Me një marsh lamtumire dhe duartrokitje u përcoll për në banesën e fundit, Avni Mula, kompozitor, këngëtar dhe një nga themeluesit e traditës skenike të Operas.

Ai u shua të enjten pasdite në shtëpinë e tij, pranë dy vajzave, Adelina dhe Inva. Homazhet u mbajtën në hollin e Universitetit të Arteve, që pat shërbyer në fillesa si opera dhe skena e tij.

Miq fëmijërie, kolegë të 60 viteve karrierë dhe drejtues të institucionit, shpalosen gjithë kontributet e tij të pashlyeshme në artin me kompleks duke shënjuar majat e suksesit të tij. Mula do të prehet në Sharrë, duke lënë pas në përjetësi ‘Valsin e lumturisë’ dhe trashëgiminë e çmuar muzikore.

Në Shqipëri vijon të mbetet shqetësim fenomeni i azilkërkuesve në vendet e BE. Studiuesit shqiptarë, duke iu referuar të dhënave të Eurostatit, shohin me alarm largimin e të rinjve dhe të miturve. Analistët rendisin si shkaqe kushtet ekonomike dhe mungesën e së ardhmes për fëmijët. Autoritetet zyrtare thonë se e kanë të pamundur të ndalojnë largimin e fëmijëve të mitur pasi ata shoqërohen nga prindërit, ndërsa thonë se për të rinjtë kanë miratuar disa politika të reja punësimi. E megjithatë ata pranojnë se Shqipëria ende nuk i ka potencialet e pagesave si vendet e BE.

Kërkesat për azil kulmuan me 70 mijë në vitin 2015, ndërsa më pas vazhduan të ruajnë një mesatare prej 25 mijë kërkesash në vit. Studiuesit vënë re bazuar në të dhënat e publikuara nga Eurostat, se në vitin 2019, pati një rritje të lehtë me 5% të kërkesave për azil. Ajo që përbën sot shqetësim për ta, lidhet me grupmoshën e azilkërkuesve, ku dominojnë të rinjtë nën 34 vjeç me 78% të totalit të kërkesave dhe minorenët nën 14 vjec me 22% ose afro 6 mijë.

“Në 10 vitet e fundit sipas të dhënave të Eurostat të përpunuara sipas grupmoshave janë larguar si azilkërkues rreth 57 mijë fëmijë nën 14 vjec. Shifër e frikshme. Është gati e pabesueshme, se si prindërit janë kaq të dëshpëruar sa jani gati të nisin fëmijët vetëm rrugëve të Europës”- shprehet për Zërin e Amerikës Ornela Liperi, Kryeredaktore e Revistës “Monitor”.

Autoritetet thonë se e kanë të pamundur të parandalojnë largimin e fëmijëve sepse ata shoqërohen nga prindërit apo të afërm të tjerë dhe s’mund të pikasen nga punonjësit gjatë kalimit të kufirit. Përgjegjësia penale ndaj prindërve sipas zyrtarëve nuk është aplikuar, sepse fëmijët nuk janë shpallur me vendim gjykate të braktisur dhe se sipas ligjit ata konsiderohen të shoqëruar nga prindërit. Sipas agjensisë shtetërore të mbrojtjes së fëmijëve për 2019-ën janë rivlerësuar 111 raste dhe janë riatdhesuar 77 fëmijë, të cilët janë dorëzuar në familje. Arsyet që deklarojnë fëmijët kur kërkojnë azil kryesisht janë ekonomike, ndërkohë për autoritetet shqetësim mbetet siguria e tyre.

“Fëmijët nuk janë ndjerë mirë kur kanë ikur. Është rrezikshmëria shumë e lartë. Mund të rekrutohen nga grupe kriminale. Është e vështirë për ta dhe kur rikthehen, sepse u duket se kanë humbur shpresën. Nga të dhënat kemi fëmijë adoleshentë që janë rikthyer dhe kanë probleme të mëdha të shëndetit mendor. Mund të jenë dhe abuzues të substancave narkotike. Janë shumë probleme komplekse me të cilat fëmijët emigrantë përballen atje”- thotë për Zërin e Amerikës Alma Tandili, Drejtoreshë e Agjensisë Shtetërore për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës.

Drejtori ekzekutiv i qendrës për të drejtat e fëmijëve në Shqipëri Altin Hazizaj se prej vitesh në Shqipëri kujdesi ndaj fëmijëve mungon. Ai e konsideron të papranueshëm realitetin e fëmijëve azilkërkues.

