Të rinjtë shqiptarë në emigracion lindin më shumë fëmijë se bashkëmoshatarët e tyre në Shqipëri. Rritja vit pas viti e kostove për familjet e reja (çmimet e shtëpive, qiratë, shërbimet shëndetësore, tarifat e çerdheve, kopshteve, arsimit etj.) nga njëra anë dhe në anën tjetër, mungesa e mbështetjes financiare po minon planet e të rinjve shqiptarë për të lindur fëmijë. Në vitin 2024, lindjet ishin 5% më të ulëta se më 2023 dhe 35% më pak se në vitin 2011. Emigrimi i të rinjve dhe rritja e kostove të jetesës në vend janë arsye themelore sipas demografëve, të cilët rekomandojë politika urgjente pro familjes. Plakja e popullsisë rrezikon të rrisë presionin mbi politikat për të rinjtë dhe kjo mund të nxisë më tej emigracionin. Shkaqet dhe pasojat e rënies së lindjeve

Arbri dhe Suela, dy programues shqiptarë në të 30-ta, tani jetojnë në Holandë, pasi siguruan kontrata pune me të ardhura të kënaqshme.

Pas dy vitesh qëndrimi në Amsterdam, familja e re solli në jetë fëmijën e parë dhe tani ka blerë me kredi një shtëpi të madhe në periferi të qytetit. Ata po planifikojnë të lindin katër fëmijë, pasi infrastruktura dhe politikat në qytetin ku jetojnë janë shumë pro familjes.

“Po të jetoja në Shqipëri nuk besoj se do të rrisja më shumë se një fëmijë. Këtu familjet e reja kanë shumë lehtësi, që nga mundësitë për të punuar në distancë (çerdhet dhe kopshtet me orare të gjata) dhe mbështetja financiare për fëmijët”, – rrëfehet Arbri.

Familjes së re i rimbursohet deri në 50% e tarifës mujore të çerdhes, ndërsa çdo tre muaj përfiton një shumë 250 euro për fëmijën. Me rritjen e moshës së fëmijës deri në 18 vjeç, pagesat tremujore rriten në mënyrë progresive.

“Edhe në Tiranë kisha pagë të mirë, por më mungonte siguria në punë. Këtu gjithçka është ndryshe. Siguria në punë është shumë e lartë dhe lehtësitë për ata që duan të krijojnë familje janë të mëdha.

Këto më shtyjnë të zgjeroj familjen me katër fëmijë. Në Tiranë mungon tërësisht infrastruktura për fëmijët të tilla si trotuare, parqet dhe arsimi dinjitoz parashkollor, etj.” – shpjegon Arbri.

Rritja vit pas viti e kostove për familjet e reja (çmimet e shtëpive, qiratë, tarifat e çerdheve, kopshteve, arsimit etj.) nga njëra anë dhe në anën tjetër mungesa e mbështetjes financiare po minon planet e të rinjve shqiptarë për të lindur fëmijë. Vitin e kaluar në vendin tonë lindën 22,425 foshnja ose 5% më pak se në vitin 2023, raportoi INSTAT.

Të dhënat tregojnë se edhe në Luftën e Dytë Botërore, në Shqipëri kanë lindur më shumë se sa sot. P.sh., në vitin 1942 lindën mbi 36 mijë foshnja në një kohë kur numri i grave në moshë riprodhimi ishte më i ulët se sot.

Qeveria në vitin 2019 aplikoi një bonus për bebet, 40 000 lekë për lindjen e foshnjës së parë; 80 000 lekë për fëmijën e dytë, 120 000 lekë për lindjen e foshnjës së tretë.

Të dhënat zyrtare tregojnë se gjatë 2019-2023, rreth 40% e shumës është përfituar nga fëmijët shqiptarë të lindur jashtë vendit. Në Shqipëri ka ende të rinj më shumë se në emigracion, por ata që kanë ikur jashtë vendit lindin fëmijë më shumë se ata që jetojnë në Shqipëri.

Ilir Gëdeshi, ekspert i çështjeve demografike, thotë se të rinjtë shqiptarë në emigracion po lindin më shumë fëmijë se bashkëmoshatarët e tyre në Shqipëri.

Zoti Gëdeshi shprehet se rënia e lindjeve në Shqipëri, përveç emigracionit të lartë të të rinjve, shtyhet edhe nga faktorë të brendshëm si rritja e kostove të jetesës në vend.

