skedë fizike dhe psikike. Personazhet e Sofokliut janë gjithashtu bujarë dhe të mirë, por jashtëzakonisht të vetëm dhe të çuar në tragjedi nga e keqja që kanë brenda vetes. Megjithatë, ata kurrë nuk shfaqen plotësisht të dërrmuar nga fati, por pikërisht në luftën e kotë kundër tij, ata marrin një dimension të plotë njerëzor, bartës të një fati mallkimi dhe, njëkohësisht, lavdie./Wikipedia- Elida Buçpapaj
Komentet