Aleksandër Xhuvani është cilësuar në një shkrim të revistës Shejzat (IV-1960), me rastin e 80-vjetorit të kalimit të tij në amshim, si arsimtari më i vjetër i Shqipërisë, më i vjetri emër, përfaqësues i një brezi arsimtarësh të Kombit. Në atë shkrim kushtuar veteranit të arsimit shqip thuhet se emri i Xhuvanit është i lidhur ngusht me historinë e arsimimit shqip, që nga nëntori i vitit 1909, madje edhe para se të bëhej Shqipëria e pavarur — kur hapi dyertë për herë të parë Shkolla Normale e Elbasanit. Fillimisht, Xhuvani zhvilloi aty veprimtarinë e tij nën udhëheqjen e Luigj Gurakuqit dhe pastaj për 20-vjetë si drejtues dhe mësimdhënës i shqipes dhe pedagogjisë. Aleksandër Xhuvani ka dhënë gjithashtu një kontribut të vyer edhe në fushën e publicistikës së kohës me artikuj e subjekte të fushave të ndryshme, botuar, fillimisht, në revistën “Albania” të Konicës dhe në revista të tjera të kohës, brenda dhe jashtë Atdheut. Ka bashkpunuar edhe në inspektoriatin e lartë të arsimit gjatë viteve 1940-44, që do të thotë se edhe ai duhet të ketë influencuar përhapjen e mësimit të gjuhës shqipe në trojet shqiptare, në bashkpunim me Ministrin e atëhershëm të Arsimit të Shqupërisë, Ernest Koliqin me shokë.

Por, në përpjekjet e mia, tashti në pension, për të mësuar sa më shumë mbi personalitetet historike shqiptare që kanë lenë gjurmë në historinë kombëtare, isha duke lexuar për Aleksandër Xhuvanin — pë të cilin dija pak ose aspak, duke qenë jashtë atdheut për më shumë se një gjysëm shekulli. Kështu, hasa në një fjalim që Aleksandër Xhuvani kishte mbajtur me rastin e shkuarjes në amshim të At Gjergj Fishtë, mbajtur në ceremoninë e varrimit në Shkodër, një fjalim ndër më prekësit që kam lexuar dhe që tregon jo vetëm se ç’mendonte Aleksandër Xhuvani për veprën e At Gjergj Fishtës, por fjalët e tija pasqyrojnë edhe faktin se kush ishte vërtetë Xhuvani vet dhe cilat ishin mendimet e tija për të ardhmen e Kombit dhe për vlerat e kontributet e personaliteteve më të shquara të Kombit, siç është At Gjergj Fishta: të zhdukura, të përjashtuara dhe të distancuara e të anashkaluara. Veprat e tyre të shkelura e të harruara e të përbuzura plot urrejtje, zyrtarisht, nga regjimi komunist për pothuaj gjysëm shekulli, por edhe sot nga “Shqipëria demokratike”, gjoja “post-komuniste”!

Për fat të keq, ujku mund të ketë ndërruar qimen por jo veset…Profesor Arshi Pipa: “Fishta u sakrifikua pikërisht si përfaqësuesi madhor i vlerave kombëtare”. Profesor Pipa është shprehur, se ajo që e dallon patriotizmin e At Gjergj Fishtës nga të tjerët është, “Karakteri militant, luftarak, i patriotizmit”, të tij. Të tjerët, sipas Arshi Pipës, më shumë kanë mbrojtur, ndërsa Fishta ka mbrojtur dhe ka sulmuar. “Ai ka sulmuar të gjithë ata persona ose shtete të vogla, ose fuqi të mëdha, të Lindjes e të Perëndimit, të Krishtit ose të Muhametit, që kanë synuar robërimin, pushtimin, copëtimin e Shqipërisë. Ata që kanë cënuar tagrin e popullit shqiptar, ata që kanë fyer dinjitetin dhe krenarinë kombëtare”, ka shkruar Profesor Arshi Pipa për patriotizmin e Fishtës. Ndoshta është naïve, e pamundur dhe e pa shpresë që të presim nga ata që ende sot mbrojnë trashëgiminë e regjimit të Enver Hoxhës në Shqipëri — pikërisht, nga këta të cilët kanë cënuar tagrin e popullit shqiptar dhe fyejnë dinjitetin dhe krenarinë kombëtare që të nderojnë At Gjergj Fishtën Fishtës, megjithëse “nji far i math dritëdhanës që ka ndriçue mendjen e djelmënisë s’onë, si nji Ungjill shkëndimath morali, ka zbutë e ka edukue zemrën e saj”, siç është shprehur për Fishtën, Aleksandër Xhuvani, arsimtari më i vjetër i brezave, Aleksandër Xhuvani.

Ky fjalim i Aleksandër Xhuvanit, më duket mua, se hynë ndër fjalimet më klasike për nga rëndësia dhe për nga frymëzimi, ndoshta jo për këtë brezin e indoktrinuar me ideologjinë sllavo-komuniste. Por, sigurisht, për brezin aktual dhe për brezat e ardhëshëm të shqiptarëve që do e dashurojnë Atdheun siç e dashuronte Fishta dhe të respektojnë atë siç e respektonte dhe e nderonte Aleksandër Xhuvani dhe shumë të tjerë, bashk-kohas të tij.

“Nuk jam unë, o burra, i premë sot që të mund të thuri imne për veprën lavdimadhe të At Fishtës. Âsht historija që ka për të zbukurue faqet e saj me emnin zâmath të tij; âsht letërsija e jonë që do të mburret për veprat e tij grat-plota e të pavdekshëme; janë Zanat e malevet t’ona, që ai ua përcillte vallet me lahutën e tij, që kanë me këndue me katrime kumbim-randa deri te froni i Empirit, veprën e kangatorit zâ-ambël të tyne; âsht djelmënija shqiptare që ka për t’u-ushqye e për t’u-vaditë me manën hyjnore të tij; së mramit âsht Shqipnija mbarë, Gegë e Toskë, malsi e qyteta, që do të kujtojnë, deri sa të ndrisë e diellit rrota, emnin e njenit prej bijvet të mëdhej të saj, që e deshi, e lavdoi dhe e nderoi për gjithë jetën.”
(Aleksandër Xhuvani në Varrimin e At Gjergj Fishtës – Elbasani) — Ja gjykoni vet fjalimin e plotë të Aleksandër Xhuvanit mbajtur në ceremoninë e varrimit të At Gjergj Fishtës në Shkodër, 31 Dhjtor, 1940:

“Zotnij të ndershëm:
Si vetëtimë u-perhap an’e kand të Shqipnisë lajmi i idhët i vdekjes së poetit t’onë kombëtar At Fishtës dhe e mahnitun mbetet sot mbarë bota shqiptare, tue kujtue emnin zâmadh t’auktorit të Lahutës së Malcisë, që ka këndue, si dikur Omeri, burrnin’e besën e fisit t’onë, që ka ndezë zemrat e Shqiptarëvet, si dikur Tirteu i vjetërsisë.

E me të drejtë i kanë thanë Fishtës Tirteu i Shqipnisë, se sikurse ai me elegjit’ e tij ndezi zemrat e Spartanëvet për luftë, njashtû edhe epopeja e Lahutës, odet edhe elegjit’e Mrizit të Zanavet e të poezivet të tjera kanë mbjellë në zemër të djelmnisë s’onë dashunin e pamasë për truellin e të parëvet dhe për gjuhën amtare.

Nji këto dy ideale, atdhedashtënija dhe ruejtja e gjuhës si dritën e synit, lavrimi e përparimi i saj kanë qenë polat, rreth së cilëvet shtrihej gjithë vepra e çmueshme e Fishtës. E s’ka kush tjetër veç neve arsimtarëvet që kemi pasë e kemi ndëpër duer edhe ua kemi mësue nxanësvet poezit’e tij, që e çmon mâ mirë veprën zâmadhe të Fishtës, e cila si nji far i math dritëdhanës ka ndriçue mendjen e djelmënisë s’onë, si nji Ungjill shkëndimath morali ka zbutë e ka edukue zemrën e saj.

Nuk ka qenë pra Fishta për ne vetëm nji poet kombëtar epik, lirik, dramatik e satirik, por edhe nji edukator i rinisë s’onë. Nuk kanë mësue e shijue nxanësit e shkollavet t’ona vetëm artin e tij poetik, bukurin’e harmonin’e vargut, rrjedhshmnin’e dlirsin’e stilit e të gjuhës së tij, që âsht nji thesar i pashterun frazeologjije e leksikologjije të kulluet, por kanë thithë prej veprës së tij, si nji nektar të hyjnueshëm të bletës attike, idealet mâ të nalta të njerëzimit: urtinë, burrninë, besën, drejtësinë e dashuninë për të mirën, të bukurit, të drejtën e të vërtetën.

Nuk jam unë, o burra, i premë sot që të mund të thuri imne për veprën lavdimadhe të At Fishtës. Âsht historija që ka për të zbukurue faqet e saj me emnin zâmath të tij; âsht letërsija e jonë që do të mburret për veprat e tij grat-plota e të pavdekshëme; janë Zanat e malevet t’ona, që ai ua përcillte vallet me lahutën e tij, që kanë me këndue me katrime kumbim-randa deri te froni i Empirit, veprën e kangatorit zâ-ambël të tyne; âsht djelmënija shqiptare që ka për t’u-ushqye e për t’u-vaditë me manën hyjnore të tij; së mramit âsht Shqipnija mbarë, Gegë e Toskë, malsi e qyteta, që do të kujtojnë, deri sa të ndrisë e diellit rrota, emnin e njenit prej bijvet të mëdhej të saj, që e deshi, e lavdoi dhe e nderoi për gjithë jetën.

Na të gjithë lavdimtarë të veprës së tij, shokë e nxanës të tij, të pikëlluem e të mallëngjyem thellë, kah kujtojmë veprat e tij, fjalët e ambëla e plot atdhedashtëni e këshillat e tij, le t’i lutemi Fuqimadhit Perëndi, që t’i caktojë pranë fronit nji vend të meritueshëm, si në këtë dhe, prej kah të vijojë me i lutë për lumnin e Shqipnisë.”
(Shkodër, 31 dhjetor 1940, Aleksandër Xhuvani). Nga ceremonia e varrimit të françeskanit shqiptar dhe poetit të Kombit, At Gjergj Fishta, 31, Dhjetor, 1940 – Ditën kur ka mbajtur fjalimin e më sipërm, Aleksandër Xhuvani.

Ka kohë që e them, gjatë kësaj periudhe të stërgjatur të ashtuquajturit “tranzion” në vendnumro, prej më shumë se tre dekadash nga shembja e Murit të Berlinit, se kështjella e vlerave kombëtare të shqiptarëve është e tronditur në themel nga trashëgimia e diktaturës komuniste. Si rrjedhim i farës së atij regjimi në nivelet më të larta vendimarrse të shtetit e të kulturës shqiptare, çdo ditë jemi dëshmitarë disfatash kombëtare, sa që sot më shumë se kurrë, Kombi shqiptar ka nevojë për mësuesin e madh të dashurisë pë Zotin dhe për Kombin: At Gjergj Fishtën, që Aleksandër Xhuvani e kishte cilësuar, “nji far i math dritëdhanës që ka ndriçue mendjen e djelmënisë s’onë”, sipas Xhuvanit.

Xhuvani kishte të drejtë në parashikimin e tij. Ja një pjesëtar i asaj “djelmënie” shqiptare të kësaj breznie të pas shembjes së komunizmit ndërkombëtar që na jep shpresë – shpresojmë të ndriçuar nga mendja dhe zemra prej veprave dhe kontributeve historike të At Gjergj Fishtës — Edison Selmani, student i talentuar i artit dhe skulpturës në Akademinë e Arteve në Tiranë. Ai ka përzgjedhur të realizojë, pikërisht, shtatoren e Gjergj Fishtës, si temë diplome, që është në përfundim e sipër dhe që sipas portalit të skulptorit të ri shqiptar, pritet që shtatorja e At Gjergj Fishtës të inaugurohet së shpejti në Akademinë e Arteve në Tiranë.

Frank Shkreli

Foto nga studio e punës e skulptorit Edison Selmani

At Gjergj Fishta – As varri nuk i dihet, as eshtrat nuk iu gjetën,
por Lahuta nuk heshti!

“Rrnosh e kjosh, prá moj Shqypní!
Rrnosh e kjosh gjithmonë si vera.
E me dije e me Lirí
për jetë t’ jetës, të rrnoftë tý ndera.”
At Gjergj Fishta

“Edhè hâna do ta dijë,
edhè dielli do t’két pá,
se për qark ksaj rrokullije,
si Shqypnija ‘i vend nuk ká!”
At Gjergj Fishta

JU TREGOJ PËR TIM ATË, POETIN VEHBI SKËNDERI –

Ishte një mbrëmje e bukur qershori. 12 qershor 2011. Nga ato më të bukurat e vitit, kur stina e verës është në prag të shpërthimit me plotmadhështinë e vet prej shumëlaryshisë së ngjyrave, që ngjan si një fillm pa fund e të grish vetëm të jetosh pa sosje. Atëher’ kur çdo shpirt njerëzor mendon se jeta është e përherëshme, im atë Vehbi Skënderi po luftonte me vdekjen.

Në një mbrëmje të tillë qershori, ai do të ishte dehur nga abazhuri i hënës në qiell. Dhe ajri i ngrohtë i përzier me aromat e akacjeve e jargavanëve do ta ngazëllente për të krijuar pastaj në laboratorin e tij poetik përfytyrimet ekstravagante në skulptura poezish.

***

Në një natë qershori të tillë të vitit 2005, një dorë kriminale na kishte vrarë rrugës së kthimit nga Prishtina në Gjilan për në shtëpi ku e priste nëna kolegun tonë 28 vjeçar, Bardhyl Ajetin, duke krijuar tragjedinë dhe gërryerjen prej dhimbjes nga një absurd surreal në Kosovën e gjashtë viteve të pasluftës. Si është e mundur të vritet një gazetar për ato që shkruan. Të pritet një jetë në mes pa mbushur ende 28 vjeç. Pastaj vrasja të mbulohet nga malet e heshtjes apo nga ngritjet e supeve, që do të thonë “e ku e di unë, e ç’më duhet mua”. Vrasja e këtij djaloshi ka mbetur ende e pazbardhur. Si shumë vrasje të tjera gazetarësh e veprimtarësh politikë të krahut të Rugovës. Shoqëria e çorientuar nga politika tribale, që e ka kthyer në tabu nocionin e drejtësisë, e ka humbur sensin për të kërkuar e gjetur të drejtën.

Krejt ndryshe nga im atë që gjithmonë iu fal së drejtës, si një konstitucioni universal hyjnor, që nuk varet nga konjunkturat por nga ndërgjegja njerëzore e gjithsecilit prej nesh e të lejon të gërmosh për ta zbuluar me shpresë. Edhe kur të gjithë thonë se drejtësia ka vdekur, drejtësia nuk vdes kurrë, veç nëse njerëzimit i vjen fundi. Në gjurmët e tim eti rropatem të kërkoj të drejtën edhe unë. Edhe kur vështrimet cinike të superstrukturës komuniste që edhe gjatë tranzicionit kanë trashëguar e forcuar pozitat e tyre duke e degraduar plotësisht sistemin më thonë “e nuk nxore mësime nga vuajtjet e tyt eti”, ua kthej se deri sa të kem frymë, nuk do të heq dorë nga kredot e tim eti, sepse vetëm kështu do të mund ta vijoj denjësisht jetën si bija e poetit.

