Nevoja për një gjuhë shqipe të njësuar (“gjuhë letrare” a “gjuhë standarde”) ka qenë një shqetësim i lëvruesve dhe i intelektualëve atdhetarë shqiptarë që nga Rilindja e këndej. Zgjidhjet e propozuara për t’ia arritur këtij qëllimi kanë qenë të ndryshme dhe në këtë shkrim do t’i cekim vetëm përciptazi. Këtu do të ndalemi në projektin për krijimin e një gegërishteje letrare të përbashkët, të skicuar së pari nga Selman Riza dhe të ndjekur deri më 1964 në trojet shqiptare të ish Jugosllavisë, projekt që një grusht publicistësh e gjuhëtarësh duan ta jetësojnë sot. Në periudhën mes dy luftërave, çështja e një gjuhe të përbashkët u bë një nga temat më të trajtuara në shtypin e kohës. Rrugët që propozoheshin për kapërcimin e gjendjes kur shqipja lëvrohej në tre variante, në variantin letrar toskë, që funksiononte si variant mbidialektor, dhe në dy variante gege (shkodranishtja dhe elbasanishtja), ishin tri: ngritja e njërit dialekt në lartësinë e një gjuhe shkrimi të përbashkët; shkrirja e të dy kryedialekteve në një gjuhë të përbashkët; dhe pranimi, për arsye kompromisi, i nëndialektit të Elbasanit, që shërbente edhe si gjuhë zyrtare e shteti shqiptar të paraluftës.
Projekti Riza
Selman Riza u përfshi në polemikat për çështjen e gjuhës në fazën e parë të veprimtarisë së tij si gjuhëtar. Idetë e tij i parashtroi në shkrimin “Shqiponja dhe shqipja” (1936). Po në mënyrë tërësore pikëpamjet për këtë problemin e gjuhës ai i shtjelloi në veprën “Tri monografina albanologjike” (1944), e cila për nga thellësia e mendimeve dhe mënyra e argumentimit të tyre mbetet një model që nuk është arritur as sot në studimet tona sociolinguistike. Ai u rendit në krah të atyre që e shihnin të largët krijimin e një gjuhe letrare të përbashkët. Ideja themelore e mbështetësve të kësaj rruge ishte se dialekteve të shqipes do t’u duhej të ecnin edhe për një kohë të gjatë krahas njëri-tjetrit si “dy qetë në parmendë”, para se të shkriheshin në një gjuhë të vetme. Parë nga largësia e 70 vjetëve, del se pesimizmi i autorëve në fjalë për rrethanat e atëhershme nuk ishte i pavend. Mendimin e tyre ata e mbështetnin në argumente të rendit gjuhësor, letrar dhe politik. Në kushtet e një tradite letrare të degëzuar që në fillimet e saj sipas dialekteve dhe kur shteti shqiptar mbulonte vetëm gjysmën e trojeve etnike, krijimi i një gjuhe të përbashkët letrare ishte vërtet një utopi.
Duke u bashkuar me ata që mendonin se i duhej lënë kohës të vendoste gjithçka deri në shkrirjen e dialekteve, S. Riza ndoqi një rrugë të ndryshme nga ajo e Aleksandër Xhuvanit, që punonte për ngritjen e elbasanishtes në gjuhë letrare të vendit. Sipas Rizës, “shkaqet për të cilat një dialekt ia merr anën dialektit tjetër” janë politike ose letrare. Duke mos u marrë me faktorin politik, d.m.th. me shtetin, ai ndalet hollësisht te faktori letrar, duke vënë në dukje se, edhe sikur Arbëria të kishte pjellë një vigan letrar, si Dantja ose Petrarka, ky nuk do të kishte mundur të “mposhte pa tjetër situatat e kristalizuara, gjendjet e bëra të ngurta nga kalimi i kohës dhe nga përpjekjet kolektive”. Sepse, nëse Dantja dhe Petrarka e patën këtë fat, kjo ndodhi ngaqë me ta nisi edhe tradita e shkruar e italishtes. Kurse letërsia shqiptare në mesin e shek. XX kishte një moshë gati 400-vjeçare. Prandaj këtë rrugë të krijimit të gjuhës “së bashkë” të shkrimit ai e mendonte të pamundur.
