Elena Ferrante është një nga shkrimtaret më të famshme bashkëkohore, e njohur për stilin e saj të ndjeshëm, brutal dhe thellësisht njerëzor.

Por ndryshe nga shumica e autorëve që kërkojnë dritat e famës, ajo është një figurë misterioze: askush nuk e di me siguri kush është. Ajo ka zgjedhur të mbetet anonime që nga fillimi i karrierës së saj letrare, duke shpjeguar se “një herë që një libër është shkruar, nuk ka më nevojë për autorin”. Kjo mungesë prezence fizike vetëm sa ka shtuar magjinë dhe kuriozitetin rreth saj. Ferrante është pseudonimi i një autoreje italiane që arriti famë ndërkombëtare me “Tetralogjinë Napolitane”, një cikël prej katër romanesh që nis me librin “Amica geniale” (Mikja gjeniale). Vepra rrëfen historinë e dy shoqeve, Lenës dhe Lilës, që rriten në një lagje të varfër të Napolit pas Luftës së Dytë Botërore.

Me një prozë të mprehtë dhe me ndjeshmëri të jashtëzakonshme, Ferrante eksploron miqësinë femërore, ndarjet shoqërore, dhunën, tradhtinë, seksualitetin dhe emancipimin. Ajo arrin të portretizojë realitetin kompleks të Italisë së pasluftës përmes përvojave intime të personazheve të saj femra, duke i dhënë zë një bote që për dekada ka qenë nën hijen e burrave. Një nga arritjet më të mëdha të Ferrantes është mënyra se si ajo përshkruan me ndershmëri të frikshme ndjenjat më të errëta të grave zilinë, xhelozinë, frikën, ndjenjën e pamjaftueshmërisë, por edhe fuqinë e heshtur të mbijetesës.

Shkrimi i saj është i drejtpërdrejtë, i zhveshur nga dekoratat stilistike, por i mbushur me tension psikologjik dhe reflektim shoqëror. Në një mënyrë thuajse të pavetëdijshme, ajo i detyron lexuesit të përballen me realitetet e tyre, me marrëdhëniet e tyre të brishta, me zgjedhjet që bëjnë ose nuk bëjnë në jetë. Ferrante nuk përpiqet të kënaqë lexuesin, por të vërtetën dhe kjo e bën veprën e saj kaq universale. Librat e saj janë përkthyer në dhjetëra gjuhë dhe janë kthyer në bestsellerë në të gjithë botën. Ato janë bërë gjithashtu seriale të suksesshme nga HBO, duke ruajtur atmosferën e ngjeshur dhe të paprekur të origjinalit. Por, pavarësisht suksesit të jashtëzakonshëm, Ferrante vazhdon të mbetet anonime. Ajo jep intervista vetëm me shkrim, nëpërmjet përfaqësuesve të shtëpisë botuese italiane “Edizioni e/o”.

Ka pasur shumë spekulime mbi identitetin e saj të vërtetë, përfshirë emra si Anita Raja përkthyese nga gjermanishtja ose bashkëshorti i saj, shkrimtari Domenico Star none. Por Ferrante nuk ka reaguar asnjëherë drejtpërdrejt ndaj këtyre hetimeve. Sipas saj, e vetmja gjë që duhet të flasë është libri. Në një kohë kur imazhi publik dhe fama personale janë bërë thelbësore për suksesin artistik, Ferrante e sfidon këtë logjikë me një mënyrë unike. Ajo na kujton se letërsia nuk ka nevojë për autorin si individ, por për autorin si zë, si mendim, si ndjesi. Mungesa e saj fizike është, në të vërtetë, një prani e fuqishme letrare. Ferrante ka thënë dikur: “Jam më e sigurt kur jam vetëm me fjalët e mia.” Dhe ndoshta kjo është çelësi i suksesit të saj. Ajo flet me ndershmëri brutale për gjërat që shumë gra i ndjejnë, por nuk i thonë dot. Pikërisht për këtë, Elena Ferrante është kthyer në një ikonë të kohës sonë një grua e padukshme që flet me zë të fortë për miliona të tjera.

