Berlin, vjeshtë 2019

1.
Ditë e bukur nëntori e vitit 1968. Vjeshta shpaloste bujarisht bukurinë e verdhë. Ar mbi gjithçka. Dhe mbi epokën e ringjalljes.

Për fatin e saj dhe fatkeqësinë e kancelarit, rojat e Berlinit, nuk e njihnin. Po, po. Ishte ajo e askush tjetër. Dama e flokëkrehur kujdesshëm, kishte thërritur edhe më parë nga tribuna e vizitorëve në një seancë Bundestagu në Bon. Me patos. Kurajo civile. E frymë të re që shenjëzonte brezin pasnacist.

Ishte kjo (sipas Jan Demas) 29 vjeçarja Beate Klarsfeld. Kongresi i CDU-së mbyllte punimet. Kancelari federal Kiesinnger kuvendonte lirshëm me të ftuar e admirues. Figurë markante. I qeshur. Plot entusiazëm. Pa përtesë e krejt mirësjellshëm, shpërndante autogramet e shumta.

Në një çast shpërqëndrimi, afrohet anësh një vajzë e vetmuar. Kancelari vonohet. Një përjetësi, gati si në ëndrrat e liga kur nuk mund parandalosh asgjë. Si t’a ndjente praninë, kthehet papritur dhe të dy gjenden përballë. Në vend të përshëndetjes, zonjusha symprehtë i jep atij një shpullë ftyrës, duke brohoritur tri herë: “Nacist”!

Një ditë më pas, ajo mori një vit burgim dhe 50 buqeta lulesh.

2.
Kohë tjetër. Vitet e parë të shekullit të ri. Gebëllsi i Sllobodanit, Vuçiq, për të betonuar vazhdimsinë, fronsohet pushtetshëm në Belgrad.

I përfalet demiurgut shpirtëror. Me idhujtari. Koherencë doktrine. Ishte prijës i madh, thoshte pranë Ujmanit shqiptar. Liqenit, në syprinën e të cilit, hëna kish pasqyruar tmerrin e krimit përbindshor serbian kundër tyre.

Frymëzuar nga skena gjermane, ngrejmë tani në amfiteatrin virtual shfaqjen e pamundshme në Pallatin e Dedinjes në Belgrad. Event salloni. Pjesëmarrës e ndjekës rrethojnë trashëgimtarin e burgtarit që ngrysi jetën qelive të Hagës. Ngadalë, pa e vërejtur askush, as syri zhbirues i sigurimsave, përvidhet një vajzë e bukur, simbol i një brezi dhe kulture të re postfashiste. Dhe ndërsa Presidenti pret t’i kërkojë autogramin e ëndërruar, gjithçka përmbyset. Humb shkëlqimin. Zymtohet. Prishet eleganca. Hallakaten rojat. Ai merr prej saj t’papriturën: një shuplakë ftyrës. Dhe tri herë atë thirrjen e prerë revoltuese: fashist!

Kjo mrekulli, ndërkaq, nuk është shënuar në asnjë kronikë. Sepse, thjeshtë, s’ka ndodhur kurrë. E largët apo e mosqenshme është ende, a, mbase, përgjithmonë.

3.
Një “popull i sëmurë”? Kështu, në fakt, e shihte popullin e tij Friedrich Wilhelm Foersters në messhekullin e ikur. E trondiste ideja se të jesh gjerman qenkësh shéjtnia më e epërme e Universit të paanë. Ndaj librat e tij do hynin frikshëm në “Listës së zezë”. Dhe, si pasojë, do bëheshin pjesë e ritualit të egër: djegies së tyre. Ndërkohë që Europa kish rënë në heshtje, orgjia s’ndalonte dot. E poshtëruar nga Lufta e parë, Gjermania kërkonte shpagim: rend bote, madje religjion të ri që mohonte vetë Selinë e shenjtë. Führeri kishte përkryer teorinë e mbiracës. Mirëpo, për çudi, ishte një sëmundje që nuk ligështonte. Lloji i saj i rrallë, do t’a bënte atë më fuqimadhen e kohës.

Veçse ky popull, kur murtaja do shporrej, gjeti formulën e përtëritjes. Do mposhtte lëngatën mortore me një Komision të veçantë denacistifikimi e karatsis kolektiv, për t’u bërë amzë përlindëse e Shtëpisë së hirshme Europë.

4.
Ndryshe prej tij, serbi, ky hipokondriak kolektiv, e do sëmundjen e vet që transmetohet nga koha në kohë. Trajtën vendore të delirit hegjemonial. Përherë. Qysh në motet e dyndjes këndej, në Gadishullin ilirik. Ajo i dhuron kuptim ekzistencës së tij. E bën të lumtur. Ndjehet vetja nën krusmën e saj, të rrallëngjashme në botë. Dhe kjo është, me gjasë, arsyeja që nuk lypë kurë asnjëherë e askund.

Si për të provuar këtë, një letrar mediokër serb, P. Sariq, rreth 30 vjet më parë, titullonte romanin e tij “Sundimtari vjen nesër”. Sikur desh të thoshte figurshëm e krejt fluturak “I Kryesëmuri vjen nesër”. Dhe vinte, vërtetë, si njëri prej saturnalesh tyre të përgjakura…

Ndonëse e pakuptimtë për qytetninë libertare, ajo ngjan të ketë një shpjegim. “Sëmundja” e dashur do dëshmohej dobiprurëse ndër vite. Meqë e mpakte dhe veniste, i siguronte atij keqardhjen a mëshirën e kancelerive të mëdha. A nuk e cilësonte Serbinë frëngu Zhorzh Klemanso “ngordhësirë të aleatëve”? E tillë, ajo përfitonte prej Madhnisë së saj territore, resurse, hapsirë jetike…

Rasha e vogël ngjitej lartë tek pragu i Vjenës dhe zbriste poshtë tek portë e Selanikut. Meskiniteti i saj, i veçantë, i fshehtë e i pambarimtë, vente përtej fantazisë së korifenjve mes Rinit e Spresë. Në “Listën e zezë”, për dallim pre tyre, hynin tashmë jo vetëm librat, ikonat, figurat, simbolet e huaja. Ishte vetë qenja, lashtësia dhe gjeni shqiptar që i zinte udhën për dalje nga burgu gjeopolitik i Jovan Cvijiqit. Adriatiku fanitej si makth netëve të pagjumë…

5.
Së fundmi, kur aleatët e mëdhenj, kësaj here dalzotës të shqiptarëve, riskiconin gjeografinë, “i Sëmuri” copërisht do merrte veten. Jugun shtrëngohej t’ia kthente të zott, por ajo ende bën vaj. Lëngata e mundon, e shkrin, e moleps fare. Dhe s’do e nuk arrin t’a kurojë kurrësesi. Janë njëshbërë në kalvarin e zgjebosur që drynohet me veprën dhe kujtesën gjenocidale.

Po shpresa nuk është shuar. Një ditë do i këputen dhe ato mbetjet e huaja gjymtyrore që nuk funksionojnë në trupin e tij. E vetëm atëherë, duke u kthyer në natyrshmërinë e atij rripi të mjaftë toke caktuar nga Qielli, serbi do gjejë, mbase, prehjen e vonë…

R. K.

Dikush tha se ka rënë murtaja. Tmerri ma akulloi zemrën. E dija ç’është murtaja. Kisha lexuar sa shumë na kishte gjymtuar. “Murtaja po bën kërdinë”, tha ai që e lëshoi lajmin tronditës, “vetëm se ne nuk kemi sy ta shohim e shqisa ta ndiejmë”. Njerëzit u mpinë. Murtaja në shekullin XXI? pyetën njerëzit të çoroditur, duke shikuar përreth. “Bota ka shkuar në Hënë, bëhen gati të zbresin në Marsin e zjarrtë a të akullt, asnjëherë nuk i dihet në ç’gjendje është, kurse ju thoni gjëra të frikshme që i kemi kaluar para shumë shekujsh”, ia ktheu njëri nga turma me flokë të thinjur. Turma u mblodh në shesh. “Murtaja ka rënë shumë më parë, por ju e ngatërroni kohën”, vërejti Thinjoshi. “Jo, e ke gabim”, ia ktheu tjetri me zemërim, “sëmundja që s’guxoj t’ia përmend emrin po përhapet në tërë hapësirën tonë dhe në të gjitha shtresat. Sëmundja e dikurshme ishte lule e dritë krahasuar me këtë të sotmen”, iu drejtua ai, i sigurt në ato që thoshte. “Murtaja e dikurshme së pari e godiste trupin derisa e moliste, pastaj përfundonte me ankthe e vuajtje, por mendja ishte e kthjellët. Sëmundja e sotme e bën çorbë trurin, pastaj i atrofon gjymtyrët, i tëhuajëson njerëzit, i bën të pavullnetshëm si delet“, e ngriti zërin burri i moshës së mesme, me sy të mprehtë e zë të butë, por mbizotërues. Ai kishte fytyrë të zbehtë e flokë të kuqërremta.    