Projekti Resuli
Rruga tjetër për krijimin e një gjuhe letrare shqipe si një lloj koineje kishte përkrahës jo të paktë. Një ndër ta qe N. Resuli, i cili propozonte që gjuha e përbashkët shqipe “të krijohej duke zgjedhur trajta nga të dy dialektet” në përputhje me disa parime bazë. Letrarishtja e përbashkët e propozuar prej tij do të kishte, ndër të tjera, hundorëzim të zanoreve a dhe e të theksuar para hundoreve si dhe jorotacizëm (ruajtje të n-së mes zanoreve si në gegërishte). Këtë zgjidhje S. Riza e qorton ashpër, duke shkruar se gegëtoskënishtja eklektike e Resulit “e përbâne prej elementesh toskërishte edhe prej elementesh gegërishte asht një çorbë”. Përpjekjet për ta sendërtuar këtë gjuhë eklektike, sipas tij, s’ishin “gjë tjetër përveçse një mozaikë pa shijë, një amalgam pa karakter, një mëmëligjë e pacilësuarshëme, një monstrum linguisticum”. Edhe sikur të ndodhte, kjo gjuhë hibride “do të pranohej me vështirësi të madhe dhe mbase nuk do të përgjithësohej kurrën e kurrës”. Sipas Rizës, “të gatuarit bashk të dy kryedjalektevet për të trajtuar një idiomë eklektike duhet luftuar a priori si një kombinim artificial ase si një përzierje arbitrare”. Për të gjitha këto arsye, ai zgjedh një rrugë tjetër, atë të ngritjes edhe të dialektit gegë në nivelin e variantit letrar toskë. Për këtë zgjedhje ai përcaktohet që më 1936-ën, kur thotë: “Shkabën e flamurit e kemi me dy krerë. Gjuhën e kombit do t’a kemi me dy kryedialekte”, pohim që, i marrë jashtë kontekstit historik kur është nyjëtuar, është vlerësuar si një “përfundim fatalist” apo si një tezë që i “binte ndesh prirjes së përgjithshme konvergjuese të varianteve letrare të shqipes”. Por, po të vihet në kontekstin historik kur është thënë, ky pohim nuk përbën një herezi, përkundrazi, rruga e krijimit të një varianti letrar pangegë duket se ishte zgjidhja më e mirë e mundshme për atë kohë.
Sikurse u vu në dukje më sipër, Riza rolin vendimtar në krijimin e gjuhës letrare të përbashkët ua njeh faktorit letrar dhe faktorit politik. Nga këta të dy, faktori letrar, për shkak të dy traditave letrare shumë të vjetra, nuk mund ta luante këtë rol. Edhe faktori politik, në rastin e shqipes, mund të luante vetëm një rol ndihmës. Në të vërtetë, gjuhët standarde krijohen kur piqen kushtet e duhura për një gjë të tillë, d.m.th. kur përputhen një varg faktorësh politikë, shoqërorë dhe kulturorë. Po gjuhëtarët a mund të krijojnë gjuhë letrare? Për këtë le të ndalemi njëherë në situatën gjuhësore të Shqipërisë në kohën kur Selman Riza shkroi librin “Tri monografina albanologjike”. Në vitet ‘30–‘40 të shekullit të kaluar, lëvrimi i shqipes karakterizohej nga një shpërpjesëtim i dukshëm traditash letrare. Ndërsa nëndialektet toske kishin 70 a njëqind vjet që ishin shkrirë në një variant letrar ndërdialektor, me nëndialektet gege një gjë e tillë nuk kishte ndodhur. Gegërishtja veriperëndimore, e përfaqësuar nga shkodranishtja, “me një të lashtë lavrim gjuhësuer dhe me një të shkëlqyeshëm lulëzim letrar”, qe larguar nga nëndialektet e tjera veriore, duke u bërë e vështirë për t’u lexuar jashtë mjedisit shkodran. Elbasanishtja, e shpallur si gjuhë