“Shokë, duhet të dimë gjithçka!”: Ky ishte mesazhi i qartë që Erich Mielke u dha punonjësve të tij. Ai ishte kreu i Ministrisë së Sigurisë së Shtetit (Stasi) nga viti 1957 deri në vitin 1989 në ish-Republikën Demokratike të Gjermanisë (RDGJ), e me këtë urdhër, qytetarët e RDGJ-së monitoroheshin sistematikisht.

Spiunët e Stasit mund të fshiheshin kudo – midis kolegëve, midis miqve. Detyra e tyre: të gjurmonin “armiqtë e popullit”. Nga perspektiva e regjimit të RDGJ-së, këta ishin njerëz që kritikonin sistemin dhe lidheshin me “armikun e klasës”, domethënë kapitalistët “imperialistë” ose “fashistë” në Perëndim. Për të mbrojtur qytetarët e vet nga kërcënimi i perceptuar nga Perëndimi, Muri i Berlinit u ndërtua në vitin 1961 si një “mur mbrojtës antifashist”.

Metodat e Stasit

Por “armiku” ishte ende i kudondodhur, madje edhe brenda vendit. A kishte bërë dikush shaka për kryetarin e Këshillit të Shtetit apo kishte dëgjuar muzikë të padëshiruar?

A kishte marrë dikush letra të dyshimta me pulla nga vendet perëndimore, apo kishte aplikuar dikush për leje vizitori për të hyrë në Republikën Federale?

Gjithçka ishte e dyshimtë; gjithçka ishte nën syrin vigjilent të Stasit, të themeluar në vitin 1950. Stasi e shihte veten si “mburojën dhe shpatën” e Partisë Socialiste të Unitetit të Gjermanisë (SED), e cila supozohej të neutralizonte të gjithë “armiqtë” dhe kështu të siguronte sundimin e partisë shtetërore në RDGJ.

Punonjësit e Stasit hapnin postën, përgjonin telefonatat dhe kishin akses të paautorizuar në shtëpi. Ata frikësonin njerëzit, përhapnin thashetheme se dikush ishte alkoolik ose homoseksual – ose, veçanërisht në mënyrë të pabesë, se kishte kontakte me Stasin. Mjaft qytetarë të RDGJ-së përfunduan pas hekurave, sepse kritikonin regjimin e RDGJ-së.

Arsyet për të punuar për Stasin

Njerëzit madje e quanin Stasin “Firma” ose “Horch und Guck” (dëgjo dhe shiko). Rreth 90,000 punonjës me kohë të plotë pune dhe (në varësi të burimit) midis 100,000 dhe 200,000 punonjës “jozyrtarë” – informatorë që, vullnetarisht ose nën presion, zbuluan “sjelljen e keqe” të miqve dhe anëtarëve të familjes – u punësuan nga Stasi në fund të vitit 1989. Çfarë i motivoi ata të mbështesnin regjimin e padrejtë?

“Mund të ketë qenë ndjenja e pushtetit që ata ushtronin mbi qeniet e tyre njerëzore. Por mund të ketë qenë edhe një traditë familjare, duke filluar aty ku prindërit e tyre dhe ndoshta edhe gjyshërit kishin punuar tashmë”, thotë historiani Philipp Springer për DW.

“Dhe pastaj, sigurisht, kishte premtime nga Ministria se mund të ishte një punë interesante, se mund të ishit në gjendje të shkonit me detyra jashtë vendit. Dhe në fund të fundit, ishte një punë e sigurt – edhe për njerëz që ndryshe nuk do ta kishin pasur një karrierë të tillë.”

Jeta e përditshme në Ministri

Për librin e tij “Die Hauptamtlichen” (Zyrtarët me Kohë të Plotë), Springer zbuloi fotografi të rralla nga Arkivi i Regjistrimeve të Stasit që tregojnë punonjësit në punë. Si oficerë mbikëqyrjeje, ata zakonisht nuk ishin para kamerës, por pas saj. Por ideja e zakonshme e një jete emocionuese si agjent nuk përmbushet këtu.

“Mund të ketë pasur një jetë rudimentare të James Bond nëse do të ishit të vendosur jashtë vendit dhe do të spiunonit në mënyrë të fshehtë, si të thuash”, thotë Springer. “Nëse do të ishit të vendosur në RDGJ në zona që nuk ishin aq të lidhura ngushtë me spiunazhin e vërtetë, nuk ishte aspak aq emocionuese sa mund ta imagjinoni.”

