Nga Aurenc Bebja*, Francë – 8 Maj 2023

“The Christian Science Monitor” ka botuar, të premten 6 marsit 1931, në ballinë dhe në faqen n°8, rrëfimin e katërt të reporterit amerikan Reuben Henry Markham rreth 7 udhëtimeve që ai ka realizuar asokohe nëpër Shqipëri, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:

Tragetet primitivë të Shqipërisë i japin aromë (shije) tureve me motor; Plazhi ofron një rrugë të qetë

Burimi : The Christian Science Monitor, e premte, 6 mars 1931, ballinë dhe faqe n°8

Gjysmë rrethi i kodrave

Porti detar i Vlorës

Anijet e mëdha ankorohen larg bregut — Pasagjerët zbarkojnë me varka të vogla

Nga R. H. MARKHAM

Korrespondenti i stafit të The Christian Science Monitor

Vlora, Shqipëri — Nga Tirana, kryeqyteti i Shqipërisë, mund të fluturohet drejt Vlorës, porti i saj më i njohur detar, 100 milje në jugperëndim, në saktësisht një orë. Është një mënyrë e këndshme, e lirë dhe e sigurt udhëtimi. Megjithatë, duke qenë se doja të kisha një pamje më intime të vendit, shkova me automobil dhe kalova gjithë ditën në rrugë, duke u nisur në 7 të mëngjesit dhe duke mbërritur pas orës 7 të mbrëmjes.

Fillimisht shkuam 20 kilometra në perëndim nga Tirana në qytetin antik të Durrësit, të cilin Shqipëria po përpiqet ta shndërrojë në portin e saj kryesor detar. Një liman është duke u bërë nga një kompani italiane dhe puna është duke përparuar. Shqipëria ka katër porte detare, në asnjërin prej të cilëve nuk mund të sillet anije në breg. Ato gjithmonë duhet të ankorohen larg bregut në gjire pak a shumë të pambrojtur dhe të transferojnë pasagjerët dhe mallrat në varka të vogla.

Ndonjëherë, në mot të keq, ato nuk guxojnë të ndalojnë dhe për këtë arsye duhet të transportojnë njerëzit dhe mallrat, duke shpresuar për mot më të mirë gjatë rrugës së kthimit. Kur porti i Durrësit të përfundojë, këto shqetësime dhe pasiguri do të eliminohen.

Teksa dikush largohet nga ky qytet duke shkuar në jug, ai me gëzim hedh poshtë rrugën krejtësisht të lënë pas dore dhe shpejton përgjatë plazhit të qetë me rërë, mbi autostradën në të gjithë Shqipërinë, atë që ruan natyra. Nuk ka gjurmë, nuk ka rrënoja, nuk ka ura, nuk ka gropa.

Çdo ditë dallgët godasin rërën, duke e bërë atë të fortë dhe të niveluar, dhe zbut çdo rrudhë. Por kjo rrugë e shpejtë është shumë e mirë për të zgjatur dhe së shpejti na duhet të shkojmë në rrugën zyrtare dhe të kërcejmë përgjatë gungave që nuk mund t’i shmangim. Pjesa më e madhe e rrugës është e veshur me grumbuj zhavorri, të cilët profetizojnë ditë më të mira në të ardhmen. Pjesa më e madhe e urave dhe të gjithë kanalet janë të reja.

Megjithatë, urat mbi tre nga lumenjtë më të mëdhenj janë ende të papërfunduara, kështu që na u desh të kalonim në trapë primitivë të manipuluar me zgjuarsi. Një kabllo e fortë është shtrirë mbi rrjedhën mbi pikën e kalimit.

Tragetet primitivë të Shqipërisë u japin shije tureve

Makina zbret nga bregu i rrëshqitshëm, përshkon një dok të improvizuar elastik, të bërë nga shtresa degësh dhe balte të mbajtur në vende me shtylla, dhe zbret ngadalë një palë shkallë të rënda si afrim mbi tragetin e brishtë ku në rast nevoje ndalet me anë të një çekiçi të madh (çekan) të cilin një shoqërues e mban përtokë.

Më pas, shkallët tërhiqen mbi varkën e sheshtë dhe njerëzit e lëvizin atë në mënyrë të pjerrët në rrymë (dallgë) me ndihmën e shtyllave të gjata. Një litar i fortë i mbërthyer në një cep e bashkon trapin me një rrotull që shkon mbi kabllo dhe rryma që godet notuesin (rrotëlluesin) në një pjerrësi e shtyn ngadalë përtej lumit.

Në anën përballë, trageti na ka drejtuar dhe na ka sjellë fort përballë një bregu tjetër të rrëshqitshëm dhe të ngjeshur, shkallët si shina vendosen sërish në vend dhe makina rrëshqet e devijon në rrugë. Koncesionet për këto tragete bëhen nga shteti dhe një makinë duhet të paguajë 75 cent sa herë që përdor një të tillë.