“ Është më shumë një sinjal alarmi për qeverinë shqiptare. Është një sinjal alarmi për të gjithë kryetarët e bashkive, sepse janë këta përsona përgjegjës se pse sot fëmijët shqiptarë duan të largohen nga vendi i tyre, pse sot fëmijët shqiptarë nuk shohin asnjë të ardhme të mirë jetese në shtetin e tyre”- thotë për Zërin e Amerikës Altin Hazizaj, Drejtor ekzekutiv i Qendrës për të drejtat e fëmijëve në Shqipëri.

Një prej shqetësimeve kryesore për analistët mbetet dhe shifra e lartë e të rinjve azilkërkues. 78% e 25 mijë azilkërkuesve për vitin 2019 janë nën moshën 34 vjeç. Viktor Tafa aktualisht azilkërkues në Francë, thotë së ishin arsyet e forta ekonomike që e detyruan të largohet.

“Kam bërë lloj lloj punësh në Shqipëri. Nuk mbaj mend sa punë kam bërë, po më të ardhura shumë të pakta. Siç dihet pagat në Shqipëri janë të ulëta. Çfarë mund të bësh me 10 mijë apo 7 mijë lekë të vjetra në ditë që merrja. A mbahet familja me tre vetë, në një shtëpi me qera më këto pagesa. Si mund t’ja dilja unë. Si mund të mbaja familjen”- shprehet për Zërin e Amerikës Viktor Tafa, azilkërkues në Francë.

Studiuesja Nevila Xhindi mbështetet në disa të dhëna të BB kur thotë se 30% e shqiptarëve jetojnë në nivelin e varfërisë dhe se 50% e kësaj kategorie jeton në varfëri ekstreme. Shqetësim për të mbetet largimi nga vendi i të rinjve që përballen me pamundësinë e punësimit.

“61% thotë Banka Botërore e moshës 22 deri 29 vjeç janë larguar. Vendit i është larguar energjia, i është larguar mendja. I është larguar ekonomisë shqiptare konsumatori. Të mos harrojmë që të rinjtë janë konsumatorët më të rëndësishëm të shoqërisë shqiptare. Janë larguar ata që do japin taksa. Ajo që e ndjen më fuqishëm është jo vetëm familja shqiptare, pra në terma demografikë sigurisht largimi i të rinjve e dëmton popullsinë e ardhshme të këtij vendi. Por në terma ekonomikë është dërrmuese”- shprehet për Zërin e Amerikës Nevila Xhindi, studiuese, Pedagoge në Universitetin Mesdhetar të Shqipërisë.

Autoritetet e pranojnë se Shqipëria nuk i ka potencialet e pagesave si vendet e BE, dhe shtojnë se janë hartuar disa politika punësimi për të rinjtë, sic janë paketat e nxitjes për bizneset që punësojnë të

sapodiplomuar, programe vetëpunësimi për që rinj që kanë ide novatore, apo dhe rritja e shërbimeve të ndërmjetësimit në zyrat e punës. Sipas Instat punësimi për grupmoshën 15-34 vjec është rritur afërsisht në 5 vite nga 38 në 50%. E megjithatë trendin në rritje të largimit të të rinjve nga vendi zyrtarët e shohin se pjesë lëvizjes së lirë.

“Ne besojmë dhe shohim që në të gjitha modelet e vendeve të Europës lëvizja e lirë e tregut është si të thuash në thelb të Europës së bashkuar. Pra nuk mund të themi se është gabim lëvizja. Ajo që ne duhet të bëjmë është përgatitja e të rinjve mirë, shkollat profesionale të kualifikuara, edukim cilësor, trajnime të mira, përgatitje për tregun e punës me të gjitha aftësitë që kërkon tregu sot, me qëllim që çdo individ që është i pajisur me këto aftësi mund të gjejë veten dhe në tregun kombëtar dhe në atë ndërkombëtar dhe mund të marrë atë pagesë që ai do donte të merrte”- tha për Zërin e Amerikës Elira Demiraj, Agjensia Kombëtare për Punësim dhe Aftësim.