Kostot e familjeve të reja janë rritur më shpejt te pagat mesatare, duke e bërë të papërballueshme rritjen e fëmijëve nga familjet e reja. Anisa, me profesion psikologe, ka vetëm një vajzë në klasën e parë dhe nuk mundet të zgjerojë familjen edhe me një tjetër fëmijë, pavarësisht dëshirës.

“Kostoja e pagesave për kopshtin u rrit me 100% nga lindja e fëmijës së parë kur tarifat nga 200 euro në muaj në 2018 shkuan në 400 euro në vitin 2024.

Ndërkohë paga ime dhe e bashkëshortit nuk kanë ndryshuar aq shumë gjatë kësaj periudhe”, – thotë Anisa, e cila jeton në zonën e Pazarit të Ri. Tani vajza studion në shkollë publike, por paguan rreth 300 euro për programin pas shkollës, pasi të dy prindërit punojnë dhe nuk janë në shtëpi deri në orën 17.00.

Ines Heba, pedagoge në Universitetin e New York-ut, eksperte e statistikave analizon se rënia e lindjeve në vendin tonë është pasojë e emigrimit të lartë të moshave të reja dhe rritjes së kostove në vend për familjet.

Kostot e larta pengojnë lindjen e bebeve

Rritja e kostove të jetesës në zonat urbane dhe sidomos në Tiranë po i pengon familjet e reja të lindin aq fëmijë sa dëshirojnë. P.sh. në Tiranë popullsia ndërmjet dy censeve 2011 dhe 2023 është rritur me 7.3%, por nga ana tjetër, numri i lindjeve ka pësuar rënie me 11%. Ulja më e madhe ka ndodhur në pesë vitet e fundit.

Nga viti 2019 deri më 2024, lindjet në Tiranë ranë me 9.2%. Tirana ka një kontribut të madh në numrin e lindjeve pasi në kryeqytet projektojnë të jetojnë shumica e të rinjve shqiptarë që nuk duan të ikin nga vendi.

Në vitin 2024, në Tiranë lindën 8495 bebe, të cilat zunë 38% të totalit të lindjeve në rang vendi.

Arbana, një e re që është eksperte e komunikimit dhe mediave sociale, po rrit dy fëmijë. Kishte dëshirë të lindte edhe një të tretë, por kostot janë bërë të papërballueshme, thotë ajo.

Në krahasim me vitin 2016, kur linda fëmijën e parë, kostot janë shtuar më shumë se dyfishi. Paketa e lindjes nëse shkon në spital privat nga 1000 euro është rritur në 2600 euro aktualisht.

Gjithashtu veshjet, ushqimet dhe e gjithë infrastruktura për fëmijët është rritur më shumë se dyfishi. ”Që kur kam lindur fëmijën e dytë unë dhe bashkëshorti im, të dy me paga mbi mesataren, nuk arrijmë të kursejmë.

Madje nuk arrijmë të blejmë veshje të reja dhe të tjera gjëra për veten si më parë. Kemi kufizuar shpenzimet e argëtimit dhe daljet me miqtë, pasi vit pas viti, tarifat që nga çerdhet e kopshtet dhe kontrollet mjekësore po rriten përditë.

Kryesisht për arsye të rritjes së kostove kanë lënë mënjanë planet për të lindur fëmijën e tretë që aq shumë e kemi dëshiruar”, tha Arbana.

Pas lindjes, prindërit përballen me shpenzime të ndryshme për kujdesin e foshnjës. Pelenat (pampers) kushtojnë mesatarisht 4000 lekë në muaj. Kostot mujore për qumështin formulë, veshjet dhe produkte të tjera të nevojshme për foshnjën mund të arrijnë rreth 300 euro në muaj gjatë vitit të parë.

Ndërsa në klinikat private, një vizitë pediatrike kushton mesatarisht 3500 lekë dhe janë periodikisht të përmuajshme. Vaksinat në institucionet publike janë falas për fëmijët 0-18 vjeç, në rast se prindërit i blejnë një vaksinë kushton 6000 lekë dhe në total numri i vaksinave deri në moshën 18 vjeç është 23.

Duke u rritur, veshjet janë rreth 20% më të shtrenjta, sidomos pasi kalon grupmoshën e 0-5 vjeç, sipas hulumtimeve në terren të subjekteve të shitjeve me pakicë.

Brenda një 5-vjeçari, çmimet e kurseve private kanë pasur një ndryshim çmimi me thuajse 40%. Për kurse sportive apo muzikore, çmimet mesatare kanë qenë 3500 lekë, aktualisht janë 5000 lekë. Ndërsa rritjen më të lartë me mbi 50% e kanë shë nuar kurset e gjuhëve të huaja për fëmijët 5 vjeç e lart.