zyrtare e shtetit shqiptar, por e kundërshtuar me të madhe nga rrethet letrare shkodrane, që e patën quajtur atë “gjuhë mushke”, ashtu edhe nga toskët, sipas S. Rizës, nuk përmbante “në vetëveti as aq landë fjalori, as aq trajta gramatikore sa nevojiten për të përba (pa pjesëmarrjen masive të ndëngegënishteve tjera) një mjet të mjaftueshëm kumtimi kulturuer”. Ndërsa kosovarishtja ishte “letrarisht e paqenun dhe gjuhësisht ende e panjoftun mirë”. Për sa i përket ligjërimit të folur, Riza vëren se nëndialektet gege kishin pësuar një “phonetic decay”, d.m.th. në to rrëgjimet e tingujve kishin shkuar “pakrahasueshëm mâ shenjueshëm sesa nëndialektet e toskënishtes”.
Pse u hoq dorë nga projekti i gegërishtes
Nuk do të pranohej, sepse shteti shqiptar e kishte një gjuhë zyrtare, me të cilën ishte hartuar legjislacioni dhe tekstet shkollore, dhe nuk mund ta ndryshonte. Veç kësaj, edhe po ta pranonin toskët, ky variant letrar nuk do të tumirej nga vetë gegët: as nga përkrahësit e elbasanishtes, as nga qarqet letrare shkodrane, të cilat ishin mjaft të dashuruara me variantin e vet letrar dhe mjaft refraktare ndaj elbasanishtes, të cilën e kishin kundërshtuar e stigmatizuar ashpërsisht. Në Shqipërinë e pasluftës, me pranimin e toskërishtes letrare si gjuhë zyrtare, përpjekja e Selman Rizës as u përmend më. Pranimi i toskërishtes si gjuhë zyrtare e zbehu rolin e gegërishtes dhe ia rrudhi kësaj funksionet, pasi kjo pushoi së përdoruri si gjuhë e administratës dhe e shkollës, pra humbi funksionin administrativ, që kishte qenë më vendimtari për përhapjen e saj. Standardizimi i gegërishtes në kohën kur elbasanishtja shërbente si gjuhë zyrtare, do të kishte qenë diçka normale. Por, në rrethanat e reja, kur, krahas gjuhës zyrtare, përdoreshin edhe dy variantet letrare gege, kjo përpjekje do të ishte një vepër jonormale dhe pa ndonjë dobi, për të mos thënë një shpenzim i panevojshëm energjish njerëzore dhe vlerash materiale. Ndryshe nga Shqipëria politike, ku pas shpalljes së Pavarësisë shqipja u bë gjuha zyrtare e shtetit shqiptar, në trojet shqiptare në Jugosllavi gjuha shqipe u pranua si gjuhë zyrtare rajonale vetëm pas Luftës II Botërore, kur shteti jugosllav, duke hequr dorë nga politikat asimiluese dhe ndalimi për më se tridhjetë vjet i mësimit në gjuhën amtare, njohu barazinë e gjuhës shqipe në administratën shtetërore dhe lejoi hapjen e shkollave në gjuhën shqipe. Po në ç’variant u shkrua shqipja në këto troje? Duke analizuar copëza shkrimesh të vitit 1949 dhe të fillimit të viteve ‘50, R. Ismajli vëren se më 1949 “përdorej një gegnishte e quajtur e mesme, mund të thuhet pa elemente që do ta shënonin si ‘shkodranishte letrare’ apo si ‘elbasanishte’, assesi jo si ‘kosovarishte’, po më parë si një gegnishte e përgjithshme që në punë të drejtshkrimit afrohej shumë me toskërishten letrare: nuk ka theksa, po përdoret zanorja ë fundore, nuk shënohen zanoret hundore etj. Meqenëse kjo mënyrë shkrimi vërehej dhe në tekstet e Redaksisë (së revistës ‘Jeta e Re’ – R.M.) të vitit 1949, mund të mendohet se i tillë ishte orientimi i përgjithshëm”. Ky variant ishte pak a shumë “pangegënishtja” e Selman Rizës.