Analistët mendojnë se politikat e keqeversjes ndër vite e kanë e zbehur rolin e meritokracisë, dhe kanë forcuar punësimet partiake. Programet në shkolla në raport me tregun e punës mbeten ende të pabalancuara. Dhe për një vend si Shqipëria ku shifrat e rritjes ekonomike janë të ulëta, dhe borxhi publik i lartë, punësimi i të rinjve do të vazhdojë të mbetet një nga hallkat më të dobëta ndërkohë që kjo situatë rëndohet edhe më shumë nga kriza që po shkakton Pandemia e Kovid 19.

Gjatë javës së kaluar, Emisari special i Bashkimit Evropian për dialogun Miroslav Lajçak, gjatë vizitës në Kosovë deklaroi se nuk do të ketë një marrëveshje finale ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, pa përfshirjen e Asociacionit të Komunave serbe.

“Nëse nuk ka vullnet për marrëveshje, nuk do të ketë marrëveshje. Nëse nuk ka marrëveshje nuk ka normalizim e nuk do të ketë marrëveshje pa asociacion. Ne nuk kërkojmë ta rihapin tekstin, por vetëm të implementojnë atë çka është nënshkruar. Gjithçka çka është dakorduar, duhet të implementohet”, tha Lajçak.

E në Serbi Lajçak shkoi edhe më larg. Ai kërkoi që Kosova ta ndryshojë Kushtetutën e vendit, në mënyrë që të mundësohet formimi i Asociacionit të Komunave serbe.

“Dhe askush nuk tha që ishte e pamundur, Kushtetuta nuk është Bibla. Nëse biem dakord për çështje serioze, atëherë sigurisht që duhet të pasqyrohet në Kushtetutë”, deklaroi Lajçak midis Beogradi.

Lidhur me atë se a duhet të formohet Asociacioni i Komunave serbe në Kosovë, në një intervistë ekskluzive për gazetën “Bota sot”, ka folur historiani i njohur, Jusuf Buxhovi.

Sipas tij, Asociacioni është çështje kushtetuese dhe duhet të themelohet pa kompetenca ekzekutive.

Historiani Jusuf Buxhovi, vlerëson se Lajçaku nuk i ka krijuar problemet me të cilat sot po ballafaqohet Kosova në raport me Beogradin, por politikanët e papërgjegjshëm të Kosovës që kanë hyrë në pazare të ndryshme me Serbinë në dëm të sovranitetit të Kosovës! Buxhovi, thekson se Kushtetuta nuk është Bibel, e as të anatemohen ata që kërkojnë ndryshimin e saj, por duhet që të respektohen procedurat demokratike-parlamentare që e mundësojnë atë.

Intervista e plotë:

“Bota sot”: Emisari special i Bashkimit Evropian për dialogun Miroslav Lajçak, gjatë vizitës në Kosovë deklaroi se nuk do të ketë një marrëveshje finale ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, pa përfshirjen e Asociacionit të Komunave serbe. “Nëse nuk ka vullnet për marrëveshje, nuk do të ketë marrëveshje. Nëse nuk ka marrëveshje nuk ka normalizim e nuk do të ketë marrëveshje pa asociacion”. Si e shihni ju këtë?

Buxhovi: Asociacioni i komunave është çështje kushtetuese. Është futur në saje të kompromiseve të Pakos së Ahtisarit. Kjo as që duhet të diskutohet, pos të zbatohet. Nga viti 2010 kur Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë e Hagës (GJND), shpalljen e pavarësisë e ka deklaruar në përputhje me të drejtën ndërkombëtare, është deshtë që Kosova, t’i përmbush edhe obligimet kushtetuese. Pra, është deshtë që çështjen e asociacionit ta trajtojë me prioritet dhe ta themelojë siç shkruan në kushtetutë – pa kompetenca ekzekutive. Po qe se kjo do të bëhej, e është dashtë bërë, atëherë sot nuk do t’i kishim problemet që i kemi dhe as nuk do të kishim debatet “e nxehta”, rreth atyre që u thanë nga Lajçaku dhe të tjerat që pritet të thuhen edhe më tutje për t’u thurur gjithfarë teori “konspirative” që gjoja Kosovës po i vinë nga jashtë dhe të ngjashme me të cilat fajtorët e kësaj gjendje, ata që nënshkruan marrëveshjet e vitit 2013 dhe2015, hudhin topin gjetiu dhe madje kthehen edhe në “gardien” të sovranitetit të Kosovës, kur dihet se atë e kanë rrezikuar dhe po e rrezikojnë nga të gjitha anët, veprim ky, që për fat të keq, u ratifikuan edhe në Parlamentin e Kosovës! Është e çuditshme se diskursi i “rrezikimit të sovranitetit nga jashtë”, vazhdon të mbllaçitet nga pjesa më e madhe e klasës politike si dhe mediumet, që madje edhe bëjnë sondazhe “të armiqësisë”, ndërkohë që harrohet se Gjykata Kushtetuese e Kosovës, shumë nga nenet e këtyre marrëveshjeve i shpalli antikushtetuese, me çka çështja është deshtë të kthehet te pika zero dhe nënshkruesit të vihen para përgjegjësisë politike dhe juridike. Ndaj, nuk është e habitshme, që të tillët, kanë vazhduar me avazin e prapaskenave në dëm të sovranitetit të shtetit të Kosovës, që e pamë gjatë këtyre dy-tri viteve të fundit, që për pikënisje kishte veprimet antikushtetuese të Presidentit të Kosovës, po edhe përkrahësve të tij të shumtë nga radhët e politikanjve të korruptuar dhe të shantazhuar në forma të ndryshme, të cilave iu desh edhe ndërhyrja ndërkombëtare (ajo amerikane) që të ndërpriten.

