(Z. Kruja shpall drejtimin qeverítar përpara Këshillit t’Epërt Fashist)

Shokë,

Qeveríja e ka ndîe për detyrë e për nderë me e bâmë të hŷmen e parë në Këshillin e Epër Fashist Korporativ me një shfaqje të shkurtë por të qartë të vijave të përgjithëshme të programës qi ka ndërmênd të zhvillojë në veprën e saj. Tue fillue punën t’onë të mundimshme e bashkëpunimin t’onë me këtë Kuvênd burrash me besë e me vullnet të mirë për të mbarën e Atdheut, na e pamë për detyrë me shtrue përpara jush nji farë skice programatike të veprës s’onë t’ardhëshme, në mënyrë qi t’a díjni qyshë tash se në ça e presim na bashkëpunimin t’uej të përzêmërt e të sigurtë.

Shokë,

Tue jua sjellë fjalën juve n’emën të Qeverís shqiptare, e quej se jam tue i folun të gjithë popullit shqiptar prej Kosovës kreshnike e deri të Çamëríja e shumëvuejtun, prej Ulqinit, Hotit, Grudës e Triepshit, prej Plavës e Gucís’ e në Dibër, Tetovë dhe te Liqejt e bukur t’Ohrit e të Prespës. Âsht’ e para herë qi këto vise deri dje të robnueme, këto toka të shênjta shqiptare ndëgjojnë zânin plot mallëngjim të nji kryeministri të vet, të gjakut të vet, t’Atdheut të vet. Bashkimi i tyne me vllaznít e tjerë të Shqipnís na mbush zêmrat me nji gzim aqë të madh sa dita e shpalljes s’independencës së Atdheut t’onë t’adhuruem.

E mû ashtu sikur nuk do të kishim mundun me pasë nji Shqipní të lirë në 1912 pa nji Italí mike, nj’âshtu as ândrrën e bashkimit kombtar s’do të kishim mbërrî me e realizuem pa ndihmën e asaj Italíje që dje mund t’a quejshim vetëm mike kurse sod ajo ka bashkue me ne e na me tê krejt fatin kombtar. Âsht ushtari i Italís qi ndër luftime të rrepta ka përzie gjakun e vet me atê të ushtarit e të vullnetarit shqiptar, âsht ai qi në bashkveprim vllaznuer me ushtarin gjerman, âsht ai qi me sakrificat e tija heroike e ka sigurue bashkimin e Kombit t’onë.

Kombi shqiptar, i bashkuem i tânë në nji atdhé, do t’a mbajë mênd me mirënjohje të përjetëshme këtë ndodhí të madhnueshme.

Shokë,

Qeveríja e ré merr përpara Kombit, përpara Mbretit e Mëkambësit të Tij të tânë përgjegjsín e punvet të Shtetit. Barra âsht tepër e rândë. E díjmë mirë. Rrethânat janë tepër të vështira. Nuk duhet t’a harrojmë asnji ças se lufta s’ka mbarue edhe as për Vêndin t’onë dhe se ka për të mbarue vetëm kur armët e Boshtit, sod të plotsueme e të forcueme me ato të nji populli të madh trim e krenar si ay i Japonís, të nji populli 120 miljon frymësh, të kenë ngadhnjye plotsisht kundra anmiqvet të Rendit të ri në të cilin na shohim lumtunín e Kombit t’onë. Deri sod Shqipníja, posë mjerimesh qi ka psue nji pjesë e popullit të jugës, nuk i ka ndîe pasojat e reperkutimet e luftës, sidomos në fushën ekonomíke. Por të mos na rrejë mêndja se Vêndi i ynë ka për të qênë edhe kështu e mbrapa e për kohë të gjatë nji kând parajse relative siç ka qênë deri sod në mes të nji bote të rrëmbyeme nga zjarmi e nga vështirësít e tjera të luftës. Por me ndihmën e Zotit, me vullnetin e mirë qi na frymzon, me besimin e Mëkâmbsit të Mbretit qi na ka ngarkue këtê barrë e me përkrahjen e gjithë bashkatdhetarëvet vullnet-mirë do t’i kapërcejmë të tâna vështirësít qi do të na dalin përpara. Mrekullí kurrkush s’âsht i zoti të bajë. Por na do të bâjmë gjithë ç’âsht e mundun njerzísht me bâ për të mirën e Popullit gjithëmbarë e për t’i sigurue Kombit t’onë nji të ardhme të lume. Nuk duem pra të ju premtojmë mrekullína me fjalë. Megjithë këtê âsht mirë qi populli shqiptar t’i díjë qysh tash bazat e pikat mâ kryesore të programës qi i ka caktue vehtes Qeveríja e ré.