Jeta private e Elena Ferrantes, një mister më i fortë se fama

Jeta private e Elena Ferrantes është një nga enigmat më interesante dhe të ruajtura me fanatizëm në historinë e letërsisë moderne. Për më shumë se 30 vjet, publiku botëror ka adhuruar romanet e saj pa ditur me siguri as emrin e saj të vërtetë, as pamjen, as vendbanimin e saktë, as jetën e saj intime. Dhe kjo mungesë ka qenë zgjedhje e vetëdijshme –një protestë e heshtur ndaj botës që shpesh e ndan vlerën e autorit nga përmbajtja e veprës. Elena Ferrante është një pseudonim. Kjo është e vetmja gjë që dihet me siguri. Ajo nisi të botojë në fillim të viteve ‘90, por vetëm me suksesin global të “Tetralogjisë Napolitane”, “Mikja gjeniale”, “Historia e emrit të ri”, “Ata që ikin dhe ata që qëndrojnë”, dhe “Historia e vajzës së humbur” emri i saj u kthye në një obsesion për kritikët, lexuesit dhe gazetarët. Në një kohë kur ekspozimi personal dhe rrjetet sociale kanë bërë që edhe jeta më e zakonshme të kthehet në spektakël publik, Ferrante ka bërë të kundërtën: është zhdukur. Ajo nuk shfaqet në promovime, nuk jep intervista të drejtpërdrejta, nuk poston foto.

Intervistat që jep janë vetëm me shkrim, shpesh përmes shtëpisë botuese italiane “Edizioni e/o”. Këtë zgjedhje ajo e ka shpjeguar si një mënyrë për të ruajtur lirinë e të shkruarit dhe për të mos u shpërqendruar nga “personazhi i autores”. Për vite me radhë, është përfolur se pas emrit Ferrante qëndron Anita Raja, një përkthyese me origjinë hebreje gjermane, e martuar me shkrimtarin italian Domenico Starnone. Edhe ky i fundit është përmendur si autor i mundshëm, ose bashkautor i romaneve, për shkak të ngjashmërisë stilistike. Por këto janë spekulime asgjë nuk është pranuar zyrtarisht. Gazetarë investigativë, përfshirë Claudio Gatti, kanë ndjekur gjurmë bankare, shitje të pasurive të patundshme dhe të ardhura honorarësh për të zbuluar identitetin e saj. Këto hetime ngjallën debat të madh etik në komunitetin letrar a ka e drejta për intimitet më pak rëndësi kur je një figurë publike? A duhet të shkatërrohet vullneti i një autoreje vetëm për kuriozitetin e botës Nëse supozojmë se Anita Raja është vërtet Ferrante, dimë se ajo ka lindur në Napoli, është rritur mes një realiteti të vështirë shoqëror, ka studiuar gjuhësi dhe ka punuar për vite si përkthyese. Por edhe kjo biografi nuk është e konfirmuar.

Ferrante vetë ka thënë në një letër për botuesit: “Nuk dua të jem e famshme, dua që libri im të ecë me këmbët e veta.” A ka fëmijë? A është e martuar? Ku jeton sot? Përgjigjja për të gjitha këto pyetje është e njëjtë: nuk e dimë. Dhe pikërisht ky mos dije është kthyer në pjesë të rëndësishme të mitit Ferrante. Në një mënyrë të çuditshme, jeta e saj private ka marrë formën e një personazhi të saj të padukshëm, të ndërlikuar, por jashtëzakonisht të fuqishëm. Ka diçka revolucionare në këtë vendim: një grua që shkruan për jetën intime të grave, për trupin, turpin, miqësinë, dhunën dhe pavarësinë por nuk lejon që të tjerët të ndërtojnë narrativën mbi jetën e saj. Në një botë që kërkon të shohë gjithçka, Ferrante zgjedh të mos tregojë asgjë. Në thelb, jeta private e Elena Ferrantes është po aq e fuqishme sa vepra e saj. Ajo sfidon normat, kontrollon narrativën, dhe i rikthen autorit një fuqi që shpesh i merret nga kurioziteti i pangopur publik. Sepse, siç ka thënë vetë: “Unë besoj se librat e mirë nuk kanë nevojë për autorin si shpjegim, por për lexuesin si pasqyrë.” Dhe për këtë, Elena Ferrante është gjeniale edhe jashtë faqeve të librit.