“Bota sot”: Lajçaku tha se ne nuk kërkojmë ta rihapin tekstin, por vetëm të implementojnë atë çka është nënshkruar. Gjithçka çka është dakorduar, duhet të implementohet”.Mos do të thotë kjo që të implementohen marrëveshjet e vitit 2013 dhe 2015, që Gjykata Kushtetuese i ka shpallur antikushtetuese?

Jusuf Buxhovi: Lajçaku nuk tha ndonjë të pavërtetë dhe nuk shpifi gjë. Përkundrazi, tha se duhet të implementohen ato që janë nënshkruar dhe ratifikuar në Parlamentin e Kosovës. Dhe, kur shikohet teksti i nënshkruar, theksohet edhe çështja e implementimit juridik të marrëveshjeve, që është fare e natyrshme. Por, implementimi juridik, që ka të bëjë pakon e infrastrukturës juridike që kërkon statusi i asociacionit siç e parasheh kushtetua e Kosovës, ka munguar dhe mungon. Me sa di, Qeveria e Kosovës dhe komisionet parlamentare, përkundër ndonjë deklarimi se po punojnë diçka, ende nuk kanë dalë me versionin zyrtar të statusit të asociacionit para Kuvendit të Kosovës me çka do t’i hapeshin dyert themelimit të asociacionit. Me këtë veprim, shteti i Kosovës do të përmbushte obligimet kushtetuese dhe do të krijonte rrethana normale për integrimin e pakicës serbe në sistemin juridik dhe kushtetues të Kosovës. Në vend të kësaj, ne kemi lojërat politike si dhe prapaskenat e ndryshme në relacionet Prishtinë-Beograd, që një detyrim kushtetues e kanë kthyer në objekt të manipulimeve dhe pazareve politike, që si u pa në marrëveshjet e vitit 2013 dhe 2015, Serbisë i mundësuan implikim të drejtpërdrejt politik në çështjet e sovranitetit të vendit. Andaj, Lajçaku i është referuar këtyre marrëveshjeve të ratifikuara në Parlamentin e Kosovës. Natyrisht se ai këtë e ka bërë, ngaqë nuk ka marrë përgjigjen e duhur se pjesët e marrëveshjes nga Gjykata Kushtetutës janë shpallur antikushtetuese dhe as që i është parashtruar teksti i ndonjë statusi të asociacionit që është dashtë të hartohet në përputhje me vendimin e Gjykatës Kushtetuese.

“Bota sot”: E në Serbi Lajçak shkoi edhe më larg. Ai kërkoi që Kosova ta ndryshojë Kushtetutën e vendit, në mënyrë që të mundësohet formimi i Asociacionit të Komunave serbe. “Dhe askush nuk tha që ishte e pamundur, Kushtetuta nuk është Bibla. Nëse biem dakord për çështje serioze, atëherë sigurisht që duhet të pasqyrohet në Kushtetutë”. Si e shihni ju këtë dhe a përbën kjo një rrezik për Kosovën?