***

Nata e 12 qershorit 2011 na përhumbi e na e mbushi mendjen se jeta gjithmonë ia del e triumfon mbi vdekjen, se jeta triumfon edhe ndaj prognozave të mjekëve. U bëmë naivë. Me vullnetin tonë. Aq më tepër duke e njohur dëshirën e paepur të tim eti për të jetuar, për t’u ndjerë i lumtur pranë botës së krijuar prej tij.

Sot familja shqiptare i ngjan një kështjelle prej rëre e lumturia një misioni të pamundur, sepse njerëzit me një makutëri të egër e kërkojnë tek paratë, pasuria, makinat, vilat, ndërsa ne e kemi përpara syve, lumturia është gjithmonë me ne, ne jemi lumturia e njëri-tjetrit. Im atë e kishte zbuluar Amerikën tek familja e tij. S’kishte qenë asnjëherë një rebus as dilemë, por dashuria e jetës.

Të gjitha dramave të jetës së tij, për fajin e një regjimi monstër, ai iu kishte mbijetuar për arsye, për shkak, për hir të familjes që, me të njëjtën monedhë, ia kthente dashurinë me dashuri e nuk e tradhtoi kurrë.

Të dy prindërit e mi regjimi i vuri në provë, i thirrën veçmas dhe i thanë seicilit “prishe familjen e pastaj do t’i kesh të gjitha”! Por e gjitha dhe gjithçkaja për të dy ishte familja. Për t’i mbijetuar atij ferri ishim ne të tre të pandarë.

Të dy prindërit e mi kishin gjithçka. Poezinë, dashurinë dhe mua. Më 1964, tridhjetë e sa vjeçar im atë ishte vlerësuar me çmimin e Republikës për vëllimin poetik “Fletë nga Ditari im”, ku përfshihej edhe poema e Ofelisë, libër që do të botohej në Prishtinë me titullin “Vdekja e Ofelisë”. Kur nuk kishte nisur ende gjuetia e shtrigave, isha mësuar ta shihja time më me buzë të kuqe të thellë, me thonj me manikyr të kuq të ndezur, mahnitesha prej bukurisë së saj, e qeshja edhe unë pa e kuptuar se përse prej të qeshurave të saj. I vetmi shqetësim i sime mëje ishte kur unë nuk e pija gotën e qumështit apo nuk e mbaroja pjatën e supës me lëng mishi e zarzavatesh. Ajo m’i krihte flokët, më mësonte të laja dhëmbët. Unë nga ana ime përpiqesha të plotësoja gjithçka që më lutej, si të ulesha në tryezë, si ta mbaja trupin, shpinën duhej ta mbaja drejt, bërrylat nuk duhej t’i vendosja mbi tryezë. Edhe ushqimin e mbaroja me zor që ta kënaqja atë.

Pastaj erdhën ditë të mbyllura si në një kuti të madhe kartoni, ime më nuk i lyente më buzët, as thonjtë, qante fshehur për të mos e parë unë. Tek kopshti për të më marrë vinte gjyshja nga im atë.

Gjithë dielli që kishte pasur apartamenti ynë i vogël u fundos. Jeta jonë dukej si e një akrobati që ec mbi një fill të tendosur në dhjetra metra lartësi dhe, nga çasti në çast, do ta humbë ekulibrin e do të bjerë, sepse e di se do t’ia këpusin fillin e fatit. Ishte 1966-67, kur im atë u akuzua si pjesë e një “grupi armiqësor”, si autori i një fejtoni kritik për Institutin e Gjuhësisë dhe Historisë që nuk u botua kurrë. Si gazetar i revistës Ylli e kishte përgatitur këtë fejton mbështetur tek të dhënat e një grupi pune me Profesor Selman Rizën, Profesor Ligor Milen, Profesor Dhimitër Pilikën, Profesor Zija Shkodrën, ku bënin pjesë edhe kolonel Dilaver Radeshi e majori Bektash Bedo.

Një ditë, kur u ktheva nga kopshti, e pashë tim at që qante. Nuk do të qante kurrë më në jetën e tij veç asaj here, megjithë ferrin e vuajtjeve. Ime më i përgjërohej që të qetësohej. U frikësova shumë. Më vonë do të më tregonin se njëri nga pjestarët e grupit, Bektash Bedo kishte vrarë veten, ngaqë nuk e kishte përballuar dot torturat e presionit psikologjik, pasi “grupi armiqësor” krahasohej me grupin e “Konferencës së Tiranës”. “Vehbi Skënderi është i lidhur me armiqtë e partisë.” “Damka” e diktatorit për tim atë. Im atë kishte miq mendje të ndritura. Më kujtohet se nganjëherë më merrte edhe mua tek apartamenti i Profesor Dhimitër Pilikës, i cili i kishte mësuar tim eti një soj fërgese me domate, vezë e djathë që unë nazelia e pëlqeja shumë.

Asgjë nuk kuptoja se çfarë po ndodhte tek ne. Gjithçka e mësova kur u rrita. Nuk kuptoja gjë, por përjetoja si fëmijë mungesën e tim eti mbrëmjeve. Se seancat e pyetjeve në Komitetin Qendror të Partisë zgjasnin deri vonë. Zakonisht përpara se të shkoja për të fjetur në orën 20:00, im atë më recitonte poezi, më lexonte libra ose më tregonte përralla.

Kisha qenë deri atëherë një fëmijë shumë e lumtur. Kisha gjithçka, dy prindër që më deshnin aq fort, shkoja në kopsht me gëzim, ku zysh Nazmia na mësonte të performonim me recitime dhe kërcime, ndërsa zysh Lirika na lexonte një libër që nuk i shterrnin kurrë përrallat, prindërit më çonin rregullisht në Teatrin e Kukullave, në cirk, bënim vizita rregullisht tek dy gjyshet, ku kënaqesha pa masë, kisha shoqet e shokët e pallatit me të cilët luaja me orar. Në verë shkonim edhe në plazh, edhe në Pogradec tek daja, ku takohesha me dy kushërinjtë e mi që i doja shumë, Mozën dhe Maksin.

Por një natë, në shtëpinë tonë u duk se u kthye gëzimi. Nuk e kisha nocionin e kohës dhe, kur errësohej, për mua ishte vetëm natë. E asaj nate im atë, që u kthye më shpejt se zakonisht, iu tha të mëdhenjve se do të shkonte në Vaun e Dejës. Unë nisa të qaja me të madhe. Kush do të më recitonte poezi, kush do të më mbante në prehër e tregonte përralla aq të bukura! Ndërsa prindërit dhe të afërmit tanë, që na kishin mbushur shtëpinë, ndiheshin të gjithë të çliruar. Sepse mendohej se im atë i kishte shpëtuar burgut. Për ta festuar i thanë gruas së xhaxhait të vogël, Myneverit, të më merrte mua e të shkonim të blinim tullumba tek pastiçeri Agimi. Disa ditë më vonë im atë ai do të nisej në Vaun e Dejës si punëtor në Hidrocentralin që po ndërtohej. Do të ishte ndarja e parë me tim atë. Aty kishte marrë fund fëmijëria ime ende pa nisur mirë,

Pas mbi pesë vjet riedukim pranë gjirit të klasës punëtore, im atë në fillim si korrektor e më 1973 si redaktor, filloi punë në redaksinë e poezisë në Shtëpinë Botuese “Naim Frashëri”. Ishte rikthyer dielli në shtëpinë tonë. Tani unë vazhdoja 8 vjeçaren tek Emin Duraku. Shkëlqeja në të gjitha lëndët dhe dallohesha në letërsi. Krenohesha gjithmonë me prindërit e mi. Dhe, kur më pyesnin se e kujt isha, iu përgjigjesha shkurt: Jam vajza e poetit Vehbi Skënderi.

Por do të vinte shpejt marsi i 1974. Ime më me shoqet kishte shkuar në Durrës për të festuar 8 marsin e do të kthehej në mbrëmje. Unë e shihja tim atë shumë të shqetësuar. Shkruante diçka në makinën e shkrimit. Kur mbaroi, faqet e shtypura i mbajti vetë. Si një fëmijë kurioze, por edhe për të kuptuar se çfarë halli mund të kishte im atë, mora fletën e kopjativit dhe nisa të lexoj. Aty lexova për herë të parë fjalën “korrupsion” dhe “qendër korrupsioni”. Për familjen tonë do të niste një kalvar i gjatë, i frikshëm, që ne të tre do të përpiqeshim ta përballonim duke dashur njëri-tjetrin sa më fort. Vetëm një herë, ishte qershor dhe unë posa e kisha mbaruar vitin shkollor, kur tim eti iu shemb toka dhe u nis i sigurt drejt vetvrasjes, me emrin tim në gojë dhe me brengën se nuk mundi ta mbronte dot familjen dhe sidomos të bijën e vetme nga ndëshkimi i të qënit bija e tij, bija e poetit. Kjo ndodhi kur e thirrën në lagje dhe pasi nuk i jepnin asnjë lloj pune, i dhanë urdhër që, brenda javës, duhet ta nisej me familjen në internim në një fshat të humbur pas Dajtit.

Atë moment e humbi busullën im atë, në një ditë të bukur qershori tiranas nën prangat e burgut të braktisjes nga pjesa më e madhe e miqve dhe kolegëve, të cilët iu larguan e nuk kishte një derë ku të trokiste për ndihmë. E shihnin në rrugë drejt e në sy dhe bënin sikur nuk e njihnin, kishte nga ata që ndryshonin rrugën se ndofta iu vinte keq ose viheshin në pozitë të vështirë, kishte edhe nga të tjerë që e fyenin apo e kërcënonin me emrin e partisë në gojë. Im atë vritej pak e nga pak. Jo për vete. Vuajtja më e madhe e tim eti vinte nga pafuqia për të mos mundur t’i ndalte që pasojat e dënimeve të tij t’i vuante ime më dhe unë, vajza e tyre e vetme, me flokët e verdha si Ofelia e tij, por që im atë i thosh sime mëje të m’i krihte me kordele alla Jacky Kennedy. Nuk e përballoi im atë kur i thanë se brenda javës do të vinte makina të na internonte dhe unë do ta kisha të pamundur vijimin e shkollës. Sa ëndrra kishin thurur bashkë me time më për Lidkën, domethënë për mua. Dhe e gjitha ishte përmbysur bashkë me jetën e tonë në apartamentin tek Pallatet e Aviacionit, shkalla 12, apartamenti 84.

***

Përpara se të merrnin banesën tek Pallatet e Aviacionit, prindërit e mi të posa martuar, jetonin në dy dhoma të një vile në rrugën Kajo Karafili afër ish Kursalit, që im atë e kishte marrë me qira kur ishte beqar e punonte si gazetar dhe vazhdonte studimet. Ato dy dhoma, kur erdha në jetë, u bënë edhe shtëpia ime. Përpara se të martohej, im atë kishte tërhequr në Tiranë gjyshe Selimen, nënën e tij dhe vëllain e motrën e vogël, xhaxhi Habipin e halla Bukurijen, që unë e thërrisja Tatale. E kam para sysh atë vilë, se aty jetoi gjyshja me familjen e xhaxhi Habipit, nusen e tij e dy vajzat e tyre, Enkeledën e Irmën deri sa morën një apartament me punë vullnetare, të ndërtuar në lagjen e Kombinatit të Tekstileve nga punëtorët e Fabrikës së qelqit ku punonte xhaxhai. Dy dhomat me qira ishin në katin e parë të vilës me një oborr të brendshëm ku ngrihej edhe një vilë tjetër tipike tiranase me verandë, ku varej hardhia e rrushit. Të dy ndërtesat ishin ngjitur me Hotel Internacional përballë Shtëpisë së Oficerëve, që më vonë do të bëhej Lidhja e Shkrimtarëve. Korridori i madh i katit të parë ku ndodheshin dyert e dy dhomave gjithmonë në gjysmë errësirë ishte me dysheme prej dërrasash që, prej vjetërsisë, kërciste. Në njërën nga dy dhomat që përdorej edhe si guzhinë e dhomë ndejtje e gjumi me dritaren nga Hotel Internacional, flinte gjyshja me xhaxhain dhe hallë Tatalen, ndërsa në dhoma tjetër me dritaren nga Shtëpia Qendrore ishte jona. Në atë dhomë me tavane të lartë ndodhej një shtrat i madh i mbuluar me një mbulesë të bukur, që ime më e kishte sjellë në pajë, ngjitur të cilit kishin vendosur krevatin im të vogël, që, pa mbushur vitin, fillova ta kapërcej për t’u hedhur në krevatin e madh. Në atë dhomë të mbushur me flutura ëndrrash dhe dashuri im atë shkruante poezi me makinën e tij të shkrimit që e solli edhe këtu në Zvicër. Në atë dhomë im atë më kishte bërë plot foto që kur isha bebe deri sa mbusha dy vjeç, në disa foto më ka fiksuar me time më në oborrin e vilës ku unë luaja. Më ka fiksuar edhe në trotuarin buzë rrugës pranë portës kryesore nga hyhej në oborrin e bukur të ndërtesës.

Edhe kur ndërruam shtëpinë, aty vinim çdo ditë, deri kur im atë mori dënimin e parë me riedukim pranë klasës punëtore në Hidrocentralin e Vaut të Dejës. Unë e desha shumë atë shtëpi me atë oborr, ku im atë më ka fiksuar me aparatin e tij Laika që e kishte blerë gjatë një udhëtimi në Riga, kryeqytetin e Republikës baltike të Letonisë. Që kur isha e vogël më fliste për poetin Rainis, se si adhurohej në vendin e tij. Kishte sjellë edhe albume fotografike ku e shihja Rainis në foto dhe monumente. Ai është poeti kombëtar i Letonisë që kishte vdekur më 1929, vitin kur im atë kishte lindur. Atëherë isha e vogël dhe nuk e kuptoja se përse im atë më fliste aq dendur për Rainis, se si letonezët e adhuronin. Më vonë, kur u hap Shqipëria, mësova se Rainis me veprën e tij si poet kombëtar kishte qenë udhëheqësi shpirtëror për një Letoni indipendente.

