PROF. DR. ELMAS LECI

PJESA E TRETË

VIJIM

Deri në fund të vitit 1947, Enver Hoxha dhe regjimi i tij nuk ka qenë kurrë një satelit i drejtpërdrejtë i Moskës. Kur Jugosllavia i qëndronte besnike Kremlinit, Enver Hoxha ishte përgjegjësi e veçantë e Titos. Gazetat jugosllave e përshkruanin që në atë kohë Enver Hoxhën me fjalën “rukovodilac”, që do të thotë “menaxheri i një departamenti”, nën dikë tjetër. Enver Hoxha ishte sateliti i një sateliti, administratori i një province në emër të Titos. Kjo ishte një situatë poshtëruese, ku Enver Hoxha e kishte katandisur veten dhe Shqipërinë.224). Pas prishjes së Stalinit me Titon, vendin e Jugosllavisë për Shqipërinë e zuri Bashkimi Sovjetik, i cili si edhe Beogradi i tha Enver Hoxhës fjalë dhe fraza inkurajuese. “Qeveria juaj – i tha Stalini Enver Hoxhës, – flet për rrezikun, pushtimin e afërt ose nga Greqia, ose nga Tito apo nga imperialistët. Nëse ekziston një rrezik i tillë, përse ne të mos ju mbrojnë”? 225).

Mirëpo erdhi periudha e “destalinizimit”, e cila u zhvillua sidomos në luftën kundër “kultit të individit”, në rehabilitimin e shumë personave të dënuar nga Stalini dhe në dënimin e shumë udhëheqës të tjerë të vendeve komuniste, në rishikimin e planeve ekonomike dhe ushtarake “duke i kushtuar më tepër vëmendje prodhimit të artikujve të konsumit të përditshëm” etj.. Jo vetëm kaq, por Hrushovi ndërmori një hap të papritur dhe ndikoi edhe në ecurinë e marrëdhënieve midis Shqipërisë dhe këtij vendi, që cilësohej deri atëherë si përjetësisht “miku më i shtrenjtë” i Shqipërisë, ndonëse këtë epitet, siç e pamë, Enver Hoxha e kishte përdorur edhe për Jugosllavinë dhe do ta përdorte më pas edhe për Kinën. Kur Hrushovi shkoi në Beograd, ndodhën edhe kundërshtitë e para me sovjetikët. “Krisja në marrëdhëniet shqiptaro-sovjetike filloi aty nga viti 1955, -shkruan Ramiz Alia në librin e tij ‘Jeta ime’, – kur Hrushovi shkoi për vizitë në Beograd dhe deklaroi se veprimi i ndërmarrë nga Byroja Informative e Partive Komuniste dhe Punëtore (Kominformi) ndaj Jugosllavisë në vitin 1948 ishte i gabuar, se Titoja ishte një marksist i vërtetë dhe fajtor për dënimin që iu bë Jugosllavisë, ishte Stalini”.226).

REPUBLIKA E 7

Edhe për Shqipërinë, për ta bërë Republikë të 7 të Jugosllavisë, ishte miratimi, servilizmi dhe puthadori i Josif Broz Titos, Enver Hoxha. Le të kthehemi me një koncentrim mendimesh, te Jugosllavia e Titos. Ajo ishte dhe mbeti vend marksist (pavarësisht nga dënimi i Stalinit) po aq sa dhe Shqipëria e Enver Hoxhës, po aq sa edhe vetë Bashkimi Sovjetik i Stalinit ose Hrushovit dhe si vendet e tjera komuniste kudo në botë, përderisa atje udhëhiqte vetëm një parti që quhej Komuniste, që kishte një Kryetar apo Sekretarë të Parë të partisë, të cilët ishin në krye të partive komuniste, (pra edhe në Shqipëri), që zgjidheshin nga çdo kongres partie, të cilat zakonisht zhvilloheshin në çdo pesë vjet, për të mbetur deri sa të vdiste në atë post si Lenini (1870 – 1924), Stalini (1879 – 1953), Mao Ce Duni (1893 – 1976), Dimitrovi (1882 – 1949), Tito (1892 -1980), vetë Enver Hoxha (1908 – 1985) etj., që ushtruan “diktaturën e proletariatit”, siç kishin propaganduar Marksi dhe Engelsi në veprat e tyre, pra “diktaturën e shumicës mbi pakicën” së cilës i shërbenin leva të tilla të shtetit komunist, si Ushtria dhe veçanërisht organet e specializuara të kësaj diktature Sigurimi i Shtetit, që në BS quhej KGB, në RD Gjermane STAS, në Jugosllavi UDB, në Shqipëri Sigurimi i Shtetit etj., ku mungonin të drejtat e njeriut dhe liria e fjalës, ku zbatohej lufta e klasave, ku të gjithë ata që cilësoheshin armiq të shtetit komunist, dënoheshin me burgime dhe internime.