Nga lidhja me Napolin, tek frika e zbulimit, të pathënat e Elena Ferrante

Përtej suksesit global dhe misterit që e rrethon, Elena Ferrante është shumë më tepër se autorja e “Mikes gjeniale”. Në sfondin e kësaj figure të padukshme letrare, ka elementë të tjerë më të thellë, më pak të njohur, që vetëm sa e shtojnë hijeshinë e saj dhe e bëjnë praninë e saj të munguar akoma më të ndjeshme. Në vitin 2003, Ferrante botoi librin “Frantumaglia” një përmbledhje me letra, reflektime dhe fragmente nga korrespondenca e saj me botuesit dhe mediat, ku rrëfen intimitetin e procesit krijues. Ky libër është një dritare e rrallë që i lejon lexuesit të ndjejnë, në mënyrë të tërthortë, dridhjet emocionale dhe dilemat mendore që shoqërojnë shkrimtaren. Ajo flet për letërsinë si një nevojë e brendshme, por edhe si një akt i rrezikshëm, që mund të gërryejë atë që e krijon. Emri “Ferrante”, siç është përfolur shpesh, mund të jetë zgjedhur për arsye të shumëfishta. Disa studiues kanë vërejtur se mund të jetë një homazh i fshehtë për shkrimtaren Elsa Morante një figurë e madhe e letërsisë italiane, gjithashtu e angazhuar me psikologjinë e thellë të personazheve femra.

Të tjerë e lidhin me personazhe mashkullorë dytësorë në letërsinë klasike, duke sugjeruar një lloj ironie të qëllimshme: një grua që merr identitetin e një mashkulli të vogël për të rrëfyer botën e grave të mëdha. Napoli, qyteti ku zhvillohen romanet e saj më të njohur, nuk është thjesht sfond gjeografik. Në disa pasazhe në “Frantumaglia”, Ferrante pranon se ka një marrëdhënie të trazuar me këtë qytet: një vend që e ka formuar, e ka lënduar dhe e ka frymëzuar njëkohësisht. “E urrej dhe e dua”,-shkruan ajo. Ndoshta është pikërisht kjo marrëdhënie e ndërlikuar me qytetin që i jep jetë rrëfimit të saj, aq të vërtetë, aq të dhimbshëm. Ajo që shumë pak e dinë, është se Ferrante ka shkruar edhe një libër për fëmijë. “The Beach at Night” (2016) është një tregim i errët dhe alegorik, rrëfyer nga perspektiva e një kukulle të braktisur. Edhe këtu, në këtë format të thjeshtëzuar, ajo eksploron ndjesinë e braktisjes, pasiguritë e fëmijërisë dhe hije të errëta emocionale duke vërtetuar se temat që e preokupojnë nuk kanë kufi moshe.

Në suksesin ndërkombëtar të Ferrantes ka luajtur një rol kyç përkthyesja Ann Goldstein, ish-redaktore e “The New Yorker”. Ajo e ka ndihmuar Ferranten të ruajë zërin origjinal të veprës në anglisht, duke ruajtur tonalitetin, thellësinë psikologjike dhe ritmin emocional. Në një farë mënyre, Goldstein është bërë “zëri” i Ferrantes në gjuhën që e përqafoi me më shumë pasion. Ferrante njihet, gjithashtu, për refuzimin kategorik që i ka bërë kompromiseve me botuesit. Në rastin e romanit të saj të parë, kur botuesit kërkuan që ajo të shfaqej në promovime dhe intervista, reagimi i saj ishte i prerë: “Kam bërë gjithçka që më takonte kam shkruar librin. Tani është radha juaj ta ndani me botën.” Kjo mënyrë komunikimi e vendosur dhe e përmbajtur e ka shoqëruar gjatë gjithë karrierës. Ajo vetë ka rrëfyer se e frikëson ideja e “vetes publike”. Është rritur, sipas saj, me ndjenjën se një grua duhet të jetë e padukshme, e heshtur, e kujdesshme në publik. Duke hequr dorë nga ekspozimi, ajo ka fituar një liri që pak e kanë: lirinë për të shkruar pa qenë e vëzhguar. Dhe kjo liri, për të, është më e rëndësishme se fama. Misteri që e rrethon Elena Ferranten nuk është i krijuar për efekt. Ai është pjesë thelbësore e qenies së saj krijuese./Gazeta Panorama