PJESA E DYTE

Gjatë verës së vitit 1961, marrëdhëniet sovjeto-shqiptare vazhduan të tatëpjetën, duke u bërë edhe më të komplikuara. Në fillim të korrikut, Enver Hoxha bëri një “përpjekje të detyruar” për të rivendosur kontaktet e humbura dhe të reduktuara ekonomike dhe ushtarake me vendet e bllokut sovjetik, por edhe ato përpjekje dështuan. Më tej akoma, Shqipëria nuk u ftua në takimin e udhëheqësve të partive komuniste dhe të punëtorëve të vendeve të Paktit të Varshavës, që u zhvillua në fillim të gushtit.

VAZHDIM…

Pasi arritën në përfundimin se ndarja ishte e pashmangshme dhe gati për një konfrontim të ashpër me udhëheqjen shqiptare, udhëheqësit sovjetikë donin që të minimizonin dëmin që mund të kishin akuzat reciproke, mbi imazhin e BSsë mes popullsisë së Shqipërisë, për shkak të propagandës antisovjetike të udhëheqjes së saj. Dallimet mes Moskës dhe Tiranës hynë në një fazë të re në Kongresin e 22-të të PKBSsë (mbajtur nga datat 17-31 tetor 1961 në Moskë) teksa Hrushovi deklaroi hapur si të papranueshme praktikën politike dhe pikëpamjet ideologjike të udhëheqjes shqiptare. Ato, me gjithë përpjekjet e udhëheqjes sovjetike, nuk përputheshin me politikën dhe praktikën demokratizuese të “sovjetikëve të rinj”. Dhe kjo u pasua nga masa të mëtejshme të sovjetikëve kundër Shqipërisë, jo për faj të Moskës, por padyshim të Enver Hoxhës, që i shkonte ndesh politikës demokratizuese të Moskës. Udhëheqja sovjetike, ndoshta vetë Nikita Hrushovi, dështoi në përpjekjen për të frenuar një konflikt në bllokun sovjetik përmes bindjes së udhëheqësve shqiptarë që të diskutonin çështje të debatueshme ballë për ballë.216) Nga të gjitha këto, mbi divergjencat në marrëdhëniet sovjeto-shqiptare, Enver Hoxha, “e kuptonte -shkruan në kujtimet e tij Nikita Hrushovi, – se ku përmblidhej esenca e goditjes. Ajo ishte ndaj “kultit të individit”, e cila drejtohej kundër pushtetit personal, kundër normave antidemokratike të jetës në parti dhe në mbarë vendin… demokratizimi ynë nuk përputhej sigurisht me veprimtarinë politike e praktike të Enver Hoxhës”. 217) Kjo është esenca e gjithë kundërshtimit që u bënte Enver Hoxha ideve të Nikita Hrushovit dhe jo tjetër, jo parimet siç i trumbetonte e siç janë trumbetuar.

KTHESA E MUNGUAR

Më se 5 vjet me radhë (1956-1961) u përpoq vetë Nikita Hrushovi dhe “sovjetikët e rinj” për ta bindur Enver Hoxhën të merrte kthesën. Nëse do ta kishte bërë kthesën Enver Hoxha, pavarësisht reperkuisioneve që do të kishte, ai do t’i kishte bërë një shërbim të madh çështjes kombëtare shqiptare. Ndërsa qëndrimi i tij stoik ishte dhe mbetet një përgjegjësi e madhe e Enver Hoxhës që i u kundërvu demokratizimit të “sovjetikëve të rinj”, pasi Shqipëria po të ishte demokratizuar qoftë edhe një fije, do të ishin bërë padyshim ndryshe punët e do të kishte qenë më ndryshe Shqipëria. Deri më sot, në asnjë studim, përgjegjësia e Enver Hoxhës për mospranimin e vijës së re sovjetike të demokratizimit mund të them se nuk është studiuar e si rezultat nuk ka pasur e nuk mund të ketë as konkluzione. I them këto, bazuar në të gjithë literaturën e botuar, e cila përmban vetëm ato që ka thënë, shkruar e referuar Enver Hoxha ndaj sovjetikëve, por jo thelbësorja që është se, “Enver Hoxha u prish me ‘sovjetikët e rinj’ për arsyen e vetme dhe thelbësore, demokratizimin e jetës së partisë dhe të vendit”. Dhe kjo ka qenë se ata, “sovjetikët e rinj” sipas Enver Hoxhës, “kishin tradhtuar leninizmin dhe mësimet e marksizmit mbi epokën e “bashkekzistencën paqësore” dhe qëndrimin ndaj imperializmit.