Buxhovi: Ato që deklaroi Lajçak në Beograd, u interpretuan në mënyra të ndryshme në Prishtinë dhe në Beograd, të shumtën si “fajësime” dhe “shfajësime”, gjë që doli se shumë nga ato deklarata nuk ishin autentike, por pjesë e opinioneve të arrnuara. Sidoqoftë, harrohet ose anashkalohet qëllimisht fakti se ai iu referua marrëveshjeve të nënshkruara, të ratifikuara nga parlamenti i Kosovës me dy të tretat e votave, gjë që Kosovën e fut në obligim ndërkombëtar. Natyrisht, se rrugëdalje nga ky qorrsokak i krijuar nga politikanët tanë dhe assesi nga Lajçak dhe të tjerë që edhe mund të kenë pretendime të ndryshme politike kur hyhet në pazare të tilla, duhet kërkuar tek interpretimi i Gjykatës Kushtetuese të Kosovës, meqë ajo kudo është gardiane e kushtetutshmërisë. Kosova mundet dhe duhet ta përdor këtë argument, siç do ta përdorte çdo shtet tjetër sovran kur ballafaqohet me situatat e ngjashme. Por, siç po shihet, te ne, ata që kanë sjellë këtë gjendje, për t’i ikur përgjegjësisë, ose që t’u mbesin besnik pazareve të ndryshme në dëm të shtetit, përpiqen që të krijojnë mjegull politike dhe mediale!

A duhet të formohet Asociacioni dhe te ndryshohet Kushtetuta?

Buxhovi: Asociacioni është obligim kushtetues dhe duhet të themelohet sa më parë, siç theksova, në përputhje me kushtetutën e Kosovës, pra pa kompetenca ekzekutive. Ky obligim nuk duhet të jetë çështje e bisedimeve ose marrëveshjeve politike me Beogradin ose me faktorin ndërkombëtar, meqë del nga kornizat kushtetuese, siç ndodhi në të vërtetë. Ndërsa, sa i përket ndryshimit të kushtetutës, ose ndryshimeve kushtetuese, ato janë të mundshme dhe të natyrshme. Pra, nuk është kurrfarë gabimi të thuhet se Kushtetua nuk është Bibël. Madje, Kosova, ka nevojë për disa ndryshime kushtetuese që erdhën si kompromise të pavarësisë, që do t’i ndihmonin demokratizimit të vendit si dhe forcimit të sovranitetit shtetëror. Por, ndryshimet e kushtetutës duhet t’u nënshtrohen procedurave demokratike-parlamentare, që në rastin e Kosovës, kërkojnë konsensusin e dyfishtë: atë të dy të tretave të votave dhe konsensusin e pakicave, po ashtu me dy të tretat, që praktikisht, në këto rrethana është i pamundshëm. Edhe përkundër këtyre rrethanave, kërkesat për ndryshime kushtetuese nuk duhet anatemuar e as përjashtuar, ngaqë ato janë e drejtë demokratike.

Pa kapitullin për zbardhjen e fatit të personave të zhdukur gjatë luftës në Kosovë, nuk mundet dhe nuk do të ketë marrëveshje përfundimtare me Serbinë, kanë deklaruar zyrtarët e Komisionit Qeveritar për Personat e Pagjetur në Kosovë. Deklaratat e tilla janë bërë gjatë mbledhjes të së hënës të këtij Komisioni. Por, përfaqësues të Fondit për të Drejtën Humanitare si dhe të shoqatës “Zëri i prindërve”, qendër kjo e familjarëve të personave të pagjetur në Kosovë, kanë ngritur dyshimin se a do të zgjidhet fati i personave të pagjetur në rast se nuk do të arrihet marrëveshja përfundimtare ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.

Sipas deklaratave të palëve në dialogun në Bruksel, çështja e të pagjeturve është njëra prej pikave për të cilën është arritur harmonizimi i qëndrimeve.

Por, pa një marrëveshje përfundimtare nuk mund të zbatohet asnjë pikë, veç e veç, për të cilat pajtohen palët, ka deklaruar për Radion Evropa e Lirë, Kushtrim Gara, udhëheqës i njësisë në kuadër të Komisionit Qeveritar për Personat e Pagjetur.

“Përkundër pajtimeve, megjithatë është thënë që nuk do të ketë marrëveshje për tema specifike pa u arritur marrëveshja në tërësi”, ka thënë Gara.