“Na i ruaj Zot mendtë e kresë”, tha dikush nga turma, ndërsa folësi vazhdoi: “Dikur i sulmonte shtresat e varfra, e pësonte aksidentalisht edhe ndonjë aristokrat, por sot është ndryshe, sëmundja po i infekton të gjitha shtresat pa dallim moshe, gjinie e gjendje sociale, pa i mëshiruar fëmijët a të  moshuarit. Por ka nga ata që e përsërisin si përralla për gomarin që kur e hante ujku thoshte: bane Zot ëndërr! Prandaj askush nuk e dha kushtrimin kur nisën të lëviznin mikrobet shfarosëse ditën me diell, kur ende mund t’i dilnin ndesh dhe ta bënim të pazonjën për të bërë dëme. Disa shpresonin me zemërkeqësi që t’u binte të pabuksave, për cilët thoshin ata, nuk e dinë si do ta kalojnë dimrin, kështu që sëmundja do t’ua lehtësonte vuajtjet”. Ai e përmendi madje Darvinin dhe mbijetesën e më të fortit, që e vunë në veprim ata që e lejuan murtajën. Pati që kundërshtuan me zemërim me një “uaaa!” “Para Zotit të gjithë janë të barabartë”, mos blasfemoni, tha një burrë në moshë të shtyrë.

   Nga dëshira e seleksionimit, folësi besonte se dikush nuk i ndërmori masat mbrojtëse, nuk iu kundërvu së keqes, nuk e dha kushtrimin. Shpresonte se murtaja do ta merrte tagrin e vet, do t’i dërgonte përtej ku bren miza hekur, ata që nuk dinin pse jetonin, ku shkonin, dhe kush ishin: ata që u brohorisnin profetëve të rremë. Shpresonin se të mbijetuarit do ta gjenin veten dhe do të bëheshin më të fortë. Kështu donin të besonin përderisa murtaja dalëngadalë pushtonte lagje e qytete. Njerëzit shihnin pa e prishur gjakun dhe pa e dhënë kushtrimin. “Ne ia hapëm dyert”, tha ai. “Prisnim se e mira që nisi të vinte nga të gjitha anët do të vazhdonte pa hile. Edhe murtajën e futëm brenda. Në atë eufori pakkush e ndiente tmerrim që po depërtonte. Në varfërinë e tyre le të ushqehen me diçka: pilafë, gurabije, idhuj të rremë, premtime për parajsën, babëzinë për pasuri e gra të përdala. Le ta plotësojnë boshllëkun që ua mbërtheu shpirtin, e vlerësoi dikush me djallëzi. Pas euforisë së parë nisi t’u mungonte vetja, nuk u mjaftonte liria, s’kishin identitet, u firoi dinjiteti e integriteti. Zhgani nisen të kapeshin pas diçkaje që s’ishte e tyre, që dikur u erdhi me hekur e me zjarr. Ata e kërkonin shpëtimtarin që ua përkëdhelte ëndrrat për kamje e parajsë pa e  lëvizur majën e gishtit të këmbës. Vesi e krimi, u bënë hon që kapërdinin njerëzit, një herë në kënaqësinë mëkatare të mishit, pastaj në mëkatin e krimit. Dikur në kulmin e arrogancës e të përbuzjes, derisa panë se i kishin duart me gjak, prapë nga frika e ndëshkimit, e drejtonin gishtin tutje, duke e  hequr përgjegjësinë nga vetja. Çdo gjë nisi si në rrëfimet biblike  me shembullin e qyteteve të vesit e krimit: Sodomen e Gomorën, ndërsa u shtri në qytete e katunde të sapoçliruara, ku njerëzit nuk e merrnin veten ç’po ndodhte. Ata me mendje të kthjellët e identitet të qëndrueshëm, përpiqeshin t’i shmangeshin vesit, t’i iknin krimit, të jetonin me nder, por ishte vështirë: vesi, krimi e shthurja u bënë model jetese, brezat e rinj të hutuar s’dinin nga të shkonin. Këshillat e prindërve u dukeshin frenuese, me ndalesa e privime, ndërsa modelet e reja thoshin “bëje këtë dhe mos ngurro në asgjë!” Të rinjve sapo e fillonin punën e parë në profesion, i mësonin si të vidhnin, në vend se të zbatonin ligjin, u tregonin si mund t’u shmangeshin ndalesave të ligjit. Gratë e reja ende pa e shijuar nektarin e martesës i tundonte djalli të tradhtonin, burrat shihnin të babëzitur gra tjera, ndërsa nuk ua plotësonin dëshirat grave që i kishin pranë. Të vidhje e të vrisje nuk ishte krim, ishte mënyrë jetese. Të zhvatje shtetin ishte patriotizëm! Nxirrte kokën ndonjë zë rebel, i cili në mënyrë profetike ua thoshte gjërat, i paralajmëronte për pasojat, ua përmendte murtajën, por ose e vrisnin, ose ia shuanin zërin, jo rrallë e tallnin, e quanin të qulltë, të pazotë të bënte si ata, prandaj ishte kundër tyre. E përsërisnin deri në monotoni se kush nuk është me ta, është kundër tyre”.  Flokëkuqi pushoi. Pastaj si kishin cytur vazhdoi:

   “Vesi do t’ua hajë trupin, Sodoma do t’ua çrregullojë shpirtin, Gomora është vendi që do t’ua shthurë familjen, dyfytyrësia do t’u fundosë në hon të pafund”. Turma e kishte qarkuar, njerëzit e shihnin me dyshim. Disa i shmangeshin, nuk donin ta besonin, nuk donin ta dëgjonin, u dukej më i lehtë vesi se sa virtyti, e donin mashtrimin më shumë se ndershmërinë, më lehtë e pranonin gënjeshtrën se sa të vërtetën.

   Unë shihja dhe dëgjoja. Në mesin e turmës nisën të më përftonin pamjet e parashikuesve të së ardhmes nëpër lagjet e varfra, me mjekra zgjyrë, që lëvrinin si urithët nga lagjja në lagje, nga katundi në katund. Dilnin edhe në ekrane në vend të yjeve të filmit, shanin e mallkonin, qanin e qeshnin si palaço cirku. Me kujtohej se si zhgani i hutuar i ndiqte prapa, shtrëngonin dhëmbët duke e kërcënuar armikun që e shihnin kudo.  Dikur lëshuan rrënjë si në rrëfimet biblike: ata po e zvetënonin gjuhën, po e sillnin një frymë shkretane që ta thante shpirtin. Zhgani shihnin me frikë. Disa kërkonin sqarime, por askush nuk i ndihmonte, i shtynin të futeshin në shtjellën e së keqes. Parashikuesit e apokalipsit, të padije e të pa soj, çirreshin se po u shkuan prapa do t’ua sjellin parajsën mbi tokë, do t’ua siguronin haremin në qiell, bota jonë do të jetë ndryshe. Dikush ia krisi gazit me marrëzitë e këtyre profetëve të rremë, por dolën disa që e zhdëpën në dru sa e bënë për spital. Të tjerët u zbythen, nisën të mësoheshin me të keqen, nuk u bënte përshtypje nëse natës i thoshin ditë e ditës natë, mjaftonte ata të mos e pësonin, u mësuan me britma çjerrëse.