MBLEDHJA E 81 PARTIVE

Për ta kuptuar më mirë “qëndrimin” e ashtuquajtur parimor të Enver Hoxhës dhe teoritë e tij në zhvillimin dhe mbrojtjen e revolucionit po japim disa pasazhe nga fjalimi i tij në mbledhjen e 81 partive: “Shumë diskutohet rreth çështjes së “bashkekzistencës paqësore, – iu drejtua Enver Hoxha homologëve në Mbledhjen e 81 partive, – bile disa afirmojnë edhe absurditete të atilla, sikur Kina Popullore dhe Shqipëria qenkan kundër ‘bashkekzistencës paqësore’. ‘Bashkekzistenca paqësore’ midis dy sistemeve të kundërta nuk do të thotë, siç pretendojnë revizionistët modernë (kupto “sovjetikët e rinj”) se duhet hequr dorë nga lufta e klasave. Përkundrazi, lufta e klasave duhet të vazhdojë, lufta politike dhe ideologjike kundër imperializmit, kundër ideologjisë borgjeze dhe asaj revizioniste, duhet të forcohet gjithnjë e më shumë… Masat punonjëse, të udhëhequra nga proletariati vendas me partitë komuniste në krye edhe në aleancë me të gjithë proletariatin botëror, t‘ia bëjnë jetën të pamundur imperializmit, t‘i dërrmojnë atij bazat e luftës dhe të ekonomisë, t‘i rrëmbejnë atij nga duart forcën ekonomike dhe politike dhe të shkojnë drejt shkatërrimit të pushtetit të tij të vjetër dhe të vendosin pushtetin e ri të popullit. Këtë do ta bëjë, me dhunë, apo me rrugën paqësore e parlamentare?! 218) Deri tani asnjë popull, asnjë proletariat dhe asnjë parti komuniste ose punëtore s‘e ka marrë pushtetin pa gjak dhe pa dhunë… Në asnjë rast dhe për asnjë çast Partia e Punës e Shqipërisë nuk do të pushojë t‘u bëjë një luftë politike e ideologjike veprimeve të imperializmit dhe të kapitalistëve si dhe ideologjisë borgjeze, nuk do të pushojë t‘i bëjë një luftë të ashpër, të pandërprerë dhe pa asnjë kompromis revizionizmit modern dhe në veçanti revizionizmit titist jugosllav.

Mund të ketë shokë që të na akuzojnë ne shqiptarët për kokëfortë, për piper të kuq, për gjaknxehtë, për sektarë, për dogmatikë e për çfarë të duash, por ne i hedhim poshtë të gjitha këto akuza false dhe u themi këtyre se ne s‘lëvizim nga parimet… …Shokët sovjetikë kanë gabuar rëndë në Bukuresht, ata kanë dënuar padrejtësisht Partinë Komuniste të Kinës se gjoja ajo ka devijuar nga marksizëm-leninizmi, se gjoja ka shkelur dhe ka braktisur Deklaratën e Moskës të vitit 1957. Ata e kanë akuzuar Partinë Komuniste të Kinës si ‘dogmatike’, ‘sektare’, se është ‘për luftën’, se është ‘kundër bashkekzistencës paqësore’ etj… A ishin të vogla këto çështje që ngriheshin, si për shembull dënimi i J.V.Stalinit, çështja e madhe e kundërrevolucionit hungarez, çështja e formave të marrjes së pushtetit, për të mos folur për shumë çështje të tjera shumë të rëndësishme siç dolën më vonë? …Për të dënuar Partinë Komuniste të Kinës për faje dhe mëkate imagjinare, shoku Hrushov dhe udhëheqësit e tjerë sovjetikë ishin shumë të interesuar që çështjet të shtroheshin sikur mosmarrëveshjet ishin në mes të Kinës dhe të gjithë komunizmit ndërkombëtar, por çështjet si ato që përmendëm më lart i ka gjykuar dhe i ka vendosur vetëm shoku Hrushov….