Mirëpo rezoluta e mbledhjes së 14–15 nëntorit 1952 për caktimin e gjuhës së shkrimit të shqiptarëve në RFJP vendosi të ndiqej një rrugë tjetër që i thellonte disi dallimet me variantin letrar toskë, gjë që duket edhe nga vetë teksti i rezolutës, në të cilën kjo zgjedhje arsyetohet me atë që “pakica kombtare shqiptare e RFPJ flet nji dialekt të gegënishtes, gjuha e shkrimit për né nuk mund të jetë veçse gegërishtja”. Nga përmbajtja e rezolutës, kuptohet se ajo përshkohet tej e ndanë nga ideja e S. Rizës për “pangegënishten”, ndonëse gjuha e saj dëshmon një largim nga gjuha e librit “Tri monografina… ”, e përdorur prej Rizës deri më 1955, kur autoritetet jugosllave e dëbuan në Shqipëri. Pra, pas Luftës së Dytë, në Kosovë u paraqit mundësia për standardizimin e gegërishtes, si një pangegërishte e dalë nga shkrirja e nëngegërishteve në një koine dialektore. Por si rrjedhim i trysnisë së pushtetit jugosllav që synonte krijimin e “drejtshkrimit të veçantë dhe të gjuhës letrare për shqiptarët e Jugosllavisë, në mënyrë që të dalloheshin nga ata të Shqipërisë”, në periudhën nga viti 1955 e deri te “Ortografija e gjuhës shqipe” e 1964-ës u vu re një shmangie nga projekti i 1952-shit, që rezultoi në largimin jo vetëm nga mënyra e të shkruarit më 1949 (rishfaqen theksat, nyja e pashquar shkruhet jo një, po nji), po edhe nga pangegënishtja e “Tri monografinave…” (pranohet dygjinishmëria, të cilën Riza nuk e kishte pranuar, fjalët me ë pastheksore jofundore shkruhen pa të kur del në rrokje të hapur (nxansi, fjalza, i dobti, e ndershmja, randsi dhe jo nxanësi, fjalëza, i dobëti, e ndershmja, randësi si te Riza etj.). Kjo prirje e nxitur nga Beogradi në fillim të viteve ‘60 të shek. XX ia la vendin lëvizjes për njësimin dhe thjeshtimin e ortografisë, që mbështetej në arsyetimin se “gjuha shqipe asht nji, kudo që të flitet, pa marrë parasysh se ka dy kryedialekte e disa nëndialekte”. Politika e afrimit gjuhësor u mishërua në Ortografinë e vitit 1964, si projekti i drejtshkrimit të gegërishtes që konkretizoi afrimin e dy kryedialekteve të shqipes. Në këtë projekt ndiqet orientimi “që të marrin zgjidhje çështjet drejtshkrimore me synime konvergjuese, që në instancë të fundit favorizojnë zgjidhjen pozitive të gjuhës letrare shqipe, duke përfunduar në të ardhmen në një fizionomi njëformëshe”. Ortografia e vitit 1964 është njëherazi edhe përpjekja e fundit për njësimin e gegërishtes. Më pas, në rrethet intelektuale shqiptare të ish Jugosllavisë erdhi duke u forcuar bindja se për afrimin e varianteve të gjuhës së shkruar duhej njësuar drejtshkrimi, gjë që u konkretizua në vendimin e Konsultës së Prishtinës të prillit 1968 për të pranuar pothuajse plotësisht të “Projektin e drejtshkrimit të gjuhës shqipe” (1967) të Tiranës.