***

Ne i qendruam tim eti rreth shtratit natën e 12 qershorit, duke e kundruar e kundruar. Fytyra e tij ishte e bukur. Ngjyra e lëkurës ishte rozë. Im atë nuk e tregonte moshën, ai është dukur gjithmonë i ri, i mbushur me energji të pashterëshme. Kjo bënte që unë të ndihesha gjithmonë fëmijë. Edhe natën e 12 qershorit. Unë i vërtitesha rreth dhe ia puthja duart e faqet, ia prekja këmbët e bardha. Kisha një kaskatë lotësh që e mbaja me zor, duke iu lutur Zotit siç më kishte mësuar nënka, mamaja e sime mëje. Im atë ishte i pastër si drita. Unë e përkëdhelja, Babush, Babush i flisja, po të presim në shtëpinë tonë të kthehesh. Të lutem Babush. Ai nuk reagonte. Flinte. Nën efektin e qetësuesve. Që kur u shtrua në spital ai kishte qenë nën efektin e qetësuesve dhe vetëm një herë ishte zgjuar sa për të thirrur vetëm një emër: „Lili“. Emrin e gruas së tij e nënës time. Librin e tij të parë me poezi titulluar “Këngët e para” im atë ia kishte dhuruar sime mëje, posa kishte nisur lidhja e tyre me një dedikim fatalist të shkruar me një kaligrafi të bukur të një 28 vjeçari “Me ty do të shkruaj edhe këngët e fundit Lili”. Dhe ashtu kishte ndodhur.

Duke e parë të flinte i qetë, dikur vonë, ne vendosëm të ktheheshim në shtëpi. Të bindur se të nesërmen do ta gjenim më mirë. Ishte mbrëmja e vonët e së dielës. Jeta gumëzhinte. Në tram u takuam me Endritin që kthehej nga kinemaja, e kishin marrë me zor shokët, sepse e dinin lidhjen e tij me gjyshin. Përpara filmit Endriti kishte qenë në spital. Zbritëm të tre nga trami në stacionin tonë dhe kur iu afruam shtëpisë, dritat e apartamentit tonë nuk ishin të ndezuara si zakonisht. Shtëpia jonë gjithmonë ishte e hapur, gjithmonë kishte njerëz e drita. I ramë ziles dhe derën na e hapi Prizreni. Ai po vuante. Im atë i kishte rritur djemtë. I kishte marrë sa kishin ardhur në shtëpi nga materniteti, bebka dhe iu kishte përkushtuar kohën dhe jetën. Me një dashuri pa kufi e cak. U ka treguar me mijëra përralla, edhe ato që nuk m’i kishte treguar dot mua, i krijonte enkas për ta, u ka mësuar alfabetin e shqipes, gjuhën, u ka lexuar libra, u ka recituar poezitë e tij, poezitë e tij për ta. Midis tyre mbretëronte një aleancë sublime. Të dy djemtë tanë kanë qenë me fat që i ka rritur një gjysh si ai. Megjithëse të gjithë gjyshat e gjyshet e botës janë të mrekullueshëm.

Tani në shtëpi ishim të katërt. Familja Buçpapaj. Familja Skënderi ishte në spital. Folëm fare pak midis nesh. Djemtë ishin bërë burra papritmas. Pastaj mora në telefon time më që nuk i ishte ndarë kurrë tim eti. Edhe ajo më qetësoi. Po fle i qetë, më tha. Unë i qetësova të tjerët. Dhe u shtrimë të flemë si robotë.

Kishim fjetur pa ëndrra, shpejt, përhumbshëm, për t’iu larguar një frike. Deri kur ra zilja e telefonit, në mesin e natës që na ngriti menjëherë të katërve, gatitu. Dhe matanë telefonit zëri jepte lajmin që ne nuk do të donim ta dëgjonim kurrë.

Kur po gëdhihej 13 qershori dhe kalendari shënonte ditën e Shëna Ndout, shpirti i tim eti u largua prej trupit të tij. Në agun që ai e ka përmendur shpesh në poezitë e tij, ku ai e ka përshkruar me laryshi nuancash e ngjyrash të pafundme. Por agu i ikjes së tim eti ishte i vërejtur, i humbur prej tymnajave të mjergullës dhe ngjante e pamundur që kjo ditë të kish lindur prej barkut të një nate magjike qershori, kur ne u larguam nga spitali dhe e lamë tim atë në një gjumë të thellë e shpresëdhënës.

Gjithçka ishte përmbysur brenda dy-tri orësh, ashtu si jeta që ishte shndërruar në ikje, largim e vdekje. Për dy-tre orë qielli kishte ndryshuar uniformë në një antitezë të plotë. Ishte zhdukur hëna, yjet, magjia e natës kur ne i dhamë përshëndetjen, pa e ditur se do të qe përshëndetja jonë e fundit në këtë tokë, pak përpara kur fryma e tij do të fluturonte si zog i çliruar nga prangat e një kohe mistrece, që tim atë e zhgënjeu fund e krye.

Kur ne vendosëm të largoheshim nga spitali, në prag të shkëmbimit të 12 me 13 qershorin, ai ngjante sikur flinte si normalisht. Nuk e kishte më frymëmarrjen e dendur, të vështirë, të mundimshme që e kishte pasur prej ditës së mërkurë. Kur u përkeqësua papritmas. Një ditë më parë, dmth të martën, ai kishte bërë një shaka me ne. Ime më ashtu si e kanë zakon gratë përdori klishenë e njohur se po vdiste prej lodhjes, dhe im atë, që rrinte me orë e ditë të tëra pa folur, ia ktheu me buzën në gaz, « po për mua kush do të kujdeset atëherë?!» Reagimi i tij ne na hodhi të gjithëve përpjetë. Na zgjoi. Sepse sëmundja e kishte transformuar. Ngjante si Mbreti Lir. Tragjik, i madhërishëm, i vuajtur, i heshtur e solitar në botën e tij të mbyllur. Kështu e përjetonte largimin apo distancën nga mungesa e tij fizike me botën rreth tij, nga mosprania në rrjedhat e ditës, në rrugët që ai i kishte kaluar çdo ditë, që edhe sot i mbajnë gjurmët e tij, siluetat e tij me republikë dhe një xhaketë Hugo Boss të blerë në një dyqan me second hand.

Reagimi i tij na e ktheu humorin. Kujtuam se ishte shenja e rikthimit në jetë, për të shpëtuar nga sëmundja e zezë, që është depresioni, ashtu si kishte shpëtuar edhe në vitet ’70. Unë e mbaj mend atë kohë, se si vuante im atë, si lëngonte. Pranë tij ishte im më dhe unë, fëmijë. E vizitonte rregullisht, për çdo ditë njëra prej hallave të mia, Lumja dhe fëmijët e saj dhe vëllai i tij i vogël, sepse të tjerët nuk vinin dot pasi kishin frikë nga partia kuçedër. Atëherë im atë sapo i kishte mbushur 40 vjeç dhe ngjante i moshuar si një plak. Por një mëngjes papritmas u ngrit nga shtrati e ul në makinën e shkrimit dhe rinisi të shkruante poezi. Prej asaj dite nisi të dilte nga shtëpia e të shëtiste nga Kodrat e Liqenit. I vetmuar. Kolegët i largoheshin, shokët i fshiheshin, të afërmit kujdeseshin për biografitë.

Por atë të martë reagimin e tij e morëm si shenjë fatmirë, të daljes nga kështjella që ai kishte ndërtuar me mure qiklopikë prej heshtjes së vet. U lumturuam pasi e dinim se im atë dinte të ngrihej gjithmonë më këmbë, se im atë do ta kalonte edhe këtë provë, pas aq provash e vuajtjesh, që i kishte e kishim kaluar së bashku.

Por ndodhi e papritura dhe ai u përkeqësua papritmas të mërkurën. Iu vështirësua frymëmarrja. Ne u trembëm. Filluam t’i luteshim të hante. Sepse kishte dy vjet që kishte hequr dorë nga e ngrëna. E ushqente me shumë mundime ime më. Im atë refuzonte ushqimin, refuzonte ujin, po ime më nuk dorëzohej deri sa e ushqente çdo ditë, çdo vakt, dalë e nga dalë, një kafshore, një lugë, ishte një fitore, një gllëngjkë ujë, një gotëz me lëng frutash, ishte jetë për tim atë.

Unë po punoja në kompjuter atë të mërkurë, kur ime më më erdhi pranë e më tha se ai nuk po hante dot më. U ngrita menjëherë. I shkova pranë dhe i vura buzët në ballë. Si veproja me djemtë. Kishte temperaturë. I dhamë menjëherë një dafalgan dhe e shtrimë në shtrat. U qetësua pak. E zuri gjumi dhe frymëmarrja ju bë normale. Pasdite bashkë me Skënderin blemë biskota fëmijësh që ime më t’i shtypte e ta ushqente më lehtë.

Hëngri nga mbrëmja pa e refuzuar ushqimin si bënte zakonisht. Dukej se e mendonte dhe donte ta shmangte vdekjen. Por ne nuk na shkonte mendja fare tek vdekja.Kur ra nata i shkova në dhomën e tij ku flinte. Dhe qava e qava me lot e pa zë. Për të gjitha vuajtjet që kishte hequr, pa i bërë kujt keq në jetën e tij. E pastaj iu luta Zotit që vetëm ta linte të jetonte. Edhe me depresion. Veç të jetonte. Ishim mësuar tashmë edhe me këtë gjendjen e tij. Ai rrinte i ulur në kolltukun e tij në një cep të dhomës. Hijerëndë, pa folur, duke na parë herë herë ne. Herë i përhumbur në mendimet e tij, herë me sy të trishta e herë me sy të trembura, sepse e shkuara i kthehej si fantazmë, si makth e ankth. Mallkuar qofshin ata që e kanë bërë tim atë të vuante. E bashkë me të edhe ne. Që nuk kanë marrë mundimin kurrë të kërkojnë ndjesë. Një pjesë e tyre kanë shkuar në ferr. Në ferr shkofshin të gjithë që e kanë merituar. Sepse nuk e njohin ende pendesën. Në marsin e 2011, kur e kishim shtruar në spital për rehabilitim, në një moment të kthjellët i kishte thënë sime mëje se « Ata nuk na lanë që ta jetonim jetën tonë, Lili». « Ata » nuk ishte thjeshtë një përemër vetor në numrin shumës. “Ata” identifikohen me emra mbiemra.Shkofshin në djall, në ferr. Sepse na e kishin ndryshuar tërësisht rrjedhën e jetës, brutalisht, na kishin detyruar të jetonim kalvarin dhe kanë mbetur deri në fund përbindsha.

Sot është e trishtë kur lexojmë se disa shkrimtarë qahen nga vuajtjet që paskan përjetuar në diktaturë. Një farsë e vërtetë cinike ndaj vuajtjeve të vërteta, si ato që ka përjetuar im atë, që u largua nga kjo botë i mbytur nga pikëllimi, kur e humbi betejën e fundit.

Ne e shtruam në spital të premten, kur frymëmarrja iu rëndua rishtas. Ishte më 10 qershor, paradite. Sa herë i shoh sot makinat e urgjencës më kaplon trishtimi. Kur erdhi urgjenca, im atë nuk ishte më im atë. Erdhën e morën lart me barelë sepse ishte krejt i pafuqishëm. Mezi merrte frymë. Nuk më kërkonte mua me sy, por time më e cila hypi me të në makinë. Ne i shkuam pas. Pas kësaj ai nuk u kthye më në shtëpinë tonë. Ishte ikja e tij e fundme.

Frymëmarrjen e tij të rënduar e kam edhe sot në vesh, si asaj të premte. Dukej sikur prapë po luftonte, deri në frymën e fundit dhe pikën e fundit të gjakut.

Pasi e shtruam në spital të premten, e pasi biseduam me mjekët u kthyem për t’u kujdesur për fëmijët. Sa hymë në shtëpi, na ra në sy kolltuku i tij që ishte bosh, që priste më kot. Në dhomën e tij makina e shkrimit rrinte e heshtur, me tastet e ngurta si copa kalldrëmash, të palëvizur nga gishtat e bukur të tim eti. Gjithmonë im atë na e kujtonte se si një pianiste e njohur shqiptare mahnitej nga gishtat e bukur të tim eti, që tani rrinin të palëvizur dhe nuk krijonin vargje e rima me makinën e tij të shkrimit. Makina e shkrimit ishte si faltore për tim atë. Atje ai falej duke zbrazur shpirtin e tij të kthjellët si kristali. Kanë qenë shumë të rrallë shkrimtarët bashkëkohës me tim atë që e kanë patur shpirtin e pastër si të tijin. Pa asnjë njollë. Shpirt njeriu. Ecce Homo ishte im atë.

Por ne vazhduam që t‘i luteshim Zotit që im atë ta kalonte edhe këtë furtunë. Ne ishim mësuar tashmë edhe me këtë situatë. Ai rrinte i ulur në kolltukun e tij dhe na ndiqte me sy. Nganjëherë i shpinte sytë diku larg, nganjëherë i mbyllte si për të mos lejuar që tmerret e së shkuarës t’i ktheheshin si fantazma për ta marrë e larguar nga familja, për t’ia marrë e djegur librat, për ta dërguar në riedukim apo internim, duke i lënë në mes poezitë apo treguar përgjysëm përrallat që ia tregonte së bijës, dmth mua. Aty i ulur në kolltukun e tij, ai me pamje epike, ngjante si një personazh i dalë nga cikli i kreshnikëve. Nganjëherë, dikur, rrallë e përherë rrallë e më rrallë, kur na hidhte ndonjë fjalë, si meteor, na bënte të hidheshim përpjetë dhe kaq pak na dukej aq shumë, sepse mendonim se po i mblidhte forcat për të dalë nga ky tunel i errët. Por fjalët që i tha sime mëje se “ata nuk na lejuan ta jetonim jetën, Lili” përmblodhën gjithë jetën e tij përfshi edhe frymën e fundit.

2014-2023

(vijon)

Me rastin e 25-vjetorit të çlirimit të Kosovës nga forcat terroriste ushtrake dhe policore serbe, ndër celebrime të tjera, u organizua edhe një konferencë nga Fondacioni Ibrahim Rugova për të pasqyruar dhe celebruar trashëgiminë dhe vizionin e Presidentit Rugova si një aleat i fortë i Shteteve të Bashkuara por edhe si patriot dhe udhëheqës i madh i Kombit shqiptar. Me kënaqësi vura re se disa kritikë të hershëm dhe të ashpër të Ibrahim Rugovës, sa ishte gjallë, tani i shohin dhe i vlerësojnë më në fund vlerat dhe kontributet e tija, sidomos në arenën ndërkombëtare, por jo vetëm. Ibrahim Rugova përfaqësonte vlera dhe vizione që për ata që e njihnin prej ditëve të para, Dr. Ibrahim Rugovën — ato ishin të qarta për të gjithë, sidomos për shqiptarët e Kosovës që e kishin votuar disa herë me shumicë dërmuese votash.

“Nga këndvështrimi i sotëm, mund të gjykohet se kur dr. Ibrahim Rugova u kthye në Kosovë nga vizita e tij e parë në Shtetet e Bashkuara në vitin 1989, (lexoni shkrimin e plotë në linkun më sipës) me një frymëzim dhe me një ndjenjë dhe pse jo me një angazhim personal për të kontribuar në ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës në cilindo nivel që ta hidhte fati. Fati ishte se pak kohë pas kthimit të Ibrahim Rugovës në Kosovë, ai zgjidhet kryetar i Lidhjes Demokratike të Kosovës dhe në këtë detyrë ai tani siguroi një platformë legjitime nga e cila do të shpjegonte situatën ashtu siç ishte në Kosovë, do të fliste dhe do të mbronte të drejtat e shqiptarëve në mënyrën e tij të qetë, por bindëse me bashkëbiseduesit e tij në nivelet më të larta politike dhe diplomatike kombëtare dhe ndërkombëtare. U bë që, sidomos nga miqtë e kombit shqiptar, dr. Rugova të shikohej si një zëdhënës i denjë i interesave të shqiptarëve. Zëri i tij dëgjohej dhe respektohej dhe me këdo takohej bënte miq për veten dhe për kauzën e të drejtave të shqiptarëve. Ai nuk kishte një personalitet kërcënues dhe i shpjegonte gjërat me fakte.

