Një vit, 35 lëndë. Për sjelljen e drejtësisë në 34 rastet e ngritura kundër 98 pjesëtarëve të forcës serbe dhe rastit të ngritur kundër dy pjesëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për krime lufte, organet përgjegjëse ankohen se gjatë vitit 2024 u përballën me shumë sfida.

Në vitet e fundit, numri i aktakuzave të ngritura në Kosovë për kryerjen e veprës penale “krim i luftës kundër popullatës civile” është rritur dukshëm.

Por, për Amer Alijan – autor i raportit të publikuar më 4 prill nga Fondi për të Drejtën Humanitare Kosovë (FDHK) për rastet e krimeve të luftës – kjo është e pamjaftueshme.

“Që nga përfundimi i luftës në Kosovë, institucionet gjyqësore vendore dhe ato ndërkombëtare kanë dënuar rreth 74 persona për krime të luftës në Kosovë. Në anën tjetër, [gjatë luftës] ishin vrarë rreth 10 mijë viktima civile”, tha Alija, gjatë publikimit të raportit të premten.

Gjatë luftës në Kosovë, nga viti 1998 deri në 1999, u vranë mbi 13.000 civilë, ndërsa mijëra të tjerë u zhdukën.

Mbi 1.600 persona vazhdojnë të jenë ende të pagjetur – pjesa më e madhe e tyre shqiptarë.

Për të sjellë drejtësi për sa më shumë persona të dëmtuar nga krime të luftës, Alija përcolli disa rekomandime për institucionet e Kosovës që i përkasin kësaj fushe – Ministrisë së Drejtësisë, Policisë së Kosovës, Prokurorisë Speciale e Gjykatës Themelore në Prishtinë.

Për të gjitha këto institucione, Alija e pati një kërkesë të përbashkët: të mos shtyhen më seanca për shkak të mospërkthimit të shkresave të lëndëve në gjuhën serbe.

Ilir Morina, udhëheqës i Departamentit për hetimin e krimeve të luftës në Prokurorinë Speciale të Kosovës, e pranoi se përkthimi në gjuhën serbe mbetet “sfidë reale”.

“Ne kemi sfidë të madhe në adresimin e nevojës për përkthimin e çdo dokumenti dhe dosjeje në gjuhën serbe nga shqipja ose anasjelltas, për shkak të mungesës të përkthyesve të mjaftueshëm”, theksoi Morina.

Ai tha se edhe kur shpallen oferta pune për përkthyes, interesimi është i ulët.

Me të njëjtin problem përballet edhe Gjykata Themelore në Prishtinë gjatë trajtimit të këtyre rasteve, tha kryetarja e këtij institucioni, Albina Shabani-Rama.

Megjithatë, ajo theksoi një problem tjetër si sfidën kryesore të institucionit që udhëheq.

“Është e domosdoshme që gjyqtarët që merren me këto raste të jenë të specializuar dhe të trajtojnë vetëm këto raste. Por, departamenti special është i ngarkuar edhe me lëndë të tjera komplekse dhe deri më tani nuk kemi mundësinë të ndajmë trupe gjykuese të veçanta vetëm për trajtimin e krimeve të luftës”, tha Shabani-Rama.

Ajo tha se tani gjyqtarët trajtojnë këto lëndë në mënyrë shumë më profesionale sesa kur kjo punë kishte filluar para gjashtë vjetësh, por se sfidë mbetet numri i vogël i gjyqtarëve të angazhuar.

Vitin e kaluar, për shkak të pensionimeve dhe avancime, numri i gjyqtarëve që merren me këto lëndë është zvogëluar për katër.

Gjyqësori i Kosovës mori në duar trajtimin e rasteve të krimeve të luftës nga qershori i vitit 2018. Prokuroria Speciale e Kosovës ka departament për krimet e luftës që nga vitit 2015.

Ndërsa Gjykatës Themelore iu shtuan departamentet speciale në vitin 2019. Departamenti për krime lufte, përveç rasteve të krimeve të luftës, heton edhe rastet e krimit të organizuar, korrupsionit të nivelit të lartë, terrorizmit, etj.