Ishte shumë errësirë kur kaluam lumin tonë të fundit, i cili është një nga më të gjerët në Shqipëri. Kur zbritëm me makinë poshtë bregut në buzë të ujit, ishim të lumtur që nuk gjetëm askënd që na priste përballë. Në përgjigje të borisë sonë, u shfaq një djalë dhe na tha se trapi po vinte nga ana tjetër. Shoferi ynë fiku motorin dhe drita e tij u shua. Asgjë nuk mund të dëgjohej përveç vorbullës shumë të butë të ujit të padukshëm dhe asgjë nuk shihej. Dukej se po prisnim në një pyll të gjerë ose në buzë të një deti të sjellshëm dhe të pakufishëm.

Dëgjojmë një tingull gërvishtjeje, trapi ka arritur në breg dhe një karrocë kau kërcet, pas së cilës ndezim motorin, ndezim dritat dhe lëvizim butësisht mbi të.

Ankorimi (Zbarkimi) në breg

Dritat fiken sërish, trapi futet në mënyrë të pjerrët në lum, rryma me valëzim të butë frenon këndin që i ofrojmë dhe na shtyn qetësisht përpara sikur të shtypte me doreza kadife. Një natyrë e madhe dhe e sjellshme na mban në prehrin e saj. Duket një kohë shumë e gjatë përpara se një breg të shfaqet. Trapi ynë është e lidhur në breg dhe dërrasat e pjerrëta vendosen në vend. Shkelim gazin por rrotat na rrotullohen kot. Nuk mund të dalim në breg. Tre herë, shoferi ynë kthehet në skajin e ujit të atij trageti të vogël pa hekurudhë për t’i dhënë gaz makinës dhe më në fund ne nisemi duke e karikuar, lart e largohemi. Nuk ka më lumenj për të kaluar.

Për një orë lëvizim me shpejtësi përgjatë rrugëve shumë të errëta midis rreshtave të pemëve vezulluese, të varura, nën degët e varura. Është shumë fantastike dhe joreale, si një udhëtim në botën e çudirave. Një xhungël e palodhur si nënë po na lëkund në djepin e saj të mbështjellë. Ne zbresim një kodër të gjatë shkëmbore dhe hyjmë në Vlorë, ku qindra qirinj shkëlqejnë nëpër xhami me rastin e një feste të madhe myslimane. Udhëtimi i ditës ka mbaruar dhe ne ndalemi në një hotel tërheqës zviceran, një fund i përshtatshëm për një ditë të përsosur.

Nën kodrat e larta

Vlora është një nga qytetet më të mira shqiptare. Ka një park, një treg të brendshëm, një numër rrugësh të klasit të parë, xhami të mirëmbajtura, disa ndërtesa masive, hotele të mira dhe dy brigje (skela) të shkëlqyera për anije të vogla. Ajo shtrihet në bazën e kodrave të larta e të gjelbëruara që zbresin në formë gjysmërrethi drejt detit.

Bregu këtu përbën një nga gjiret më të mira në anën lindore të detit Adriatik. Është si një palë pinca të mëdha rrethore, nofullat e të cilave mbajnë, pa e prekur, një ishull të vogël shkëmbor, që i përket Italisë, 40 milje larg. Me traktatet e paqes të lidhura pas Luftës Botërore, ky ishull iu dha atij vendi për ta ndihmuar në përpjekjet e tij për të kontrolluar grykën e detit Adriatik.

Roma aspiron ta bëjë atë det një liqen italian. Adriatiku është si një shishe e madhe me një grykë mjaft të ngushtë. Vlora në Shqipëri dhe Otranto në Itali formojnë qafën. Italia do të donte ta mbante Vlorën dhe malet rreth saj, siç bëri deri në vitin 1920, por duke mos e pasur kënaqet të paktën me këtë ishull.

Dikush mund të dyshojë për vlerën e tij reale ushtarake, por me fortifikimet e tij është të paktën një simbol. Italia nuk do të pranojë që asnjë fuqi tjetër të marrë kontrollin e kësaj pjese të bregut lindor të Adriatikut.

Pjesa e parë : “Arritjet e Shqipërisë nuk duhet të krahasohen me Zvicrën apo Holandën, të cilat kanë qenë të lira për shekuj, por me atë që ajo vetë ishte dje dhe pardje”

Pjesa e dytë : “Shkodra dhe lumi që “ngacmon” të gjithë zonën. Quhet Drin, por mendoj se duhet të quhet Drin Pasha, pasi u ngjan pushtuesve të egër…”

Pjesa e tretë : “Tirana është qyteti më triumfues në këtë pjesë të botës…”