…pas Bukureshtit, kundër Partisë sonë dhe Komitetit të saj Qendror filloi një sulm i papritur, joparimor, një ndërhyrje brutale dhe presion i gjithanshëm. Sulmin e filloi shoku Hrushov në Bukuresht dhe e vazhdoi shoku Kozllov në Moskë. Shokët e Byrosë Politike, që rastësisht kalonin nëpër Moskë, iu nënshtruan një përpunimi, me qëllim që të viheshin kundër udhëheqjes së Partisë sonë, duke ua shtruar çështjen se ‘udhëheqja e Partisë së Punës të Shqipërisë tradhtoi miqësinë me Bashkimin Sovjetik’, se ‘vija që ndjek udhëheqja e Partisë së Punës të Shqipërisë karakterizohet nga ‘zigzage’, se ‘Shqipëria duhet të vendosë që të shkojë ose me 200 milionët (pra me Bashkimin Sovjetik) ose me 650 milionët (pra me Kinën Popullore)’”…219).

Ky i mësipërmi, jo vetëm kaq sa po botoj, por edhe i tëri, është një fjalim jo vetëm megaloman i Enver Hoxhës në mbledhjen e 81 partive në Moskë, por edhe një fshehje e madhe e të vërtetës. Përse Enver Hoxha ishte kundër masave reformuese e demokratizuese të Nikita Hrushovit?! Jo pa qëllim, më sipër bëmë rezymenë historike të marrëdhënieve të Nikita Hrushovit me Enver Hoxhën nëpërmjet studimit të historianit rus Edemskiy dhe në vijim të pasazheve të fjalimit të Enver Hoxhës. Ballafaquar këto dy materiale, secili ka në dorë të gjykojë vetë se cila ishte dhe sa ishte përgjegjësia e refuzimit të demokratizimi të partisë e të vendit nga Enver Hoxha. Mënyra “e veprimtarisë së Enver Hoxhës në Shqipëri, -shkruan në kujtime Nikita Hrushovi – i ngjante shumë mënyrës që zbatonte Stalini në BS. Kjo situatë u shkaktua në Shqipëri nga frika e demokratizimit të vendit dhe nga frika e demokratizimit të jetës shoqërore e politike, rrugë të cilën unë e quaja të pashmangshme. Pikërisht për këtë shkak mes nesh ndodhi prishja e marrëdhënieve”.220)

QËNDRESA NGA “HALLI”

Motivi fundor i prishjes erdhi pas shumë përpjekjeve që bëri Nikita Hrushovi dhe grupi i tij që ta “sillte në vete” Enver Hoxhën, por “ai qëndroi”. Jo qëndresë në kuptimin se si u propagandua atëherë në Shqipëri, si gjoja “burrë shteti”, por ishte një “qëndresë” nga halli se në të kundërt do i ikte pushteti në mos koka. Megjithatë, Nikita Hrushovi, duke i bërë një retrospektivë si ngjarjeve, ashtu edhe të gjithçkaje që lidhej me bindjen që synoi t’i bënte Enver Hoxhës, bën edhe një lloj “autokritike”, e cila siç do ta shohim ka dy kuptime: E para, sikur Nikita Hrushovi ka humbur kot shumë kohë me Enver Hoxhën. Dhe e dyta, sikur po ky, Niktia Hrushov, përse nuk përdori dhunën ndaj Enver Hoxhës. Madje, Nikita Hrushovi e thotë vetë se kur Shqipëria ishte rreshtuar krah Kinës komuniste, ai “kishte mbetur i habitur dhe i revoltuar me veten e vet, se përse e kishte toleruar aq gjatë Enver Hoxhën, kur ai e kishte në dorë që ta eliminonte atë që në vitin 1957.