Sipas FDHK-së, një tjetër problem që e vështirëson trajtimin e rasteve të krimeve të luftës në Kosovë është mungesa e bashkëpunimit mes Kosovës dhe Serbisë.

Nga ky fond rekomandojnë që në negociatat e Kosovës me Serbinë të nënshkruhen protokolle të bashkëpunimit të prokurorive speciale të të dyja vendeve.

Prokurori Morina përmendi një rast kur njëri i akuzuar kishte qenë duke jetuar në Zvicër, por menjëherë pas ngritjes së aktakuzës, ai është zhvendosur në Serbi dhe tani është i paarritshëm për institucionet e drejtësisë së Kosovës.

Në mungesë të një lloj bashkëpunimi të tillë, shumë nga rastet e krimeve të luftës në Kosovë po zhvillohen në mungesë.

Gjykimi në mungesë, bazuar në Kodin e ndryshuar të Procedurës Penale të vitit 2022, mund të zhvillohet vetëm me kusht që prokuroria dhe gjykata t’i kenë shteruar të gjitha mjetet për ta siguruar praninë e të akuzuarit.

Ligji për procedurën penale përcakton se personat që gjykohen në mungesë, pasi autoritetet nuk kanë arritur ta sigurojnë praninë e tyre, kanë të drejtë për një gjykim të ri dhe pa kushte kurdo që arrestohen.

Deri në fund të 2024-tës janë ngritur gjithsej 14 aktakuza në mungesë kundër 72 pjesëtarëve të forcave serbe.

Në fund të vitit të kaluar u shpall edhe aktgjykimi i parë në mungesë. Çedomir Aksiq u dënua me 15 vjet burgim.

Udhëheqësit nga Prokuroria Speciale dhe Gjykata Themelore në Prishtinë thanë se fillimisht këto raste kishin qenë sfidë për stafin e tyre.

“Prej momentit që është paraparë mundësia e gjykimit në mungesë, është rritur ndjeshëm numri i aktakuzave. Kjo do të thotë që duhet të rritet edhe numri i gjyqtarëve”, tha Shabani-Rama, kryetare e Gjykatës Themelore në Prishtinë, e cila i quajti këto gjykime si “nevojë të domosdoshme”.

Fondi për të Drejtën Humanitare Kosovë kundërshton gjykimet në mungesë pasi që beson se kështu “shkelen të drejtat themelore të të akuzuarve”, që mund të mos jenë fare në dijeni se ndaj tyre po zhvillohet një gjyq në Kosovë.

Avokatja e shumë prej të akuzuarve për kryerjen e krimeve të luftës në Kosovë, Jovana Fillipoviq, akuzoi institucionet në Kosovë se kanë qasje raciste ndaj komunitetit serb dhe se Prokuroria Speciale dhe Policia e Kosovës nuk ndjekin procedurat ligjore.

Pretendimet e saj i mohuan përfaqësuesit e Prokurorisë Speciale dhe Policisë së Kosovës. Ish-prokurorja Drita Hajdari tha se mund të ketë ndonjë rast kur ka pasur shkelje procedurale, por se “kjo nuk paraqet dukuri”.

I pranishëm në diskutimin lidhur me raportin e publikuar nga FDHK-ja ishte edhe Vigan Qorolli, zëvendësministër i Drejtësisë në Kosovë. Ai tha se Kosova tani ka të gjithë infrastrukturës për të hetuar e gjykuar rastet e krimeve të luftës.

Sarah Jaquiery, nga Ambasada e Zvicrës në Kosovë, tha se shpreson që institucionet e Kosovës do t’i zbatojnë rekomandimet e FDHK-së për rritjen e bashkëpunimit rajonal dhe ndërkombëtar, përkthimin e lëndëve në serbisht, incizimin e seancave gjyqësore dhe krijimin e një data baze me të gjitha të dhënat e rasteve të krimeve të luftës.

“Drejtësia nuk është opsion, por është nevojë. Çdo viktimë meriton drejtësi”, tha ajo.