Nxitoj të shtrihem në shezllong. Mjekët këshillojnë që ora 11 e mëngjesit nuk duhet të na e gjejë kokën në diell. Mjeket kanë të drejtë. Nxehtësia të pjek. Ka filluar të ndihet, pa shkuar ora 9:00. Nxitoj në rrugicën që të shpie në plazh dhe një grup fëmijësh majë biçikletave më vijnë përballë. Të ngazëllyer, të gjithë në ngjyrën e çokollatës, këndojnë një këngë. U vë veshin. Kot, ashtu për qejf. Aq të lumtur sa janë ata! “Morning, morning, my dear friend!” Kënga tingëllonte si një përshëndetje. Në gjuhën angleze. U ngazëlleva. Jo për melodinë. Për fjalët. As për fjalët, jo. Për gjuhën. “Paskan ardhur turistë” – më shkoi nëpër mend. Një ndjenjë e fortë patriotizmi më mbështolli. Pas pandemisë, të hasje në turistë të huaj, donte të thoshte shumë. Të paktën ky biznesi këtu mes vilash dhe apartamentesh plot sqimë, do t’ia dilte të mbijetonte. U lumtë atyre turistëve; ç’ishin amerikanë apo anglezë, që ia kishin gjetur të çarën gardhit të pandemisë. Më shumë se kaq; kishin zgjedhur Shqipërinë, për të shpenzuar paratë e tyre. Turizmi është frymë për ne dhe më e pakta që mund të bëjmë është të ngazëllejmë. Si të ngazëllejmë? Pse po fiton para ai tjetri? Pa lidhje. Nejse, mbase një ditë do të jemi aq të mbarë sa të ndryshojmë mendje. Unë kam të drejtë të ngazëllej dhe kjo ndjenjë e mirë nuk më ndahet edhe tek thekem në diell. Si për inat të atyre, që nuk duan të ngazëllejnë, një çift turistësh të huaj, janë ulur në shezllongun ngjitur me timin. Nga e dallova? Fare thjeshtë. Flasin anglisht. Jo me mua. I flasin të birit, një bukuroshi biond, qe sytë i ka si copëz qiell. Anglishtja e të voglit ishte më anglisht, por sidoqoftë merreshin vesh mes tyre. “Mbase s’janë anglezë, as amerikanë” – hamendësoj unë. Sa vende ka në botë ku flitet anglisht… U nanurisa një copë herë, me zhurmën e dallgëve të detit, por një e qarë më mbërriti deri në çaçkë të kokës. U zgjova. Aty e mora vesh se paskësha fjetur. E dini kush po qante? Ai biondi bukurosh, që fliste anglisht. Kthej kokën nga shezllongu ngjitur. Nuk ishte më aty, as burri dhe as gruaja, që me gjasa, qenë prindërit e fëmijës. Ishte një grua tjetër. E moshuar, bionde dhe ajo, por, sa çudi, ajo ditka shqip. Turiste që flet shqip? Dhe ç’të folur se? Ky po që ishte zbulim. Unë kthehem e gjitha drejt gruas së moshuar dhe ajo merr zemër e më flet. Në fillim s’e kuptova. Ia vura fajin diellit. “Ç’të duhet o grua? – i them vetes. – Flihet nën diellin e korrikut?”. Pastaj fqinja e shezllongut ma përsërit hallin. Jo, s’ka mundësi. Duhej të shkoj te dushet aty pranë dhe ta ve kokën nën ujin e ftohtë. Mirëpo jo. S’është nevoja. Si gjyshja, si unë, në rregull ishim. Gjyshja më thotë se i duhet të gjejë një fëmijë që flet anglisht. Çfarë? Një fëmijë që flet anglisht? Në mes të plazhit? Po pse? Sepse nipi i saj shqiptar nuk fliste shqip dhe s’kishte me kë të luante. O Zot, na ruaj mendjen!