Pra, edhe në trojet shqiptare në ish Jugosllavi projekti për krijimin e një varianti letrar pangegë dështoi. Sipas R. Ismajlit, që u ka kushtuar mjaft vend përpjekjeve për standardizimin e gegërishtes, “… një nga mungesat kryesore të projektit të Selman Rizës ishte ajo e forcës shoqërore që do të qëndronte prapa tij për ta shtyrë më tej në jetën shoqërore. Pa të është iluzore të bëhet çkadoqoftë në një fushë të tillë”. Ndryshe prej tij, ne jemi të mendimit se ky pohim vlen për Shqipërinë politike, ku ky projekt nuk pati mbështetje, por jo për Kosovën dhe trojet shqiptare në Jugosllavi, ku deri më 1964 u ndoq ideja e Rizës për një gegërishte letrare. Heqja dorë nga projekti për standardizimin e gegërishtes në këto troje erdhi jo si rrjedhim i trysnisë politike të Beogradit, që ishte i interesuar për thellimin e ndarjes gjuhësore të shqiptarëve, as i ndikimit të Tiranës zyrtare, e cila nuk kishte kurrfarë mundësie të ndikonte, por për shkak të ruajtjes së njësisë kombëtare nëpërmjet gjuhës.
Standardi dhe antistandardistët
Megjithëse pangegërishtja e Selman Rizës dështoi, vepra e tij për çështjet e planifikimit mbart vlera ende të pazbuluara, njohja e të cilave është me rëndësi për këdo që vendos të shkruajë për problemet e planifikimit gjuhësor të shqipes. Studimi i asaj pjese të veprës që trajton problemet e mësipërme ndihmon për të krijuar një ide të qartë për evolucionin e mendimeve të tij sa u përket çështjeve të planifikimit gjuhësor. Nga studimi i veprës së tij do të kuptohen si duhet rrjedhat e planifikimit gjuhësor të shqipes dhe do të orientohet drejt edhe puna për stabilizimin e kodeve të ndryshme të saj. Nuk mund të shfrytëzohet kalvari i vuajtjeve të këtij gjuhëtari për të politizuar problemin e gjuhës, ashtu si nuk është shkencore të shfrytëzohen thëniet e gjuhëtarëve të brezit të kaluar duke i shkëputur nga konteksti dhe koha kur janë shkruar. Nga ana tjetër, studimi i gjithë korpusit të veprës së S. Rizës do të ndihmojë të shihet se si e ka shkruar ai shqipen në periudha të ndryshme të veprimtarisë së vet krijuese, duke siguruar në këtë mënyrë një dëshmi të tërthortë për evoluimin e mendimeve të tij rreth problemit të gjuhës së shkrimit. Përpjekjet e Selman Rizës për krijimin e një koineje letrare gjithëveriore përkojnë me periudhën kur shqipja lëvrohej në tri variante letrare. Deri më 1952, kur boton në Prishtinë veprën “Fillimet e gjuhësisë shqiptare”, ai vijon të mbrojë tezën e “dualizmit kryedialektuer, pa u heqë porse dorë prej qëllimit me reduktue këte dualizëm në minimum”. Për periudhën tjetër mungojnë të dhënat. Mënjanimi me dhunë nga jeta shkencore prej vitit 1967 e derisa mbylli sytë nuk na jep mundësi të ndjekim idetë e këtij pionieri të sociolinguistikës shqiptare për problemin e planifikimit të shqipes. Gjithsesi, zbrazëtia që krijohet nga rrethana e lartpërmendur, mbushet nga leximi i veprës së Rizës. Ai vetë shkroi në disa variante letrare: deri më 1944 shkroi toskërisht; pastaj, nga viti 1944 e deri më 1953, përdori pangegërishten e sendërtuar prej tij e tij për t’u rikthyer nga viti 1958 te toskërishtja letrare. Sikurse pohon gjuhëtari A. Dhrimo, ai “shkroi në gjuhën letrare edhe përpara Kongresit të Drejtshkrimit, edhe si pensionist, pas Kongresit të Drejtshkrimit, megjithëse nuk u ftua në atë kongres”. Shkaku pse S. Riza hoqi dorë nga projekti i vet, nuk qe frika e tij nga politika, pasi ky “heretik” i gjuhësisë shqiptare nuk e njohu kurrë frikën, por analiza dialektike që ai u bëri zhvillimeve kombëtare e gjuhësore të pasluftës