Baza mâ e para e programës s’onë âsht ajo qi i siguron Kombit shqiptar vêndin e vet në rendin e ri evropjan e në gjinin e Komunitetit perëndorak të Romës s’ âmshueme : bashkimi i Shtetit shqiptar me Shtetin italjan nën nji Mbret të vetëm. Italjanë e Shqiptarë qi pranojnë sinqerisht, pa rezerva mendore këtë parim, d. m. th. dy Shtete me nji Mbret e dy fate të shkrîme në nji të vetëm, mund të merren vesht lehtë për gjithçka u përket problemave e interesave të përbashkëta a reciproke italo-shqiptare. S’ka problema të pazgjidhëshme as në jetën t’onë kombëtare as në relatat t’ona me Italín kur të jetë pranue sinqerisht ky parim prej të dy palëvet:

Âsht e díjtun se neve na rreh zêmra për lirín t’onë të fitueme mbas katër shekujsh e gjysmë robníje. Edhe bash për kët’ arsye, për nji sigurím mâ të madh të kombësís’ e të lirís s’onë, e kemi bashkue fatin me atê t’Italís. Ku ka për né garantí mâ të madhe për t’ ardhmen t’onë se në këto fjalë të Duçes qi duhet të mbeten të skalituna në çdo zêmër shqiptari?

“Relatat ndêrmjet Italís e Shqipnís, ka thanë Duçeja, bazohen mbi faktin e gjallë t’indipendencës e të sovranitetit të Shtetit shqiptar”. Dhe në nji frazë tjetër pat thânë: “Populli shqiptar duhet të mbesë shqiptar. Të dy popujt t’onë vllaznohen mâ mirë tue ruejtun secili të paprekun kombsín’ e vet”.

E kur fatet e të dy Kombevet të shkrîhen bashkë në këtë mënyrë pa u cenue asnjani në ça quen mâ të shênjtë e mâ të shtrênjtë për vete, s’ka gjâ mâ të natyrëshme qi Shqiptari n’Italí dhe Italjani në Shqipní t’a ndîejë veten si vllai qi shkon për mik në shtëpí të vllait të vet.

Na jemi krejt të bindun se italjanë e shqiptarë, tue folun qartë e tue njohun mâ mirë shoqi-shoqin kanë m’ u bâmë me të vërtetë vllazën jo me fjalë por me zêmër. E ky âsht Ideali i ynë në marrëdhanat t’ona me Italín e Italjanët. Ky âsht vullneti i Duçes, ky asht dëshiri i Kontit Ciano, qi miqsín e tij të sinqertë për Kombin shqiptar e ka provue me fakte të pamohueshme, sidomos në çashtjen e kufîjve të Shqipnís së madhe ; dhe kjo âsht kryefjala qi na ka dhânë neve Mëkambsi i Mbretit tue na ngarkue përgjegjsín e mbarshtimit të Vêndit.

Por nji gjâ veç duhet t’a díjmë me sigurí na Shqiptarët : se sado vullnet të mirë me pasun tjetri, nuk do të na dojë, nuk do të na çmojë as nuk do të na nderojë, po nuk deshëm, po nuk çmuem, po nuk nderuem mâ pàrë na vetë shoqi-shoqin : shqiptari shqiptarin. T’a shtîjmë mirë në trû këtë gjâ të vërtetë e t’i harrojmë nji herë e përgjithmonë grindjet qi na kanë përçamun në të kaluemen. Secili le t’a lusë Zotin në xhamí apo në kishë, por le t’a díjë se as Zoti s’âsht razi qi t’i lutet kush me mënín e vllait të gjakut në zêmër. Mysliman a të krishtenë, orthodoks a katolik qofshin, mos të harrojmë asnji ças se jemi të tânë shqiptarë e pra vllazën.

Gjithashtu mâ parë se t’a ndîejmë veten Gegë apo Toskë, Kosovarë, Dibranë ase Çam, duhet t’a díjmë se jemi Shqiptarë.