…Këta të bëjnë të dalësh me zor nga petku i ateizmit. Por s’ishte koha për përsiatje filozofike. Gruaja e moshuar ishte vërtet në hall. Po si t’ia bënim që i nipi të mos grindej më? Fliste anglisht, por të qarët alla shqiptarçe e kishte. Ulërinte sa kishte në kokë dhe përplaste këmbët në rërë. Më keq akoma. E ngrinte rërën përpjetë dhe na i sillte drejt e në gojë…. Eh, ç’na gjeti! Vërtikthi më shkoi mendja te ata turistët e vegjël me biçikleta. Ata që e kishin filluar ditën me këngë anglisht. Paskëshin qenë edhe ata bashkëkombësit e këtij qaramani të vogël. Po ku t’i gjeja ata? Rrezik, në një shkollë shkonin, po këtu shezllonget i kishin të ndara. Ose mbase nuk studionin në të njëjtën shkollë. Ama që ishin nxënës shkollash private ku mësimi jepej në anglisht, kjo nuk diskutohej fare dhe duket ashiqare që në shkollat ku ata nxënë, nuk flitet shqip. Për herë të parë fjala “snob” m’u duk e pështirë. Sa të tilla kishin mbirë këto tridhjetë vjet të rrëmujokracisë sonë? Unë brenda disa orësh në një ditë të zakonshme vere, kisha hasur një grup bajagi jo të vogël shqiptarësh që s’di pse refuzonin të flisnin gjuhën amtare. Ç’kishin me shqipen? Një Zot e di. Ja, prapë, mendja te i gjithëfuqishmi më shkoi. Ah sikur të na bënte tani një mrekulli që të gjendej një anglisht folës. Do të na binin veshët rehat. S’e di tamam, tamam, atë punën e energjisë që lidh gjindjen mes tyre, por kjo funksionoi edhe me qiellin. Papritur gjyshja bionde e anglishtfolesit biond u shfaq me një picirruk syjeshil. I bukur sa më s’bëhet. Po kujt i hynte në punë nuri i të voglit. Ajo që na duhej ishte e folura e tij. E vështrojmë me dyshim mysafirin e ëmbël, që shtrëngon për dore një gjyshe që s’është e tija. Për sa kohë do të rrijë aty, do të jetë një shoqërues i nipit të saj. Njësoj sikur ta kishin marrë me qira. Nejse, këto marrëzira vetëm ne të rriturit i mendojmë se ata e gjejnë fjalën me njeri-tjetrin. Ama, një pyetje, avullon në ajrin e nxehtë. Po ky syjeshili, ku e ka mësuar anglishten? Ah, po, si s’më vajti mendja. Në shkollat anglisht-dhënëse, përfshihej edhe sistemi parashkollor. Më në fund u qetësuam. Biondi sybojeqielli pushoi së qari dhe iu fut punës, tok me ndihmësin pesëvjeçar. Ndërtuan një kala të madhe, mu në breg të detit. U rreka të sillja ndërmend kështjellën e Krujës, por ishte e kotë. S’i afrohej fare. Ama kështjellat e Skocisë t’i kujtonte fare mirë. Ç’faj kishte kalamani? Ato i tregonin, ato bënte. E rëndësishme, të mos fillonte të qarët. S’ishte e thënë. Ai syjeshili, pasi ndërtoi kështjellën, na la pendët. S’i vije dot faj. I vogël. I madhi u nis të qante, por rrugës ndërroi mendje. Zgjodhi të hynte në det. Kjo ishte ç’ishte! Nje mesele tjetër në breg. Për të qarë e për të qeshur. Biondi kanakar i gjyshes i kishte vënë “krahëzat prej plastike”, por gruaja e moshuar, sidoqoftë, i druhej detit. A e bënte për inat të së gjyshes, që nuk fliste anglisht, a sepse i kishte shkrepur të notonte, aty ku këmbët s’e cikin tokën, s’e di. E vërteta ishte se nipçja qe shtyrë ca si tutje. Në solidaritet me zonjën e moshuar, disa plazhistë u ngritën në këmbë. Tok me ta edhe një katërkëmbësh, që sfidoi vapën dhe zuri vend në krah të gjyshes. Ky ishte çasti kur zërat u dyfishuan. Befas kuptuam se gruaja e moshuar nuk ishte krejt e paditur në raport me gjuhën e huaj. “Kam, kam! (Come, come!) – i thërriste ajo të nipit, duke tundur krahët në drejtim te tij. “Ham, ham!” – i bashkëngjitej lutjes së saj, thirrja e kafshës së fisme, që s’ia ndante sytë