Ish-presidenti amerikan Bill Klinton, protagonisti kryesor i fushatës për të siguruar mbështetjen ndërkombëtare për shpëtimin e shqiptarëve të Kosovës nga terrori i Serbisë, ka pohuar se, “Si askush tjetër, dr. Ibrahim Rugova e shpjegonte çështjen shqiptare nga pikëpamja historike dhe njerëzore”. “Nuk kishte avokat më të mirë që të shpjegonte hallet e kombit shqiptar dhe të drejtat e tij”, ka thënë Presidenti Klinton.

Si askush tjetër deri atëherë, Presidenti Rugova, jo vetëm i shpjegoi botës me urtësi e durim përdhunimin historik të kombit shqiptar nga Serbia, por ai gjatë këtij procesi bëri miq për veten dhe shumë mbështetës ndërkombëtarë, jo vetëm për Kosovën, por edhe për lirinë dhe të drejtat e shqiptarëve kudo në trojet e veta autoktone. Për më tepër, dr. Ibrahim Rugova si askush më parë ose më vonë, fitoi besimin dhe mbështetjen e komunitetit shqiptaro-amerikan, pothuaj pa dallim dhe si rrjedhim mobilizoi shqiptaro-amerikanët që të shndërroheshin në një lëvizje lobuese të fortë për çlirimin dhe pavarësinë e Kosovës. Edhe kjo është pjesë e trashëgimisë së Presidentit Rugova që e ka zanafillën në atë vizitë të vitit 1989, i ftuar nga Kisha Katolike Shqiptare në Nju Jork, së bashku me akademikë të shquar shqiptarë, për të marrë pjesë në seminarin për Imzot Pjetër Bogdanin.

Nuk ka asnjë njeri ose udhëheqës pa të meta, por Presidenti Ibrahim Rugova, bazuar në aq sa e njihja gjatë pothuaj dy dekadash, posedonte një vizion të qartë për të ardhmen e Kosovës dhe të kombit shqiptar. Ai ishte i bindur se për kombin shqiptar nuk kishte rrugë tjetër, përveç radhitjes së tij, ndershmërisht, përkrah kombeve të përparuara të Perëndimit dhe si pjesë e pandashme e organizmave
Euro-Atlantike. Për të arritur këtë objektiv, ai ishte i bindur se shqiptarët kishin nevojë për të bërë miq dhe mbështetës të tyre në nivel ndërkombëtar. Ai siguroi përkrahjen e Perëndimit, e sidomos të Shteteve te Bashkuara të Amerikës për në rrugën e bashkimit dhe të integrimit të kombit shqiptar në organizmat euroatlantike me vendet perëndimore. Ai e kishte bërë të qartë prej fillimit se ku do të mbështetej më shumë, duke deklaruar “miqësinë e përhershme midis popullit shqiptar dhe popullit amerikan”.

Me përpjekjet e tij ndërkombëtare, dr. Ibrahim Rugova u bë simboli i pavarësisë së Kosovës dhe si njëri ndër figurat më të shquara dhe më të njohura botërisht të kombit shqiptar. Si i tillë, ai kishte fituar besimin dhe admirimin e botës, përfshirë edhe figurat më të dalluara të politikës amerikane. Një ndër këta udhëheqës amerikanë, Presidenti George W. Bush e pat kujtuar Presidentin Rugova me rastin e vdekjes, duke thënë se “Shtetet e Bashkuara humbën një mik me të vërtetë të madh, i cili siguroi gjithashtu edhe respektin e të gjithë botës për qëndrimet e tij kundër dhunës”.

Ndërsa ish-kryeministri britanik Tony Blair ka thënë për dr. Rugovën se “ishte i qetë, një njeri shumë modest, i cili më tha të vërtetën për Kosovën, për vuajtjet e popullit të vet, për nevojën që bota të dëgjonte për fatin e shqiptarëve dhe për obligimin e botës për të ndërhyrë… Ai foli me një zë të ulët, por me sinqeritetin më të madh duke më kërkuar ndihmë për popullin e vet. Unë ia dhashë besën se Britania e Madhe do ta ndihmojë dhe besën e mbajta”, ka thënë ish-udhëheqësi britanik Tony Blair.

Rugova ishte i vetëdijshëm për dëmet që komunizmi i kishte sjellë gjatë dekadave imazhit të mirë të Shqipërisë dhe shqiptarëve në radhët e miqve të vjetër të kombit shqiptar. Dhe për të siguruar mbështetjen e miqve të kombit shqiptar siç janë Shtetet e Bashkuara, ai besonte se me shembjen e komunizmit, kombi shqiptar duhej të ndërtonte bazat e forta të ekzistencës së tij në shekullin XXI, mbi vlerat dhe trashëgiminë shpirtërore dhe patriotike të rilindësve të vërtetë. Ishin këto parime dhe kultura e tij njerëzore plotë urtësi e modesti, të gërshetuara nga vlerat më të mira të kombit shqiptar, ato që e ndihmuan atë që të bënte miq për kombin shqiptar dhe të sensibilizonte botën në mbështetje të të drejtave të shqiptarëve në trojet autoktone, ku kanë jetuar me shekuj. Në 70-vjetorin e lindjes dhe në 25-vjetorin e vizitës së tij të parë në Shtetet e Bahkuara të Amerikës,

Presidenti i parë i Kosovës, dr. Ibrahim Rugova duhet të kujtohet për rolin e tij në ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës dhe për kontributin e tij për një Kosovë të lirë, demokratike dhe të pavarur, por edhe për rolin e tij në përforcimin e marrëdhënieve miqësore midis kombit amerikan dhe kombit shqiptar. Ai duhet të kujtohet gjithashtu, jo vetëm për miqtë e shumtë që i bëri Kosovës dhe shqiptarëve anë e mbanë botës, por edhe për shembullin e tij si njeri dhe si udhëheqës që besonte, se, mbi të gjitha, dashuria për kombin dhe mbrojtja e interesave kombëtare dëshmohet para botës, edhe duke ruajtur nderin e emrit shqiptar dhe nderin personal…”

Edhe VOAL ia uron gëzuar ditëlindjen mikut dhe kolegut tonë të nderuar Frank Shkreli! E falënderojmë nga zemra për bashkëpunimin e frytshëm prej shumë vitesh me opinionet e tij dhe urojmë ta vazhdojmë edhe për shumë vite të tjera këtë bashkëpunim!

Botuesit: Elida Buçpapaj dhe Skënder Buçpapaj

9 Qershori ngjarje e veçantë që shënon 74-vjetorin e lindjes dhe 50 vjetorin e fillimit të misionit në Zërin e Amerikës. Ja intervista e ish-shefit të “Zërit të Amerikës” për “Telegraf” : Marrëdhëniet shqiptaro-amerikane e kanë zanafillën në shekullin e 20-të, kur Presidenti i SHBA-ve Wilson përkrahu pavarësinë e shtetit të ri shqiptar. Mbrritja në Shqipëri si anëtari i delegacionit të parë të DASH dhe si e hapëm ambasadën e SHBA-së në Tiranë pas 45 vitesh

Gëzuar 9 qershorin e ditëlindjes miku ynë Frank Shkreli. Në emër të Gazetës “Telegraf”, shtafit të saj dhe personalisht të Botuesit Agim Çiraku, Ju urojmë shëndet, lumturi dhe gëzime në këtë ditë të veçantë të 74-vjetorit të lindjes.

I dashur Frank!

9 Qershori shënon edhe një tjetër ngjarje të veçantë për Ju dhe që rrallë ndodh në jetën e njerëzve, por që të gjithë do ta dëshironin. 9 Qershori i vitit 1974, përveç 74-vjetorit të lindjes, shënon edhe 50 vjetorin e fillimit të punës suaj të gjatë në Zërin e Amerikës. Ishte pikërisht 9 qershori 1974 , data e cila bëri të mundur që një personalitet me gjak dhe zemër shqiptare, të regjistronte emrin në librin e artë të kreut të Zërit të Amerikës për Europën dhe Azinë, si dhe Drejtues Politik i saj. Shkrimet dhe këshillat tuaja janë një shkollë e vëtetë për gazetarët e “Telegraf” në këto 14 vite njohje dhe bashkëpunimi me Ju.

Me shumë mirënjohje

Drejtori i Gazetës “Telegraf”

Engjëll Musai

Intervista e parë në tetor 2011/ Frank Shkreli, ish-shefi i “Zërit të Amerikës” flet për “Telegraf” me rastin e dy dekadave të miqësisë shqiptare me SHBA-të

Marrëdhëniet shqiptaro-amerikane e kanë zanafillën në shekullin e 20-të, kur Presidenti i SHBA-ve Wilson përkrahu pavarësinë e shtetit të ri shqiptar

Është kënaqësi që në përvjetorin e njëzetë të rilidhjes së marrëdhënieve diplomatike me Shtetet e Bashkuara, të bashkëbisedosh me një personalitet që ka ndikuar drejtpërdrejt në vendosjen e këtyre marrëdhënieve dhe për forcimin e urave të miqësisë dhe të bashkëpunimit me shtetin më të fuqishëm të botës. Ky është Frank Shkreli, ish-shef i seksionit të gjuhës shqipe  “Zërit të Amerikës” dhe më pas drejtor  për Euro-Azinë. Ka drejtuar edhe Këshillin Kombëtar Shqiptaro-Amerikan. Frank Shkreli është dhe një mik e bashkëpunëtor i afërt i gazetës “Telegraf”, i cili nuk rresht së na dërguari materiale të freskëta dhe origjinale nga Shtetet e Bashkuara për lexuesit tanë të shumtë. Në këtë intervistë ekskluzive, ai përcjell emocionet dhe mbresat e njëzet viteve më parë kur u rivendosën këto marrëdhënieve, se si janë forcuar ato gjatë këtyre viteve dhe mbi perspektivën e këtyre lidhjeve tashmë të konsoliduara. Në kuadrin e 30 vjetorit të rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike midis Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara, “Telegraf” po e riboton intervistën e plot të dhënë për Telegraf në tetor 2011

Zoti Frank, këto ditë në Tiranë po festohet 20-vjetori i rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike midis Shqipërisë dhe SHBA. Sipas jush, ku qëndron rëndësia e këtyre marrëdhënieve?

20-vjetori i rihapjes së Ambasadës Amerikane në Tiranë është me të vërtetë një rast historik për të shprehur krenarinë dhe kënaqësinë për miqësinë që ekziston sot midis Shteteve të Bashkuara dhe kombit shqiptar. Rëndësia  e këtyre marrëdhënieve, besoj se mund të vlerësohet, duke iu përgjigjur pyetjes: A është Shqipëria dhe kombi shqiptar në përgjithësi, më mirë sot se ç’ishte 20-vjet më parë kurë nuk kishte marrëdhënie zyrtare me Shtetet e Bashkuara?  Besoj se përgjigjja është e qartë për të gjithë.   Marrëdhëniet midis dy vendeve gjatë këtyre 20 vjetëve të kaluar, besoj se mund të cilësohen si shumë të mira, me përjashtim të një periudhe të shkurtër në vitin 1997.  Besoj se rëndësia e marrëdhënieve të ngushta e shumë miqësore midis dy popujve vlerësohet jo vetëm nga të dy palët, por edhe nga të tjerët. Pasi kombi shqiptar ka vuajtur gjatë gjithë shekujve nga okupues të jashtëm dhe nga diktatura komuniste,  rëndësia që shqiptarët i akordojnë  marrëdhënieve me Amerikën, bazohet, jo në ideologji ose interesa të përkohshme, por në ndarjen e vlerave të përbashkëta, në lirinë dhe në dinjitetin e individit dhe në standardet  e ndërtimit të një shoqërie demokratike për të gjithë, pa dallim.

Në thelb, unë besoj se rëndësia e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane 20-vjet e këtej, është se Shqipëria dhe kombi shqiptar, falë këtyre marrëdhënieve dhe përkrahjes amerikane, kurrë në historinë e tij nuk ka qenë me i lirë, zot i vetvetes në trojet e tij, më afër se kurrë realizimit të aspiratave të tij shekullore.  Falë përkrahjes së vendosur të Shteteve të Bashkuara, Shqipëria është anëtare e NATO-s, aleancës më të madhe ushtarake që ka njohur bota, jo e mbyllur  brenda vetes, por kontribuuese dhe pjesëmarrëse e përhapjes së paqes dhe sigurisë dhe e të drejtave universale.  Kosova është shtet i pavarur  dhe shqiptarët kudo në trojet e tyre gëzojnë më shumë se kurrë të drejtat dhe liritë e tyre. Shtetet e Bashkuara përkrahin vendosmërisht Shqipërinë në përpjekjet e saj në forcimin e shtetit ligjor dhe të institucioneve demokratike në përgjithësi, në rrugën e saj për të siguruar anëtarësimin në Bashkimin Evropian. Le të shërbej 20-vjetori i rihapjes së Ambasadës Amerikane në Tiranë si një rast i mirë  dhe i nevojshëm për të vlerësuar rrugën e bërë deri tani dhe arritjet e përbashkëta në këto marrëdhënie si edhe miqësinë midis dy popujve – dhe në të njëjtën kohë të përcaktohen  edhe parime të përbashkëta për përforcimin e mëtejshëm të këtyre marrëdhënieve.   Unë besoj se marrëdhëniet amerikano-shqiptare do të zhvillohen dhe marrëdhëniet midis dy kombeve  do të forcohen edhe më shumë në të ardhmen, jo vetëm në përfitim të dy palëve, por edhe në interes të paqes dhe sigurisë në rajon si edhe të zhvillimit ekonomik të shqiptarëve. Rëndësia e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane në këtë përvjetor dhe shpresoj në përvjetorët e ardhshëm, është se si asgjë tjetër, do të ndihmojnë drejtë  realizimit të sukseseve të mëtejshme të një Shqipëri moderne, demokratike, e hapur dhe dinamike për fatet e veta dhe të mbarë kombit shqiptar.

   Ju kini qenë ndër të parët që, në emër të Shteteve të Bashkuara keni shkelur në Shqipëri për lidhjen e këtyre marrëdhënieve. Cila është përshtypja juaj nga ato ditë kur bisedohej për rivendosjen e marrëdhënieve?