Dhe kështu fotografitë në libër duken mjaft banale dhe të krijuara në mënyrë amatoreske. Shihni një burrë te fotokopjuesi, një tjetër te një tavolinë ose një grua që punon në kuzhinë. Ndonjëherë vetëm një dorë që shtrihet për një dollap arkivash ose këmbët që qëndrojnë përpara një kanali ngrohjeje. “Këto janë, sigurisht, zona që në shikim të parë duken krejtësisht normale dhe aspak emocionuese, por aq interesante dhe të mërzitshme sikur të punonit në një fabrikë diku”, thotë Springer.

“Por në fund të fundit, të gjithë këta punonjës me kohë të plotë kontribuan në mbajtjen në punë të makinerisë. Ata ishin të gjithë pjesë e këtij sistemi dhe ishin të trajnuar politikisht dhe ideologjikisht për të kuptuar se roli i tyre ishte jashtëzakonisht i rëndësishëm për ruajtjen e socializmit në RDGJ dhe mbrojtjen e tij kundër armiqve të supozuar nga Perëndimi.”

“Kompania” dhe funksionimi

Jo të gjithë personat e paraqitur në fotografi mund të identifikoheshin me emër; nëse do të mundeshin, Philipp Springer siguroi biografitë e tyre. Një shembull është Togerja e Parë Elfi-Elke Mertens, babai i së cilës punonte për Stasin, dhe burri i saj është gjithashtu i punësuar atje.

Ajo u lavdërua nga eprorët e saj për “angazhimin e saj të jashtëzakonshëm” dhe “zellin” e saj, ajo ishte “e ndërgjegjshme dhe shumë e gatshme”. Në fakt, aq e gatshme sa premtoi të ndikonte te një i afërm që donte të udhëtonte në Perëndim.

“Unë dhe burri im do të flasim përsëri me të; nëse [ajo] nuk është e përgatitur të heqë dorë nga udhëtimi, ne do t’i ndërpresim lidhjet tona me të”, u premtoi Mertens eprorëve të saj.

Mund të shihet edhe eprori Sylke Kindler. Ajo sugjeroi të bashkëngjitej një aparat fotografik në fund të shportës së pazarit në mënyrë që të mund të fotografonte përreth pa u vënë re përmes një vrime. Apo Gjeneralmajori ambicioz Horst Böhm, i cili ishte aq i përkushtuar ndaj regjimit saqë kreu vetëvrasje pas rënies së RDGJ-së.

Është e lejueshme të publikohen fotot dhe emrat e punonjësve me kohë të plotë të Stasit, thotë Springer – madje edhe ata që janë ende gjallë dhe që mund të kenë frikë për reputacionin e tyre.

“Gjithmonë mendon: ‘Epo, kjo është një nga ato ‘Makineri të mëdha dhe të gjithë janë një ingranazh i vogël’”, thotë ai. “Por në fund të fundit, këta janë të gjithë njerëz që vendosin pro ose kundër pjesëmarrjes në diçka të tillë dhe investojnë tërë jetën e tyre duke punuar për një aparat kaq të padrejtë. Dhe sigurisht, ata duhet të përballen edhe me faktin se dosjet rreth tyre janë ruajtur.”

Mësime nga padrejtësitë e së kaluarës

Fundi përfundimtar i shërbimit sekret të RDGJ-së erdhi në janar të vitit 1990. Mbijetuan më shumë se 111 kilometra dosje, 41 milionë skeda dhe mbi 1.7 milionë fotografi – si dhe gati 15,000 çanta me dosje të shkatërruara.

Shumë qytetarë të RDGJ-së kërkuan qasje në dosje: Ata donin të dinin se çfarë roli kishin luajtur miqtë ose familjarët e tyre. A ishin viktima apo autorë? Edhe sot, thotë Springer, ka shumë pyetje nga individë privatë.

“Por sipas mendimit tim, kjo duhet të luajë gjithashtu një rol të madh në nivel politik ose kombëtar, sepse padrejtësia u krye këtu nga një aparat i tërë. Është e rëndësishme ta mbajmë gjallë këtë kujtesë. Dhe mendoj se të rinjtë duhet të përballen gjithashtu me të në mënyrë që të kuptojnë se kanë një përgjegjësi për të mbrojtur në fund të fundit sistemin tonë demokratik.”/DW