Pikërisht për këtë, Nikita Hrushovi është shprehur se “kam qenë ‘durak’”, që në rusisht do të thotë budalla.221). Më pas, në kujtimet e tij, Nikita Hrushovi, do të shkruante edhe më qartësisht se, “liderët shqiptarë e përqafuan me dëshirë politikën antisovjetike, të cilën e kishte shpallur Mao Ce Duni. Nuk ishte e nevojshme që të nxiteshin sepse nisur nga situata e rrezikshme, që u krijua për ta pas Kongresit XX të PKBSsë, ishin përgatitur për të, jo më pak se kinezët. Ata e kuptonin se ku përmblidhej esenca e goditjes ndaj “kultit të individit”. Ajo drejtohej kundër pushtetit personal, kundër normave antidemokratike të jetës në parti dhe në mbarë vendin. Kjo gjë nuk i trembi vetëm liderët shqiptarë, por edhe më gjerë… demokratizimi nuk përputhej sigurisht me veprimtarinë praktike të Enver Hoxhës”. 222)

DOKUMENTACIONI

Nga dokumentacionet që kemi shfletuar, rezulton se prishja me “sovjetikët e rinj” nuk ndodhi menjëherë, por ajo kaloi nëpër disa faza apo etapa. Për këtë na vjen në ndihmë po vetë Nikita Hrushovi me konkluzione në kujtime e tij. Dhe ja si u drejtohet ai lexuesve me një pyetje konçize se “nëpër cilat etapa kaloi prishja? Para së gjithash, ne u informuam se shqiptarët po zhvillojnë bisedime me kinezët, të drejtuara kundër PKBS-së dhe partive të tjera motra. Fakte të tilla, më parë nuk kishim” 223). Parashikimet për prishjen e Shqipërisë me Bashkimin Sovjetik i kishin bërë anglezët që në vitet ‘50. “Marrëdhëniet e ngushta të Shqipërisë me Bashkimin Sovjetik do prisheshin shumë shpejt”.

Shembullin, anglezët e kishin marrë nga politika, që kishte ndjekur edhe më parë udhëheqësi komunist Enver Hoxha, me atë jugosllav, Josif Broz Tito. Për anglezët, Shqipëria u përdor nga Bashkimi Sovjetik në kohën kur këtij të fundit, Jugosllavia filloi t’i bënte numra. Por në këtë situatë të nderë, Enver Hoxha nuk do t’i rezistonte dot afrimit me Stalinin, duke u larguar në të njëjtën kohë nga Titoja. Ndryshe e shikonin britanikët këtë afrim midis dy udhëheqësve komunistë, pasi për ta, kjo ishte një aventurë nga ana e Enver Hoxhës në kurriz të Shqipërisë, gjë që do sillte edhe më shumë izolimin e Shqipërisë. Siç duket, “profecia” e anglezëve do realizohej vetëm 10 vjet më vonë, kur Shqipëria prishi marrëdhëniet me Bashkimin Sovjetik. Gazeta “Observer” botonte në vitin 1950 një analizë të Ministrisë së Jashtme angleze, në lidhje me marrëdhëniet e ngushta të Enver Hoxhës me Stalinin. Në analizën e tyre, anglezët e kanë parashikuar me detaje se çfarë përfitonte Shqipëria nga kjo marrëveshje dhe çfarë dëmesh i sillte ky afrim. Për ta, Enver Hoxha e kishte futur vendin në një aventurë, ku nuk i diheshin pasojave që mund të kishte Shqipëria. Përveç analizës, ka edhe një raport të anglezëve për arsyet e afrimit të Enver Hoxhës me Stalinin.

Miqtë dhe armiqtë e Enver Hoxhës, duhet të bien dakord për dy gjëra. Si fillim, ai po rrezikonte gjithçka, përfshirë dhe të ardhmen e Shqipërisë, për hir të Bashkimit Sovjetik. Së dyti, ai nuk ka qenë i zoti t’i bindte sovjetikët që të rrezikojnë gjithçka për të, apo për Shqipërinë. Enver Hoxha ishte si një alpinist, të cilit i ka humbur pikëmbështetja dhe varet mbi një greminë nga fundi i një litari të tendosur, ndërsa shoqëruesit e tij nuk bëjnë asnjë përpjekje për ta shpëtuar, por i hedhin nga një copë bukë herë pas here vetëm për ta mbajtur gjallë. Politika sovjetike do të ishte efektive në Shqipëri, nëse do t’i vinte në ndihmë nëse Enver Hoxha do të sulmohej, por BRSS-ja është treguar e kujdesshme të ruajë vetëm lirinë e saj të veprimit dhe ka shenja se ajo është gati ta braktisë në çdo moment Shqipërinë, nëse ka një avantazh më të madh tjetërkund, le të themi në Gjermani apo në Lindjen e Largët. Këto janë disa konsideracione të shtypit të huaj të asaj periudhe./Gazeta Panorama