 Nga imagjinata më shkëputi zëri që e mbizotëronte turmën: “murtaja po bën kërdinë, shpirtrat po vdesin, kurmi i tyre endet me pamje të çoroditur, të përhumbur e të pacak, duken si somnambulë. Murtaja ua mori shpirtin dhe ua la trupin,  ç’u duhet trupi pa shpirt, ç’u duhet pasuria pa qetësinë shpirtërore, ç’u duhet jeta pa liri. Po vdesim në këmbë, nuk jemi vetja, jemi dikush tjetër që është futur në trupin tonë, e ka dëbuar shpirtin tonë dhe udhëheq me ne, ashtu si do ai e jo ashtu si duam ne”. Turma u trazua, murmurima e përshkoi Sheshin, dyndja e valëzoi turmën. Dikush mësyu folësin, me një gur a gjësend të fortë, nuk e pamë me saktësi as atëherë dhe as më vonë nuk e sqaruam. Pamë gjakun në ballin e folësit, sulmuesi u përzije me turmën, dy të tjerë iu afruan për ta mëkuar, por një sy i stërvitur pa se ata ia mbërthyen duart, ia lidhën me spango plastike të fortë, mund të bëja be se gjymtyrët ia mbanin shtrëngueshëm, saqë ai lëshoi një klithmë të çjerrë. Turma e trazuar nuk e dëgjoi klithmën dhe as nuk pa se si e tërhiqnin  pavullnetshëm folësin që e shqetësoi turmën.

   Disa ditë askush nuk doli në shesh. Fytyra të zymta hafijesh endeshin trotuareve. Njerëzit të frikësuar shihnin nga qelqet e dritareve të apartamenteve dhe e mbyllnin shpejt perden që të mos i shihnin ata përposh. Qeveria të nesërmen në mbrëmje dha një komunikatë të thatë:  “Një i rebeluar, emri i të cilit nuk u mor vesh,  e trazoi turmën me gjepura që s’t’i kapte mendja. Ai foli me gjuhën e armikut. Turma e dëboi, madje dikush e goditi me gurë. Mësuam se nga dëshpërimi ai bëri vetëvrasje, u hodh nga dritarja”. Folësi i televizionit që e lexonte komunikatën qeveritare fliste me zemërim. “Murtajë nuk ka në vendin tonë. Murtaja është shpikje e armikut”, zgurdulloi sytë folësi i televizionit, “armiku mund të shpifë gjëra të tilla, ndërsa armiku e di vendosmërinë tonë”.

   Folësi që e trazoi turmën nuk u përmend më. Dikur e harruan edhe murtajën. Flisnin për të si për një sëmundje që kishte ngjarë shumë më parë, në kohën e Pjetër Bogdanit a të Pjetër Budit, nuk e dinin me saktësi. Njerëzit me një ngërdheshje në fytyrë e lëvizje të somnambulit endeshin rrugëve si të mos qenë të kësaj bote.

   Murtaja ua kishte marrë shpirtin, por ua kishte lënë trupin që u tundej me lëvizje të kushtëzuara.

E thirri disa herë te porta Kujtimin e as që dëgjoi përgjigje nga askush. Porta ishte e hapur dhe dyert tjera të shtëpisë e disa dritare,poashtu të hapura. Nga kureshtja se përse nuk merte asnjë përgjigje e gjithë , Argjendi u fut brenda,në oborr dhe përgjonte a mos do dëgjoi ndojnjë zë njeriu. Pas shtëpisë iu duk se dikush fliste me zë të vogël. Afrohet me hapa të ngadalë. Po dëgjon një zë duke pëshpëritur:” kujtimi im i bukur, dashuria ime e ikur,largësi që të prekë me dorë,ndojherë edhe lotoj, të shijoj frytin e ëmbël si buzët tua pranverës, më aromatizon oborrin, jetën, gjithë verën të ujiti,të shuaj etjen…

Ja tani,në vjeshtë ikin gjethet ,kujtimet  mbesin si ditën kur u ndamë.” Kështu fliste me pemën  Kujtim Vezvesja,duke menduar se nuk e dëgjon askushi,as Zoti në Qiell.” Pa pritur zëri i Argjendit e trembi kur e dëgjoi në befasi.

-Po ku je ore Kujtim Vezvesja? Të thirra disa herë,asnjë  zë,  nuk dëgjova, pos zërin tënd në këtë këndë oborri, si në një strofull zogjsh. Me kënd flet ashtu o miku im i jetës?.!

Kujtimi sikur se u skuq në fytyrë, iu mor  goja, nuk dinte as t’i thoshte “mirëseerdhe”,u hutua i tëri, pos gjakut, asgjë nuk levizte fytyrës së tij. Duke e parë të stepur, Argjendi zgjati duar për përshëndetje dhe ia hodhi qafës duke e shtërnguar fort. Më tepër donte t’a ç’lironte nga ajo amulli që e kishte përfshi se sa ta përgëdhlte me dashuri.Duke u liruar nga situata dal ngadal, shikoi mikun drejt e në sy, të dy fytyrat u ngrohen, filluan me buzëqeshë  ëmbël me njëri tjetrin,iu dukej vetja si dy mëza të pranverës,dalur nga torishta e dimrore.

Një zë sa për të dëgjuar bashkëshortja brenda shtëpisë,jehoi afër dritarës, ku zhurma fshesë elektrike që pastronte shtëpinë,nuk e lejonte të dëgjohej zëri nga jasht.  Bute moj,e shtoj zërin Kujtim Vezvesja!

Ajo u tremb nga zëri i përzier me aparatin që punonte. Urdhëro,u përgjigj ajo,duke fikur fshesen e korrentit. Na i sjell dy karrike,dy kafe të mesme dhe tavolinen e vogël, këtu në oborr. Ka ardhur miku im,Argjendi,do pijmë nga një kafe dhe nga një dopje raki. Na e sjelle edhe pakës djath të mirë, dëgjove!?…

Pas shërbimeve të kërkuara nga bashkshortja, të dy miqët e vjetër, Kujtimi e Argjendi,filluan muhabetin e çiltrër,duke rikujtuar  moshën e re, rininë dhe çapkenlleqet  adolishte. Shpesh dëgjoheshin të qeshurat, por pastaj, strukeshin që mos të dyshonin familjarët  atëmosferën ngazllyese. Eeeeee, sa e sa kujtimet i shpalosën mes veti Kujtimi e Argjendi! Kishin mbetur duke pyetur njëri tjetrin se a të kujtohet ai rasti….para sa vitesh,… me ata shokët, a e ke harruar filanen e fistykin?….

-Jeta ka kujtime të gjata Argjend,kishte thën Kujtimi! Nuk harrohen lehtë. Vitet po ikan aq shpejtë sa hyrja prej një dere në derën tjetër të dhomës….Ka raste kur mallëngjehem për të kaluarën, për miq e shokë, për çdo gjë të përjetuar këndshëm, por edhe të hidhurat mbesin në një kuti të posaqme, apo?.. Janë pjesë e jetës.

Ashtu është miku im, shtoj Argjendi, duke miratuar bisdën e sinqert e shumë të ngrohtë nga Kujtimi. Këto vitet e fundit jeta sikur se na ndau një kohë, përjetuam tmere të mëdha, me peshë të padurueshme sa që,na plaku para kohe. Lufta na e shkatroi jetën,na i mori më të dashurit tonë, na varfëroi skajshmërisht morëm rrugët e botës në sy për një kore buke o vëlla. Por liria erdhi me gjak të paguar shtrejt,tani jemi së bashku. Uroj të mos ikim më! Por halli është të rinia jonë…..

-Hajde gëzuar e mirë se erdhe! T’i lëmë ato vuajtje anash,të “përtrihemi” së bashku, me kujtimet tona, kemi kaluar jetë me lezet bashërisht, Argjend. Nuk të harroj kurrë,deri në vdekje…

-Argjendi duke miratruar fjalët e Kujtimit, mori gotën dhe i tha”gëzuar” e të faleminderit për të gjitha qe fole! Jemi të vetmim miq që kurrë nuk doli asgjë mbi ne, që të na ndai së bashku.