Është e vërtetë se unë kisha fatin dhe privilegjin e veçantë të isha anëtar i delegacionit të parë diplomatik të Shteteve të bashkuara që arriti në Tiranë, marsin e vitit 1991, menjëherë pas nënshkrimit të Memorandumit për rivendosjen e marrëdhënieve midis Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë. Ishte si një ëndërr, sidomos për mua, por edhe për kolegët e delegacionit. Por në të njëjtën kohë ishte një moment i cili pritej dhe për të cilin shpresohej për një kohë të gjatë. Ishte një ndjenjë ankthi, për mua personalisht dhe për komunitetin shqiptaro-amerikan, familjet e të cilit, i cili si asnjë grup tjetër etnik në Amerikë, ishin të ndara e për fatin e të cilëve nuk dinin gjë me dekada. Vallë a do vinte dita që shumë prej tyre prisnin të ktheheshin në atdhe?

A do i gjenin gjallë të afërmit e tyre, të arrestuar e të dërguar në kampe përqendrimi, ndoshta vetëm e vetëm se këta ishin  arratisur   në Shtetet e Bashkuara.  Edhe diplomatët amerikanë ishin të shqetësuar se si do të na prisnin. Para se të arrinim në Tiranë, kaluam një ditë e natë në Ambasadën Amerikane në Romë, për të mësuar nga diplomatët amerikanë aty, si post diplomatik amerikan më afër Shqipërisë.   Por, ata duke na kërkuar falje, na thanë se fatkeqësisht  nuk kishin asnjë informacion që ne mund ta gjenim të dobishëm për vizitën tonë disajavëshe në Shqipërinë komuniste të asaj kohe, me përjashtim të disa hartave dhe literaturë propagandë-komuniste që shpërndante ambasada shqiptare në Romë.  Fat të mirë!(Good luck)- na thanë dhe kini kujdes, na këshilluan diplomatët amerikanë në Romë.

 Ndonjë mbresë nga vizita juaj e parë në Tiranë?

Me të thënë të drejtën, fjala që mund të përshkruante ndjenjat tona kur zbritëm në aeroportin e Tiranës, ishte një shokim, një tronditje e dhimbshme shpirtërore.  Shikoje rreth e rrotull atij aeroporti, sikur lexoje fjalën izolim, izolim na bota, pasi aeroporti ishte bosh, por edhe të izol
uar nga njëri -tjetri, ndonëse dukej se edhe nëpunës e policë që ishin aty sikur nuk flisnin me njëri- tjetrin. Fatkeqësisht, por e vërtetë, më përshkoi një ndjenjë depresioni, e cila nuk mu nda për disa ditë, nga përshtypjet e para. Kishte dalë të na priste drejtori i protokollit të Ministrisë së Jashtme.  U vendosëm në hotel “Dajti”, ku flinim, hanim drekë e darkë, por edhe nga ku zhvillonim takime, mbledhje, me një fjalë një dhomë e kishim kthyer në zyrë të përfaqësisë së parë amerikane në Tiranë.

Në makinën që kishim marrë me qira nga Ministria e Jashtme dhe me të cilën udhëtonim nëpër qytete të ndryshme, vendosëm flamurin amerikan, gjë që vumë re se natyrisht kjo ngjalli kuriozitetin e pritshëm,dhe në disa raste frikë, pasi  ky flamur nuk ishte parë në Shqipëri, në pothuaj 50-vjet.  Ndërsa udhëtonim nëpër Shqipëri, kur ndodhnin grumbuj njerëzish merrnin guximin të na afroheshin për të parë se kush ishim ne me flamur amerikan në makinë, pasi disa të rinj në Tiranë na patën njoftuar,se çuditërisht shtypi zyrtar i kohës nuk kishte bërë asnjë njoftim për arritjen tonë në vend. Por, në shumë raste, kur përpiqeshim të flisnim me ndonjë person që ndodhej vetëm në rrugë ose në qytet, ai ose ajo largohej duke rrudhë krahët, siç duket nga frika, pasi shikonin flamurin amerikan në makinë. Njerëzit në grumbuj e ndienin veten më të sigurt dhe ishin më të guximshëm dhe më të sinqertë ne biseda me ne. Eventualisht, grumbujt e njerëzve rreth nesh dhe makinës kudo shkonim, sa vinin e shtoheshin – dhe në shumë raste arritja e jonë shndërrohej pothuaj në një karnaval, kështu që akulli që mund të ekzistonte ndaj nesh në fillim, më në fund u shkri dhe ndjenjat e shqiptarëve për Amerikën ishin pothuaj të papërmbajtura. Mirëpo, megjithëse disa ditë më parë ishin rivendosur marrëdhëniet midis dy vendeve, këto ndjenja nuk viheshin re në radhët e zyrtarëve të kohës ndaj prezencës së parë amerikane në Tiranë.

 A e vërenit hendekun midis udhëheqjes së atëhershme dhe popullit lidhur me dëshirën për rivendosjen e këtyre marrëdhënieve?

Absolutisht. Si thashë edhe më lart, siç duket Tirana zyrtare kishte vendosur që të mos e bënte bujë arritjen e delegacionit të parë amerikan në Shqipëri. Vetëm gazeta Rilindja Demokratike, pas një takimi që patëm me një delegacion të Partisë Demokratike të posa formuar, njoftoi publikun shqiptar për praninë tonë në Shqipëri. Regjimi i atëhershëm besoj se dukej i izoluar, sepse delegacioni ynë dhe delegacione të tjera sidomos ato të Kongresit amerikan të kryesuara nga Senatori Kljeborn Pell dhe Senatori Denis DiKoncini, ia kishim kushtuar të gjithë vëmendjen opozitës së re shqiptare të asaj kohe.  Mesazhi  për sistemin komunist ishte, koha e juaj ka kaluar, një ditë e re po lindë për Shqipërinë.  Megjithëse autoritetet e atëhershme shpresonin të vazhdonin të ruanin pushtetin në një mënyrë ose në një tjetër, shumica e shqiptarëve, sidomos të rinjve, me të cilët vinim në kontakt, ishin të bindur se valëvitja e flamurit amerikan në Tiranë, së pari në një makinë diplomatike, e më vonë para ambasadës së përhershme amerikane, ishte fundi i një regjimi që kishte shkaktuar aq shumë  vrasje e persekutime, dhimbje, vuajtje e tmerr për shumë familje të pafajshme shqiptare.

  Në periudhën e errët të regjimit komunist, si punonte SHBA për të ndihmuar popullin shqiptar?

Megjithëse marrëdhëniet shqiptaro-amerikane e kanë zanafillën në vitet e para të shekullit të 20-të, kur Presidenti i atëhershëm amerikan Uodrou Uilson përkrahu pavarësinë e shtetit të ri shqiptar, nuk mund të flitet për marrëdhënie serioze midis Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara deri në Mars të vitit 1991, kur në Uashington u nënshkrua Memorandumi për rivendosjen e marrëdhënieve.  Por e vërteta është se edhe gjatë periudhës së errët të regjimit komunist, këto marrëdhënie nuk u harruan kurrë as nga Uashingtoni zyrtar dhe as nga komuniteti shqiptaro-amerikan.  Megjithëse kishte njerëz të komunitetit shqiptaro-amerikan, që pas disa dekadave ishin “dorëzuar”, duke thënë se sistemi komunist nuk do të ndryshonte kurrë dhe se është humbje kohe për t’u marrë me këtë punë, pjesa dërmuese e komunitetit shqiptar të Amerikës nuk pushoi kurrë së punuari për  realizimin e ditës që shënon ky përvjetor, d.m.th. të rivendosjes së marrëdhënieve midis atdheut të lindjes, Shqipërisë  dhe atdheut të adaptuar Amerikës.  Edhe zyrtarët dhe diplomatët amerikanë, në çdo rast e kohë, gjithmonë bënin thirrje për rivendosjen e marrëdhënieve diplomatike midis dy vendeve – duke u kundërshtuar gjithmonë nga regjimi komunist shqiptar, i cili ngulte këmbë se kurrë nuk do të pajtohej me “imperializmin amerikan”.  Stejt Departmenti  e kishte bërë si litani, që çdo vit me rastin e 28 Nëntorit të bënte një deklaratë për Zërin e Amerikës  në favor të normalizimit të marrëdhënieve me Tiranën, me shpresë se eventualisht Tirana e kuqe do t’i përgjigjej pozitivisht thirrjes së Uashingtonit për normalizim të marrëdhënieve.  Kjo fatkeqësisht nuk ndodhi deri në rrëzimin e atij sistemi.

 Si një nga drejtuesit e “Zërit të Amerikës” në gjuhën shqipe, mund të na tregoni ndonjë episod nga pritja që i bënin shqiptarët mesazheve që vinin nga Uashingtoni?

Fakti është se ne nuk kishim ndonjë kontakt me shqiptarët brenda Shqipërisë gjatë asaj periudhe dhe si të tillë  nuk kishim as reagime ndaj deklaratave amerikane të njëpasnjëshme të Uashingtonit për rivendosjen e lidhjeve diplomatike midis dy vendeve.  Ne merrnin reagime pozitive ndaj deklaratave zyrtare të Uashingtonit drejtuar Shqipërisë, natyrisht nga komuniteti shqiptaro-amerikan dhe përfaqësues të tij, por edhe nga Kosova dhe diaspora shqiptare në Evropë.   Besoj se, gjatë 80-ave shumë intelektualë dhe përfaqësues të shqiptarëve të Kosovës ishin bindur se e ardhmja afat gjatë e Kosovës dhe e kombit shqiptar do varej nga rivendosja e miqësisë zyrtare midis Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara. Në fakt ashtu edhe ndodhi, ishte kjo miqësi që mori hov pas vitit 1991 e që më në fund ndihmoi në mobilizimin e botës në përkrahje të shqiptarëve të Kosovës dhe mbarë kombit.

Si e vlerësoni ecurinë e marrëdhënieve Shqipëri-SHBA gjatë njëzet viteve të fundit? Po për perspektivën e këtyre marrëdhënieve, ç’mund të thoni?

Besoj se, siç thashë edhe më lartë, me përjashtim të periudhës ‘96/97, këto marrëdhënie janë karakterizuar nga një frymë respekti të përbashkët, ndërkohë që përfaqësues të dy palëve kurrë nuk hezitojnë të theksojnë rëndësinë e “marrëdhënieve historike”  midis dy vendeve.  A mund të jenë këto marrëdhënie edhe më të forta edhe me fitimprurëse për të dy palët? Absolutisht! Por kjo nevojit angazhimin e plotë të të dy palëve.  Nuk dua ta teproj që si shtetas amerikan, por me origjinë shqiptar, të them me bindje të plotë se nuk besoj se ka ndonjë vend tjetër si Amerika, që Shqipërisë dhe shqiptarëve t’ua dëshiroj të mirën dhe pa asnjë kusht paraprak.   Ambasadori amerikan në Tiranë, gjatë një pritjeje me rastin e këtij përvjetori, në emër të Shteteve të Bashkuara, u citua  të ketë thënë nga Zëri i Amerikës  se: “Ne kemi qenë gjithmonë në anën e kombit shqiptar dhe do të vazhdojmë të mbështesim përparimin dhe avancimin e vazhdueshëm të Shqipërisë. Integrimi euroatlantik, një shtet i fortë ligjor, një ekonomi e begatë e orientuar nga tregu dhe institucione të pavaruara e demokratike. Këto janë aspiratat e popullit shqiptar. Ju keni të drejtë t’i prisni këto”, tha ambasadori amerikan në Tiranë. Ky është një mesazh me të cilin unë pajtohem plotësisht. Marrëdhëniet e 20-vjetëve të fundit, për mire ose për keq, nuk janë afektuar nga interesat e kundërta midis njëra tjetrës siç ndodhë normalisht midis shtetesh, por janë afektuar, kryesisht për keq, nga gjendja e brendshme politike në Shqipëri, nga mosmarrëveshjet midis pozitës dhe opozitës gjatë dy dekadave të fundit.  Në qoftë se mund të quhet kusht, i vetmi kusht që Shtetet e Bashkuara kanë për Shqipërinë e sidomos për klasën politike të vendit, është që të bashkëpunojnë për të mirën e vendit e të kombit. Ka shumë për t’u bërë në marrëdhëniet dypalëshe, por besoj se dy palët janë të gatshme të përdorin këtë përvjetor, që së bashku, si dy miq të punojnë për marrëdhënie edhe më të mira midis dy popujve, dhe si ortakë edhe në skenën ndërkombëtare për një të ardhme të begatë e stabile në paqe  për të dy palët dhe për rajonin.

Ju keni drejtuar edhe një shoqatë të shqiptarëve të Amerikës. Sa ka kontribuar shoqata juaj për këto marrëdhënie?

Unë kam drejtuar kohë më parë Këshillin Kombëtar Shqiptaro-Amerikan, (KKSHA), i cili së bashku me organizata si Vatra e të tjera, si edhe individë të ndryshëm kanë dhënë kontributin e tyre të paçmueshëm dhe gjithnjë vazhdojnë të ndihmojnë në përforcimin e këtyre marrëdhënieve, pasi kemi të bëjmë me një komunitet që e do shumë Shqipërinë dhe interesohet për fatin e kombit. Ky kontribut në të vërtetë njihet nga autoritetet e të dy vendeve.

1. Përveç përfitimit fillestar nga kuota shitëse e “Dëshmisë të veteranit”, disa blerës vazhdojnë të paguajnë edhe përqindjen mujore; dhe
2. Dhënia e dëshmive të veteranit, është kushtëzuar edhe me begatimin e klientelës elektorale.

Ndoqa biseden e Z.Xhufi me gazetarin Dritan Hila. Jam i detyruar te falenderoj z.Xhufi per vleresimin qe i beri vepres se Kol Bib Mirakaj dhe librit VETEVRASJA E NJE KOMBI.

Nese do qe dikush apo nje veper te harrohet, ka nje menyre te thjeshte, ta lesh ne harrese.

Z.Xhufi jo vetem qe nuk e len ne harrese, perkundrazi rekomandon qe libri VETEVRASJA E NJE KOMBI, me autor Kol Bib Miraken te studjohet ne te gjitha shkollat e vendit.

Ne kete rast nuk me ngelet tjeter vetem te falenderoj z.Xhufi,per sugjerimin e vlefshem pavresisht qellimit dashakeq te z.Xhufi.

Z.Xhufi ne menyre te perseritur eshte marr me personalitetin dhe vepren e tim eti.Them ne menyre te perseritur se dikur ne nje emision televiziv pati vene ne dukje qendrimin patriotik te Kol Bib Mirakes, icili pati deklaru, pavresisht se ishte i denuar me vdekje nga rregjimi komunist, se ne rast se Greqia do sulmonte Shqiperine do dorzohej pavaresisht pasojave, per te luftu ne mbrojtje te Atdheut, gje te cilen e kishte bere kunder jugosllaveve , ku mbeti i plagosur.

Deri ketu jemi ne te njejtin rregjister me z.Xhufi.

Interpretimet ne stilin e propogandes komuniste ,ia ulin vlerat diiskutimit te z.Xhufi.Ka ikur koha kur propaganda komuniste pranonte vetem nje menyre reagimi,duartrokitje dhe pergjerime per diktatorin e partine. Sot te pakten lirine e fjales e kemi me bollek,keshtu deklarimeve te rreme e dashakeqe te z.Xhufit mund t’i pergjigjemi pa frike se do perfundojme ne Spaç apo Qafe Bari.