Të njëjtën gjë e ka thënë më herët edhe kryeministri i Kosovës, Avdullah Hoti, më 12 tetor, në Kuvendin e Kosovës, në interpelancën lidhur me rrjedhën e deritashme të procesit të dialogut me Serbinë, të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian. Hoti theksoi se “çdo dakordim, për cilado elemente të marrëveshjes, është dakordim vetëm parimor, sepse nuk ka pajtim për asgjë përderisa nuk ka pajtim për çdo gjë, përkatësisht përderisa nuk ka pajtim për njohje reciproke”.

Parimet për çështjen e të pagjeturve

Deri më tash, para se çështja e të pagjeturve të bëhej temë në dialogun e Brukselit, për zbardhjen e fatit të personave të pagjetur ka punuar Grupi punues, i cili përbëhet nga dy delegacionet, të Kosovës dhe Serbisë.

Në mbledhjen e Komisionit Qeveritar për Personat e Pagjetur në Kosovë, më 19 nëntor, Ibrahim Makolli, kryesues i delegacionit të Kosovës për bisedime për çështjen e të pagjeturve në grupin punues, ka theksuar se në dialogun e Brukselit është aritur pajtimi për shtyllat, që janë parime, për çështjen e të pagjeturve.

“Është krijimi i një komisionit të përbashkët, i udhëhequr nga një i emëruar special i Bashkimit Evropian, mekanizëm ky i cili do të jetë përgjegjës për mbikëqyrjen dhe mbështetjen e procesit të zbardhjes së fatit të personave të zhdukur. Ndërkaq që mekanizmat e tjerë në terren, do të jenë po të njëjtit, të cilët kanë vepruar deri më tash. E dyta, është qasja e pakufizuar në të gjitha arkivat vendore dhe ndërkombëtare, duke përfshirë edhe ato të ushtrisë, policisë dhe të forcave të tjera të Serbisë, të cilat kanë marrë pjesë në kryerjen e krimeve në Kosovë dhe fshehjen e trupave të të vrarëve dhe të masakruarve”, ka thënë Makolli.

Ai gjithashtu ka shtuar se realizimi i gjithë këtij procesi parashihet të kryhet brenda afatit kohor prej 18 muajve, që nga hyrja në fuqi e marrëveshjes përfundimtare evetuale. Por, pajtimi për këto parime, siç ka thënë ai, do të hyjë në fuqi vetëm nëse arrihet marrëveshja përfundimtare ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.

Kushtëzimet dhe dilemat

Bekim Blakaj nga Fondi për të Drejtën Humanitare thotë për Radion Evropa e Lirë se për procesin e dialogut në Bruksel, përfshirë këtu edhe çështjen e pesonave të pagjetur brenda këtij procesi, nuk ka pasur transparencë. Megjithatë, sipas tij, kushtëzimi i realizimit të qëndrimeve të harmonizuara të dy palëve për çështjen e të pagjeturve me marrëveshjen përfundimtare, ngrit dilema.

“Po besoj që opinioni duhet me qenë koshient dhe nuk e di se a do të realizohen pritjet, në rend të parë të familjarëve të zhdukur. Do të ishte dëm i madh në rast se nuk arrihet marrëveshja përfundimtare. Kjo do të thotë që edhe pikat në atë marrëveshjen e vogël (për të pagjeturit) nuk do të zbatohen. Është paksa një situatë e çuditshme, sepse kjo lë për të kuptuar që palët mund të kontribuojnë më shumë për zbardhjen e fatit (të pagjeturve), mirëpo nëse nuk arrihet marrëveshja përfundimtare, nuk do t’i kryejnë ato zotime”, theksoi Blakaj.

Bajram Qerkini, drejtuesi i shoqatës “Zëri i prindërve”, qendër kjo e familjarëve të personave të pagjetur në Kosovë, thotë për Radion Evropa e Lirë që informacionet se për çfarë janë pajtuar palët në Bruksel lidhur me çështjen e të pagjeturve, kanë munguar. Megjthatë, ai nuk beson se çështja e të pagjeturve do të zgjidhet në rast se ajo mbetet peng i një marrëveshjeje përfundimtare gjithpërfshirëse ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.

“As nuk besoj që kanë për të nënshkruar një marrëveshje apo kanë për ta realizuar atë. Sikurse deri më tash, e gjejnë një tjetër problem, i cili e stagnon edhe për një vjet, pastaj prapë edhe një vjet dhe kështu me radhë. E kemi një optimizëm dhe një besim që Amerika ka ndërhyrë me qëllim, më duket, jashtëzakonisht të mirë.”, tha Qerkini.

Blakaj: Dini diçka dhe nuk doni të kryeni punë?