Kishin humbë në biseda, kujtimeve të jetës rinore, sakrificave e mbijetesave, ashtu që nuk kishin vërejtur  shishën me raki që i kishte ardhur fundi. Pasi  mbaruan mezën e djathit dhe ca copa mishi të pjekur, i ra ndërmend Kujtim Vezvesës që ta thirrë bashkëshortën, Buten, për shërbim. Në asnjë mënyrë nuk lejoi Argjendi, duke i thënë se kishte ardhur për ta ftuar që të shkojnë në një lokal për kafe e ndeje jasht rrethit familjarë, për të qenë të lirë plotsisht në biseda. Ranë dakort dhe  ikën jo shumë larg shtëpive të tyre.

X        X      X

Gjatë rrugës,duke shkuar të lokali “Freskia”,nuk mund t’i hetoje se kanë pirë ndoj dopje me raki. Ishin shumë të kthjellët për çdo gjë. Knaqësia ishte në kulm që gjetën kohë të rrinë së bashku, pas një kohe relativisht të gjatë. Lokali “Freskia” ishte në një kodër, mbi shtëpitë e tyre. Vjeshta me diell të bukur, kishte krijuar edhe natyrën e bukur. Pamja vjeshtore dukej sikur pikturat e Pikasos, shumëllojshmëri ngjyrash të ylberit. Argjendit iu kishin pikasur në thellësi të zemrës fjalët që i dëgjoi nga Kujtimit  pas shtëpie, duke biseduar me pemën e mbjellur, të cilës ia heqte fletët aqë kujdesshëm e përmallshëm, thua se donte edhe të qante. Nuk vonoi shum dhe pas porosisë së kafeve,iu drejtua:

-Kujtim,miku im i vjetër,më trego,më sinqerisht ato fjalët e thëna pas shtëpisë që flitshe me atë pemën, pjeshkë e rritur. Si është puna e asj peme, çfarë të lidhë me atë kujtim?

Kujtimi prapë u ndie i zënë pick dhe fjalët iu lidhën në fyt,nuk dinte se pse e pyeti dhe çfarë t’i thoshte, kur ajo ishte një periudhë e gjatë,e kahershme,por e paharrushme vetëm për atë. Mendoj  gjatë, u fut në thellësi të jetës të kohës, të moshës. Ndiente zjarmi kur kujtonte momentin e asaj pjeshke se si e kishte marë e rritur,disi quditshëm. Këso rastesh u ngjanë vetem njerzëve të veçantë në situata të veçanta.

– Argjent, ti mundohesh të zbulojsh çdo gjë. Përpiqesh që edhe telin ta shposh me ato mendime. Lerja të kaluarës o burrë. Ishim edhe ne të ri dhe kemi dashuruar apo?.!…Tani i lëmë të qeta kujtimet ,Argjend.

-Kujtim miku në jetën tonë kemi qenë shumë intim Më ke treguar gjëra edhe më me vler, bile edhe me peshë rreziku. Edhe unë isha i tillë për t, si edhe tani. Dëshiroj të di,ta mbaj në kjujrtesën time sikur edhe ti..

-Je si rriçna Argjend. Nuk ç’kapesh kurrë, kur tekersh për një gjë. Akoma e paske atë sifatin e vjetër. Po më futë për birë të gjylpërës e tani vitet kanë ndryshu, nuk jemi më të ri. I shikon thinjat në kokë. Fmijët janë rritë….Bënë kujdes Argjend!

-Hahahaaaaa!-qeshi Argjendi me te madhe . Po, po, janë rritë fëmijët, por pula për veti e zogi për veti çokasin.. Na përherë kemi pasë besë e nderë kur ishim të ri e le më në këtë moshë. Folë ore burrë të “rinohemi” pakës ,bile në kujtime. Nuk na ndalë askush. Pash besën tregom punën e pjeshkës,Kujtim!

-Eee, dreq o birë! Nuk ç’kapet bre, me vra Zoti! Sa këmbëngulës,por vërtetë mik e shok i mire. Kurrë nuk më ka tradhtuar. Iu mbuash mendja që t’ia tregonte Argjendit një copë histori të Pjeshkës…Dëgjo, pra Argjend, por kujdes të thash!….

Kanë kaluar vite të tëra,ndoshta njëzet,por mua më duket sikur sot. Pata njohur një bukuroshe nga qyteti V me të cilën kaluam shumë vite në dashuri. E vërteta u rinjohëm pas shumë e shumë vitesh, mes dy moshave, asaj rinore e tjetrës burrërore, ose të pjekurisë.Tani e njoha si vejushë. Lufta e kishte sakatuar Lulen time. Ishim si moshatrarë.  Iu kishte vrarë burri . Pra, pas rinjohjës, në rrethana krejt të ndryshme,  shumë romantike, përcjellur edhe me lotë të nxehtë . Këto raste  ngjanë vetëm në romane të shkrimtarëve botërorë. Kështu kaluam disa vite dashurie platonike.

E pabesueshme por shumë e sakt miku im,Argjend. Se si u rinjohem, ka një muhabet tjetër,ate ia tregoj vetëm  Zotit kur jap shpirt. Unë e Lulja kaluam aq bukur sa nuk ia lakmoj Romeos e as Xhylietës. Por ne nuk pimë helëm, jetojmë akoma,jetojmë të ndarë me mirëkuptim, jetojmë në kujtime përgjithmonë ndaj njëri tjetrit. Largësia që kishim, nuk ishte asnjë pengesë për takime. Ato ishin bile edhe më të këndshme, të mjaftueshme për etjën tonë të pjekurisë. Më ftonte njëherë në muaj, pastajnë në dy muaj, shumë vite. Verës e bënte dhomën e gjumit romantike, si për mbretër,e parfumoste,e freskonte dhe pas kafeve, bënim pushimin e merituar,deri në ekstazë….

Ndërsa dimrit e bënte të ngohtë e shumë të përshtatshme për dashuri. Pinim edhe ndoj gotë vere të zezë. Ishte vet mrekullia. Më kujtohet Argjend se si kërcitnin çarçafet e bardhë nga hekurosja,sikur kur shkyen gazeta.Pastaj ajo strukej mbi gjoksin tim dhe dridhej, unë shikjoja dehjen e saj trupi, çdo gjë. Më mjafton,thoshte,vetëm përpjekja e trupit tim me ty. Të dua shum dhe futej ëndrrave në botën tjetër. Ma zgjate jetën e vrarë më thoshte….

Ishte tupulake, me trup  të drejtë dhe muskuj të ngjeshur bukur. Kishte këmbët e bukura me ca qime te cilat ndeznin epshet e mia të shfrenuar..

Kur ndaheshim verav, dielli kishte ikur mbi Bjeshkët e Nemura. Kurrë nuk ngjante të këthehem pa drekën e përgaditur shijshëm pastaj edhe pemë të zgjedhura. Ishte merakli për çdo gjë. Më përcjellte me puthje të gjata,para se te hapej dera,pastaj dilte edhe në oborr e më thoshte”ndal se harrova edhe diç”,dhe përseriste puthjen e afshtë, shum të ëmbël. Dinte se çfarë duhet bërë në dashuri…

Vija në shtëpi  i  liruar nga komplekset  e shumë ditëve. Ja pra miku im,Argjend,a më dëgjove? Desh plase deri sa ta dije atë copë kohë të ikur, foli Kujtim Vezvesja.

Argjendi u shtang. Edhe ajo bukuri e natyrës vjeshtore, ku dielli përplaste rrezet e veta për mrekulli, iu dukën se buzëqeshnin, lakmonin gjithë atë dashuri të përjetuar nga Kujtim Vezvesja. Mbet duke e shikuar mikun e tij që sapo mbaroi rrëfimin  për dashurinë e dikurshme.

-Të lumtë Kujtim! Ah sikur të kisha pasur edhe unë unë përjetime të tilla!…Nuk e kam menduar se ke mundur të kesh një copë jete  kaq interesant. Kush nuk ta dëshironte këtë madhështi shpirti.! Dy gjëra nuk m’i tregova e të lutem më plotëso kureshtjën time. Më thuaj si erdhi pjeshka te ti?

-Auuuu! Harrova! Ti nuk lëshon pe për asgjë. Je i quditshëm. Unë fola se ajo kurrë nuk më lejonte të dalë nga banesa e saj pa drekë të shijshme dhe pemë të zgjedhura. Një ditë,ika më heret nga banesa e saj. Ajo mori nga tryeza e drekës disa kumbulla e pjeshka,i mbështolli në një qese dhe m’i dha me vete.

