Evropa po i rrit shpenzimet e saj për mbrojtjen. Por një çështje është lënë kryesisht pas dore: mënyra e lëvizjes së pajisjeve ushtarake nga një vend në tjetrin sa më shpejt të jetë e mundur në rast lufte.

Një “Shengen ushtarak”, që do të nënkuptonte një zonë në të cilën armët dhe trupat mund të lëvizin rreth bllokut po aq lehtë sa mund të lëvizin zakonisht civilët brenda zonës Shengen pa pasaporta, është diskutuar ndër vite, por deri tani ka mbetur i parealizuar si nga BE-ja, ashtu edhe nga NATO-ja, pavarësisht luftës në Ukrainë.

Më 19 nëntor, Komisioni Evropian do ta paraqesë përpjekjen e tij më të fundit për ta arritur këtë synim deri në fund të dekadës.

Një kopje e avancuar, e parë nga Radio Evropa e Lirë (REL), flet për dy mënyra për ta arritur këtë: së pari, investime të mëdha në qindra “pika ngushtimi” nëpër kontinent, si linja hekurudhore, porte dhe ura, duke përfshirë edhe vendet kandidate për anëtarësim në BE, si Ukraina dhe Moldavia, të cilat dokumenti i cilëson thelbësore për t’i integruar në strukturat e transportit ushtarak të BE-së.

Dhe, së dyti, ulja e burokracisë, pasi legjislacionet e ndryshme kombëtare dhe procedurat burokratike besohet se e pengojnë çdo përpjekje për t’i lëvizur shpejt dhe lehtësisht pajisjet ushtarake nga një vend i BE-së në tjetrin.

Ideja e një “Shengeni ushtarak” është diskutuar në Bruksel prej kohësh. Qysh në vitin 2017 u bë një “fushë prioriteti” dhe plane veprimi mbi këtë temë u hartuan nga Komisioni në vitet 2018, 2022 dhe 2024. Por, përparimi ka qenë i vogël.

Diplomatët e BE-së, duke folur në kushte anonimiteti për REL-in, kanë theksuar se kjo temë zakonisht është afër të jenë në krye të agjendës kur diskutohet bashkëpunimi BE-NATO, por se asnjëra organizatë nuk e ka përqafuar plotësisht.

NATO-ja ka shpresuar për kohë të gjatë se Bashkimi Evropian do të kushtojë më shumë fuqi ligjvënëse dhe fonde për lëvizshmërinë ushtarake, sidomos tani kur 23 nga 27 shtetet anëtare të BE-së janë gjithashtu pjesë e aleancës ushtarake, dhe lufta në Ukrainë ka krijuar urgjencë më të madhe për të intensifikuar të gjitha çështjet e lidhura me mbrojtjen.

Njëkohësisht, në BE ka pasur pakënaqësi se NATO-ja është përqendruar shumë te shpenzimet për pajisje të shtrenjta ushtarake dhe shumë më pak në mënyrën se si t’i lëvizë ato ose t’i vërë në dispozicion të anëtarëve të tjerë të aleancës.

Qëllimi i ri i NATO-s për të arritur 3.5% të PBB-së në pajisje ushtarake deri në vitin 2035 dhe 1.5% shtesë në investime joushtarake, si lëvizshmëria ushtarake, e adreson disi këtë problem.

Por, ende mbetet në duart e vendeve individuale, siç e thekson dokumenti i Komisionit.

“Derisa Shtetet Anëtare mbeten të lira të vendosin nëse do të lejojnë forca të armatosura të huaja të kalojnë territorin e tyre si pjesë e sigurisë dhe mbrojtjes së tyre kombëtare, BE-ja duhet të ketë një kornizë për lëvizshmërisë ushtarake që baraspeshon nevojat ushtarake dhe civile”, thuhet në dokument.

Qëllimi i këtij Komisioni Evropian, mandati i të cilit përfundon më 2029, është të “krijojë një Zonë Lëvizshmërie Ushtarake në gjithë BE-në deri në fund të vitit 2027, si hap i parë drejt arritjes progresive të një ‘Shengeni Ushtarak’ në dimensionet rregullatore, infrastrukturore dhe të kapaciteteve”.

Pyetja është nëse këtë herë fondet do të jenë të mjaftueshme. Në buxhetin e fundit shumëvjeçar të BE-së (2021-2027), rreth 1.7 miliard euro u caktuan për infrastrukturë transporti me përdorim të dyfishtë civil/ushtarak, duke u fokusuar në 95 projekte në 21 vende.

Por, siç thekson dokumenti: “kërkesa për financim nga BE-ja tejkaloi ndjeshëm fondet e disponueshme dhe të gjitha thirrjet ishin të mbingarkuara”.