Z.Xhufi permend nje fakt qe autori e ka shkruejt e zeza ne te bardhe, për marrëveshjen me çetniket e Malit te Zi ne Nendor te 1944. Xhufi e konsideron akt tradhetije tentativen per te koordinu veprimet ndermjet forcave deri dje armike kunder armikut te perbashket qe ishte partia komuniste jugosllave dhe bishteza e komunisteve shqipetarë. Xhufi me vetedije bën sikur nuk e vë re faktin se marrëveshja parashikonte perveç te tjerave respektimin e kufijve te momentit dhe jo si aludon ai. Zotit historian i politizuar duhet t’i sjellim ne kujtese se aleatet e demokracive perendimore, bene marrëveshtje me diktatorin Stalin kunder Gjermanise naziste, per te mos folur per nenshtrimin e plote te komunisteve shqiptarë tek ata jugosllavë e aleancat me ruse e kineze e dreqin e te birin.Shkaqet dhe interpretimet le t’i beje profesori.Kol Bib Mirakaj mund edhe te mos e permendete ate episod,po Ai eshte i ndergjegjeshem se detyra per shpetimin e Atdheut nga VETËVRASJA ,qe klasa plolitike i kishte pregadite Atdheut,kerkonte çfardo sakrifice personale per shpetimine Atdheut nga gremina ku po shkonte.

Per korrektese libri eshte shkrujun ne vitin 1951 dhe jo ne 1962.Eshte nje e vertete se si pasoje e VETERVRASJES SE NJE KOMBI, Shqiperia u vonu realisht te pakten 80 vjet ne integrimin evropjan. E vetmja trashegimi qe na la diktatura enverjane eshte nje klase politike e korruptuar dhe imazhet e ikjeve biblike te 1990,e keqe qe vazhdon edhe sot e kasaj dite me largimin e pjeses me vitale te shoqerise.

Z.Xhufi si historian pa dyshim me aftesine intelektuale dhe profesionale te pa diskutushme, por qe i perdor keq e pa dinjitet, kur ka lexuar librin e Kol Bib Mirakes eshte ndeshur edhe me nje deshmi te nje randesije te veçante historike. E kam fjalen per takimin e Kol Bib Mirakajt me majorin anglez z.Neell.

Ne ribotimin e librit pa as nje germe te ndryshuar,jane shtuar pak dokumenta te Ministrisë së Jashtme Britanike (Foreign Office)dhe pak dokumenta te nje akti me te cilin mburremi edhe une edhe zoti Xhufi, dokumenta mbi shpetimin e hebrejve gjate luftes.

Kol Bib Mirakaj e ka pershkruar takimin ashtu si ka ndodhur, por mungonte konfirmimi zyrtar i dokumentit per te cilin falenderoj z.Erald Karpi qe me dha mundesine ta kem kete dokument i cili konfirmon biedimet dhe korrektesen e Mirakajt ne pershkrim. Aty mesojme se Aleatët ne vitin 1944 nuk jepnin asnje garanci per integritetin teritorial te vendit.Ky eshte nje fakt historik qe na detyron ta shohim historine e luftes ne nje drite tjeter. Nese rinia pavaresisht se ra pre e propogandes komuniste dhe po ashtu edhe njerzit e thjeshte e ndjenin detyre qe luftonin okupatorin, luftuan dhe meritojne mirenjohjen e Atdheut,klasa drejtuese e luftes me ne krye Enverin,thjeshte luftonin si mercenar pa asnje garanci mbi integritetin e vendit pas lufte.

Nese alatet do i kishin dhenë garanci ndonje pale nuk kishte pse te mos ja jepnin Mirakajt, kur ato kishin nevoje per te blloku kalimin e trupave gjermane nepermjet rruges se Qafes Malit. Shqiperia shpetoi jo se luftuen partizanet, po per shkak te zhvillimeve ne kufirin jugor dhe nuk lindi nevoja e dy popujve vellezer si ne veri me serbet. Nese z.Xhufi nuk e ka lexu akoma dokumentin e ministrise jashtme angleze, le ta lexojë e te mesojë se simbas major Neell, agjenti anglez qe vepronte ne veri me emrin Brand,kishte marr instruksione qe ne rast rreziku t’i drejtohesh atij kolaborocionistit Mirakaj per ndihme. Pak e çuditeshme. Nuk mund te rri pa i kujtuar z.Xhufi se ne nje emisjon tjeter pati deklaru me cinizem,”pune madhe se paska shpetuar ca hebrej Mirakaj”kur bota vlereson se edhe sikur nje te kishte shpetuar.
Kol Bib Mirakaj ka bere nje veper humane. Fakti eshte se ka shpetuar mijra hebrej dhe na ka dhene mundesine te gjithve ne si popull te mburrmi me ate akt. E po te lexosh z.Faik Quku ,kundershtar politik i Mirakajt do mesosh se Mirakaj refuzoi 20000 napolona ari qe i afruen hebrejt per shpetimin e njeriut te tyre.Ka pranu si dhurate vetem dy bastuna me koke qelibari qe hebrejtë e Romes ia dhuruen si akt mirenjohje per kontributin e tij ne shpetimin e hebrejve ne Atdhe.

Eshte e pa hijeshme per Xhufin kur ben nje pohim aspak te vertet ne lidhje me Pal Bib Miraken ,se gjoja ka shku nga Roma ne Beograd dhe eshte stervitur nga Dushani. Genjeshter e trashe.Fakti eshte se Ai pasi eshte larguar nga Jugosllavija asnjeher nuk ka shkelur ne token Jugosllave.

Pal Bib Mirakaj nuk kishte nevoje te stervitesh nga Dushani i Enverit.Kishte eksperiencen e 7 vjetve rezistencee ne malet e Pukes,i strehuar dhe i mbrojtur nga populli,e shpesh here dhe nga gjoja komunistet.

Nese faktin qe ne si familje kemi qene kundershtar te rregjimit Xhufi e quen tradheti,le te vazhdoj te behet qesharak.

Z Xhufi nese nuk e di po ia them se familja e jone i ka dhene rezistences 7 te vrare e të pushkatuar.

Kol Bib Mirakaj i ka dhen e rezistences vllaun Pashukun,i ka dhene djalin Ndocin dhe i ka kushtu familjes mbi 900 vjet burgje dhe internime. I ka dhenë Shqiperise nje te shenjtëruar nga Vatikani Fran Pjeter Mirakaj.

Ne jemi krenarë per historine familjes.

Kol Bib Mirakaj nuk eshte se vetem e donte Atdheun. Ai ishte patriot qe sakrifikoi per ate.

Ne mbyllje po citoj nje pike ku Mirakaj dhe Xhufi jane dakord.

Xhufi sugjerion qe libri VETËVRASJA E NJE KOMBI te studjohet ne shkolla,pavaresisht se si e thote.

Ndersa Kol Bib Mirakaj thote…..po i le historishkruest te neserm nje dokument qe ta kenë gjithë shqiptaret per studim.

Z Xhufi bej historianin, harroje ideologjine.

Dje, në kryeqitetin e Serbisë, në Beograd është mbajtur një tubim masovik i gjithë Serbëve,ky është tubimi  pasi më datën 23 maj të këtij viti,  Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara miratoi rezolutën që e shpalli 11 korrikun ,,Ditën Ndërkombëtare të Reflektimit dhe Përkujtimit të Viktimave të Gjenocidit të 1995 në Srebrenicë’’. Një tubim i ngjashëm është  mbajtur edhe  datën 18 prill të këtij viti, në qytetin Banja Lluka të Etnitetit e quajtur Republika Srpska, të Republikës së Bosnjë Hercegovinës.

Ky tubim, ishte një lloj kundërshtie, pasi  zyrtarisht u pranua se në Srebrenicë ka ndodhur Gjenocid,dhe kështu të tregojn një lloj uniteti, duke treguar një mesazh se jan dhe do të manifestojn forcën ushtarake dhe vazhdojn të  kërcnojn haptas edhe publikisht  ish-hapsirat  Jugosllavisë.Duke kërcnuar se Etniteti i quajtur Republika Srpska,do të shkëputet e do të bashkëngjitet me Republikën e Serbisë.

Dje, liderët institucional, politik,  në Beograd bashkë me Akademinë Serbe të Arteve dhe Shkencave, Kishën Serbe, por edhe nga gjithë bota, e shpallën ,,botën serbe’’,një të ashtuquajtur Këshill Gjithëserb, projektin e saj politik e kulturor për Serbinë e Madhe. Serbia, më së shumti dëshiron  në zhbërjen e Kosovës dhe Bosnjë e Hercegovinës, por edhe vazhdojn të punojn në  defunksionalizojn Malin e  Zi dhe Maqedonin e Veriut, që sa më parë të kthehen dhe bashkë me Serbin të krijojn një Fedaratë të përbashkët , si një mini Jugosllavie.

Serbia kështu vetëm me mbështetje që ka nga Rusia, dëshirojn përmes mitengjeve  të dominojn në këtë pjesë të Ballkanit.

Shkruan©REFIK HASANI                                                                                  9 qershor 2024

Kur Pandeli Majkos filloi turin e tij në Perëndim, posa ishte emëruar ministër i Diasporës, më 12 Prill 2018 botova një opinionin tim tek Voal.ch dhe gazeta online Dielli, ku shprehja shqetësimin se Edvin Rama po klientelizonte diasporën. Titulli i opinionit qe “Pandeli Majko, larg duart nga diaspora”

Ky opinion është shkruar gjashtë vjet më parë.

Frikërat e mia, që kam shprehur aty, janë vërtetuar të gjitha.

Prej kur Edvin Rama krijoi ministrinë e Diasporës, u përqendrua tek burimet njerëzore militante të komunitetit shqiptar në Perëndim, duke i gratifikuar me ndere e financime me mbështetjen direkte të qeverisë, për të qenë në shërbim klientelist të kryeministrit të narkoshtetit. Kjo ministri u krijua me inisiativën e Edvin Ramës në mandatin e dytë, pra prej 2017 deri më 2021, nga ku vareshin pesë hallka: Këshilli Koordinues i Diasporës, Agjencia Kombëtare e Diasporës, Qendra e Publikimit të Diasporës, Fondi i Zhvillimit të Diasporës, Dhoma e Biznesit në Diasporë. Që do të thotë miliona Euro fonde e financime, me koperturën  demagogjike ‘kujdes për diasporën’. Në fakt është mbështetje për njerëzit e Edvin Ramës në diasporë dhe luftë e kamufluar diasporës e shtypit të lirë në diasporë.

Në mandatin e tretë, po me inisiativën e Edvin Ramës, kjo ministri u suprimua, por jo hallkat që mbetën direkt në varësinë e kryeministrit. Gjithmonë flasim për fonde e financime që favorizojnë njerëzit e Edvin Ramës në diasporë nën petkun institucional, por pa asnjë lloj transparence dhe sidomos për ta çoroditur, përçarë Diasporën dhe mbyllur gojën gazetarëve profesionistë.

Kur botova shkrimin për Pandeli Majkon (dhe kam një seri shkrimesh me këtë temë),  nuk kishte shpërthyer skandali McGonigal, por fenomeni ishte i qartë që, për interes të zgjatjes së pushtetit të Edvin Ramës, po personalizohej diaspora me instrumentat e favorizuar direkt nga kryeministri, nga portalet dhe TV shtetëror i Tiranës, një portavoce i regjimit – po injorohej dhe përjashtohej përfaqësimi i Diasporës reale që pastaj të penetrohej me njerëzit e Edvin Ramës në institucionet e vendeve Perëndimore. Ka investuar shumë. Për ta shkatërruar unitetin e komunitetit të Diasporës, rreth 3 milionë, tashmë qytetarë e shtetas të BE-së, SHBA-ve dhe Perëndimit me meritat e punën e vet të ndershme.

Edhe portali Diaspora Shqiptare që e drejton një ish këshilltare e Pandeli Majkos, kur ky ishte ministër i Diasporës, në këtë kuadër u krijua, që të varrosë gazetarinë e pavarur profesioniste dhe po ashtu zërin e Diasporës.

Asnjëherë gazetaria investigative e Tiranës nuk ka hyrë të shohë se si shpërndahen fondet për diasporën, se ku shkojnë fondet që ndan qeveria për Diasporën apo ato që Perëndimi i jep si mbështetje me destinacion Diasporën.

Kam shprehur publikisht përmes opinioneve se Edvin Rama po synon ta kthejë diasporën një copy paste të asaj që ka krijuar në Shqipëri! Informalitet, nepotizën, favoritizëm militant, klinetelizëm, patronazhizëm, lidhje me krimin e organizuar deri tek narkoshteti. Në objektiv ka zyrat Perëndimore në Tiranë dhe Perëndimin, përmes kompromentimit, favoritizmave për të afruar njerëz me influencë, zyrtarë të lartë dhe institucione në Perëndim.

Prej 11 viteve regjimi i tij i narkoshtetit e ka shpopulluar Shqipërinë me 1 milionë banorë.

Tani unë po parashtroj një pyetje dramatike. Ne ikëm nga Atdheu, fëmijët i morëm të vegjël me vete dhe i lindëm në Perëndim, po tani që Edvin Rama po na ndjek me bandat e tij në diasporë, ku të shkojmë?!

Po nënvizoj diçka shumë esenciale. Si profesioniste, po fokusohem tek liria e shprehjes që është e ndaluar dhe nënkontrollin e Edvin Ramës jo vetëm në Shqipëri, por edhe në diasporë.

Edvin Rama i linçon gazetarët që e kritikojnë, e denoncojnë, që refuzojnë të bëhen vegla të tij. Nga ana tjetër përdor filtra të egra censure deri edhe në rrjetin social ku promovon e lançon njerëzit e vet, antikulturën, kulturën trash dhe amatorizmin si zhurmues për popullin e Facebook që sot, më tepër se kurrë, vuan nga apatia, indiferenca dhe konformizmi. Nga njëra anë varfëria është mjet shtypje, nga ana tjetër përfitimet e favorizimet. Jo më kot administrata publike sot ka arritur rreth 200 mijë vetë në një Shqipëri ku Edvin Rama nuk lejon publikimin e censusit, ku thuhet se popullsia sot varion nga 1.6 deri 1.9 milionë vetë.

Asnjëherë nuk pranoj të ndihem viktimë, paçka se kam 33 vjet që kërcënohem pa prâ. Kjo shkon paralelisht edhe me nivelin që ka sistemi demokratik në shtetet shqiptare. Kosova po shkon drejt forcimit të shtetit të së drejtës, ndërsa Shqipëria po forcon narkoshtetin. Edvin Rama ka një qasje të egër ndaj gazetarëve të pavarur, të cilët i lufton me të gjitha mjetet e shumta që ka në dorë, duke shpërdoruar pushtetin, sepse ai ndihet pronar i gjithë administratës, Shqipërisë, burimeve njerëzore deri edhe i diasporës.

Një mjet për t’i luftuar, kërcënuar e mbyllur gojën gazetarëve janë edhe gjyqet.