Tarifat e arsimit gjithashtu janë rritur më shumë se dyfishi. Rritja e tarifave të shkollave private në Shqipëri pas pandemisë ka qenë një trend i vazhdueshëm, i diktuar nga disa faktorë kyç. Këto përfshijnë inflacionin, rritjen e kostove operative, kërkesën në rritje për arsim privat dhe faktorë të tjerë ekonomikë e socialë.

Mësuesit në shkollat private, veçanërisht ata me përvojë dhe kualifikime të larta, kërkojnë paga konkurruese, sidomos në një treg ku emigrimi i profesionistëve ka krijuar mungesë specialistësh. Pas pandemisë, disa shkolla rritën pagat për të mbajtur dhe për të tërhequr staf cilësor, duke e reflektuar këtë në tarifat e shkollimit.

Të dhënat nga tregu sugjerojnë se në kopshtet private, tarifat janë 200 – 500 euro/muaj, shkollat fillore dhe 9-vjeçare, 3,000 – 7,000 euro në vit, gjimnazet private 4,000 – 10,000 euro në vit dhe shkollat ndërkombëtare, 8,000 – 20,000 euro në vit.

Të dhënat tregojnë se tarifat e shkollimit pas pandemisë janë rritur minimalisht me 300 euro në vit. Kostoja mujore mesatare për një fëmijë në shkollë private është 600 euro – tarifë shkolle, ushqim, transport dhe programet pas shkolle.

Për të rinjtë që duan të krijojnë familje, kostot e banesave dhe qirave pothuajse janë dyfishuar. Qiraja mesatare tani në zonat kryesore në Tiranë varion nga 300-800 euro në muaj, më shumë se dyfishi nga viti 2019 kur qiratë ishin nga 150 deri në 300 euro në muaj.

Gjithashtu çmimi i një metri katror banesë në periferi këtë vit është 1000-1200 euro, ndërsa në zonat brenda unazës së dytë, më shumë se 2000 euro, gati dyfish me para pandeminë.

2011 – 2024, lindjet ranë 34.6%, qarqet më të goditura

Numri i bebeve që lindin në vendin tonë po pëson rënie drastike nga viti në vit, duke reflektuar përkeqësimin e treguesve demografikë dhe kushteve sociale dhe ekonomike në vend.

Të dhënat zyrtare të INSTAT tregojnë se gjatë vitit 2024, në vendin tonë kanë lindur vetëm 22.4 mijë bebe ose 5% më pak se në vitin 2023. Rënia e lindjeve u thellua më tej në vitin e kaluar, në raport me vitin 2023, kur lindjet ranë me 4.3%.

Më 2024, në të gjithë vendin, kanë lindur vetëm 22,425 foshnja, niveli më i ulët që nga viti 1934 kur janë raportuar të dhënat zyrtare vjetore.

Ndërmjet vitit 2011 dhe 2024, lindjet në vendin tonë ranë me 34.6%. Rënia e në dekadën e fundit është përshpejtuar në krahasim me dy dekadat e para të tranzicionit.

Gjirokastra renditet në krye të 12 qarqeve për rënien e fortë të bebeve, që në vitin 2024 ishte 57% më pak në numër se në vitin 2011. Më tej, në Qarkun e Beratit numri i beve ra me 52% në të njëjtën periudhë; në Kukës me 51.3%, Korçë me 51.2%, në Fier me 47.5%, Vlorë 46%, Elbasan 45%, Lezhë 42%, Shkodër 35%, Durrës 26% dhe në Tiranë 11%.

Të dhënat tregojnë se edhe në Luftën e Dytë Botërore, në Shqipëri kanë lindur më shumë se sa sot. P.sh., në vitin 1942 lindën mbi 36 mijë foshnja në një kohë kur numri i grave në moshë riprodhimi ishte më i ulët se sot.

Në vitin 1950, kur u vendos regjimi i diktaturës komuniste, lindën 47,291 foshnja, sipas të dhënave nga arkivat e INSTAT, teksa numri i grave në moshë riprodhimi (15-49 vjeç) ishte vetëm 259,472 mijë.

Vitin e kaluar, lindën pak më shumë se 22 mijë foshnja, teksa numri i grave në moshë riprodhimi ishte gati dy herë më i lartë se në vitet 1950. Demografët dhe sociologët janë të shqetësuar se lindjet në Shqipëri kanë rënë përtej të gjitha parashikimeve.

Ekspertët pohojnë se politika është shumë e vonuar për të zbatuar një grup masash, të cilat duhet të kenë në fokus frenimin e emigracionit dhe evidentimin e mjeteve që mund të ndihmojnë çiftet e reja të lindin fëmijë.