detit. Kështu një copë herë. “Kam, kam!” – gjyshja. “Ham, ham!” – qeni. Firauni në det po dëfrehej mes dallgëve. Me në fund, shyqyr; iu tek të vinte drejt bregut. Gjindja u qetësua. Qeni tundte bishtin i gëzuar sa më s’ka. Unë, më e gëzuar se qeni, kujtoja se e lehura e tij, kishte qenë në gjuhën shqipe. Pinxhoja, që na i kishte bërë gjakun ujë, iu hodh qenit në qafë. Kot e kishte. Qeni s’dinte anglisht. Po edhe sikur, s’i bënte dobi. Se gjyshja nuk ia zgjati. I futi një të sharë shqip, pastaj edhe një “ledhkë” pëllëmbësh nga pas, edhe më shqip dhe e zvarrisi përmes rërës… Të gjithë zunë vendet e tyre. Edhe qeni gjithashtu. Po unë s’jam e qetë. Tani nuk më djeg dielli. Harroj edhe këshillat e mjekëve. Tani po më përcëllon shpirti. Si ka mundësi? Nuk kam asgjë kundër gjuhëve të huaja. Jam e pasionuar pas tyre, por Zoti na ruajt, (ja prapë te Zoti më shkon mendja), ç’emër t’i vëmë kësaj? Një fëmijë shqiptar që nuk di gjuhën e vendit, ku i ka rënë koka? Dhe fap më feksin ca vargje të mësuara që në fillore:
Mëmëdhe quhet toka
ku më ka rënurë koka,
ku kam dashur mëm’e atë,
ku më njeh dhe gur’ i thatë
ku kam pasurë shtëpinë,
ku kam njohur perëndinë,
stërgjyshët ku kanë qënë
dhe varret q’i kanë vënë,
ku jam rritur me thërrime
ku kam folur gjuhën time,
ku kam fis e ku kam farë,
ku kam qeshur, ku kam qarë,
ku rroj me gas e me shpres,
ku kam dëshirë të vdes .
Çdo të kishte bërë Andon Zako Cajupi, po të kishte qenë sot bashkë me ne? Pale pastaj sikur të thërriste edhe Naimin, që do të vinte me lot në sy duke ngashëryer vargjet:
Pa shihni ç’gjuh’ e mirë!
Sa shije ka e hije,
ç’e bukur’edh’e lirë,
Si gjuhë perëndie.
Jo, asnjë nga ata nuk do të kishte mundësi të vinte. Qarkullojnë zëra se Rilindjen Kombëtare e kanë hequr nga kurrikulat e shkollës. Nuk e di sa e vërtetë është. Mbase ka ndodhur ndonjë lajthitje për shkak të të nxehtit të sivjetëm. Mbase kur të vijë vjeshta e moti të freskojë, do të ftohen edhe mendjet e ndoca zyrtarëve që firmosin shqip, në borderotë e rrogave të tyre. Dhe do të kujtohen për gjuhën shqipe. Të masakruar, prej kushedi prej sa kohësh. S’e kini vënë re? Shkronja të hedhura, sipas dijes së secilit. Dikujt nuk i pëlqen “ë”-ja e nuk e vë fare. Ka nga ata që e kanë aq për zemër, sa që e vënë, ku t’ua zërë dora. Shkronjën “ç” e kemi harruar se ç’funksion ka. Shumë mirë e kanë. Kur kemi shkronjën “c”, ç’na duhen bishtat? Dhe për t’i rënë shkurt, shkronjat “s” dhe “e” i shkruajmë bashkë edhe si lidhëse, edhe si folje. Kush është i zoti ta bëjë vetë dallimin. Ah, se mos harroj. Është dhe fjala “burrë”. Për atë që nuk e di, shkruhet me dy “rr”. E shkruani me një “r”? Pse, nënkuptoni ndonjë gjë? Mbase, por kësaj toke s’i kanë munguar burrat e nderuar, dijetarë e atdhetarë, që me fjalë të thjeshta dhe punë të mëdha, na mësuan se pa gjuhën, një popull është i destinuar të zhduket. Mos shkoni më larg, se “Fjalët e Qiririt”:
Në mes tuaj kam qëndruar
e jam duke përvëluar,
që t’u ap pakëzë dritë,
natënë t’ua bënj ditë.
Nuk e di si do t’i tingëllonin në anglisht vargjet e Naimit, atij spitullaqit të vogël biond. Por mua në shqip më tingëllojnë si thirrje e shpirtit: Njerëz, mos e lini të fiket qiriri i Gjuhës Shqipe!
Komentet