VOAL – Ndër grekët më të famshëm në botë nuk janë vetëm e madhja Maria Callas ose Costa-Gavras, Theo Angelopoulos, Nikos Kasangiakis, Odysseus Elitis, Yorgos Seferis, Janis Ricosi, Maria Faranduri, Irene Papas dhe Melina Mercuri, por edhe Mikis Teodorakis. Personi i Theodorakisit pasqyron vetë Greqinë në të gjitha aspektet e saj. Përjetësisht në fluturim mes të kaluarës dhe të tashmes, mes identitetit dhe ndryshimit, Mikis Theodorakis ka ndërtuar kuptimin dhe vlerat përmes poezisë, përmes bukurisë së veprës së tij.
Lindur 29 korrik 1925 në ishullin grek të Kios nga babai me origjinë nga Kreta dhe nëna me origjinë greke-anadolliane, fëmija ndjek të atin, një nëpunës civil, me transferime në qendrat e ndryshme në ishujt, në Peloponezit dhe në kontinent. Në vitin 1943, gjatë pushtimit italo-gjerman, është në Athinë, ku ai filloi studimet e tij muzikore në konservatorin Odeion, dhe merr kontakte me Rezistencën, me të cilën është i lidhur tashmë qëkur ka banuar në Tripoli të Arkadias, dhe për të cilën ai pëson arrestime dhe iu nënshtrohet torturave. Më pas ai mori pjesë në luftën civile (1946/1949) në radhët e “rebelëve”.
Theodorakis përjeton kampet e përqëndrimit, duke përfshirë ishullin famëkeq të Makronissos dhe deportimin në Ikaria. Në këtë periudhë ai sëmuret me tuberkuloz. Në vitin 1950, u lirua, u diplomua nga Konservatori Odeion dhe përfundoi shërbimin ushtarak. Fillon të shkruajë dhe të bëhet i njohur në vend si një talent i ri për muzikën greke. Në vitin 1953 një nga baletet e tij simfonike, “Carnaval”, u luajt në Operën e Romës.
Falë një burse, ai u zhvendos në Paris. Këtu kompozon sinfoni dhe muzikë për balet e për filma, shkon në Moskë dhe Londër, ku fiton një famë të tillë sa t’a mundësojë themelimin e një orkestre simfonike dhe, njëkohësisht, për të konkurruar me këngën greke popullore, pasuria muzikore e cila, akumuluara përmes një tradite të gjatë dhe komplekse, duket e jashtëzakonshme, por e dobësuar nga një varfëri zhgënjyese në aspektin e teksteve. Prandaj zgjedh një poet të vërtetë, Janis Ricosis, i burgosur bashkë me të Makronissos, i cili që nga vitet ’30 kishte eksperimetuar gjuhën, stilet dhe metrikat popullore metrikë dhe mbi këto tekste të Ricosit ai krijon muzikë, duke përdorur ritmet e zakonshme të valleve – tetë pjesë të një prej poezive të Ricosit të vitit 1936, “Epitafios” ( “E premtja e shenjtë”), ku një grua e popullit, një nënë si Madonna, qan fëmijën e vrarë gjatë një demonstrate të punëtorëve.
Që nga ajo kohë (1960) Mikis Theodorakis është në zemër të ripërtëritjes së jetës muzikore, artistike dhe kulturore në Greqi, një vend i varfër i dalë nga aventurat e ndryshme, duke përfshirë luftën civile të përgjakshme. Për fat të keq për shkak të grushtit ushtarak të 21 prillit 1967, etja e popullit grek për qetësi do të duhet të presin gjatë. Këto janë vitet në të cilat kompozitori prodhon shumë, madje edhe për kinemanë. Të rëndësishme janë kolona zanore e filmit “Phaedra” nga J. Dassin, dhe kryevepra e tij kolona zanore e filmit “Zorba grek” (me regji të Cacoyannis), muzika e mrekullueshme e të cilit do të marrë famë ndërkombëtare dhe të përjetshme.