Si gazetare prej gati katër vitesh jam e akuzuar për shpifje! Pretenduesja, të cilën Edvin Rama e ka zgjedhur të përfaqësojë diasporën e Zvicrës në Këshillin Koordinues të Diasporës, që, në fakt, nuk e përfaqëson këtë diasporë, bën shpifjen më të madhe ndaj një botueseje, gazetareje, poeteshe dhe autore librash që ka mbi 33 vjet që lufton në mbrojtje të së vërtetës. Dërgimi i gazetarëve në gjyqe nën akuzën e shpifjes, sipas SLAPP, janë kërcënim ndaj lirisë së fjalës dhe në funksion të mbylljes së gojës, censurës dhe autocensurës.

Një gazetar profesionist nuk mund të shpifë. As unë nuk shpif kurrë. Kurrën e kurrës.

As si njeri, as si profesioniste!

Dhe përveç kësaj, jam besimtare e shtetit të së drejtës!

Besoj në drejtësinë e sistemit demokratik.

Nuk thotë më kot Buda se “Tri sende nuk mund të fshihen gjatë: dielli, hëna dhe e vërteta”.

Por, ndërsa i shkruaj këto rradhë, rreziku ndaj gazetarisë së pavarur është më i lartë se kurrë.

Unë po fokusohem tek gazetaria shqiptare.

Portalet që bëjnë gazetari profesioniste,  të pavarur nga politika, nga oligarkët dhe mbajnë qendrime pro interesave kombëtare, pro Euro-Atlantike dhe kritikuese ndaj korrupsionit, nepotizmit, në mbrojtje të vlerave Perëndimore, janë të rrezikuar.

Rrezikojnë ekzistencën sepse nuk përfitojnë asnjë lloj mbështetje financiare, që normalisht do t’ju takonte, pasi financimet shkojnë tek klientët – por kjo është e keqja më e vogël, sepse ka gazetarë të përkushtuar që sakrifikojnë dhe japin kontributin e tyre për të mirën e përbashkët të komunitetit.

rrezikohen nga sulmet e hakerave të shtyrë nga politika që sa vijnë dhe sofistikohen;

rrezikohen nga gjoba mijra Eurosh për një foto kur cënohet e drejta e autorit, edhe kur kjo foto është marrë nga një medium e burim i fuqishëm shqiptarofon;

rrezikohen nga përjashtimi i gjuhës shqipe nga Google AdSense – Earn Money from Your Website – dmth që faqja të përfitojë nga puna që bën. Përfshirja e gjuhës shqipe në Google AdSense ishte një nga premtimet mediatike të Edvin Ramës posa mori pushtetin më 2013 – siç e shohim ishte një rrenë klluqe sepse Edvin Rama është armiku i gazetarëve;

rrezikohen nga gjyqet e instrumentalizuara nga politika e korruptuar (SLAPP). Nëse mediat e mëdha kanë zyrat ligjore që i mbrojnë gazetarët, mediat e vogla nuk kanë mundësi financiare që t’i kenë, pa marrë parasysh se cilësia e raportimit është po aq profesionale sa edhe e mediave të mëdha;

rrezikohen nga mafia  dhe krimi i organizuar që po fuqizohet nga korrupsioni shtetëror, mos funksionimi i sistemit demokratik dhe mbështetja direkte e politikës.

Sapo kemi parë reportazhet investigative të gazetarit Giorgio Mottola nga Report i RAI3 dhe publikimin e Bild për narkoshtetin nën udhëheqjen e kryeministrit Edvin Rama, ka marrë kërcënime drejtori i Report Sigfrido Ranucci, i cili është nën mbrojtjen e shtetit si Roberto Saviano, prej 2021. Po ashtu kemi parë tërbimin mediatik të Edvin Ramës kundër gazetarëve, akuza, fyerje, mallkime me dorën e hekurt të shtetit duke marrë edhe mbështetjen alla Duçe të kryeministres së Italisë Georgia Meloni se gjoja Report po linçon popullin shqiptar, propagandë tipike stalinisto-fashistoide populiste.

Në fakt Report me ekpin e vet janë dritë në fund të tunelit. Reportazhet e Report  i RAI 3, raportet e Bild apo raportet që po sjell tash së fundi gazetari investigativ Vudi Xhymshiti, janë shpresë dhe frymë për fuqinë që ka fjala e lirë në mbrojtje të lirisë dhe vlerave të sistemit demokratik.

Që kur Bild publikoi përgjimet për vjedhjen e votave në zgjedhjet e 2017 dhe 2019, Edvin Rama me gjithë qeveri duhej të jepte dorëheqjen, pasi në vjedhjen e votave përfshihen deri edhe organet e mbrojtjes së sigurisë së rendit kushtetues.

Pa liri të shprehjes dhe pa gazetarë trima sistemi demokratik jo vetëm në Shqipëri, që ka degjeneruar në narkoshtet, por edhe në Perëndim, sot më tepër se kurrë, është në rrezik nga liderë autokratë që me favore blejnë e rekrutojnë zyrtarë perëndimorë si McGonigal, këshilltarë apo kompromentohen sipas stilit të ish kancelarit të Gjermanisë Gerhard Schröder!

SOS për gazetarinë e pavarur nga politika, SOS për gazetarët që shqiptojnë të vërtetat duke marrë kërcënime nga të gjitha anët!

Roli i shtypit të lirë dhe gazetarëve të pavarur e profesionistë për të qenë një “mbrojtës”- “Watschdog” ndaj shkeljeve dhe abuzimeve të një qeverie apo qeveritarëve a zyrtarëve publikë është një nga komponentët themelorë të një shoqërie demokratike.

SOS sistemi demokratik dhe vlerat e Perëndimit!

Pandeli Majko larg duart nga diaspora! Nga Elida Buçpapaj

Për të çuar deri në fund amanetin e tij për të mos harruar shkrimtarët e përjashtuar nga regjimi komunist i Enver Hoxhës, gjatë viteve, unë jam munduar me një numër shkrimesh modeste (kush jam unë të shkruaj për Ernest Koliqin?) për veprimtarinë intelektuale, letrare e politike, por sidomos, për rolin historik dhe heroik kombëtar të Ernest Koliqit në përhapjen e shkollave shqip në Kosovë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare nën ish-Jugosllavinë (1941-1944)

Për rolin me rëndësi kombëtare të Ernest Koliqit në përhapjen e gjuhës shqipe dhe kulturës shqiptare, anë e mbanë trojeve shqiptare, gjatë periudhës që ai ishte Ministër i Arsimit (1941-1944) kanë shkruar shumë bashkohas të tij. Roli i tij kombëtar është i mirë dokumentuar. Ministria e Arsimit në Tiranë që ai kryesonte në atë kohë pat dërguar rreth 200 mësues e mësuese, inspektorë e drejtorë, të cilët mundën të hapnin një numër shkollash fillore, të mesme dhe gjimnaz në gjuhën shqipe dhe shpërndarje bursash për studentët shqiptarë nën drejtimin personal të Ernest Koliqit, anë e mbanë trojeve SHQIPTARE nën ish-Jugosllavi, në Kosovë, Tetovë, Dibër të Madhe, të krahinave bregdetare me Ulqinin e deri në Çamëri.

Duke u nisur nga besimi i tij siç ka shkruar më vonë Koliqi, me fjalën Shqiptar, ai nënkuptonte, “Njeriun bashkombtar të Shqipnisë së vjetër dhe të Kosovës, e për të qenë krejtsisht të qartë, edhe atë të Malit të Zi e të Maqedonisë. Thërrasim, “Arbresh”, vëllaznit fisnor të Italisë e të Greqisë e të Zarës; përdorim skajin Arbnuer – nga Arbri – tue përfshi në të, mbarë gjinden e gjakut tonë, dmth, Arbreshë e Shqiptarë bashkë”, sipas tij.

Askush me mendje të shëndosh nuk mund të mohojë rolin e Ernest Koliqit – megjith pikëpamjet ideologjike komuniste, që për fat të keq, mbizotorojnë ende — në organizimin dhe drejtimin e tij të shkollave shqipe nga viti 1941 e deri në 1944 në Kosovë e mëtej. Nuk mund të mohohet as trashëgimia e tij në zhvillimet e mëtejshme historike dhe përparimet në fusha të ndryshme, jo vetëm në fushën e arsimit e të kulturës shqiptare anë e mbanë trojeve, por edhe në zhvillimet politike dhe ushtarake që çuan më në fund në çlirimin dhe pavarësinë e Kosovës dhe në përmirësimin e dukshëm të drejtave të mohuara shqiptarëve gjatë dekadave. Jam i besimit se shumë prej nesh që e kemi origjinën nga ato anë, po të mos ishte për rolin e Ernest Koliqit në përhapjen e mësimit të gjuhës shqipe dhe kulturës shqiptare – as shqip nuk do të flisnim sot, as nuk do ta konsideronim veten bashkombas– Frank Shkreli: Mirënjohje për mësuesit e shkollës së parë në gjuhën amtare shqipe në rrethin e Ulqinit | Gazeta Telegraf Megjithë kontributet e tija të shumta Ernest Koliqi është luftuar dhe vazhdon të luftohet nga mendjet djallëzore majtiste-komuniste anti-shqiptare për bashkpunimin me regjimin e mbështetur nga fashizmi italian në Shqipëri. Kritikët maniakë modernë të indoktrinuar me ideologjinë komuniste mund të vazhdojnë të kritikojnë, të shajnë dhe të shpifin kundër veprës së Ernest Koliqit. Për fat të keq kështu u ka ndodhur dhe u ndodh në histori njerëzve të mëdhej si Koliqi, por për fatin e bardhë të Kombit, veprat dhe kontributi i Koliqit kanë lenë pas gjurmët të pashlyeshme dhe ndjenjat e thella që ruhen ndër brezat e shqiptarëve të Kosovës dhe të trevave tjera shqiptare nën ish-Jugosllavi.

Tahir Zajmi i lindur në Gjakovë, (1897-1971) aktivist politik në Shqipëri në periudhën e mesluftërave botërore dhe njohës i mirë i kontributeve të Koliqit për hapjen e shkollave shqipe në Kosovë, ka shkruar (më 1963) se, “Fitim i madh për Kosovën ka qenë hapja dhe funksionimi i shkollave shqipe…të cilat me ritëm të shpejt dhe të pandalshëm i falin Kombit pionerë të ri që do të jenë garancia më e shëndosh dhe uzdaja e së ardhmes së atdheut.” Duke shtuar se, “Merita kryesore e kësaj veprimtarie patriotike e qeverisë shqiptare, pa dyshim, i përket Ministrit të Arsimit të asaj kohe, Profesor Ernest Koliqit, i cili me vullnetin dhe me shpirtin prej nji idealisti nuk kurseu energjitë e tija as mjetet shtetnore që kishte në dispozicion…e sot për fatin e bardhë të Kombit është formuar atje një rini dinamike në çdo fushë të aktivitetit kombtar e shtetëror e cila po përgatitë dhe po forcohet për të lumnue fatin e vendit në të ardhmen”, ka shkruar Tahir Zaimi nga Gjakova, sa i përket kontributit të Ernest Koliqit për gjuhën dhe kulturën në Kosovë duke shtuar se ka shumë arsye që, “Ernest Koliqi zë një vend të naltë ndër zëmrat e dashamirëve të Kosovës e njëherit edhe në historinë e përpjekjeve për naltësimin kulturor të saj”.

Ndërsa një bashkohas tjetër i Koliqit (Lok Limthi-lexo Tahir Kolgjini) në një shkrim me rastin e 60-vjetorit të lindjes së Koliqit, shprehet se, “Koliqi, me përpjekje të pa prera e pati fatin e bardhë për të zenë një vend të posaçëm midis atyre burrave të vlefshëm që ia dedikuan veten Kombit nepërmjet gjuhës. E përnjimend, shërbimi që i bëhet një kombi nepërmjet gjuhës është më kryesori. Gjuha është shpata. Gjuha është arma. Gjuha është zemra. Gjuha është shfaqja e gjallënisë, e ma në fund gjuha është vetë jeta dhe vet Kombi. Pa gjuhë s’ka Komb. Kush ka humbur gjuhën ka humbur vetveten. Është fikun përgjithmonë. Sot, veprat e Koliqit e kanë dhenë pemën e vet të shijshme dhe u flasin brezave, përsa të jetë jeta. Pra, i lumi ai për çka ka punuar. E të lumtë ata që kanë ndjekur këtë rrugë të mbarë. Pikërisht, për këtë arsye, “Zotënia i nji Kombi është ai që i shërben atij. Njerzit shkojnë e vinë, veprat e tyre qëndrojnë”, ka shkruar Tahir Kolgjini me pseudonimin Lok Limthi.

Prandaj, për këto dhe shumë arsye të tjera edhe unë po i bashkohem thirrjes që bënë muajin e kaluar, me rastin e ditëlindjes së Koliqit, dy intelektualë të Kosovës, Ambasadori Flamur Gashi me një shkrim në gazetën Dielli të Vatrës –Ernest Koliqi – Dielli | The Sun (gazetadielli.com) dhe Ahmet Qeriqi, Drejtor i Radios Kosova e Lirë –Ernest Koliqi (1903 – 1975) atdhetari që hapi 200 shkolla shqipe në Kosovën e robëruar – Radio Kosova e Lirë (radiokosovaelire.com)

Flamur Gashi, Drejtor Menaxhues i Televizionit “A2 CNN” në Kosovë, gazetar dhe ish-diplomat me përvojë dhe një figurë e njohur në fushën e gazetarisë së shkruar dhe radio-televizive në Shqipëri, bën thirrje që, “Në çdo qytet të Dardanisë, Maqedonisë, në Preshevë, Medvegjë, Bujanoc, në Malit të Zi dhe kudo ku ka dhe jetojnë shqiptarë është meritore të ketë shkolla, rrugë, sheshe dhe shtatore me emrin e themeluesit dhe përhapësit të arsimimit kombëtar në këto anë. Si çdo datë të lindjes së tij, në mirënjohje të thellë kujtojmë atë që mundësoi hapjen e shkollave shqipe në Dardani dhe në trojet e tjera etnike shqiptare, të mbetura jashtë Shqipërisë së vitit 1912: Ministrin e Arsimit Ernest KOLIQI”, ka shkruar ndër të tjera Flamur Gashi. (Shkrimi i plotë mund të lexohet në këtë link: Ernest Koliqi – Dielli | The Sun (gazetadielli.com)

Ndërkaq, ditëlindjen e Ernest Koliqit, muajin që kaloi, e shënoi edhe Profesor Ahmet Qeriqi, Drejtor i Radios Kosova e Lirë, me shkrimin “Ernest Koliqi (1903 – 1975) atdhetari që hapi 200 shkolla shqipe në Kosovën e robëruar –Ernest Koliqi (1903 – 1975) atdhetari që hapi 200 shkolla shqipe në Kosovën e robëruar – Radio Kosova e Lirë (radiokosovaelire.com) — Profesor Ahmet Qeriqi, Drejtor i Radios Kosova e Lirë. publicist, shkrimtar e përkthyes shkruan se, “Ernest Koliqi ka qenë njëri ndër personalitetet e njohura të letërsisë e kulturës shqiptare, në përgjithësi. Një kontribut të veçantë i ka dhënë arsimimit në Kosovë, në vitin 1941, kur forcat italo-shqiptare kishin depërtuar në vendin tonë dhe kishin dëbuar forcat ushtarake e policore të Mbretërinë famëkeqe jugosllave, e cila gjatë tërë kohës së sundimit nga viti 1913 e deri në vitin 1941 nuk kishte lejuar asnjë shkollë shqipe por as edhe një libër në gjuhën shqipe. Ata shqiptarë që mësonin ilegalisht gjuhën e tyre, ndiqeshin e dënoheshin nga regjimi deri më 20 vjet burg. Dërgimi në Kosovë i më shumë se 200 mësuesve, hapja për herë të parë e qindra shkollave shqipe në Kosovë, Maqedoni e Mal të Zi, ishte dhurata më e madhe që mund t’i jepej një kombi të ndarë padrejtësisht dhe të persekutuar mizorisht vetëm për shkak të përkatësisë së tij kombëtare e fetare.  Pavarësisht se Koliqi i mbeti besnik Italisë, nuk mund të thuhet se ka qenë besnik i fashizmit, me faktin se ai gjatë asaj kohe ka ndihmuar, aq sa ka pasur mundësi edhe intelektualët shqiptarë, të cilët regjimi i trajtonte si armiq. Pas çlirimit nga Italia, Koliqi u anatemua si bashkëpunëtor i regjimit italo-shqiptar dhe vepra e tij nuk u vlerësua. Megjithatë, Koliqi me punën dhe veprën e tij, me kontributin që i ka dhënë letërsisë, kulturës, albanologjisë, sidomos hapjes së shkollave shqipe në Kosovë e më gjerë, është një kontribut madhor, që nuk e zbeh aspak përkatësia e tij partiake në një kohë të caktuar. Koliqi meriton ta ketë një përmendore në qendër të Prizrenit apo të Prishtinës”, është thirrja që bën Profesor Ahmet Qeriqi për një përmendore në nder dhe në kujtim të Ernest Koliqit për “dhuratën e tij më të madhe që mund t’i jepej një kombi…”.