në trojet shqiptare. Ai nuk ishte një gjuhëtar i mbyllur në kullën e fildishtë. Mendimi i tij gjuhësor ka evoluar përkitazi me evoluimin e rrethanave politiko-shoqërore në trevat shqiptare, gjë që e pohon edhe vetë në shtojcën e monografisë, duke thënë se “pikëpamjet e mija rreth problemit gjuhësor të vëndit t’ënë” nuk kanë “mbetur të pandryshuara gjatë gjithë ndërkohës 1936–1944”. Sa objektive qenë analizat e S. Rizës për problemin gjuhësor, për këtë vlen të vihet në dukje që, megjithëse pa kurrfarë komunikimi me Kosovën, qëndrimi i tij përputhet plotësisht me qëndrimin e studiuesve dhe të lëvruesve të shqipes në trojet shqiptare përtej kufirit shtetëror, të cilët, duke nuhatur synimet përçarëse të Beogradit, vendosën të hiqnin dorë nga projekti për kodifikimin e drejtshkrimit të gegërishtes dhe të njihnin “njëzëri si gjuhë të vetën letrare gjuhën letrare të vendit ëmë”. Pra, kushdo që përpiqet të shohë me sy kritik fazën e dytë të planifikimit gjuhësor të shqipes, atë të standardizimit, nuk mund të thotë diçka me vlerë, nëse nga ndjekja e mendimit teorik dhe e ligjërimit të shkruar të S. Rizës nuk arrin të kuptojë pse ky gjuhëtar kaloi nga ideja e një shqipeje me dy variante letrare te pranimi i një gjuhe të vetme standarde shqipe. Zhvillimet historike e kulturore në mbarë trojet shqiptare që nga shpallja e Pavarësisë e deri në fund të viteve ‘60 të shekullit të kaluar përbëjnë atë tok rrethanash të papërsëritshme që shpunë në standardizimin e shqipes. Po të mos kishin qenë këto rrethana fatlume, sot do të kishim dy gjuhë zyrtare dhe 3–4 variante letrare, situatë gjuhësore që do t’i kishte lënë pa punë “antistandardistët” tanë që po botojnë libra kundër gjuhës standarde, të shkruara në gjuhën standarde.
Gjuhët letrare të përftuara nga shkrirja vetvetiu e dialekteve ekzistojnë vetëm në kokën e profanëve. Atyre nuk u përgjigjet asnjë lloj realiteti gjuhësor. Po edhe gjuhët dialektore që po përpiqen të sendërtojnë në ditët tona disa mendje provinciale, si gegërishtja e standardizuar a kosovarishtja letrare, të përkrahura moralisht a financiarisht nga qarqe antikombëtare e antishqiptare, janë të destinuara të dështojnë. As përpjekjet për modifikimin e njëanshëm të gjuhës standarde, siç është marrëveshja më e fundit e dy Akademive, të Shqipërisë dhe të Kosovës për mosshkrimin e ë-së së patheksuar dhe për të futur paskajoren, nuk do të kenë sukses. Sot në trevat shqipfolëse veprojnë shumë qendra shkencore që merren me shqipen, siç janë institutet e gjuhësisë në të dy anët dhe universitetet në trojet etnike e në diasporën historike. Pa pjesëmarrjen e këtyre qendrave shkencore, me përfaqësim të secilës në çdo sipërmarrje që ka të bëjë më shqipen standarde, pa përfaqësimin e shkrimtarëve dhe të botuesve më në zë të trojeve shqiptare, këto projekte janë të paracaktuara të dështojnë. Ashtu si u lanë mënjanë për shkaqe madhore kombëtare projekte shkencore serioze, si pangegërishtja e Rizës dhe gegërishtja e përbashkët e Prishtinës. Pohimet e disa të vetëshpallurve sociolinguistë e psikolinguistë të “specializuar” në shpellën e Mujit se fëmijët duhet të mësojnë në shkollë “gjuhën e nanës, dialektin; boll ma me standardin”, se varianteve dialektore duhet t’u jepet e njëjta peshë me gjuhën standarde, apo kinse eksperimentet që kanë provuar se fëmijët shkodranë e kanë shumë të vështirë ta përvetësojnë gjuhën standarde, a thua se fëmijët vlonjatë, myzeqarë, korçarë, struganë etj. nuk kanë vështirësi në përvetësimin e normës gjuhësore, janë anakronike dhe joshkencore.