–Lage gojën rrugës zemër,e ke pakës larg. Kujdes të lutëm me makinën,më thoshte në ndarje. E kuptove?

-Po,po,mirë,por si i kultivove se ?

-Eh si!…. Mora dy saksia të luleve,i futa  me dheun e duhur,i ujita dhe i lash në një kënd të shtëpisës. Ato mbinë, pastaj kujdesesha tërë vitin, dimrit i fusja në shtëpi brenda. Kur u rritën, i mbolla në baçe. Katra dështuan, njëra nga ato u rritë, ajo që më zure duke i “kënduar”…

-Sa interesante kjo punë e jotja! Jeta sjellë çudira, edhe të pabesueshme, por reale. Po, bashkëshortja a të pyeste ndonjëher për pjeshekën e mbjellur,tani të rritur,pyeti Argjendi.

-Po,më ka pyetur, pas një kohe.  Nga e ke këtë sorte, më tha ajo?

-Nga një  mik i vjetër me të cilin ishim ushtarë së bashku në vetet 70-ta,i them. Nuk më ka pyetur kurrë më…..Por,miku im, Argjend, ti nuk më pyet edhe për një cilësi timën përsonale, ose e din ose paske harruar! Kurrë në jetën time, as për një çast, nuk e kam braktisur familën time. Ta dish miku im se nuk ekziston fuqi mbi siperfaqe të tokës që luhatë nderin dhe respektin  tim familjarë. Me bashkëshortën  time,  plot mund e sakrificë, krijova familje, trashëgimtarët e mi.  Beso, kurrë nuk më ka ngjarë as nga Lulja që të tentoj të zbeh dashurinë ndaj familjës sime. Bile,  ta them një moment kur ajo më foli:” mos gabo në jetën tënde  të anashkalojsh gruan për mua!…. Fati im është vetëm  dashuria mes nesh sado e zjarrtë,është e përkohshm, andaj, kujdes në familj”,më thoshte….

Jeta gjithmonë ka qenë dhe do mbetët një provim i rëndë që njerëzit provokohën gjithë jetën,në situata e mënyra të ndryshme. Do ishte mrekulli kur njeriu me shkathësinë dhe vigjilencën e tij,shpëton nga rastet e ndërlikuara vetën e tjerë.  Vërshimi i valëve të turbullta sjellë pasigurinë e jetës. Asnjë sakrificë apo vështirësi jete nuk kalohet i vetmuar….

Përkundra bisedave sekrete rinore që njerëzit ia rrëfejnë njëri tjetrit, si unë e Argjendi ,nuk tregojnë brishtësinë, por përvojën jetësore dhe madhështinë e kohës me gjitha peripetitë……

Gjakovë,

Shtator,tetor,nentor, 2019

Babait tim

Xhandarët, të ndërsyer nģa kryebashkiaku vetë
Ullinjtë e mitur,
Të sapo mbjellë,
Natën nëpër shi, i prenë,
I shkulën në errësirë.
Heret
Në mëngjes
Ende pa aguar mirë.

Kryebashkiaku thërret
Kryeplakun,
Babanë
Tim.
Pa e përshëndetur  e  pyet

Duke bërtitur:
Kush  ishin ata xhelatë
Që natëni nëpër shi prenë ullinjtē e mitur ?

M’i sill këtu tani, në këtë  çast,
Ata egërsira, kriminelë
Xhelatë …

Kryebashkiaku
Ngriti dorën,  grushtin  lart,
Për të goditur  me grusht,
Me pëllëmbë,
Babanë.

Ule
Atë dorë,
Po të them !
Mos m’i nxi thinjat
Për atë flamur KuqeZi,
Sepse të gjitha rrufetë e qiejve,

Bubullimat  e qiellit do të shkarkohen mbi ty…

Ata ullinj të mitur, foshnjë i preve mbrëmë natën vetë ti, nëpër  shi…!

Qershor 2019

Berlin, dhjetor 2019

1.
Messhekulli i ikur gatitej për dramën demoniake. Viti i largët 1938. Pëlhura e qefintë binte mbi Europë.

Një vajzë e re vjeneze fshehej nga gjahu mbi racën e saj hebreje. Dhe, pas peripecish mundtare, arriti të kalonte me nënën e saj në Jugosllavinë monarkike. Sa e gëzuar ishte! Shpëtova, mendonte dhe merrte thellë frymën e jetës.

Por ajo nuk e dinte se gjendej në pikëzjarrtën e tërbuar të Holokaustit. Sepse s’do vonojë e premieri serb i “qeverisë së shpëtimit kombëtar” Nediq, i raportonte Adolfit në Berlin se ishte i lumtur e krenar t’i kumtojë: “Serbien ist Judenfrei”!

Ndaj dhe autoritetet u vunë në ndjekje të saj. Kishin marrë vendim t’a rikthenin nga kishte ardhur. Në Vjenë. Në prehërin e vdekjes. Rrethi ngushtohej. Dhe frika e një trokitjeje në portë shtohej. Tmerr i natës. Lëvizje rrugicash pa dritë. Diell i ftohtë. Hije që i prenin udhët…

2.
Mirëpo njëj dite, të zymtë e Orëprerë si fati i saj, dikush i tha: përse nuk provon Shqipërinë? Për një çast do hutohej. Ky emër i vinte si në ëndërr. Dhe bashkë me të, një shpresë e vakët. Por sërish, e deshpëruar thellë, i dukej se kishte humbur betejën me të: me shpresën e një agu të ri në kopshtin e rinisë së saj.

Megjithatë vullneti, një grimë e tij e mbetur, e niste për në Zagreb, atje ku rezidonte konsullati shqiptar. Bëj udhë kot, thosh me vete dhe psherëtinte. Asnjë përfaqësi e huaj nuk i kishte hapur portë. Kudo hekur i mbyllur i zi. Refuzim. Shurdhëri…

Mirëpo me të hyrë ndjeu një atmosferë tjetër. Një prehje. Konsulli shqiptar do t’a mirëpriste ngrohtësisht. E mori në dijeni kërkesën dhe u tërhoq në ambientet e tij.
Ah, ndrydhte ajo veten, ky afrimitet, kjo ndjeshmëri e kulturë, s’janë veçse kortezi diplomatike. Pas pak konsulli shqiptar u kthye sërish dhe i buzëqeshur i thotë: Zonjushë unë ju uroj udhë të mbarë dhe qëndrim të këndshëm në Shqipëri!

Nuk i besonte dot fjalët dhe as sytë e përlotur. Në gjithë Europën nuk pati një copë Qiell lirie për të. Por ja, Hyji i kishte rezervuar lumni dhe i printe drejt jetës. Jetës së re në Dhéun e vjetër e fisnik të shqipeve.

3.
Ishte kjo Scarlett Epstein, çifutja 15 vjeçare e cila pas një qëndrimi të sigurtë (nga shtatori deri në prill të vitit 1939) në Shqipëri, emigroi në Londër. Jetoi gjatë e frytshëm. Do bëhej antropologjiste e shquar, por pa harruar kurrë Shqipërinë dhe Besën e saj.

Do t’a evokoja këtë fragment nga episodi i lavdishëm i strehimit të judenjëve në Shqipëri, meqë ishte pikërisht Durrësi, tashmë në zi, që i kishte shpëtuar jetën.

Ndërkaq, si thonë gjithë Shkrimet a Kanútë e lashtë, mirënjohja ndonjëherë nuk mjafton vetëm e gravuar në një pllakë të mermertë.

Madje as në t’shénjtin Jerusalem..!

R.

VOAL – Më 8 dhjetor 1832, në fshatin norvegjez të Kvikne, në Osterdal, lindi Bjørnstjerne Bjørnson. Pesë vjet më vonë, familja u transferua në Ness, në Romsdal, një tokë me një tërheqje të konsiderueshme turistike, ku babai i tij, një pastor ungjillor, u caktua në famullinë lokale. Këtu ai filloi studimet për të vazhduar, midis 1846 dhe 1849, në një kolegj në Molde. Ende adoleshent, Bjørnstjerne tashmë është i frymëzuar nga një entuziazëm ideal që e sheh atë në ballë të betejave për pavarësinë e vendit të tij, ndërsa vena letrare fillon të shfaqet si në prozë ashtu edhe në poezi.

