Shtetet e Bashkuara kanë vendosur sanksione ndaj një rrjeti njerëzish dhe kompanish që akuzohen se kanë lehtësuar shitjen e miliona fuçive të naftës iraniane në Kinë, teksa administrata e presidentit amerikan, Donald Trump, po tenton të sjellë në zero eksportet e naftës së papërpunuar të Iranit.

Rundi i ri i sanksioneve është një paralajmërim për Pekinin dhe Teheranin, të dizajnuara për ta vënë në dijeni Kinën, por pa shpërqendruar diskutimet në prapaskenë, për mundësinë e një marrëveshjeje me Iranin, që do të kufizonte programin e tij bërthamor.

Analistët thanë se këto sanksione – që kanë shënjestruar individë dhe anije që kanë lidhje me të ashtuquajturën flotë në hije të anijeve që transportojnë naftën iraniane nën embargo – mund të jenë efektive, por nuk do t’i ulin deri në zero eksportet e naftës të Iranit. Masa më të ashpra janë të nevojshme që të arrihet një gjë e tillë – për shembull, shënjestrimi i institucioneve kineze, sikurse bankat që procedojnë transaksionet e naftës – por, një gjë e tillë mund të rrezikojë që të përshkallëzohen tensionet mes dy ekonomive më të mëdha të botës.

“Kjo është pak, por jo sepse Trumpi domosdo dëshiron ta trajtojë këtë çështje me kujdes”, tha Tom Keatinge, drejtor i Qendrës për Krime Financiare dhe i Studimeve të Sigurisë në Institutin Mbretëror të Shërbimeve në Londër. “Kjo është mënyrë për të dërguar një mesazh dhe për t’ua bërë të ditur të gjithë të përfshirëve në transportimin e naftës iraniane”.

Pse Trumpi po e godet Iranin?

Ekonomia e Iranit varet shumë nga të ardhurat e naftës, të cilat, siç tha Departamenti amerikan i Shtetit më 6 shkurt, përdoren për të financuar “grupe terroriste dhe rrjetin e bashkëpunëtorëve”, duke iu referuar rrjetit rajonal të Iranit të përbërë nga grupe të armatosura që e kundërshtojnë Izraelin dhe SHBA-në.

Sanksionet e reja kanë pasur për cak dhjetëra kompani dhe individë në Kinë, Indi dhe Emirate të Bashkuara Arabe, përfshirë qytetarë iranianë dhe indianë, udhëheqës kompanish, por edhe disa cisterna.

“Këto sanksione, dhe sanksionet e reja që sigurisht do të pasojnë, do të kenë ndikim”, tha Nader Itayim, ekspert për energjinë në Lindjen e Mesme në Argus Media, me seli në Mbretërinë e Bashkuar. “Pyetja është se sa i madh mund të jetë ky ndikim. Kjo do të varet se sa serioze do të jetë administrata e Trumpit në shënjestrimin e tregtisë së naftës iraniane”.

Në bazë të marrëveshjes bërthamore, të arritur më 2015, u hoqën sanksionet amerikane duke i mundësuar Iranit që të shesë naftë. Trumpi u tërhoq nga marrëveshja më 2018 dhe rivendosi sanksione që ulën eksportet në rreth 400.000 fuçi në ditë.

Më vonë, Irani rriti eksportet përmes shmangies së sanksioneve, duke rritur kërkesën kineze dhe duke shfrytëzuar zbatimin më të butë të sanksioneve gjatë administratës së ish-presidentit Joe Biden.

Sanksionet e reja janë pjesë e rikthimit të administratës Trump në fushatën e “presionit maksimal”, që e kishte karakterizuar politikën e Trumpit ndaj Iranit gjatë mandatit të tij të parë si president. Trumpi thotë se Irani është “shumë afër” që të zhvillojë një bombë bërthamore, por për një kohë të gjatë Teherani pretendon se programi i tij bërthamor është paqësor.

“Një nga qëllimet e tij tani është që ta bankrotojë Iranin”, tha Keatinge. “Që kur Trumpi ishte për herë të fundit president, komuniteti i sanksioneve – publik dhe privat – ka mësuar shumë se si të shënjestrohen të ardhurat e naftës të një shteti dhe të goditet infrastruktura tjetër me masa dhe ky mësim është nxjerrë kryesisht nga përvoja me flotën në hije të Rusisë”.