RRUGA NACIONALE

Pas flakjes që i bëri BS i Stalinit, Titos, sepse synoi të ndiqte një rrugë nacionale, të veçantë nga komunizmi stalinist, duke mos pyetur e krijuar edhe marrëdhënie të pavarura me Perëndimin e mbi të gjitha, që deshi të bënte një fuqi të madhe në Ballkan e karshillëk ndaj Stalinit. Këtu nuk duroi më Stalini, por për këto “devijime” nga “teoria marksiste” e dënoi Titon duke e përjashtuar Jugosllavinë nga kampi socialist. E megjithatë, kjo nuk e pengoi aspak Titon të vazhdonte rrugën e tij me reforma ekonomike, që Stalini dhe pas tij edhe Enver Hoxha i përmblodhën me termin “socializëm specifik” dhe ky i fundit demaskoi vetadministrimin jugosllav si “teori dhe praktikë kapitaliste” e veshur me frazeologji marksiste, i cili vite më pas edhe ky zuri të zbatohej në një mënyrë ose në një tjetër në vende të ndryshme komuniste, duke përfshirë edhe vetë Bashkimin Sovjetik. Por më i rëndësishëm në këtë drejtim është një pohim po i Ramiz Alisë gjatë bisedave midis delegacionit sovjetik dhe shqiptar në Kremlin, në prill të vitit 1957, ku bënte pjesë edhe ai vetë. Nikita Hrushovi midis të tjerash, duke folur për Titon dhe rolin e tij në ngjarjet e fundit na u drejtua e na tha se, “Nuk kemi asnjë interes që ta hedhim Jugosllavinë përsëri në prehrin e imperializmit”. 227).

RRETHANAT DHE PASOJAT

Vetëm për Enver Hoxhën, Jugosllavia nuk ishte shtet komunist. Përse atëherë? Vetëm për disa veçori në ndërtimin e socializmit. Edhe në aspektin e popullsisë, Jugosllavia, (me përjashtim të Kosovës krahinë autonome), ishte vend shumëkombësh sllav, ku republika më e madhe ishte Serbia, me të cilën carët rusë kishin pasur miqësi të kahershme, sepse rusët, pra sllavët e veriut, kishin lidhje shumë të afërta gjaku me serbët, pra sllavët e Jugut me malazezët, si dhe me serbët e Bosnjë-Hercegovinës e me maqedonasit e Maqedonisë së Veriut, vende ku fliten gjuhë të përafërta me rusishten, që shkruhen me të njëjtin alfabet, me tradita gjithashtu të përafërta shpirtërore e kulturore dhe mbi të gjitha, të një feje të veçantë-ortodokse! Edhe në historinë e shkuar po të hidhemi, psh., në luftën rusoturke të vitit 1870, Perandoria cariste kishte luftuar përveç të tjerash që sllavët e Ballkanit (dhe jo shqiptarët), të çliroheshin nga zgjedha otomane, madje të fitonin edhe toka me popullsi shqiptare, qoftë në Kosovë, qoftë edhe në veri të Shqipërisë, si Plavën, Gucinë etj., por edhe kroatët e sllovenët qenë sllavë sido që të Perëndimit. Kështu që afrimi i Bashkimit Sovjetik me Jugosllavinë, po të marrim parasysh të gjitha këto rrethana, ishte i natyrshëm. “Dyshimi ndaj çdo gjëje që vinte nga jugosllavët, – shkruan Ramiz Alia – ashtu siç e pati më pas më të theksuar edhe për sovjetikët”, sollën si pasojë që te Enver Hoxha të kishte “njëfarë paranoje sipas meje të justifikuar”, 228) e cila nuk kishte bazë. Të paktën në vitet 1955-1961, duke qenë anëtare e Traktatit të Varshavës, Shqipërinë nuk mund ta sulmonte asnjë shtet perëndimor, as Italia ose Greqia, por as edhe Jugosllavia.