Ai vazhdoi studimet në Christiania, ku u transferua më 1950. Në këto vite ai zbuloi teatrin, u bë i apasionuar pas tij dhe shkroi dramën e tij të parë, “Valborg”; inicon gjithashtu një bashkëpunim me të përditshmen “Morgenbladet”. Të dy aktivitetet e thithin atë shumë për ta detyruar atë të braktisë studimet e tij, në vitin 1954: pjekuria e arritur në fakt i ka dhënë atij vetëdijen për objektivat e tij, deri në atë pike sa ai t’i mohojë, duke i grisur të gjitha shkrimet e realizuara deri në atë moment.

Fillon jetën e tij të re nën moton “Natyra dhe e vërteta”, një sintezë ekstreme e një konceptimi të ri të ekzistencës që ka mbërritur dhe që shtron nevojën për të vërtetën para kësaj, më bosh, të bukurisë së jashtme.

Më 1856 Bjørnstjerne Bjørnson u nis për në Suedi ku, në Oslo, ai qëndroi për një kohë të gjatë dhe shkroi dramën “Mes betejave” (“Mellem slagene”). Në Kopenhagë, vitin e ardhshëm, ai takohet me poetin e moshuar katolik Nicolai Grundtvig dhe mbetet i ndikuar nga “ndjesia e tij e krishterimit”. Më 29 nëntor, ai u emërua drejtor artistik i Teatrit Kombëtar Bergen, një rol që sapo e kishte lënë babai i dramës moderne Henrik Ibsen.

Pas kthimit në Christiania, më 1859, ai u bë gazetar i “Aftenbladet”, themeloi “Shoqërinë Kombëtare” dhe u miqësua me Ibsen, para se të largohej, falë një burse, për në Itali. Në Romë ai u ndal për dy vjet gjatë së cilës kohë ai shkruajti dramën historike “Mbreti Sverre” (“Kong Sverre”) dhe trilogjinë “Sigurt the dhunshme” (“Sigurd Slembe”) dhe rafinoi artin e tij dramatik. Duke lënë Romën ai shkoi në Francë dhe Gjermani.

Në vitin 1865 Christiania i bëri haraç Bjørnstjerne Bjørnson me drejtimin e teatrit të tij, një pozicion që la vitin e ardhshëm për tu rikthyer në gazetari dhe për t’i përkushtuar politikës që e shihte atë si një opozitar republikan dhe radikal të Suedisë dhe monarkisë. Midis 1873 dhe 1875 ai është përsëri në Romë, ku ai kompozon disa poema të mjedisit italian. Zbulimi i Darvinit dhe evolucionizmi i tij, më 1871, dhe zhgënjimi për qëndrimet e Kishës për mbylljen ndaj lirive demokratike përcaktuan te ai, në gjysmën e dytë të viteve 1970, një krizë fetare që e shtyu drejt racionalizmit duke u shfaqur në veprimtarinë e tij letrare elemente realiste. I përkasin kësaj faze “Falimentimi”, më 1875; “Mbreti” (“Kongen”), më 1877 dhe “Sistemi i ri” më 1878.

Më 1880 u largua për në Amerikë ku mbajti një seri konferencash. Ndërkohë ai vazhdoi angazhimin e tij politik deri në lindjen, në vitin 1903, të një qeverie të krahut të majtë. Në të njëjtin vit Bjørnstjerne Bjørnson mori çmimin prestigjioz Nobel për letërsinë, si “një haraç për poezinë e tij fisnike, të mrekullueshme dhe të gjithanshme, me të cilën ai gjithnjë u dallua për qartësinë e frymëzimit të tij dhe pastërtinë e rrallë të shpirtit të tij”. Ndër veprat e tij të fundit është, në vitin 1909, kënga patriotike “Kur lulëzon vera e re” (“Naar den ny vin blomstrer”).

Vdiq në Paris në 26 Prill 1910, në moshën 78 vjeç. Puna e tij pionere, në opera, prozë dhe teatër, ka qenë një pikë referimi për shumë shkrimtarë, duke përfshirë Knut Hamsun, Selma Lagerlöf, Johannes V. Jensen.

Punimet e tjera të Bjørnson përfshijnë: “Ferma e diellit”, (1857), “Hulda topalle” (1858), “Një djalosh gazmor” (1860), “Novelëza” (1860), “Vajza e peshkatarit” (1868), “Gazetari” (1875), “Leonarda” (1879), “Pluhuri” (1882), “Përtej forcave njerëzore” (1883), “Flamuj në qytet dhe port” (1884), “Në rrugën e Zotit “(1889),” Një dorezë “(1893)./Elida Buçpapaj

Këndim i “çmendur”, ose, elegjia e shekujve…

1.

Ka ardhur koha

Të shkunden oxhaqet

Nga çagja shekullore

Të pastrohen çatitë

Nga foletë e sorrave të zeza

2.

Ka ardhur koha

Të flasin thepa e kreshta

Shkëmbinj e lëndina

3.

Ka ardhur koha

Të flasin kalatë e kështjellat

Për ato ethet e tmerrit

Me shekuj brenda tyre ngujuar

4.

Ka ardhur koha

Lumi ta mbrojë kthjelltësinë e vetë

Për t’i ujitur pastër

Fusha ara e livadhe

Për ta freskuar shpirtin

Për ta shuar etjen e njeriut

5.

Ka ardhur koha

Kulla dhe dera e saj

Të rrëfejë për terrin e vrasjet

Për ngujimin e ëndrrave

Të gjeneratave që rrethoheshin

Me ushtimën e hakmarrjes

6.

Ka ardhur koha

Që lisat shekullor

T’i shfletojnë defterët

E furtunave dhe të qëndresës

Që janë palosur në mes lotëve

Të gjetheve të vjeshtës

7.

Ka ardhur koha

Që kazamatet edhe burgjet

Muret e përgjakura dhe grilat

Të dëshmojnë për prangat

Për shtypjet dhe zhdukjet enigmë

8.

Ka ardhur koha

Që varret të flasin duke kënduar

Për peshën e tokës

Për eshtrat e tretur e të humbur

9.

Ka ardhur koha

Që shqiponjat të cilat me shekuj

Fluturojnë lartë mbi shkrepa

Mprehtësinë e syrit

Në libër dashurie ta shndërrojnë

10.

Ka ardhur koha

Që dëshpërimin nëpër kohëra

Ta kthejmë në shpresë

Në vlera e lumturi

11.

Ka ardhur koha

Që në ara ta shpërndajmë

Atë farën e farës së mirësisë

12.

Ka ardhur koha

Që ëndrrat e përdhosura

Shtypjen në kohë shtrigash

T’i bëjmë fjalor të mos harresës

T’i bëjmë falje e krahë engjëjsh

Se tash kjo tokë kështu e do

Të keqes t’i vë drynin

Që nuk çelet kurrë më

13.

Ka ardhur koha

Që në kuzhinat tona

Të gatuajmë bukë dielli e hëne

Me miellin e ngrohtësisë të tokës fisnike

14.

Ka ardhur koha

Të mos hedhim e as bluajmë helm

As këngët tash e tutje

Kurrë të mos ngelin të pa kënduara

15.

Ka ardhur koha

Që sot e përgjithmonë

Ta shtrojmë një sofër

Fatbardhë dhe të lumtur

Dhe në vend buke 

Mbi te t’i hapim zemrat tona

Edhe përjetësinë e dashurisë

16.

Ka ardhur koha

Që në vend të kandilave

Dritë të bëjmë me shpirtrat tanë

Ta stolisim njeriun

Me këngën e kënduar njerëzishëm

E dritë të bëjmë

Me fjalën e shenjtë të gjakut tonë

17.

