Asnjë shërbim publik i nivelit vendor nuk mund të adresohet në formën e duhur tek qytetari nëse në atë sektor nuk ekzistojnë individë nga komunitete të margjinalizuara në rolin e nëpunësve civilë. Një nga teknikat e komunikimit efektiv në marrëdhënie me publikun është përshtatshmëria gjuhësore në shpjegimin e thjeshtë dhe të qartë ndaj atyre individëve që vijnë me një kulturë të vakët zhvillimore. Shumë nga problematikat e komunitetit rom dhe egjyptian vazhdojnë të mbeten të pezulluara për shkak të dy faktorëve kryesorë.

Së pari, formimi intelektual dhe kulturor i individit; dhe së dyti mos përfshirja e anëtarëve të këtij komuniteti në strukturat vendore. Aty ku ka romë të papërfaqësuar në sportelin e qytetarit ka vështirësi në ofrimin dhe aksesin ndaj këtij shërbimi publik. Aty ku ka mungesë të skemave të punësimit ka kufizime të vazhdueshme të zhvillimit ekonomik të këtij komuniteti. Një përfaqësues i kësaj kategorie është shprehur në një hulumtim të realizuar nga autorja e artikullit për Bashkinë e Tiranës se: “Unë doja të thoja që në të gjitha institucionet në nivel lokal, të paktën përsa i përket komunitetit rom dhe egjiptian, duhet të ketë nga një punonjës që të bëjë një urë lidhëse midis komunitetit dhe institucionit për ta bërë pak më të thjeshtë shërbimin. Kohët e fundit, të paktën mua personalisht më është dashur të përballem me disa raste në komunitet, të paktën me regjistrimin e individëve në gjëndjen civile, dhe problemi që kam hasur është që këto familje nuk kanë pasur asnjë dokument ku të tregojnë vendndodhjen e tyre, ku mund të ketë qënë shtëpia në legalizim apo e pa identifikuar fare, dhe na është dashur që individë të caktuar nga komuniteti rom dhe egjiptian të ngelen të paregjistruar. Duhet të ketë edhe një lloj lehtësire për këta individë që mos të ngelen diku, indiferentë. Shteti duhet të marrë masa që ne mos t’i kemi këto lloj problemesh”.

Jo të gjithë anëtarët e komunitetit rom dhe egjyptian kanë si karakteristikë të jetesës së tyre kulturën nomade. Disa prej tyre kanë filluar prej kohësh ndërgjegjësimin dhe transformimin e një stili të ri jetese. Një tjetër personazh i këtij komuniteti banues në Bashkinë e Tiranës i intervistuar u shpreh me bindje të plotë se zona në të cilën rritesh dhe formësohesh është një rrethanë diktuese e asaj çfarë do të bëhesh në të ardhmen. “Në fakt unë kam pasur fatin që të jetoj në atë lagje, në një lagje shumë të mirë të Tiranës, madje dhe ndonjëherë nuk e kuptoja se cilit komunitet i përkisja. Më është dashur që shumë vonë ta kuptoja se cilit komunitet i përkisja, por të paktën brezi im ka pasur vajza shumë të rralla për tu futur drejt arsimit. Kemi qënë shumë pak atëhere, por më pas ka ndryshuar shumë. Gjithsesi prapë duhet bërë akoma dhe më shumë. Mendoj që është dhe pjesa e mentalitetit pasi vajzat e komunitetit rom dhe egjiptian janë në atë tendencën e mentalitetit të martesës në moshë të hershme, edhe pse ne jemi munduar që ta thyejmë këtë barrierë kohët e fundit, por prapë edhe kushtet ekonomike për të rinjtë rom janë akoma të pafavorshme që të arsimohen. Por nuk mund të themi që nuk kemi ecur apo që nuk kemi ndryshime. Mund të themi që i kemi të pakta por kemi filluar. Dhe ne në fakt si vajza, dhe si shumë vajza të tjera që kemi në komunitet, duhet të vazhdojmë të lobojmë fort tek pjesa e arsimit, sepse po të kemi lobuar fort tek pjesa e arsimit, atëherë do shikojmë që edhe komunitetet tona do avancojnë, do ecin përpara”.

Arsimi dhe kultura janë dy elemente bazike tek të cilat pushteti lokal duhet të përqëndrohet më shumë tek formimi i vazhdueshëm i komunitetit, duke e bërë atë pjesë të konsultimeve të vazhdueshme, të tryezave të diskutimit mbi aftësitë konkrete që mund të kenë disa individë aty, dhe se si mund t’i zhvillojnë këto cilësi në funksion të pavarësisë ekonomike. Nxitja e programeve të formimit profesional të dedikuara veçanërisht për komunitetin rom dhe egjyptian, si dhe ofrimi i mundësive të intershipeve të paguara pranë institucioneve lokale, janë hapa konkrete dhe demostruese të një integrimi gjithëpërfshirës në jetën sociale, ekonomike dhe kulturore të këtyre individëve. Na bëjnë t’i shikojmë ata përtej industrisë së mbetjeve të riciklueshme. Ata padyshim mund të jenë më shumë se kaq. Mungesa e përfshirjes së tyre në sektorët bashkiak jo vetëm që ka ndikuar që një shumicë e konsiderueshme e tyre të jetë e paidentifikuar në gjëndjen civile, duke u krijuar kështu një perceptim i përgjithshëm se anëtarët e komunitetit janë qënie pa identitete, por kjo mospërfshirje ka ndikuar edhe në punësimin e tyre në rrugë informale, duke i penalizuar ata në përfitimin e kredive të buta për të patur një banesë të qëndrueshme.

Një tjetër anëtar i tyre raporton se: “Komuniteti rom dhe egjiptian punon në punë informale dhe nuk kanë siguracione të plota, dhe kjo e vështirëson shumë pjesën e aplikimit për kriteret që Bashkia Tiranë ka vënë lidhur me këtë temë. Janë familje të rralla ato, por që edhe të paktën me atë kuotën e pagesës prej 26,000 ALL të vjetra që është rroga, që është dhe rroga më minimale që ata marrin dhe janë të pakët ata që e ndjekin punën rregullisht. Kjo jo sepse nuk duan po e dimë tashmë që komuniteti rom dhe egjiptian bën punët më të vështira, por nuk janë të formalizuar, dhe në fakt një nga kriteret e përfitimit të kredisë së butë është paga. Kjo gjë i penalizon”.

Ndryshimi i mentalitetit mbi stilin e jetesës është një sfidë madhore dhe e pashmangshme për shoqërinë civile kur flasim për këtë komunitet, por aty ku nuk ka përkrahje institucionale nuk mund të kemi zgjidhje alternative; dhe aty ku nuk ka zgjidhje nuk mund të kemi një ndryshim të realitetit. Zgjohuni institucionalist dhe filloni të kuptoni se inteligjenca njerëzore nuk mund të ketë ngjyrë!