Na s’kemi e s’njohim as luftë klasash. Të gjithë Shqiptarët janë baras para ligjëve. Kush e pastë titullin a pasunín legjitime e gzoftë. Kurrkush s’mund t’ua kontestojë e kurrkush mb’anë tjetër nuk mund të pretendojë privilegje për ta. Me titull a pa titull, na njohim vetëm nji aristokratí në Shqipní : atê të shpirtit, t’intelektit e të patriotizmës. Le të përpiqemi m’u shque të gjithë me edukatën e kulturën t’onë e me patriotizmën t’onë : këto do të na nderojnë mâ fort se kurrgja tjetër e të mos krijojmë nji luftë klasash pa punë e për dam të vendit. Mbas këtyne parimeve themelore duhet të ju shfaqim edhe disa pika kryesore të programës s’onë praktike.

1. Kujdesi mâ i parë e mâ i madh i Qeverís së ré âsht me i sigurue cilitdo jetën, nderën e gjanë prej bâkeqit e me i marrë hovin vllavrasjes për gjak a për ngatrresa tjera. Âsnji mëshírë nuk do të kemi për hajnín e për gjaksín. Çdo mjet do të jetë i mirë për këtë Qeverí për t’i zhbî ata qi trazojnë jetën e qetë të popullit, qi shtrîjnë dorën në gjânë e tjetrit, qi cënojnë jetën e bashkëvêndasit të vet.
2. Për të drejtat e interesat e Kombit shqiptar asht përgjegjse vetëm Qeveríja shqiptare e kjo mund t’i sigurojë ato të drejta e interesa vetëm në qetí e me nji bashkpunim të disiplinuem të gjithë bashkatdhetarëve vullnetarë. Jemi të gatshëm t’i presim me gzim e mirënjohje kshillet e zgjimet qi mund të na vijnë në vesh prej cilitdo shqiptari. Por sa të jemi në këtë vênd përgjegjsíje askuj s’ia lëshojmë të drejtën me folë e aq ma pak me veprue në krye të vet e përjashta nesh për këtë Shqipní së cilës i kemi kushtue të tânë jetën e për të cilën jemi gati me bâmë flî gjithçka.

Do të jemi bujarë me të gjithë ata bashkatdhetarë qi mund të kenë marrë nji rrugë politike të gabueme e qi do të shfaqin pendimin e sinqertë të tyne. Do të mrrîjmë deri në pikën që t’a bajmë na vetë hapën e parë kundrejt tyne. Duem t’u dalim hakut me të mirë para se të përdorim shpatën e ligjës, shpatën e nji Shteti qi s’e ka ndër mend m’u bâmë loja e kurrkuj. Duem t’ia shtrîjmë dorën çdo shqiptari vullnetmirë, qoftë edhe i gabuem, se duem të formojmë bashkimin shpirtnuer, bashkimin e vërtetë të gjithë Shqiptarëvet të mirë. Në mënyrë krejt të posaçme do të kujdesemi për rinín t’onë, për shpresën e nesërme.

3. Porsa t’a shohim se ia kemi mbrrî qëllimit të parë, qi, siç thamë, âsht ai i qetís e i sigurís së përgjithshme, do të vêhemi me gjithë fuqín t’onë me shërue plagët qi ka lanë zotnìmi i huej në trupin e viseve të shlirueme të veriut e të verilindjes dhe ato qi ka çelun lufta në tokat jugore. Jemi tashmâ në dimën e nuk do t’arrijmë ndoshta të bâjmë gjâ shpejt për shpejt për folét e shkatrrueme nga furía e pamëshírëshme e luftës. Por me shpresë të Zotit dimni tjetër s’ka për të gjetun familje pa strehë të rindërtueme prej atyne qi ka shkretue lufta.
4. Nëpunsat e Shtetit morën pronat në Kryeqytet ashtu siç do të marrin shpërblimet për të gjithë folétë e shkatrrueme nga furía e pamëshírëshme e luftës. Nuk do të kërkojmë prej sish mâ shumë se do të bâjmë na vetë : punë të përshtatun me ndërgjegje e besnikí. Do t’i çmojmë me vlerën e vërtetë ata qi do t’a bâjnë detyrën e vet pa hile, do t’u jemi mirënjohës n’emën t’Atdheut atyne qi do të bâjnë mâ shumë se detyrën formale e do të gjêjmë mënyrën me ua shpërblye. E díjmë se gjêndja e tyne ekonomíke, në kushtet e sotme të jetesës, âsht bâmë tepër e vështirë. E díjmë dhe e çmojmë mirfilli se klasa e nëpunësvet, dikur e privilegjueme, sot âsht e katandísun të jetë klasa mâ e mjeruemja, mâ e sakrifikuemja ndër të gjitha kategorít shoqnore. Mâ e shuma e týne sod punojnë me shpirt ndër dhâmbë. Nji nëpunës i këtillë qi punon me ndërgjegje e nderë meriton të quhet nji fatos baras me ushtarin qi lufton në ballë të luftës. Do të përpiqemi t’i gjêjmë sa mâ shpejt nji shërim edhe kësaj plage. Por m’ anë tjetër do të jemi shumë të rreptë kundrejt atyne nëpunësve qi do t’i bishtnojnë detyrës e sidomos kundrejt atyne qi do t’a shpërdorojnë detyrën në çdo farë mënyre qi të jetë. Na jemi përgjegjës përpara Mëkambësit të Mbretit, përpara popullit e Historís për të tânë administratën e Shtetit t’onë.