Me ardhjen e diktaturës së kolonelëve ‘në vitin 1967, Theodorakis merr një rol të padiskutueshëm në rinovimin kulturor dhe politik. Ai është kryetar i lëvizjes rinore Lambrakis dhe anëtar i EDA, partisë së re greke e majtë (Partia Komuniste është jashtë ligjit nga vitet e luftës civile). Artisti është kundër kolonelëve: Pas disa muajve të kaluara në arrati u arrestua, vuajti në burgun Averoff, pastaj në burgun e Koridallos, përkrah shumë shokëve të idealit, ndër të cilët Andreas Lentakis.
Fama e tij ndërkombëtare ia shpëton jetën: vihet nën arrest shtëpiak në Vrachati, ku edhe sot Mikis ka një vendbanim, dhe më pas në fshatin Zàtuna, në malet Arkadia. Ai i nënshtrohet mbikëqyrjes strikte të policisë; frikësimi dhe poshtërimi përfshijnë edhe familjen e tij, bashkëshorten e tij Mirtò, djalin e vogël Yorgos dhe vajzën e tij Margarita. Muzika e tij është e ndaluar, por ai qarkullon ilegalisht: ai është zëri i Rezistencës.
Një fushatë presioni ndërkombëtar, që do të përfshijë edhe Këshillin e Evropës, bën thirrje për lirimin e tij, por vjen vetëm në vitin 1970, pas një periudhe burgu në Oropos dhe pranimeve në spitale për greva të vazhdueshme urie deri në fund të hidhur. Që nga ai moment, e gjithë muzika e tij dhe personi i tij, duke bërë jehonë në të gjitha vendet e botës, i shërbejnë lirisë së Greqisë. Me rënien e juntës ushtarake në vitin 1974, populli nuk bën as mizori e as hakmarrje, por mbllidhet në një festë të muzikës dhe të këngës rreth Theodorakisit dhe një brezi të ri të autorëve dhe këngëtarëve të rritur gjatë kundërshtimit të diktaturës.
Edhe në burgje Mikis mund të shkruajë, i mbrojtur nga të burgosurit e tjerë: aty lindin”Mythology”, Dielli e moti,” “Epiphany dy”, “Gjendje shtetrrethimi”. Në mërgim në Vrahati kompozon” Këngët për Andrean”, “Nata e vdekjes” dhe, në izolim të Zàtuna, dhjetë ciklet e “Arkadia “. Në mërgim lind “Canto General” nga takimi me poetin kilian Pablo Neruda”, lind cikli “Në Lindje”, “18 kuplete popullor për atdheun e trishtuar” mbi vargjet e Janis Ricosit, dhe muzika të tjera për filmat, duke përfshirë “Z – orgjia e pushteti” dhe “Amerikani” nga Costa Gavras. Por e tij është muzika e njohur shumë mirë nga audienca perëndimore e filmit “Serpico” e Sidney Lumet (1973, ku luan Al Pacino). Pas kthimit prania e tij politike vazhdon të jetë relevante. Me qartësinë dhe autorizueshmërinë e së kaluarës së tij ai punon për pajtimin midis grekëve, siç kishte bërë që nga lufta civile, kur ai kishte kompozuar “Këngët për vëllain e vdekur”. Ende nga ky këndvështrim, peripecitë e tij politike, duke tërhequr shenjat rituale kur ai guxoi të mbështeste qendrën e djathtë kundër një të majte që do t’i duket mirë e orientuar drejt një kthese autoritare (referenca është për qeverinë e Papandreut).
Theodorakis gjithmonë ka vazhduar të punojë pavarësisht viteve dhe shëndetit të dobët: ai ende kompozon dhe mban koncerte në të gjithë Evropën. Sot Theodorakis është zëri më i vetëdijshëm, i thellë dhe i gjerë i Greqisë bashkëkohore. Përkundër moshës, ai ende vazhdon të jetë militues, duke parë përpara, sepse në rrezik është gjithë shpirti i Greqisë, pasuri e të gjithëve dhe që rrezikon të shpërbëhet./Elida Buçpapaj
Komentet