Gjuha standarde shqipe funksionon sot si një sistem mbidialektor, në të cilin, me kalimin e kohës, po bëhet gjithnjë e më i vështirë dallimi i prejardhjes dialektore të elementeve përbërës, pa folur për atë pjesë të krijuar brenda vetë këtij sistemi. Ndryshe nga sa mëtojnë disa “gërmues” amatorë që këto vitet e fundit po thyejnë penën për të provuar se gjuha standarde është “e bunkerizuar”, se merr frymë vetëm “me një mushkëri”, ajo merr frymë me të dyja mushkëritë. Ajo është e hapur ndaj prurjeve dialektore që e pasurojnë dhe nuk e prekin skeletin e saj. Aq e vërtetë është kjo, saqë mjafton të kujtojmë panairet vjetore të librit, ku veç ndonjë autori të traditës veriore, nuk ka libra të shkruar në dialekte. Dhe le të kujtojmë edhe se ata që i “bien” gjuhës standarde, e bëjnë këtë jo në dialektin e katundit të tyre, po në gjuhën standarde, me përjashtim të ndonjë fraze apo fjale, si “gegnishtja” etj. Dëmi i vetëm i këtyre përpjekjeve kundër standardit është se shkaktojnë një shpenzim të panevojshëm të energjive krijuese, duke e zhvendosur vëmendjen e studiuesve nga thellimi në studimin e shqipes, dhe krijojnë njëfarë tymnaje që ndikon jo për mirë në praktikën e ligjërimit, sidomos në shkollë dhe në administratë.
Shqipëria dhe Kosova janë sot kandidate për anëtarësim në Bashkimin Europian dhe çdo shtet që pranohet në Bashkimin Europian duhet të përfaqësohet aty me një gjuhë standarde. Teorikisht, Kosova, si shtet i pavarur, mund ta kishte rastin të përfaqësohej me një gjuhë tjetër. Por, duke u larguar gjuhësisht nga Shqipëria, Kosova do të rrezikonte qenien e vet, pasi “gjuha kosovare” do të ishte mishërim i planit të vjetër të Serbisë dhe një ringjallje e shpresave të saj për gllabërimin e kësaj krahine shqiptare. Kosova, ndonëse shtet i pavarur, është vetëm një degë e trungut shqiptar dhe pikërisht kjo e bën antikombëtare përpjekjen për ta prerë këtë degë nga trungu i vet etnik. Duke u paraqitur të dy shtetet shqiptare dhe trevat shqipfolëse jashtë këtyre shteteve me një gjuhë të vetme, shtohen gjasat që brezat e rinj të politikanëve europianë të na shohin ashtu siç jemi në të vërtetë, një komb i vetëm, gjë që mund të rezultojë në rikonfigurime të reja politike që do t’i përfshinin gjithë shqiptarët në një njësi të vetme administrative.
Komentet