Çështja e të pagjeturve gjithashtu është pjesë e dokumenteve të nënshkruara, më 4 shtator, nga kryeministri i Kosovës, Avdullah Hoti dhe presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq në Uashington, në prani të presidentit amerikan, Donald Trump. Të dyja palët janë zotuar se do të përshpejtojnë përpjekjet që të lokalizojnë dhe identifikojnë mbetjet e personave të zhdukur.

Por, pse duhet pritur një marrëveshje përfundimtare dhe gjithpërfshirëse në Bruksel, në mënyrë që të shkohet drejt zbardhjes së fatit të personave ende të pagjetur, në rast se palët kanë informacione ?

Këtë pyetje e bën edhe Blakaj nga Fondi për të Drejtën Humanitare.

“Do të thotë, po dini diçka dhe nuk doni të kryeni punë përderisa nuk arrihet marrëveshja. Kjo është pyetje e thjeshtë. Po të ishte kjo çështje humanitare, absolutisht ishte dashur që moti të jepen këto informacione”, tha Blakaj.

Ai shtoi se deri më tash nuk ka pasur vullnet politik nga pala serbe për zbardhjen e fatit të personave të pagjetur. Sipas tij, Serbia ka dhënë informacione për varreza masive dhe i ka gjetur ato vetëm ku i janë dashur kreditë politike. Siç thotë ai, institucionet serbe e kanë ditur për ekzistencën e varrezës masive në Rudnicë dhe u janë dashur të paktën 13 vjet që të japin informacione për lokacionin e saj. Blakaj ka shprehur mendimin që ky është një lloj indikatori që mund të ketë informacione edhe për varreza tjera të mundshme në Serbi, por edhe informacione nga pala kosovare për varreza të tilla eventuale në Kosovë. Ato informacione, sipas tij, nuk jepen dhe janë të mbyllura në arkiva të ndryshme.

Por, Kushtrim Gara vlerëson që rastet e pazbardhura të personave të pagjetur, janë më të vëshirat të mundshme për t’u trajtuar dhe kërkohet më shumë informacion nga pala serbe.

“Në këtë rast, po aludoj në arkivat e ish-ushtrisë jugosllave dhe arkivat e ish-Ministrisë së Punëve të Brendshme. Kjo është mundësia që tani, por edhe më parë kur janë trajtuar këto raste, na duhet një përkrahje më e madhe nga bashkësia ndërkombëtare, sepse përvoja ka treguar se vetëm me një përkrahje të bashkësisë ndërkombëtare, sigurisht që mund të kemi më shumë rezultate në këtë proces”, theksoi Gara.

Më 14 tetor, kryetari i Komisionit për të Pagjeturit në Qeverinë e Serbisë, Velko Odalloviq, e ka vlerësuar si shumë të rëndësishme faktin që çështja e të zhdukurve është përfshirë në marrëveshjen e nënshkruar në Uashington. Ai ka theksuar që pala serbe do të vazhdojë të bëjë kërkime në arkivat e veta, por që i është kërkuar edhe Prishtinës të ofrojë përgjigje për arkivat e ish-Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, që sipas tij, tash mund të jenë në pronësi të ndonjë institucioni në Kosovë.

Nga Fondi për të Drejtën Humanitare dhe nga shoqatat e familjarëve të personave të pagjetur në Kosovë, vlerësojnë se marrëveshja e arritur në Uashington, por edhe pajtimi i palëve në Bruksel për trajtimin e çështjes së të pagjeturve, nuk ka ndikuar akualisht në rezultatin e punës në terren. Por, nga Komisioni Qeveritar për Personat e Pagjetur, thonë se muajve të fundit është shtuar dinamika e punëve në terren, si dhe për adresimin e informacioneve të mundshme për vendndodhjen e personave të pagjetur. Gjatë muajve të fundit, sipas tyre, janë trajtuar pesë lokacione, të cilat kanë rezultuar me gjetje të mbetjeve mortore të të paktën katër personave. Në territorin e Serbisë, siç kanë theksuar ata, janë trajtuar dy lokacione të dyshuara për varreza masive, në Kozarevë dhe në Sjenicë, për të cilat janë paraparë mundësitë e rikthimit për të vazhduar gërmimet.

Gjatë luftës në Kosovë humbën jetën rreth 13,500 persona, ndërsa rreth 1,600 ende konsiderohen të pagjetur.