Ata sugjerojnë ndërhyrje që të përmirësojnë gjendjen ekonomike të familjeve të reja. Demografët pohojnë se duhet një ekzaminim i detajuar i nevojave të familjeve të reja sipas rajoneve dhe më pas të hartohet një paketë politikash që t’i ndihmojnë ato në kostot për të rritur fëmijët.

Siç shihet nga të dhënat, Jugu i vendit ka norma më të larta të rënies së lindjeve për shkak të strukturës së popullsisë më të plakur.

Pavarësisht emigracionit të lartë të viteve të fundit, Veriu vijon të ketë popullsinë më të re në moshë edhe për shkak të tendencës për të lindur më shumë. E kundërta ka ndodhur me Jugun, ku emigracioni më i hershëm e ka plakur më shpejt rajonin.

Qytetet e Veriut, ndonëse regjistruan rënien më të lartë të popullsisë në periudhën ndërmjet dy censeve, kanë sërish një strukturë të popullsisë më të re në moshë se pjesa tjetër e vendit.

42.5% e femrave në moshë riprodhimi nuk kanë lindur fëmijë

Të dhënat e Cens 2023 tregojnë se ishin rreth 510 mijë femra në moshë riprodhimi (15-49 vjeç), por 42.6% e tyre nuk kishin fëmijë. Të ndara sipas grupmoshave shihet se femrat që nuk po lindin deri në moshën 30 vjeç janë më të shumta në numër se ato që lindin.

Femrat e grupmoshës 20-24 vjeç, rreth 85% e tyre, nuk i kishin lindur ende foshnjat e tyre. Më tej në grupmoshën 25-29 vjeç sërish dominojnë femrat pa fëmijë, pasi 53% e tyre nuk kanë lindur ende sipas Cens 2023. Në këtë grupmoshë numërohen 73,826 femra gjithsej ku 37,679 nuk kanë lindur bebet e tyre.

Pas moshës 34 vjeç nisin e dominojnë femrat që kanë kryer lindje. Por ende në grupmoshën 30-34 vjeç, 25% e femrave nuk kanë lindur, ndërsa 75% kanë lindur.

Në grupmoshën 35-39 vjeç, ende 15% e femrave nuk lindur asnjëherë dhe 73% kanë lindur. Në grupmoshën 40-44 vjeç, 12,4% e femrave nuk ka lindur fë mijë dhe 11% e femrave në grupmoshën 45-49 nuk kanë lindur.

Emigracioni i lartë i meshkujve dhe zhvillimi personal i femrave po ndikon në normat e fertilitetit. Në dekadat e fundit meshkujt synojnë të rrisin kapitalin e tyre duke emigruar dhe gratë nëpërmjet arsimit.

Kjo qasje ka thelluar hendekun në arritjet arsimore mes femrave dhe meshkujve duke bërë që shumë gra të zgjedhin karrierën.

Shtesa natyrore e vendit tonë është tërësisht e varur nga numri i grave në moshë riprodhimi, por ato po pësojnë rënie të shpejtë dhe për më tepër një pjesë e konsiderueshme e tyre nuk preferojnë të lindin.

Të dhënat e Cens 2023 tregojnë se në vitin 2023 në të gjithë vendin ishin vetëm 508 mijë gra në moshën e riprodhimit (15-49 vjeç) nga mbi 710 mijë që ishin në censin 2011. Numri i tyre ndërmjet dy censeve ka rënë me mbi 28%, ose më shumë se dyfishi i popullsisë së përgjithshme (14%).

Në grupmoshat e reja, me potencialin më të madh për të lindur fëmijë, rënia ishte mbi 40%.

Tkurrjen më të madhe e kanë femrat në 15-19 vjeç, të cilat janë pakësuar më shumë në numër se në vitin 2011.

Në vitin 2023 kishte vetëm 72 mijë femra nga 15-19 vjeç, me rënie 45% nga Censi 2011 kur ishin mbi 132 mijë femra të kësaj grupmoshe.

Rënia e grave në moshën riprodhuese do të ndikojë në normën e ulët të lindshmërisë në vitet në vijim dhe në reduktimin pa kthim të popullsisë. Femrat në grupmoshën 25-29 vjeç janë ulur me 21%.

Rënien më të ulët vetëm -6% e kishin femrat në grupmoshën 30-34 vjeç, teksa reduktimi mbi 30% është i pranishëm edhe në grupmoshat 40-44 dhe 44-49 vjeç./ Monitor