Ka ardhur koha

Që Krujën e Prizrenin

Vlorën e Manastirin

Që Shkupin e Shkodrën

Pejën Plavën e Gucinë

Që Korçën e Elbasanin

Butrintin e Dardaninë

Që Tropojën e Himarën

Beratin e Vushtrrinë

Që Gjirokastrën e Mitrovicën

Tepelenën e Gjilanin me rrethinë

Që Pogradecin e Sarandën

Bajram Currin e Prishtinën

Ulqinin me Kala

E Gjakovën me Malësi

Që Prekazin me Drenicë

Preshevën me luginë

Junikun Llapin e Gollakun

Që Çamërinë e Janinën

Rugovën e Kaçanikun

Në gjerdan lulesh t’i shndërrojmë

Edhe si vargje me gështenja

E në mes tyre fiq e ullinj

Se kësi vargjesh askund nuk ka

Gështenja fiku e ulliri

Përqafohen e shtrëngohen

Si mur guri në kala

Që për jetë

Askush nuk ka fuqi për t’i nda

18.

Ka ardhur koha

Që në disa kufij

Me lahutë t’i ligjërojmë historisë

19.

Se ka ardhur koha

T’i këndojmë lumturisë… 

(©S. B.)

Stefano Benni (Bolonjë, gusht 1947) është shkrimtar,

gazetar, skenarist, poet, dramaturg e humorist italian.

Benni është autor romanesh të ndryshme e antologjish

me tregime të suksesshme.

BOKASSA RAP

Gjyqtarët nëse duan të gjykojnë duhet të  zgjidhen
gazetarët nëse duan të shkruajnë nuk duhet të kritikojnë
sindikalistët duhet të ngrihen në këmbë kur më shohin të hyj

opozita nuk duhet të kundërvihet përndryshe s’vlen
shkurt më lini një herë të paktën të punoj
kam gjashtë vila në Sardenjë dhe faturat për të paguar
dhe mbase do të më duhej të shtrohesha në spital
Më lejoni më lejoni dëgjoni
ka shumë anomali në këtë shoqëri të dhunshme

Gjyqtarët në duan të qëndrojnë s’duhet të na arrestojnë
shtypi i huaj s’duhet ta mbikëqyrë Italinë
dhe unë ha në shtëpinë time me atë që më  pëlqen
dhe më në fund ti Betino pusho së telefonuari
më shumë se ajo që kam bërë pikërisht nuk mund ta bëj
kam gjashtë televizione për t’i mbajtur mbi supe

dhe ndoshta do më duhej të shtrohesha në spital
më lejoni më lejoni, më dëgjoni
ka tepër financë në këtë shoqëri të dhunshme

Dhe tre të urtët nëse janë të urtë nuk duhet të ngatërrohen
dhe Rai duhet të jetë plotësuese komplementare
për Perëndi shpjegomëni se ç’do të thotë komplementare
dhe mos thoni se unë nuk di italisht se  më  bëni të  zemërohem
dhe gjyqtarët duhet t’i regjistrojnë proceset gjyqesore
dhe gazetarët nuk duhet ta teprojnë me acarimin
dhe ndoshta do më duhet të shtrohem në spital
më lejoni më lejoni, dëgjoni
ka shumë pak Fininvest në këtë shoqëri të dhunshme

Dhe gjykatësit të ngrihen në këmb para se të gjykojnë
po nëse mafia voton për mua ç’ mund të bëj unë
dhe milionin e vendeve të punës, e kam thënë me shaka
dhe dua tre mijë truproje që duhet të më ruajnë
dhe një portret gjashtë metra veshur si perandor
dhe që jam fashist s’duhet të ma ma thoni
dhe gazetarët para se të shkruajnë duhet të zgjidhen
dhe penalltitë kundër Milanit nuk duhet t’i jepni
dhe agjit-propët të shkojnë në Rusi për të propaganduar
dhe mos më quani Bokassa  ose ju pushkatova
dhe gjykatësit nuk mund t’i nxjerrin vendit rropullitë
dhe mua lajmërimet e garancisë nuk duhet  të m’i dërgoni
dhe mbase do të më duhej të qetësoj pak veten
por nëse unë jam Perëndi ç’mund të bëj
më lejoni më lejoni më dëgjoni
nuk ka më fe në këtë shoqëri të dhunshme.

KU JANË SYTË E TU TË ZINJ,

Ai – Ku janë sytë e tu të zesë,
dhe profili yt si hyjneshë,
konsumohem në mendimin
si mund t’i shoh përsëri.

Ajo – janë të kaltër tani sytë e mi,
sepse kam lente kontakti,
dhe hundën e kam ribërë,
njihmë pra i dashuri im.

Ai – Nuk e shoh më buzën tënde,
gonxhen e vogël rozë
që e puthja me epsh.
Dhe gjoksi yt i paprekur
që e mbaja në një dorë
tani më duket mjaft më i madh
katër herë së paku u rrit.

Ajo – Oh më shqetëson ky kujtim
por unë jam përherë po ajo

goja ime është pak më e madhe
dhe gjoksi im i derdhur.
Më ndryshoi silikoni
por s’ndryshoi aspak pasioni im.

[këndojnë] Oh, dashuria jonë s’do të plaket [aspak]
së bashku me të s’do të plakemi dhe ne
edhe sepse unë s’e di më se kush jam

dhe as s’di më se ti kush je.

Ajo – zemra jote rreh në gjoks,
ndiej zërin dhe ngrohtësinë tënde
por nuk njoh prekjen
e dorës tënde burrërore .

Ai – Zemra ime plakë dhe e lodhur
pësoi një transplant të shkathët
dhe dora s’është imja
është sintetike, është protezë.
U pre në duel
në kopshtin e Fontemblisë
një kirurg e ngjiti atë.

Ajo – Oh fat i mjerë
kaq shumë na ka ndryshuar.
Duke pritur me shpresë dhe vajtim

edhe unë pësova një transplantim
dhe këmbeva seksin tre herë,
por dashuria ime për ty është po ajo.

Ai – Oh fat i mjerë
kaq tepër na ka ndryshuar.
Nuk mundem më ta fsheh

do të të them të vërtetën.
I dashuri yt, jo, nuk jam
I dashuri yt vdiq ushtar

por një pikë e gjakut të tij
u klonua dhe u linda unë
kopje e saktë dhe e përsëritur
e të dashurit tënd të ëmbël antik.
Dhe dashuria mbeti njëlloj
mos më largo edhe nëse
unë nuk jam origjinali.

Ajo – Kjo e vërtetë e fshehtë
praron dhe  gëzon zemrën time

As unë s’jam dashnorja jote.
por një kopje mjaft e arritur.
Atë e hëngri tuberkulozi
unë mushkëritë nuk i kam.
O i dashuri im bëj ç’të duash
me materialet e mia.
Zemra ime jotja do të jetë
dëshirave të tua u jepem
unë të betohem për besnikëri
ja telekomanda ime .

[së bashku] dashuria jonë s’do të plaket kurrë
dhe së bashku me të nuk do të plakemi ne].

[ajo fillon të humbasë zërin e saj, sikur të shkarkonte baterinë

si një disk me tridhjetë e tre xhiro]

Ai – Mimi … Violeta [publikut] bateria nuk i lë  … veçse

pak orë …

Ajo – I dashur … po vdes … shkarkohem … të mallkuarit !
E shkreta jeta ime,

isha ende nën garanci.

DYSHIME  

Çfarë thua çfarë them
Çfarë thonë për ne
Çfarë mendon çfarë mendoj
Çfarë mendoj për ty
Çfarë thua për mua
Çfarë thonë ata
që kthehen nga deti
brenda autove në rresht
çfarë dreqin dua
çfarë dreqin do
çfarë duan nga ne
çfarë besojnë se bëjnë
ato që nuk besojnë

çfarë do të dish
çfarë do që të thotë

çfarë është një shtëpi bosh
ku askush më nuk thotë
çfarë nuk shkon më
ku je ku je
çfarë them o zot
çfarë ke bërë zot
çfarë do të bëj vallë
çfarë të ka ngjarë
çfarë ka ndryshuar
çfarë do të ketë qenë
mbase të ngrënit e tepërt
në kthimin nga deti
çfarë do të ketë menduar
kur plasi
çfarë do të bëjë tani
çfarë do jetë  më pas
më pas çfarë pastaj
çfarë thua çfarë them
çfarë do të dish
çfarë do të doje të bëje
çfarë është sonte
që nuk ishte dje?
Përktheu: Faslli Haliti

