Rosita Forbes, eksploruese dhe shkrimtare britanike (1890 – 1967)

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 18 Janar 2025

“The Kyogle Examiner” ka botuar, të martën e 19 nëntorit 1929, në faqen n°3, rrëfimin ekskluziv të eksplorueses së famshme britanike Rosita Forbes për virgjëreshat shqiptare, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Zakonet shqiptare

Gratë që jetojnë si burra.

Burimi : The Kyogle Examiner, e martë, 19 nëntor 1929, faqe n°3

E sapoardhur nga malet e egra të kodrave primitive fisnore të Shqipërisë, zonjusha Rosita Forbes, eksploruesja e famshme, kohët e fundit e gjeti veten në kontrastin mbresëlënës të Londrës, e prirur për të bërë pushime mes çdo luksi të qytetërimit modern.

“Më duket e çuditshme të shoqërohem me njerëzit e veshur mirë dhe konvencionalë të Londrës pas shoqërisë së çuditshme që sapo u largova”, tha Zonjusha Forbes në një intervistë. “Njerëzit më të çuditshëm që takova në Ballkan ishin virgjëreshat shqiptare. Këto janë gra që, sipas zakonit të fiseve malsore, janë fejuar para lindjes. Kur arrijnë moshën e martesës – 13 ose 14 vjeç – ato refuzojnë të fejuarin e tyre të zgjedhur dhe ndëshkohen duke u dënuar me beqari të përjetshme.”

“E para nga këto gra që takova më dha një nga surprizat më të mëdha të jetës sime”, tha zonjusha Forbes. “Ndërsa iu afrova një banese malsore, pashë duke qëndruar në mënyrë të pasigurt mbi një shkëmb atë që e konsideroja si burrë. Ai ishte i veshur me veshjen e zakonshme mashkullore të kodrave. Në kokë kishte një plis të bardhë. Ai kishte veshur një këmishë të bardhë pambuku dhe pantallona të bardha pambuku të lirshme me një brez të kuq në bel. Në këmbë mbante sandale të thjeshta, gjithashtu mbante një gjerdan fishekësh dhe një pushkë.”

“Papritur ai hodhi kokën pas, hapi gojën dhe lëshoi një bërtitje kaq të frikshme sa që venat dhe muskujt e qafës i dilnin si shufra hekuri. Ishte sinjali që po vinin të ftuarit dhe një sinjal gjithashtu shumë i nevojshëm. Sepse, në këtë vend të gjakmarrjes së përhershme, të shtënat janë të zakonshme, por është kodi i kodrave që një e shtënë nuk duhet të ndodhë kurrë në prani të një gruaje ose të një mysafiri. Kur vura re për vrazhdësinë e britmave që duhet të ketë zgjatur një milje ose më shumë, u habita kur mikpritësi im më tha se ai që ulërinte nuk ishte fare burrë, por një grua – një nga virgjëreshat shqiptare. Mësova,” tha zonjusha Forbes, “se kur këto vajza të fejuara refuzojnë të fejuarin e tyre, ato urdhërohen menjëherë të vishen dhe të jetojnë si burra. Ato hanë si burra, pinë si burra, flenë si burra. Ato gjithashtu duhet të mësojnë të qëllojnë dhe të luftojnë si burra, dhe pritet të marrin pjesë në gjakmarrje dhe kur është e nevojshme të vrasin si burra. E vetmja gjë që u ndalohet është të bëjnë dashuri.”

“Ndjenja e nderit personal midis fiseve malsore,” shpjegoi zonjusha Forbes, “është jashtëzakonisht e lartë dhe megjithëse nuk do të martohet, një virgjëreshë shqiptare konsiderohet ende si e fejuara e ligjshme e burrit me të cilin është fejuar. Në njëfarë kuptimi, virgjëreshat kanë shumë gjëra për të cilat duhet të jenë mirënjohëse. Duke jetuar si burra, gëzojnë shumë avantazhe dhe privilegje. Janë gratë ato që bëjnë pjesën më të madhe të punës, madje edhe duke u munduar nëpër fusha. Shqiptarët janë mikpritës idealë. Sipas një prej përshëndetjeve të tyre piktoreske, “një mysafir zotëron bukën, kripën dhe zemrën e tij.” Mikpritësi im në kodra flinte i armatosur me thikë dhe armë në prag të dhomës sime. Në rast se një mysafir vritet, shtoi zonjusha Forbes, mikpritësi duhet të hakmerret për nderin e tij duke marrë pesë jetë – atë të vrasësit dhe katër pjesëtarëve të fisit të tij. Shqiptarët janë njerëzit më të dashur dhe më të sjellshëm. Ata kanë respekt të jashtëzakonshëm për anglezët. Askush nuk mund të bëjë më shumë për mua. Takova mbretin Zog të Shqipërisë. Ai është një burrë simpatik rreth të tridhjetave që po bën një punë të mrekullueshme duke qytetëruar dhe modernizuar vendin e tij.”