Michel Foucault, filozof francez i shekullit të 20-të mbi “njeriun e fundit” dhe integrimin e filozofisë në shoqëri, në një intervistë për revistën italiane të filozofisë “Kainos”

Cili është roli i filozofit në shoqëri?

Filozofi nuk ka rol në shoqëri. Mendimi i tij nuk mund të vendoset në lidhje me lëvizjen aktuale të grupit. Sokrati është një shembull i shkëlqyer: shoqëria athinase nuk diti t’i njohë veç një rol subversiv, shtrimi për trajtim i çështjeve nuk mund të pranohej nga rendi i krijuar. Në fakt, pas disa vitesh ndërgjegjësimi për vendin, një filozofi i jepet, kështu, një rol retrospektiv.

Atëherë, ju si integroheni në shoqëri?

Të integrohem…Ju e dini se deri në shekullin e 19-të, filozofët nuk njiheshin. Kartezi ishte matematikan, Kanti nuk jepte leksione filozofie, por antropologji dhe gjeografi, mësohej retorika dhe jo filozofia, nuk ekzistonte për filozofin problem i integrimit. Në shekullin e 19-të kemi katedrat e para të filozofisë: Hegeli ishte profesor filozofie, por jemi të gjithë në të njëjtin mendim se në atë epokë filozofia po i drejtohej fundit.

Diçka që përputhet me vdekjen e Zotit?

Në një farë mënyre, por nuk duhet ngatërruar, nocioni i vdekjes së Zotit nuk ka të njëjtin kuptim me atë që gjejmë te Hegeli, Fojerbahu, Niçja. Për Hegelin arsyeja ia zë vendin Zotit, është shpirti njerëzor që realizohet pak nga pak; për Fojerbahun Zoti ishte iluzion që e bënte të huaj njeriun, pasi u hoq ky iluzion, është njeriu që ndërgjegjësohet për lirinë e tij; për Niçen vdekja e Zotit nënkupton fundin e metafizikës, por vendi mbetet bosh dhe nuk është absolutisht njeriu ai që ia zë vendin Zotit.

Po, është njeriu i fundit dhe përtejnjeriu?

Në fakt ne, jemi njerëzit e fundit në kuptimin niçjan të fjalës, përtejnjeriu do të jetë ai që do ta ketë kapërcyer mungesën e Zotit dhe të njeriut në një lëvizje të vetme përtejkaluese. Meqë ra fjala për Niçen, i kthehemi pyetjes: për të filozofi ishte ai që diagnostikon gjendjen e mendimit? Nga ana tjetër mund të përcaktohen dy tipe filozofësh: ai që i hap rrugë të reja mendimit, si Haidegeri dhe ai që, në një farë mënyre, luan rolin e arkeologut që e studion hapësirën në të cilën përhapet mendimi, pra kushtet e këtij mendimi, mënyra e vet e krijimit.

Vijmë te një temë që e keni përzemër, ajo e zhdukjes së subjektit-njeri dhe e çdo forme të humanizmit…Ju keni folur për humanizëm të dobët që t’i përcaktoni ata humanistë që ju duken tepër të neveritshëm: duke deduktuar, për ju, a ekziston një humanizëm që meriton respekt?

Në fakt e adaptova shprehjen humanizëm i dobët dhe kjo të bën ta kuptosh se, për arsye të dukshme gjuhësore unë mund të mendoj për ekzistencën e humanizmit të dobët, apo të fortë që kanë një vlerë në lidhje me atë të dobët? Duke menduar mirë, do të thosha se humanizmi i dobët është një formulë krejt e tepërt dhe se humanizmi kërkon gjithsesi dobësi.

Ju e dini se pohime të tilla kanë të gjithë, apo gati të gjithë, një karakter shumë provokues. Mund ta shpjegonit më mirë?

Ju përgjigjem me saktësi se përdorimi i humanizmit përbën një provokim. Në fakt, i referohem një panorame që sigurisht ju e njihni shumë mirë, pasi ka mundësi që ta kemi kapërcyer bashkë. Ju e dini se është ky humanizëm që na shërbeu që ta justifikonim në vitin 1948 stalinizmin dhe hegjemoninë e demokracisë kristiane dhe këtë humanizëm e gjejmë te Kamyja, apo tek ekzistencializmi i Sartrit. Në fund të fundit, ky humanizëm krijoi prostitutën e vogël të të gjithë mendimit, të kulturës, të moralit, të politikës së 20 viteve të fundit. Besoj se të duash ta propozosh sot si shembull i virtytit është provokim i vërtetë.

Ju u kufizuat me dënimin e një humanizmi që i kundërshton premtimet, keqkuptuese, apo të kapërcyera: si është e mundur që sot të mos ketë fare humanizëm?

Besoj se shkencat humane nuk të çojnë aspak në zbulimin e asaj që do të ishte Humani – e vërteta e njeriut, natyra e tij, lindja, fati. Ajo me të cilën merren shkencat e ndryshme, është diçka shumë ndryshe nga njeriu, janë sistemet, strukturat, kombinimet, format etj. Si rrjedhim, nëse duam të merremi seriozisht me shkencat humane, do të jetë e nevojshme të shkatërrohen, para së gjithash, floknajat errësuese që e përbëjnë idenë, sipas së cilës duhet kërkuar njeriu.