Malësori, një burrë me shtat të lartë, me shpatulla të gjëra, sapo zbriti nga kamioni, futi duart në xhepin e brendshëm të xhaketës dhe nxorri portofolin. Shoferi e kuptoi dhe ia preu shkurt:
– Nuk ke me pague gja.
Malësori e shikoi drejt, me sytë e tij që kishin gjithmonë një shprehje krenarie dhe i tha duke buzëqeshur:
– E po t’u rrit ndera, or mik! Të kjoftë udha e mbarë dhe na urdhno ndonjiherë nga katundi.
– Po, po! Kam me ardhë!- tha shoferi dhe pasi përshëndeti me dorë nisi kamionin. Malësori ende buzëqeshte e mendonte me vete: “Për besë, ka edhe djelm të mirë!”
Vellua e errësirës kishte nisur të mbulonte tokën. Ai me kryet lart si malet, bëri përpara. Ecte dhe trupin e mbante drejt. Mosha nuk i a pat përkulur kurrizin. Mori rrugën e fshatit që çante më dysh bregoret e maleve të mbuluara me dëborë. Dëborë kishte edhe mbi kodrina, mbi livadhe, mbi drurë, edhe në rrugë dëborë kishte. Ajo i jepte një pamje të bukur këtij peisazhi malor. Ai ndjeu erën e ftohtë dhe dehëse të natës, kopsiti xhyben e trashë, ngriti jakën e saj dhe ecte i çkujdesur. Nën këmbët e tij të mbathura me opinga dhe çorape leshi, dëbora kërciste “krrap-krrap-krrap”.
“Me siguri ata s’më presin- mendoi me vete.- Ata e dinë se unë jam ende në spital”.
Ai çante nëpër dëborë dhe mendja i rrinte atje, tek shtëpia e rrënuar nga tërmeti, tek njerëzit. Ai kishte dëgjuar për ditë në spital lajmet e gëzueshme që jepnin gazetat dhe radioja se nga i gjithë vendi kishin shkuar për të ndihmuar. Malësori i dëgjonte këto lajme dhe herë herë rrinte si i habitur. Aty në çarçafët e bardhë të spitalit ai kishte kujtuar disa herë çastin kur toka u drodh, kur u ndje një zhurmë shurdhuese, kur një tra e zuri për fundi… Herë herë para tij hapeshin kujtime të largëta që e bënin të psherëtinte.
Ai e mbante mend mirë se edhe një herë tjetër pat rënë tërmet. Kishte shumë e shumë vjet. Atëhere pat qënë fëmijë. Shumica e shtëpive ishin rrënuar. Edhe atëhere kishte qënë dimër. E këta ishin strukur ku të mundnin nga të ftohtit. I kujtohej se si e shtrëngonte e ëma në gjoks për ta ngrohur. E ai qante, ca nga të ftohtit e ca nga tmerri, kur shikonte shtëpinë të kthyer në gërmadhë. I ati pat kërkuar andej këndej nëpër miq të holla për të rregulluar shtëpinë, por edhe miqtë ishin për t’u qarë hallin. Sa shumë kishin vuajtur ata dhe sa vjet iu desh të jatit të tij ta rregullonte shtëpinë!Këto shkonte ndërmend pothuaj çdo ditë në spital dhe një mëngjes i tha mjekut:
⦁ Or zoti doktor! A po m’lëshon se due me ikë?!
⦁ Si ore, të ikësh!- i tha mjeku. – Do të lëshojmë kur të jesh shëruar mirë.
-Jo, besa, der at’here s’jam tue ndej- tha malësori. Plaga pothuajse më asht mbyllë. Mandej ju a po ndigjoni se ç’po bahet? Kanë shkue me na ndihmue e po ndërtojnë shtëpitë tona e unë me ndej hala këtu. Jo he burrë, mos më koritni!
Mjeku qeshi. Më në fund, mbasi ja mjekuan edhe njëherë plagën dhe i dhanë porosi që të mos punonte, e lejuan të delte nga spitali.Ecte dhe nën këmbët e tij dëbora kërciste “krrap-krrap-krra-krrup”.Në mend kujtonte fshatin, si e la para dhjetë ditësh, shtëpinë, njerëzit… “C’bënte Prenga, Mrika, Lokja? A do jenë strehue në ndonjë shtëpi”…Po i afrohej fshatit. Tej dukeshin disa drita që lëviznin si xixëllonja. U afrua dhe ca dhe dalloi në duar fenerë dhe pishtarë të ndezur.
Nuk u përmbajt më, por thirri: – Or ju shokë! Një zë ju përgjigj: – Eeej.
– Cka ndodhë që po bridhni natën me pishtarë?
– Kush je ti?- pyeti njëri.
– Jam Ndou, bre, Ndou!
Një djalë 15 vjeçar sa dëgjoi këtë zë të njohur u turr me rrëmbim drejt tij dhe thirri:
⦁ Babë! A je ti babë? Jam unë Prenga.
⦁ Ata u pushtuan të dy at e bir, të përmalluar si të ishin ndarë prej vitesh dhe s’gjenin fjalë për të kuvenduar. S’të kena prit sonte, babë, si ke ardhë, ti akoma s’je shërue?- e theu akullin djaloshi.
⦁ Jo, bir, jam shërue. Plaga pothuajse m’u ka mbyllë. Pastaj, bir i babës, si mujsha unë me ndejtë atje. Erdha dhe unë me punue.
⦁ – Po, babë, ashtu asht. Djaloshi shikonte fytyrën e hequr të të jatit me një ndjenjë të thellë dashurie. Në atë kohë ishin afruar njerëz të tjerë. Nën dritën e zbehtë të fenerëve, Ndou pa fytyra të panjohura? Prenga ju drejtua të jatit: – Babë, këta kanë ardhur për të na ndihmuar.
⦁ Malësori u shtrëngoi duart fort dhe i rroku në qafë. Prenga foli përsëri: – Asht baba jem. Ka kenë në spital, se u plagos ditën kur ra tërmeti. Miqtë e rrethuan prapë të porsaardhurin dhe ky i shikonte me dashuri ato fytyra të ngurosura nga të ftohtit, por që sytë e tyre shprehnin gëzim e forcë.
” Ndoshta s’kanë pa ndonjiherë borë e s’kanë ndje kësi të ftohti të madh”- mendoi me vete. “Tani ata mund t’i gjejshe në ndonji dhomë të ngrohtë sëbashkut me familjet e tyre, tue përkëdhelë fëmijët, tue lexue ndonjë libër apo tue pjekë gështenja të ngrohta. Por ata kanë mendue ndryshe. Kanë mendue për të mirën e të tanëve.” Pa e zgjatur ju drejtua atyre:
⦁ Cka po bani tash natën?
⦁ Po mbajmë trarë e tulla- tha një nga të ardhurit.
⦁ Babë!- iu drejtua menjëherë Prenga. Shtëpinë tonë na e kanë ndërtue të re. Ke me e pa sa të bukur e kanë ba.
⦁ Si! Kaq shpejt u ndërtue?- pyeti i habitur Ndou. S’ma ka prit mendja të bahesha kaq shpejt me shtëpi të re. Miqtë buzëqeshnin. Buzëqeshte dhe Prenga. “Sa i lumtur jam që ja mbrina kësaj dite, mendonte me vete Ndou dhe kujtonte ato vite vuajtjesh…
Po i afroheshin vendit ku më parë ndodhej shtëpia e vjetër. Atje në vend të saj ngrihej një tjetër e re.
Disa pika lotë filluan t’i rrjedhin në faqet e tij të ashpra. Ishin lotë gëzimi. Fytyra e tij, e pjekur nga dielli dhe era, me sy të mëdhenj, me vetulla të trasha, shkëlqente dhe dukej sikur shkrihej e tëra në botën që e rrethonte. Donte të thërriste, por e mbajti veten.
– Babë! Kanë me na ardhë dhe dritat shpejt.
– Po bir! Kanë me na ardhë.-tha ai dhe me kryet gjithmonë lart ju afrua pragut të shtëpisë, ku ju duk se lindi dhe njëherë.
Pastaj malësori duke u kthyer nga miqtë ju drejtua atyre:
⦁ Urdhnoni, o burra, urdhnoni. Se po ma don zemra t’iu kem miq sonte, në votrën teme.
Ata hynë një nga një e pas tyre malësori që shinte atje tej, larg, dritat e një kamioni që ngjitej qafës së malit.

1967