Në një raport për perspektiven e Shqipërisë, një ndërkombëtar shkruante:

“Ky vend do të bëhet… por vetëm nëse ikin këta të dy”

Dhe ai sugjeronte që këta të dy, për të mirën e vendit, duhet të iknin në të njëjtën kohë. E kishte fjalën për Ismail Qemalin dhe Esat Pashën. Viti (i mbrapsht) 1913. Që në ngjizje, zgjidhja e halleve  u shfaq si “ikje”.

Në Tropojë, në një anekdote, zgjidhja ishte po kaq e thjeshtë:

“Vetëm të ikë turku, le të vijë dreqi.

Pastaj të ikë austriaku, le të vijë dreqi.

Pastaj të ikë Zogu, le të vijë dreqi.

Pastaj të ikë italiani, le të vijë dreqi.

Pastaj të ikë gjermani, le të vijë dreqi.”

Dhe më  në fund dreqi erdhi dhe ndenji 45 vjet. Me shpatë, me kazëm, me frikë.

Historia s’ka qenë kurrë thjesht një vijë e drejte, as zig-zage. Ka qenë më shumë një rreth, ku të gjithë i japin të njejtin “drejtim” edhe në liri:

Nano ik.

Meta ik.

Berisha ik.

Rama ik.

Berisha ik

Dhe në ndërkohë, nga vendi iku Noli, iku Konica, ikën antikomuniste, ikën intelektualet, ikën studentët, mjekët, mësuesit, pastaj dhe gjysma e popullit.

Kemi pak durim për të ndërtuar dhe shumë zell për të përzënë.

Kemi dhe një raport shumë të çuditshëm me zhvillimin.

Ka vende që zgjedhin evolucionin.

Ne i shtojmë një ‘r’ përpara. Dhe kërkojmë revolucione. Madje ashtu si në ftesat për dasmë lëmë dhe orare se kur duhet të nisin.

I besojmë individit, jo institucionit.

Besa është më e fortë se shkresa.

Fisi më i afërt se shoqëria.

Interesi im më i shenjtë se çdo profet.

Improvizim dhe aksion në vend të planifikimit.

Gardhi më i dobishëm se hapësira e përbashkët.

Vetëgjyqësia më e drejtë se drejtësia.

I forti më i zoti se i mençuri.

Dhe ikja kapak flori.

Ikim. Dhe jo vetëm nga vendi.

Ikim nga përgjegjësia.

Ikim nga bashkëpunimi.

Ikim nga ndershmëria, sepse “quhesh budalla”

Ikim nga fjala e mirë.

Ikim nga shpresa, se ajo kërkon durim”

Dhe kështu, ikja mbetet zgjidhja/zgjedhja më e vjetër dhe më e preferuara.

Prandaj ndoshta nuk është çudi që 102 vjet më parë  një ndërkombëtar shkroi: “Ky vend do të bëhet, por vetëm nëse ikin këta të dy”. Por nuk e mendoi se do vinte një ditë që do iknin të gjithë, përveç atyre të “dyve”… që mbeten, në versione të ripërtëritura.

Vetëm të iki ky… dhe dreqi le të vijë prapë, se jemi mësuar me të.