Nuk e di nëse thirrja e dy intelektualve shqiptarë-dardanë do përfillet nga ndokush dhe si rrejdhim vepra e madhe e Koliqit të shkojë ashtu siç është deri tani, në harresë, si e shumë të tjerëve e dikush tjetër të marrë kredinë për kontributin e paçmueshëm të tij për hapjen e shkollave shqipe anë e mbanë trojeve shqiptare dikurë. Por ka rëndësi vet-kënaqësia e Ernest Koliqit i cili ishte i vetdijshëm për suksesin e veprimtarisë së tij të viteve 1941-1944 dhe efektin afatgjatë në interes të Kombit. Për këtë mund të lexoni një artikull të tij të gjatë titulluar, “Kroje të reja në Parnasin Shqiptar”, botuar në Revistën Shejzat (nr 1 Gusht, 1957), për të parë krenarinë dhe pasionin e tij të përzemërt për zhvillimet arsimore, gjuhësore e kulturore në Kosovë në vitet e 1950-ve e më vonë. Aty, Koliqi shkruan Mbi librin “Shkëndijat e para”, botuar në Prishtinë me 1956, një antologji, që i kishte renë atij në dorë, siç thotë papritmas, ndërsa shkruante:

“Kallzoj të drejtën që n’at libër gjeta nji balçëm ngushullimesh shperblyese. ‘Bane të mirën në dét se e gjën në krypë’, thotë nji fjalë e motshëme. E kjo lloj krype, kur gjindet papritmas, i jep shije të veçantë jetës. Të dytën herë, veç, këtë anthologji e lexova tue i ndrydhë trokllitjet e zëmrës dhe tue mprehë fuqinë gjikuese të mendjes. S’po mund të rrijë pa ua paraqitun lexuesave dashamirë të kësaj së përkohëshmeje këta shkrimtarë të rij që mugulluen në pjesën e Jugoslavisë ku shqipja àshtë gjuhë arntare. Ah, lumni e smirueme me qënë poet djaloshar! Këtyne djelm ndjellamirë i buzqeshë prej s’largu Lavdija e majave të Parnasit edhe i joshë me iu ngjitun termal rrmoreve të thepisuna për me shijue në kaltheritë e heshtuna pranë qiellit, shugurimin e saj të hyjnueshëm e hyjnues. Këta i ngjiten malit të Zànave, heshtija e të cilit vlon me gurgullime gurrash harmonioze, nga ana e andejme, e na përpiqemi me i hypun n’anë të këndejshme por në kreshtën vetmitare, të ruejtun nga Ora e amshueme e Fisit, na pret e njàjta lavdi”.

Shihet qartë nga ky paragraf i një shkrimi më të gjatë të vitit 1957 se Ernest Koliqi – megjithë, “kreshtën vetmitare”, izolimin dhe përjashtimin zyrtar deri në ditët esotpme — ka shkuar në atë jetë i kënaqur për punën e tij me hapjen e shkollave shqipe anë e mbanë trojeve shqiptare në vitet 1941-1944. Dhe rrjedhimisht, i kënaqur dhe i shpërblyer me arritjet e “djelmve ndjellamirë”, poetë e shkrimtarë në Kosovë dhe më gjërë, të cilëve sot u buzqeshë prej s’largu, Lavdija e majave të Parnasit. Duan e s’duan kritikët dhe kundërshtarët e tij fanatikë sot — edhe Ernest Koliqin e pret “Ora e amshueme e Fisit” me të njëjtat Lavdi të Majave të Parnasit – me ose pa përmendore të tij në Kosovë dhe trojet tjera shqiptare. Megjithë këtë përshëndes zotërinjtë Ahmet Qeriqin dhe Flamur Gashin për nismën e tyre fisnike dhe patriotike, duke uruar që edhe intelektualë të tjerë të tregojnë ndershmëri intelektuale dhe patriotike e t’i bashkohen kësaj iniciative në Kosovë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare.

Frank Shkreli

Ahmet Qeriqi: “Dërgimi në Kosovë i më shumë se 200 mësuesve, hapja  për herë të parë e qindra shkollave shqipe në Kosovë, Maqedoni e Mal të Zi, ishte dhurata më e madhe që mund t i jepej një kombi të ndarë padrejtësisht dhe të persekutuar mizorisht vetëm për shkak të përkatësisë së tij kombëtare e fetare…Koliqi meriton ta ketë një përmendore në qendër të Prizrenit apo të Prishtinës”.

Autori me Ambasador Flamur Gashinnë Nju Jork, 2022: “Në çdo qytet të Dardanisë, Maqedonisë, në Preshevë, Medvegjë, Bujanoc, në Malit të Zi dhe kudo ku ka dhe jetojnë shqiptarë është meritore të ketë shkolla, rrugë, sheshe dhe shtatore me emrin e themeluesit dhe përhapësit të arsimimit kombëtar në këto anë… Ministrin e Arsimit Ernest KOLIQI”.

Të vdekur mes të gjallëve
të vdekur të gjallë
një lojë me fjalë
kundër apatisë sociale

që drogojnë me kokainë rrena
fare pa frena
televizionet e Tiranës
atje ku çimkat me syze
në tregun mediatik
të helmimit të psikës së masave
shiten për xixëlloja
nepërkat gjuhëhelmuese
të propagandës
hardhuca syrruazë gjelbëruese
karkalecët lekurërreshkur
me antena e disiplinë partie
hallkë pas hallke
popullit klient i shiten
si fatsjellëset nuse pashke

nuk mund t’i mungojnë
këtij peisazhi bukolik
poetët e brigadave të tërshërës
për stomakun publik
të reklamuar nga showmenët
rojtarë me tufa çelësash
të ndryshkur
në brezat e pantallonave
firmato këllirë
që i shpërndajnë
mendimet të gatëshme
gjellë guzhinash kolektive
për audiencën televizive
populli mjafton t’i mbllaçisë
pa patur nevojë
për ta vënë trurin në prizë

showmenët kanë inkarnuar
rojtarët e burgjeve
të Spaçit e Qafë Barit
vigjëlojnë me sy picërruar
me mjekrat gozhdë
mos penetrojë
në hartēn e mendjes
ndonjë iluzion optik i parruar
nga makineria e agjitpropit
apo mos ka depërtuar
ndonjë spiun armik delirant
në kutitë e trushplarjes
së programeve edukative
të përpunimit kolektiv të shijeve
brënda natës në karierë hip
sipas formatit të Big Brother VIP
kur militantët i futen në shtrat
si tufa delesh të klonuara
kryetarit pirat
me aperitivë etikë estetikë
të parafabrikuar
populli mjafton t’i mbllaçisë
pa patur nevojë të mendojē
ta vejë trurin në prizë

Të gjallë mes të gjallëve të gjallë
të vdekur ngrihuni nga varret
nuk është lojë me fjalë
është luftë kundër apatisë sociale

(Nga libri poetik në përgatitje për botim “Skaterr”

Ndoshta më shumë për t’i bërë qejfin vetes, ashtu si në të kaluarën, përpiqem të kujtoj në mënyrën më modeste, data dhe personalitete nga historia kombëtare e shqiptarëve, sidomos personat dhe datat historike, nga të cilat shqiptarët edhe sot mund të marrin shembull e mësim, në përballimin me aktualitetin e sotëm politik në trojet shqiptare.

Sivjet, në kujtim të Kuvendit Kombëtar të Prizrenit ose Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, mbledhur në Prizren më 10 qershor, 1878, tri ditë para se të fillonte punimet Kongresi famëkeq i Berlinit, po sjell në kujtesë poemën patriotike, “O moj Shqypni”, një poezi e shkruar nga Pashko Vasë Shkodrani, rreth viteve 1878–1880.

Sot, e kësaj dite, kjo poemë patriotike, por njëkohësisht, kritike dhe historike e Pashko Vasës, konsiderohet si një prej botimeve më të rëndësishme të viteve të Lidhjes së Prizrenit, me një ndikim mjaft të gjërë në Rilindjen kombëtare të shqiptarëve në atë kohë dhe si njëra prej veprave më të rëndësishme të letërsisë shqipe, në përgjithësi. Thuhet se Vaso Pashë Shkodrani e kishte shkruar këtë vjershë gjatë themelimit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit – si organizata e vetme shqiptare – që kishte marrë përsipër bashkimin e të gjithë shqiptarëve për të mbrojtur terësinë e trojeve shqiptare dhe interesat kombëtare të gjithë shqiptarëve pa dallim feje a krahine.
Poema e Vaso Pashës, “Moj Shqypni”, edhe sot simbolizon dhe motivon shqiptarët për bashkim e atdhedashuri dhe, njëkohësisht, frymëzon të gjithë shqiptarët e ndershëm, që të mbrojnë edhe sot interesat dhe të drejtat e të gjithë shqiptarëve, anë e mbanë trojeve kombëtare në Ballkanin Perëndimor, lënë amanet nga gjyshërit dhe stërgjyshërit.

Me shpresën e pa shpresë se kjo poemë e Vaso Pashës, do të frymëzojë sadopak ata që kanë sot në dorë punët e shqiptarëve, që të reflektojnë në këtë përvjetor të kësaj date historike – themelimit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit – si një rast që të pakën për një ditë klasa politike aktuale të shpalosi një ndërgjegje më të pastër kombëtare: Për një bashkim e qëllim, duke “lidhur besën shqiptare dhe duke u betuar”, për mbrojtjen e trojeve dhe të interesave kombëtare të gjithë shqiptarëve, në përgjithësi, dhe pa dallim.

“Por sot, Shqypni, pa m’thuej si je?”

MOJ SHQYPNI

O moj Shqypni, e mjera Shqypni,
Kush te ka qitë me krye n’hi?
Ti ke pas kenë një zojë e randë,
Burrat e dheut të thirrshin nanë.
Ke pasë shumë t’mira e begati,
Me varza t’bukura e me djelm t’ri,
Gja e vend shumë, ara e bashtina,
Me armë të bardha, me pushkë ltina,
Me burra trima, me gra të dlira;
Ti ndër gjith shoqet ke kenë ma e mira.
Kur kriste pushka si me shkrep moti,
Zogu i shqyptarit gjithmonë i zoti
Ka kenë për luftë e n’luftë ka dekun
E dhunë mbrapa kurr s’i mbetun.
Kur ka lidhë besën burri i Shqypnisë,
I ka shti dridhën gjithë Rumelisë;
Ndër lufta t’rrebta gjithëkund ka ra,
Me faqe t’bardhë gjithmonë asht da.

Por sot, Shqypni, pa m’thuej si je?
Po sikur lisi i rrxuem përdhe,
Shkon bota sipri, me kambë, të shklet
E nji fjalë t’ambël askush s’ta flet.
Si mal me borë, si fushë me lule
Ke pas qenë veshun, sot je me crule,
E s’të ka mbetun as em’n as besë;
Vet e ke prishun për faqe t’zezë.
Shqyptar’, me vllazën jeni tuj u vra,
Ndër nji qind ceta jeni shpërnda;
Ca thone kam fè ca thonë kam din;
Njeni:”jam turk”, tjetri:”latin”
Do thonë: “Jam grek”, “shkje”-disa tjerë,
Por jemi vllazën t’gjith more t’mjerë!
Priftnit e hoxhët ju kanë hutue,
Për me ju damun me ju vorfnue!
Vjen njeri i huej e ju rri n’votër,
Me ju turpnue me grue e motër,
E për sa pare qi do t’fitoni,
Besën e t’parëve t’gjith e harroni,
Baheni robt e njerit t’huej,
Qi nuk ka gjuhën dhe gjakun tuej.
Qani ju shpata e ju dyfeqe,
Shqiptari u zu si zog ndër leqe!
Qani ju trima bashkë me ne,
Se ra Shqypnia me faqe n’dhe!
E s’i ka mbetun as bukë as mish,
As zjarm në votër, as dritë, as pishë;
As gjak në faqe, as nder ndër shokë,
Por asht rrëxue e bamun trokë!
Mblidhniu ju varza, mblidhniu ju gra,
M’ata sy t’bukur q’dini me qa,
Eni t’vajtojmë Shqypninë e mjerë,
Qi mbet’ e shkretë pa em’n, pa nder;
Ka mbet e vejë si grue pa burrë,
Ka mbet si nanë, qi s’pat djalë kurrë!
Kujt i ban zemra m’e e lan’ me dekë
Kët farë trimneshe, qi sot asht mekë?
Këtë nanë të dashtun a do ta lamë,
Qi njeri i huej ta shklasë me kambë?
Nuk, nuk! Këtë marrè askush s’e do
Këtë faqe t’zezë gjithkush e dro!
Para se t’hupet kështu Shqypnia,
Me pushkë n’dorë le t’desë trimnia!
Coniu, shqyptarë, prej gjumit çoniu,
Të gjithë si vllazën n’nji besë shtërngoniu,
E mos shikoni kisha e xhamia:
Feja e shqyptarit asht shqyptaria!
Qysh prej Tivarit deri n’Prevezë,
Gjithkund lshon dielli vap’edhe rrezë,
Asht tok’ e jona, prind na e kanë lanë
Kush mos na e preki, se desim t’tanë
Të desim si burrat që vdiqnë motit
Edhe mos marrohna përpara zotit.

Poezi nga Vaso Pasha