Këtë përgjegjësí e kanë gjerarhikísht të gjithë nëpunsít e Shtetit përpara nesh, e s’ka për të qênë nji përgjegjësí me fjalë. T’i pregatiten shpirtnisht ksaj përgjegjësíje, pikë së pari bashkëpuntorët t’onë mâ t’afërt, krenët e administratës qêndrore e periferíke. E të mos rrehet kush se mund t’a shpëtojë miqsíja, akraballiku ose makar, ndonji farë oportuniteti politik. Jo! Për né mik, vlla, djalë a babë në punët e Shtetit janë e kanë për të qênë vetëm ata qi do të kryejnë detyrën e vet si duhet.

5. Sadoqi lânda e veprimtaríja ekonomíke s’asht fort lehtë e kontrollueshme, edhé në këtë lâmë do të përpiqemi me çdo mjet t’ia presim hovin abuzimit e spekullimit. Nuk âsht kurrsesi e lejueshme qi, sidomos në kohë lufte, dikush të bâjë fitime qi s’i ka ândrrue kurrë e me mënyra jo gjithmonë të ndershme, dhe dikush tjetër të vuej për bukë të gojës. Duem të shpresojmë se bota tregtare e industrore, bota afariste qi vepron në këtë vênd do t’a gjejë vetë udhën e drejtë pa pritun qi t’ia imponojmë na.
6. Prodhimin e vêndit do të përpiqemi t’a nxisim e t’a ndihmojmë me të tâna mënyrët. Shqipníja âsht nji vênd bulqsuer, e megjithë këtê na importojmë grunë, misër, pemë e barishte prej së jashtmi. Ky fakt në kohna normale mund të quhet vetëm antiekonomík e vorfnim i Vêndit, kurse në kohë lufte si sod don me thânë rrezik me mbetun pa bukë. T’a shtîjmë mirë në krye këtê të gjithë e të gjêjmë mënyrën me i dalë para. Bulku, prandej sod âsht bâmirsí e gjithë kombit e Qeveríja kështu do t’a konsiderojë, do t’a çmojë e do t’a kërkojë për çdo ankim, për çdo padrejtësí qi mund t’i ndodhë. Por ankimet duhet të bahen gjerarhikísht, ma parë ke Autoriteti kompetent ma i ultë e masandej shkallë-shkallë deri ke Ministri, te Kryeministri e te Mëkâmbsi i Mbretit.

Rregull, drejtësí, shpejtí, auktoritet, respektim mâ skrupoloz i Statutit të Mbretnís e i ligjvet të Shtetit : këto janë bazat qi duem me vûmë n’administratën t’onë. Nderë, aftí, veprimtarí e vetmohim ndaj detyrat e ndaj Atdheut janë cilsít qi kërkojmë nga gjithë nëpunsit, të cilët, bashkë me né, do të jenë kryekëput në shërbim të Kombit. Disiplinë, urtí e punë lypim prej Popullit.

Me këto kushte e me ndihmën e Zotit do t’ia mbërrîjmë qëllimit të naltë që kemi : forcimi i Shtetit t’onë në qarkun e Statutit qi na ka dhânë Mbreti, sigurími i Kombit e i racës s’onë në rendin e ri evropjan, naltimi i rrafshit kulturuer të Popullit t’onë, përparimi qytetnuer i Vêndit t’onë ; bashkimi e vllazními i gjithë Shqiptarëvet dhe nji kuptim i huashëm mâ i thellë e mâ i kthjellëti, nji çmim e nji nderim mâ i madh, nji dashuní mâ e sinqertë ndërmjet nesh e vllazënve italjanë me të cilët na lidhë nji historí shumëshekujsh dhe interesa të mëdha reciproke.

Gazeta „KOSOVA“, 11 janar 1942                                    (Botohet me shkurtime)