Tek po ngjiteshim përpjetë kodrës së thepisur dhe atyre kanioneve të serta dhe turfulitëse të “Junikut historik, për të zbritur në lagjën Trogovishte- zhytur dhe përhumbur dikund thellë në mendime dhe do kujtime të nxehta dhe tufllanitëse që po e digjnin dhe e përvelonin akoma më shumë edhe qiellin e pafajshëm të Junikut historik: Një daja im dhe shok imi i shkollës dhe rinisë (pjesëmarrës dhe hero i luftës çlirimtare dhe heroike të Kroacisë): Atëbotë si papritur dhe kujtuar as vet do me thotë: E di ti, nipi im i dashur se çfarë thonin dikur grekët dhe romakët e lashtë mbi të kaluarën e lavdishme të një populli dhe historinë e tij?!  Jo nuk e di!, i thëm dajës dhe mikut tim, me deshirë që t´ia prekja dhe tatoja (testoja) një trohë me shumë pulsin, intuitën dhe meditimët e tij hulumtuese dhe meditative në horizontit dhe qiellin e madh të shpresës dhe besimit të njohut liridashës dhe patriotik që po i lindnin dhe fillonin nga aty e nuk u dukej fundi.

“E kaluara e lavdishme dhe historia e një populli ose kombi të lashtë, rilind dhe ringjallet vazhdimisht. Është si feniksi dhe flaka e njohur olimpike!

Ajo gjithmonë merr frymë dhe ajër të freskët…Lulëzon, shkëlqen ,bën dritë, ushqehët, vegjeton ,ka aromë të këndshme si lulet, buzëqeshë dhe flete me ne. Merr jetë dhe bashkëjeton me njerëzit dhe popullin (kombin) dhe shtetin për çdo ditë të lume të Zotit! .Në çdo kohë dhe hapësië.” Me përgjegjët në vazhdim im shok dhe dajë nga Juniku, si për të me lënë gojëhapur dhe të patekst.

Për ta vazhduar rrugën tonë nga legjeja e “Krasniqi” për në sheshin e njohur “Tregovishtë” të Junikut historik. Aty ku puqen dhe kryqëzohen, si në legjendë ose në ndonjë përrallë magjike, udhëkryqet e ndryshme të shekujve dhe historisë. Në Junikun e mitëve, eposëve, legjendave dhe historive të shumëta.

Ndërkohë që rruga për në “Tregovishtë”  sapo kishte zënë të  përkëdhelej dhe ledhatohej paksa nga flladi dhe ajo erë e lehtë freskuese e cila po fryente lezem nga Shkëlzeni, Gjeravica, Pashtriku, Baba Tomorri  dhe Adratiku në një kohë kur populli, kombi dhe atdheu ynë në Kosovë e kishin mëse vështiri dhe kur ndodhëshin në rrezik. Kur ndodhëshin nën prangat dhe zinxhirët e rëndë të regjimit kriminal dhe gjakatar të Serbisë. Kur u kishte shkuar thika ne asht dhe laku (litari) ne fyt.

Të bëhej se edhe kalldremët e gurëta, rrugët e mbuluara me rërë të kuqrremtë ngjyrë gjaku ,kështjellat, murët e fortifikuara, Bedenët e forta , franxhitë dhe ato kulla të moçme të Junikut historik, në ato çaste sikur po flisnin dhe kuvendonin me ne. Sikur kishin sy e vesh në një kohë kur vetëm rrezët e  shëndetshme të diellit dhe yjet e panumërt  në qiellin e pafund, asokohe i kishim në anën tonë.

Gjatë asaj pasditeje të freskët pranvere të…, me dukej se kishte aq shumë histori dhe gjeografi  etnike në sheshin qëndrorë të Junikut historik. Ndoshta, me tepër se kurrë, saqë për disa çaste nuk mund t´iu besoja syve të mi.

Në Junik ngjarjet, legjendat dhe historitë e ndryshme rrjedhin dhe zhvillohen me rrjedhën e lumenjëve dhe me shpejtsinë e dritës.

Aty ishin edhe lagjet  e njohura të familjeve dhe atyre fisëvë të mëdha të Bajraktarëve, Berishëve, Shalëve, Krasniqëve, Gashëve, Thaçëve, Goçëve, Hoxhëve, Shehëve, Gaxherrëve, Xhoceve, Krrakëve, Pepshëve, Gacaferëve,Jasiqëve etj…Të të gjitha fisëve dhe “bajraqëve” të ndryshme familjare dhe gjenetiko-gjenealogjike të popullit ose kombit tonë…

Në Junik të Kosovës dhe Dukagjinit. Aty ku djemtë dhe vashat me të mira të kombit dhe atdheut, edhe profetëve të ndryshëm, zeusëve ose përendive u marrin gjak mbi vetulla.

Aty ishin edhe bjeshkët kreshnike, malet krenare, alpet e bardha shqiptare, kodrat e thepisura, krenare dhe kryengritese, kanjonët kumbuese, krojet e ftohëta, brigjet, sukat ,fushat e paana, luadhet e blerëta me plot bari dhe kullosë…Blegërimat e dashura të delëve dhe mrizi i njohur i bagëtive tek po zbrisnin teposhtë qafës së sukës nga mali.

Në Junik pra, ku edhe toka dhe qielli puçën dhe bëhen bashkë në luftë kundër armikut.

Në ish Jugosllavi atëbotë ishin vitët e liga të sundimit dhe tiranisë së egër serbe!

Vite të mbrapshta të djallit dhe të njerkës. Ugurëzeza dhe të rënda plumb si morti ose nata e fundit mbi toke.

Ishte kohë kolere…Kohë robërie…!  Kroatëve dhe shqiptarëve u kishte shkuar thika e serbit në asht dhe laku i robërisë së rëndë në fytë.

Ndërkohë që pushtuesit e egër dhe gjakatarë serbian, duke e stisur letargjinë dhe gjumin e thellë të natës së gjatë serbo-bizantne…Të lemëritur dhe marrakator deri në çmendi, kishin zënë të ipnin “shpirtë” aty dikund pari në “shtratin e përgjakur” të një vdekjeje të pashmangshme politike dhe historike që ishte shfaqur pakthyeshëm në Kroaci e se fundmi edhe ner Kosovë….

Ato mjekërra të rëna (varura) ose zhytura në gjoks….Lapërat e zgjëruara të hundës dhe ato “flegëra të njoma” të buzëve ku mekej zëri dhe dridhëshin fjalët e pathëna në një kohë kur vjeshta dhe dimri ishin stinët më të shpeshta, ndërkaq pranvera dhe vera vinin shumë rrallë. Si për të mos i bërë as rritur kurrë lulet e munguara në vazon ose kopshtin e bukur atdhetar ose vendlindor.

Me Betimin e dhënë përpara flamurit kombtar: Atëbotë sikur ishin shkrirë, bashkuar, ngjeshur dhe brumosur shpirtërisht, materialisht, organikisht dhe fizikisht Sinteza ose Kryeformula  e njohur liridashëse dhe patriotike e vetflijimit dhe sakrificës më sublime në Altarin e lartë të lirisë dhe pavarësisë shtetrore dhe nacionale.

ASH