MOTIVET SHQIPTARE

Se cilat ishin motivet shqiptare (shqiptare jo, të Enver Hoxhës) të prishjes së marrëdhënieve diplomatike me Bashkimin Sovjetik, është e domosdoshme fillimisht të fokusojmë disa probleme: Bashkimi Sovjetik dhe vendet e Evropës Lindore pas vitit 1956 rishikojnë mjaft çështje, që kishin të bënin me sistemin e ndjekur socialist në tërësi, si dhe me vijën e ndjekur deri në atë kohë në politikën e brendshme e të jashtme në vendet e tyre. Së dyti, rruga e kundërshtimit të Shqipërisë (të Enver Hoxhës) e diktuar nga Partia e Punës e Shqipërisë, nga vetë Enver Hoxha, bëhej nga frika se mos nga gabimet, Enver Hoxha mund të humbiste pushtetin. Karakteri ideologjik si fasadë dhe përmasat e tij, shtriheshin edhe në fushat e politikës, diplomacisë dhe marrëdhënieve ndërshtetërore. Në evidentimin e çështjes së parë, fokusohet problemi se në periudhën në fjalë Bashkimi Sovjetik dhe vendet e Evropës Lindore rishikojnë mjaft çështje, që kishin të bënin posaçërisht me problemin e luftës ndaj “kultit të individit”, pra kundër Stalinit, të cilin e quanin një problem thelbësor për fillimin e një demokratizimi. Nuk bëhej fjalë për shembjen e sistemit komunist, por për një frymëmarrje të atij sistemi. Stalini ende në atë kohë në popull, ndonëse fizikisht kishte vdekur vite më parë, vijonte ende të ishte një idhull. Ndonëse Bashkimi Sovjetik dhe udhëheqjet e vendeve të tjera e kuptuan dhe u ngritën e dënuan “kultin e njësh-it”, në Shqipëri ngriheshin bustet e Stalini. Cila ishte domethënia? Enver Hoxha dhe klani i tij ishin kundër masave hrushoviane, sepse dënimi i “kultit të individit” donte të thoshte dënim i tij, eliminim nga pushteti i Enver Hoxhës. Dënimi i “kultit” të Stalinit apo i “njësh-it” ishte prologu i heqjes së Enver Hoxhës. “Rimiqësimi me Jugosllavinë” dhe “kulti i individit” ishin dy nga motivet që nisi çarja në mes të Shqipërisë dhe Bashkimi Sovjetik, duhet thënë në mes të Enver Hoxhës dhe Nikita Hrushovit.

BLLOKU LINDOR

Motivi tjetër i prishjes ishte edhe qëndrimi ndaj Perëndimit, që atëherë e quanin kundër imperializmit. Blloku lindor i drejtuar nga Bashkimi Sovjetik, e quante epokën, “epokë të ndryshuar” pra sipas tyre kapitalizmi ishte bërë më njerëzor dhe i vlerësonte përpjekjet që bëheshin për çarmatimin. Kjo donte të thoshte: Dialog në mes të BS dhe SHBA, ulje e rivalitetit ushtarak e sigurimi i klimës paqësore. Enver Hoxha këtu, sikur kapi “bishtin e kometës”, e kaloi çështjen në “mbrojtjen e parimeve të marksizmit” që të dukej në sytë e të tjerëve, si marksist i madh dhe i quajti oportuniste idetë e “bashkekzistencës paqësore” të të dyja sistemeve, atij kapitalist e socialist, çka Enver Hoxha e përjashtonte këtë mundësi dhe e përcaktonte epokën luftë të pashmangshme, ndërsa alternativë të dytë sipas tij, nuk kishte. Një qëndrim tjetër gjoja marksist i “tij” ishte qëndrimi ndaj Jugosllavisë dhe veçanërisht ndaj Josif Broz Titos, i cili sipas Enver Hoxhës edhe në kohën e “sovjetikëve të rinj”, mbetej po “kalë troje” në lëvizjen marksiste-leniniste. Këto, sipas Enver Hoxhës, ishin motivimet e prishjes së marrëdhënieve me BS, por mbi të gjitha qëndronte çështja e “kultit të individit”, që donte të thoshte spostim i Enver Hoxhës nga pushteti. Ngjarjet e Hungarisë të ‘56-s e trembën shumë Enver Hoxhën se “mos e priste edhe atë po i njëjti fat si i udhëheqësve hungarezë”. Megjithëse sovjetikët i shndërruan në “dhuratë” 422 milionë rublat e kredisë së dhënë dhe tre vjet më vonë Nikita Hrushovi erdhi vetë në Shqipëri, vizitë që lidhej posaçërisht e veçanërisht me veprimtaritë anti-Enver Hoxha. Siç duket, Enver Hoxha i tha vetes “më mirë pa ju (Moskën) e duke ruajtur pushtetin”, se sa “mirë me ju sovjetikët e pa pushtet”! Dhe në fund të fjalimit të tij në Moskë, “ai” do të deklaronte se “ne shqiptarët më mirë mbetemi pa bukë sesa tradhtojmë parimet e marksizëm-leninizmit”. Pa diskutim nuk ishte fjala për parime, se ato ai nuk i njihte, por për pushtetin e vetë Enver Hoxhës./Gazeta Panorama