Për buxhetin e ardhshëm afatgjatë (2028–2034), Komisioni Evropian ka propozuar 17.65 miliardë euro për infrastrukturën e transportit me përdorim të dyfishtë, duke u fokusuar në 500 “projekte kritike”, ku transporti i pajisjeve ushtarake duhet të bëhet më i shpejtë dhe më i rrjedhshëm.

Por, pyetja është nëse kjo do të pranohet, pasi shtetet anëtare zakonisht e ulin propozimin fillestar të Komisionit dhe preferojnë të ridrejtojnë fondet e BE-së në “fitues votash” si bujqësia, peshkimi dhe shpenzime të tjera sociale.

Hekurudha është gjithashtu mënyra e transportit ku janë shpenzuar më shumë para për lëvizshmërinë ushtarake. Dhe, kjo pritet të vazhdojë. Më herët këtë vit BE-ja ra dakord për katër korridore të prioritetit të lartë për lëvizshmërinë ushtarake, veriore, jugore, lindore dhe qendrore.

Korridori verior, që lidh kryesisht Holandën me Gjermaninë e Poloninë dhe më tej me Ukrainën, është për arsye të qarta më i avancuari.

Dokumenti vë në pah një shtrirje hekurudhore 22 kilometra, që lidh Ukrainën Perëndimore me Sllovakinë dhe pjesën tjetër të Evropës Qendrore me gjerësinë standarde evropiane të shinave, e cila u hap në shtator 2025.

Gjithashtu, ai thekson se “punimet përgatitore janë në zhvillim për të vendosur gjerësinë standarde të shinave evropiane në Korridoret Evropiane të Transportit që lidhin Moldavinë dhe Ukrainën me Shtetet Anëtare të BE-së”.

Ideja është që e gjithë BE-ja, duke përfshirë vendet kandidate, të operojë me gjerësinë standarde të shinave në të ardhmen.

Komisioni Evropian dëshiron gjithashtu të investojë në elementë të tjerë që janë jetikë për lëvizjet ushtarake por që përshkruhen si “të pakët” në klub; avionë të mëdhenj transporti, tragete me përdorim të dyfishtë dhe veçanërisht vagonë për trena, në të cilët mund të transportohen pajisjet më të rënda ushtarake si raketat dhe tanket.

Megjithatë, në fund, ndryshimet më të mëdha që BE-ja mund t’i bëjë janë në legjislacion për të lehtësuar lëvizjen e trupave dhe pajisjeve.

Problemi paraqitet qartë në dokument: “Rregullat e BE-së nuk zbatohen për transportin ushtarak ose nuk zbatohen në mënyrë koherente, rregulloret kombëtare ndryshojnë dhe transporti ushtarak nuk merr prioritet të mjaftueshëm”.

Teksti vë në dukje se ndonjëherë duhen 45 ditë për të marrë leje për transport ushtarak për të kaluar nga një vend i BE-së në tjetrin. Synimi i vendosur nga Brukseli është tri ditë.

Në mënyrë të habitshme, rregullat e harmonizuara të BE-së për transportin e mallrave të rrezikshme nuk zbatohen për transportin ushtarak, që do të thotë se shpesh duhen marrëveshje ad hoc. Kjo pritet të ndryshojë.

Dhe, Komisioni Evropian synon të kërkojë më shumë. Lejet për të lëvizur pajisjet ushtarake mes shteteve anëtare nuk do të duhet të rinovohen më çdo vit. Ato do të mbeten të vlefshme derisa të tërhiqen.

Edhe vendet joanëtare të BE-së mund të jenë pjesë e këtij ndryshimi.

Propozime të tjera përfshijnë mundësinë për të përjashtuar transportin ushtarak nga disa rregulla civile, si ndalimet e trafikut gjatë festave dhe rregullat e kabotazhit në BE – legjislacion specifik që favorizon kompanitë kombëtare të transportit kundrejt atyre nga shtetet e tjera të BE-së.

Çelësi do të jetë një “Sistem Evropian i Reagimit të Përforcuar për Lëvizshmëri Ushtarake (EMERS)” i cili mund të aktivizohet brenda 48 orësh pas një propozimi nga Komisioni Evropian ose një shtet anëtar të BE-së.

Kur të aktivizohet, në rast të një emergjence të mundshme ushtarake, transporti ushtarak ndërkufitar do të kërkojë vetëm një njoftim me një afat të shkurtuar paraprak të lëvizjes ushtarake dhe shmangien e procedurave standarde, përveç formaliteteve doganore.

Të gjitha këto propozime do të duhet të miratohen mes shteteve anëtare të BE-së, shpesh duke kërkuar njëzëshmëri.

Duke pasur parasysh urgjencën në rritje që BE-ja ta forcojë fuqinë e saj ushtarake mes luftës në Ukrainë, kjo mund të jetë mundësia më e mirë për të arritur “Shengenin ushtarak”.

Përgatiti: Ekrem Idrizi