Si pjesë e përpjekjes së saj për të shmangur sanksionet ndaj eksporteve të saj të naftës dhe financimit të luftës së saj kundër Ukrainës, Rusia ka punësuar një flotë në hije të qindra anijeve të vjetra, që gjerësisht janë të regjistruara jashtë juridiksioneve të Perëndimit, për të eksportuar shumicën e naftës së saj në tregje.

Si operon “flota në hije”?

“Flota në hije” e cisternave të Iranit ka qenë thelbësore në aftësitë e Teheranit për të shmangur sanksionet dhe për të transportuar fshehurazi naftë në Kinë dhe në vende të tjera.

Kjo strategji përfshin dërgesat nga anija në anije, përmes ndërmjetësve, transaksioneve të fshehura financiare dhe ribrendimin e naftës duke ia fshehur origjinën iraniane e duke e bërë që të duket se vjen nga një shtet tjetër.

Këto metoda i kanë lejuar Iranit që të vazhdojë dërgesat e naftës dhe të krijojë të ardhura pavarësisht sanksioneve.

Sipas sloganit “Të bashkuar kundër Iranit bërthamor”, një grup jofitimprurës që bën fushatë kundër kërcënimeve që thotë se paraqet Teherani, 587 milionë fuçi nafte u eksportuan nga Irani më 2024 dhe 91 për qind e këtyre eksporteve shkuan në Kinë.

Kina për një kohë të gjatë është blerësja më e madhe e naftës iraniane, por që nga viti 2022 zyrtarisht ka ndaluar së bleri naftë për të shmangur sanksionet amerikane, sipas të dhënave nga kompania hulumtuese, Kpler.

Pavarësisht se zyrtarisht ka thënë se nuk blen më naftë, miliarda dollarë të naftës së sanksionuar iraniane mund të gjenden duke shkuar për në Kinë, për shkak të rrjetit të flotës në hije që përdoret nga Irani.

Cila është lëvizja e radhës e Trumpit?

Zyrtarët amerikanë synojnë të ndalojnë Iranin që të eksportojë naftë, duke i bërë presion Kinës dhe shteteve të tjera që të mos marrin pjesë në këtë gjë dhe duke vendosur sanksione ndaj anijeve që besohet se ndihmojnë në transportin e naftës.

Rundi i fundit i sanksioneve ka shënjestruar anije dhe kompani të transportit detar që besohet se kanë transportuar naftën iraniane dhe Keatinge, ekspert për eksportet, tha se reflekton planin e zhvilluar viteve të fundit, ndërsa SHBA-ja dhe aleatët e saj kanë shënjestruar anijet që transportojnë naftën ruse.

Ai tha se këto masa mund të zgjerohen përtej shënjestrimit vetëm të anijeve që bartin naftë dhe të sanksionojnë edhe aspekte të tjera të infrastrukturës të flotës në hije, sikurse kompanitë që i sigurojnë anijet, agjencitë që rekrutojnë ekuipazhin, portet që i pranojnë anijet dhe duke kryer një fushatë më të gjerë diplomatike për t’iu bërë presion shteteve që i regjistrojnë këto anije.

Itayim nga Argus Media beson se lëvizje të tilla me gjasë do të frikësonin “blerësit kinezë”, por do të kishin ndikim të kufizuar në uljen e dërgesave të naftës iraniane. Ulja e mëtejme e eksporteve të naftës iraniane, tha ai, do të kërkonte më shumë presion ndaj porteve kineze dhe ndaj blerësve dhe ndërmjetësve, përfshirë edhe bankave në Kinë.

Kjo mund të ketë efekte zinxhir në marrëdhëniet e Uashingtonit me Pekinin dhe të rrisë tensionet, të cilat u tensionuan rishtazi me një rund të ri tarifash reciproke më 4 shkurt.

Keatinge tha se kufizimi i naftës iraniane mund të jetë pjesë e një bisedë më të gjerë mes Trumpit dhe presidentit kinez, Xi Jinping, dhe se sanksionet e fundit ofrojnë një mënyrë për të shtuar presionin mbi Teheranin pa nxitur tensione të tjera me Pekinin.

“Kina është problemi i madh që duhet zgjidhur nëse do të godisni naftën iraniane”, tha ai, “por a do Trump një luftë sanksionesh me Xi-në?”.

Radio Evropa e Lirë

Përgatiti: Mimoza Sadiku