Kjo në nivelin shkencor, njohës, po në nivel moral…

Le të themi në nivel politik: unë besoj se morali i nënshtrohej tërësisht politikës dhe vetë seksualiteti, i nënshtrohet politikës: prandaj morali është politikë. Përvoja e 50 viteve të fundit provon, se si kjo temë humaniste, jo vetëm që nuk ka asnjë pjellori, por është e dëmshme, e mbrapshtë, pasi premtoi veprime politike të ndryshme dhe më të dëmshme. Në fakt problemet që u shtrohen atyre që bëjnë politikë janë probleme, si ato që nëse është e nevojshme, e rritin treguesin e rritjes demografike…të konsumit, të industrisë etj. Këto janë probleme politike dhe në këtë aspekt nuk takojmë kurrë “njerëz”.

Nuk po propozoni një humanizëm? Përse të mbështetet një orientim politik, se sa një tjetër? Përse të rregullohet treguesi i rritjes demografike? Përmes gjithë këtyre veprimeve politike, a nuk duket në fund mirëqenia e njerëzve? Çfarë ka në bazën e ekonomisë, veç njeriut, jo vetëm si forcë, por edhe si qëllim? Unë besoj se ju i jepni një vlerë absolute këtyre pohimeve, ose nuk i konsideroni vetëm si një slogan për çmistifikim.

Është e vërtetë, tashmë është bërë disi një slogan, por kundër vullnetit tim. Bëhet fjalë për një bindjen time të thellë që u detyrohet të gjitha shërbimeve të këqija që kjo ide e njeriut solli për shumë vite.

Shërbime të këqija…njeriut. Pra edhe nevoja juaj është humane. Deri në çfarë pike mendoni se mund ta mohoni humanizmin, meqë konkretisht kufizoheni ta denonconi humanizmin që i kundërshton premtimet e veta, apo të kapërcyerat, apo tepër të kufizuara?

Nuk dua të dukem si një pararendës i humanizmit teknokratik, apo i një lloji humanizmi që nuk guxon të deklarohet i tillë. Është e vërtetë se askush nuk është më humanist se teknokratët. Nga ana tjetër, duhet të jetë e mundur të bësh një politikë të djathtë që të mos përfitojë nga të gjitha këto mite konfuze humaniste. Besoj se është e mundur të përcaktohet optimumi i një funksionimi shoqëror, duke e arritur në saje të një raporti midis rritjes demografike, konsumit, lirisë individuale, mundësisë së kënaqësisë për secilin. Teknokratët janë humanistë, teknokracia është një formë humanizmi. Ata besojnë se janë të vetmit që i kanë letrat në dorë që të lejojnë ta përcaktojnë se ku konsiston e mira e njerëzve dhe ta realizojnë atë.

Po ju, a nuk e shtroni të njëjtin problem?

Jo, përse? Unë në të kundërt e drejtoj teknokracinë te humanizmi dhe i refuzoj të dyja.

E bëni, sepse shikon në këtë humanizëm teknokratik një humanizëm të keq, të cilit ju i kundërvini një mënyrë tjetër, më të vlefshme, të qënit humanist?

Po përse të jesh humanist? Unë them vetëm se mund të përpiqemi ta përcaktojmë politikisht optimumin e funksionimit shoqëror që sot është e mundur.

Por, funksionimi shoqëror është funksionimi i njerëzve që e përbëjnë një shoqëri të dhënë…

Është e dukshme që duke thënë se njeriu pushoi së ekzistuari, nuk desha absolutisht të thosha se njeriu, si i gjallë apo shoqëror, u zhduk në planet. Funksionimi shoqëror do të jetë sigurisht funksionimi i individëve në lidhje reciproke.

Pra, ju mendoni se nuk është aspak e nevojshme t’i lidhësh këto mite humaniste me problemin e funksionimit të njerëzve në lidhje mes tyre?

Po diskutojmë për problemin e humanizmit, por po pyes, nëse realisht nuk po i referohemi një problemi më të thjeshtë, ai i lumturisë. Besoj se humanizmi, të paktën në planin politik, mund të përcaktohet, si çdo qëndrim që konsideron se qëllimi i politikës është të prodhojë lumturi. Tani besoj se nocioni i lumturisë vërtet nuk mund të mendohet. Lumturia nuk ekziston dhe më pak lumturia e njerëzve.

Çfarë i kundërvini nocionit të lumturisë?

Asgjë nuk mund t’i kundërvihet nocionit të lumturisë: mund t’i kundërvihet B-ja A-së, por vetëm kur A-ja ekziston.

Atëherë mendoni se në vend që të propozoni probleme në terma lumturie, nevojitet t’i vendosim në terma funksionimi?

Po, sigurisht. Roli që ka filozofi i cili na tregon se çfarë ndodh, konsiston sot në faktin se na tregon se njerëzimi po fillon ta zbulojë se ai funksionon edhe pa mite. Zhdukja e filozofive dhe feve korrespondon padyshim me diçka si kjo.

Nëse filozofi ka këtë rol, përse flisni për zhdukjen e filozofive? Nëse filozofi e ka një rol, përse duhet të zhduket?

Unë ju fola për zhdukjen e filozofive dhe jo të filozofit. Besoj se ekzistojnë tipe veprimtarish filozofike në fusha të caktuara që konsiston në përgjithësi në diagnostikimin e së tashmes së një kulture: ky është funksioni i vërtetë që sot mund të kryejnë individët që i quajmë filozofë.

/Përkthimi: Mapo.al